Demək olar ki, hamı kərtənkələnin quyruğu qopanda yenisinin çıxdığını bilir. Kərtənkələnin quyruğu kimi səməndərlərin də qolları, qıçları qopduğu zaman yenisi ilə əvəz olunur.
Təbiətdə bəzi canlılarda müşahidə edilən bu yenilənmə xüsusiyyətinə "regenerasiya" deyilir. Regenerasiya canlılarda müəyyən hissələrdə mövcud olan bir xüsusiyyətdir. Məsələn, insanlarda dəri təbəqəsinin və qan hüceyrələrinin periodik olaraq özünü yeniləməsi, zərər çəkən qaraciyərin yenidən böyüməsi kimi.
Lakin bu yenidən əmələ gəlmə müəyyən bölgələrə xasdır. Məsələn, kərtənkələnin yalnız quyruğuna aiddir. Bu, bədəninin başqa bir hissəsi üçün mümkün deyil. Səməndərlərdə isə, yalnız qollar və ayaqlarda regenerasiya olur.
Bir səməndərin qolu hardan qopursa qopsun, təxminən 40 gündə tam və qüsursuz olaraq əvvəlki halına qayıdır. Üstəlik kəsilən sümük tam kəsilən yerdən böyüyür, orqan kəsilməzdən əvvəlki uzunluğuna və quruluşuna çatır. Sinirlər, əzələlər, dəri, sümük, qan damarlarının paylanması, bir sözlə, bütün toxumalar tam və qüsursuz olaraq əvvəlki vəziyyətinə qayıdır.
Blastema “geriyə proqramlaşdırma”
Yaxın zamanda aparılan təcrübələr bu bir neçə mm.-lik sahədə orqan kəsildikdən sonra hüceyrələrin özlərini geriyə doğru proqramlaşdırdığını kəşf etdi. Yəni bu hissədəki hüceyrələr, kök hüceyrə bənzəri xüsusiyyətlər qazanırlar.
Sümük, fassiya, əzələ və yeni qolu meydana gətirəcək bütün toxumalar yenidən inkişaf edirlər. Regenerasiya üçün “çox vacib” olan bu geriyə proqramlaşdırılmış hüceyrələr birliyinə "blastema" deyilir.
Sinirlər əsas şərtdir
Regenerasiyanın reallaşması üçün sinirlərin varlığı şərtdir. Əgər səməndərin qolu kəsilməzdən əvvəl üzvündəki bütün sinirlər götürülərsə, regenerasiya əsla reallaşmaz.
Ancaq çox heyrətamiz bir şey mümkündür. Qoldakı əsas sinir lifi cərrahiyyə əməliyyatıyla çıxardılıb, qolun yanındakı bir yaraya bağlansa, bu hissədə əlavə yeni bir qol böyüməyə başlayır.
Hüceyrələr doğru istiqaməti bilirlər
Elm adamlarının heç cür açıqlaya bilmədikləri bu əskiksiz və qüsursuz yenidən meydanagəlmə mexanizmi onları fərqli bir marağa yönəltmişdir. Təcrübələrdən birində regenarasiya olan hissə tərs istiqamətə yönəldilmişdir. Səməndərin əlini belinə tikmək kimi. Daha sonra hər hansı bir nöqtədən kəsdikləri zaman, üzvün hər iki hissəsi də bərabər uzunluğa və quruluşa tamamlanmışdır. Yəni çıxan qol, bədən oxuna görə hər zaman doğru istiqamətdə və quruluşda uzanır.
Hormonlar:
Hormonlar canlıların bədən inkişafı üçün həyati əhəmiyyətə malikdir. Beyinin hormon ifraz edən bölgəsi olan hipofiz vəzi alınmış səməndərlərdə regenerasiyanın reallaşmadığı müşahidə edilmişdir.
Bu da göstərir ki, tək bir nöqtədəki əskiklik sistemin hamısının məhv olmasına səbəb olur. Yəni səməndərin qopan qolunun yenidən əmələ gəlməsi üçün mütləq onun bədənində hazır bir proqram halında olan xüsusiyyətlər əskiksiz olaraq var olmalıdır. Sadəcə biri əskik olarsa, bu heyrətamiz və mükəmməl hadisə reallaşmaz.
Təsadüflər bu möhtəşəm sistemləri izah edə bilməz
Təsadüflərlə canlıların təkamülləşdiyi iddiası ilə ortaya çıxan darvinistlərə görə bu yenidən əmələgəlmənin bir izahı yoxdur. Onlar iddia edirlər ki, milyonlarla il ərzində, yavaş-yavaş müxtəlif mərhələlərlə canlıların xüsusiyyətləri inkişaf edir. Halbuki, bizlər təbiətdə hansı canlını araşdırsaq, mövcud olan xüsusiyyətlərin sadəcə biri əskik olarsa, bütün sistemin ləğv olduğunu görərik. Bu səbəbdən belə bir quruluşun təsadüfən təkamülləşməsi qeyri-mümkündür.
