Cahil əxlaqa sahib olan cəmiyyətlərdə işləyən kişilərin böyük əksəriyyəti Quranın bir çox ayəsində bildirildiyi kimi dünya həyatının məşğuliyyətlərinə aludə olmuşdurlar. Bütün həyatları işləri, ən böyük məqsədləri isə işlərində müvəffəqiyyət əldə etmək olmuşdur. İşdən kənar həyatlarına belə yenə bu pul qazanmaq ehtirası hakimdir. Ailələri başda olmaqla ətraflarındakı insanlarla danışdıqları mövzular çox məhduddur. Ya işdən bəhs edərlər, ya da heç danışmaz saatlarla oturub düşünər, başlarında daha çox pul qazanmağın planlarını qurarlar. Başları işlə o cür məşğuldur ki, adətən həyat yoldaşlarına, uşaqlarına, ailələrinə, dostlarına, yoldaşlarına qarşı olan mənəvi məsuliyyətlərini belə unudarlar.
Bu əxlaqdakı insanlar hər mövzunu işlə əlaqələndirərlər. İctimai əlaqələri mənfəətə əsaslanır. Dostluqlarını, hətta evliliklərini belə bu anlayış üzərində qurarlar. Özlərinə mənfəət təmin edə biləcəyinə inandıqları kəslərlə əlaqələrini gücləndirərkən, özlərinə fayda təmin etməyəcəklərinə inandıqları kəslərlə görüşməyi də vaxt itkisi olaraq qiymətləndirərlər.
İş yerində və evdə adətən gərgin və stressli bir xarakter nümayiş etdirərlər. İşlərinin yaxşı getmədiyi günlərdə "toxunsalar partlayacaq" şəklində ifadə edilən bir xarakterə bürünərlər. Bu tip vəziyyətlərdə olduqca dözümsüz olurlar. Bu hallarına biganə yanaşıldıqda isə daha da tərsləşər və əsəbiləşərlər. Xüsusilə də həyat yoldaşlarının iş həyatını qavramadıqlarına görə düşüncəsiz olduqlarını düşünər və şikayətlənərlər.
Adətən, demək olar ki, hər mövzuda özlərinə çox arxayındırlar, ağıllarını çox bəyənər və heç kimin sözünə etibar etməzlər. İllərin təcrübəsinə sahib olduqlarını və dolayısilə də hər şeyin ən yaxşısını və ən doğrusunu özlərinin bildiyini iddia edirlər. Bu səbəblə də onları inandıqları bir şeyin əksinə inandırmaq mümkün olmaz. Səhv etdiklərini, ya da səhv düşündüklərini görsələr belə sözlərini geri almaq və səhv etdiklərini qəbul etmək onlara çox ağır gəldiyi üçün buna yanaşmazlar.
Onları belə bir xarakterə yönəldən əsl amil isə əvvəldədə də ifadə edildiyi kimi "dünya ehtirası"dır. Bu ehtirasdan ötrü bir çox mənəvi dəyərlərini itirmiş, ancaq maddi mənfəətlərini düşünən kəslər olmuşdurlar. Burada qeyd etmək lazımdır ki, bir insanın pul qazanmaq istəməsi, işində müvəffəqiyyət əldə etmək üçün səy göstərməsi və ya işini yaxşılaşdırmağa istiqamətli planlar qurması olduqca təbiidir. Ancaq bu istəkləri dünyaya istiqamətli ehtiraslı bir şəhvətə çevirmək, axirəti unudaraq ehtirasa qapılmaq səhvdir. Yoxsa bir insan böyük bir zənginliyə və mülkə sahib olub, bunları Allahın razı olacağı şəkildə sərf etmək istəyə bilər və ya yaxşı bir niyyətlə müvəffəqiyyət əldə etməyə çalışa bilər.
Cahil cəmiyyətdəki iş adamı xarakterində isə belə yaxşı bir niyyət deyil, əksinə dünyaya qarşı ehtiraslı bir bağlılıq vardır. Halbuki xarakterlərinə bu dərəcədə hakim olan pul, dünya həyatının keçici bir faydasıdır. Dünyanın ən varlı insanı, ya da ən müvəffəqiyyətli iş adamı da olsalar, bir gün mütləq öləcək və bütün qazandıqlarını dünyada qoyub gedəcəklər. Özləri isə qazandıqları pulun heç bir faydasını görə bilməyəcək, bədənləri də torpağın altında çürüyüb gedəcək. Sonra isə dünyada etdikləri əməllərdən ötrü haqq-hesaba çəkiləcəklər. Bu haqq-hesab günündə özlərinə pul qazanmaq üçün nə qədər səy göstərdikləri, ya da nə qədər pul yığa bildikləri soruşulmayacaqdır. Allah üçün nə etdikləri, Allahın rizasını qazanıb qazanmadıqları soruşulacaq. Bu səbəblə də dünyaya aid göstərdikləri bütün bu səylər əbəsdir.
Quranda onların bu səylərinin boşa çıxacağı belə bəhs edilir:
De: “Sizə əməlləri baxımından ən çox ziyana uğrayanlar barəsində xəbər verimmi? O kəslər haqqında ki, onların dünya həyatındakı səyləri boşa çıxmışdır. Çünki onlar yaxşı işlər gördüklərini güman edirdilər. Onlar Rəbbinin ayələrini və Onunla qarşılaşacaqlarını inkar edən, buna görə də bütün əməlləri boşa çıxan kimsələrdir. Odur ki, Qiyamət günü Biz onlara əhəmiyyət verməyəcəyik”. (Kəhf surəsi, 103-105)