Məsələn, səməndərin sinirlərinin olmaması və ya beynindəki hipofiz vəzinin əskikliyi vəziyyətində regenerasiya qətiyyən mümkün deyil. Uca Allahın yaratdığı bu canlıda Allahın yaratdığı bütün sistem və xüsusiyyətlərin hamısının eyni anda əskiksiz olaraq mövcud olması şərtdir. Sadəcə biri olmayanda o sistem işləməz. Bunu o canlının hüceyrələrinə, DNT-sinə kodlaşdıran, o heyvana sonsuz yaratma gücü ilə dilədiyi xüsusiyyətləri verən aləmlərin yaradıcısı olan uca Rəbbimizdir.
Rəbbimiz yaratdığı hər canlının bədənində mükkəmməl və qüsursuz işləyən bir proqram var etmişdir. Əgər canlılarda “regenerasiya” sistemi olmasaydı, həyat mümkün olmazdı.
Məsələn, insan dərisində meydana gələn ən kiçik bir zədə dərhal ölümlə nəticələnən bir vəziyyətə səbəb olardı. Hər hansı bir yerimiz kəsildiyi zaman üst toxumada dərhal qabıq meydana gəlməsi ilə birlikdə təmir prosesi başlayır və dərini mikroblara, infeksiya meydana gəlməsinə qarşı qoruyan xüsusi bir müdafiə sistemi dövriyyəyə girir. Əgər bədəndə belə mükəmməl bir müdafiəetmə sistemi olmasaydı, ard-arda bir-birini izləyən ölümcül fiziki hadisələr meydana gəlirdi.
Bütün varlıqları bütün mükəmməl sistemləri ilə yaradan uca Allahdır
Allah canlıları möhtəşəm sənəti ilə yaradan, mükəmməl bir tarazlıqda saxlayan, üstün qüdrəti ilə onları yoxdan var edəndir. Rəbbimiz ölümü də, həyatı da var edən, “Hayy” (həyat verən) sifətinin sahibidir. Bir canlının orqanizm olaraq əskiksiz və mükəmməl olaraq tamamilə bütün ehtiyacları ilə bir yerdə olması kafi deyil. Onun “cana” sahib olması üçün mütləq “Hayy” sifətinin sahibi Rəbbimizin verdiyi ruha ehtiyacı vardır. Məsələn, bədən bir bütün olaraq, bütün orqanları ilə mükəmməl və əskiksiz olaraq dayansa da, o bədənə aləmlərin Rəbbi olan Allahımız ruhundan üfləmədikcə o bədən həyat tapmayacaq. Yoxsa ətin, sümüyün, dalağın, orqanların bir araya gəlməsi canlının meydana gəlməsi üçün kafi deyil. O canlıya bütün hüceyrələrinin içindəki molekullarına qədər həyat verən aləmlərin yaradıcısı olan, dirildən və öldürən uca Rəbbimizdir.
Rəbbimiz bizlərə dünyada sonsuz gözəllikdə əsərlər yaratmağa qadir olduğunu belə nümunələrlə göstərir. Düşünməyimizi təmin edir. Cənabi-Allah yalnız sınanmağımız üçün yaradılan, müvəqqəti olan bu dünya həyatının da əskikliklərini qullarına daim göstərir. Əsl həyat axirətdir və Allah axirətdə sonsuz həyatı qullarına nəsib edəcək. Dünyadakı hər yaradılış nümunəsi axirəti və Allahın yaratma sənətini düşündürmək üçün Allahın yaratdığı vəsilələrdir.
Rəbbimiz canlılardakı bu möcüzələri bizlərə iman həqiqəti olaraq göstərir. Rəbbimiz “Bəqərə” surəsinin 269-cu ayəsində “(Allah) istədiyi kəsə hikmət bəxş edir. Kimə hikmət verilmişsə, ona çoxlu xeyir nəsib edilmişdir. Bunu isə ancaq düşüncəli insanlar anlayarlar.” deyə buyurur.
Hikmət üçün ağıl lazımdır. Görə bilən bir daxili göz, həssas bir qəlb lazımdır. Ayədə Rəbbimizin buyurduğu kimi, ancaq təmiz ağıl sahibi olanlar, heç bir təsir altında qalmadan gördüklərini tamamilə müstəqil və açıq bir şüurla qiymətləndirənlər Allahın yaratdıqlarından öyüd alıb, bunların hikmətini qavrayıb həqiqəti dərk edərlər.
