Peyğəmbərimiz (s.ə.v) və 4 xəlifə dövründə yəhudilərə və xristianlara münasibət

1369

18 Fevral, 2018

1. Suriya Xristianlarının, Əbu Ubeyde (r.ə.) təqdim etdikləri və tarixə Ömər Əhdi olaraq keçən sənəddə yer alan ifadələr:

Gecə və ya gündüz kilsələrimizi Müsəlmanlardan əsirgəməyəcəyik, onların qapılarını yolçulara və yolda qalmışlara açıq saxlayacağıq... Müsəlman yolçunu ənənəvi üsulumuzla qarşılayacayıq və onları bəsləyəcəyik. Müsəlmanları incitməyəcəyik və hər kim bir Müsəlmanı incitsə öz haqqlarını cəza olaraq itirəcək. (Majid KODURİ, İslamda Döyüş və Barış, Fənər Nəşrləri, İstanbul, 1998, s. 223)

2. Hz. Ömər 637-ci ildə Qüdsü şəxsən fəth etdiyində Qüds xalqına bir məktub vermiş və Kitab Əhlinin ibadət edəcəkləri yerlərə toxunulmayacağını bildirmişdir.

3. Hz. Ömərin Mədain Xristianlarına verdiyi sözdə "Xristian dininə itaət edənlərdən heç bir kimsə istəmədiyi halda müsəlman olmağa zorakılıqla məcbur edilməz" qanunu yer almışdır.

4. Hz. Ömər dövründə Hira Xristianları ilə Müsəlmanlar arasında edilən razılaşmada zimmilər haqqındakı maddə çox əhəmiyyətlidir.

"Əgər onlardan biri gücdən düşsə, yaşlansa, xəstəlikdən əzab çəksə və zəngin ikən yoxsullaşsa, o və ailəsi İslam torpaqları içərisində olduqları müddətcə beytül maldan (cəmiyyət xəzinəsi) kömək görəcək"

5. Hz. Ömərin Şam xalqıyla etdiyi razılaşmadan əvvəlki şərhi:

Allah'ın lütf etdiyi torpaqları insanların əllərindən almayın və Allah’ın Kitabında ifadə etdiyi kimi güclərinə görə vergi qoyun. Əgər vergi onlar tərəfindən ödənsə daha çoxunu istəməyin... Torpaqları öz aramızda paylaşsaq övladlarına heç bir şey qalmayacaq. Əgər torpaqlar əsl sahiblərinə buraxılsa Müsəlmanlar onların çıxardığı ilə yaşaya bilərlər. Onların üzərinə vergi qoya bilərsiniz, amma əsla onları əsir ala bilməzsiniz. Onları incidəcək ya da onlara zərər verəcək haqsızlığı edə bilməzsiniz və üzərində haqqınız olmadıqca onların mallarını ala bilməzsiniz. Onlarla etdiyiniz razılaşmalarla qəbul etdiyiniz öhdəçilikləri yerinə yetirmək məcburiyyətindəsiniz. (Majid Khoduri, İslamda Döyüş və Barış, Fənər Nəşrləri, İstanbul, 1998, s. 216)

6. Hz. Əbubəkr dövründə, sülh yolu ilə fəth edilən Taberriye şəhərində yaşayan Xristianlara kilsələrinə toxunulmayacağına dair zəmanət verilmişdir.

7. Hz. Osman dövründə, bir Erməni şəhəri olan Debilin fəthi əsnasında, şəhərdə yaşayan Xristianlar, Yəhudilər və atəşpərəstlərə verilən əminlik, məbədlərin qorunacağı zəmanəti təqdim edilmişdir. Yıxılan kilsələrin təmir edilməsinə, yeni sinaqoqların və monastırların tikilməsinə hər vaxt icazə verilmişdir.

8. Patriarx Mar Amme tərəfindən daha əvvəl yandırılmış olan St. Sergius Monastırı, Hz. Osman dövründə yenidən tikilmişdir.

9. Huzeyfə b. əl-Yəmənin (r.ə.) Mah Dayanar əhalisinə verdiyi məktubda "bu əmanəti onların canları, malları, torpaqları üçün vermişdir. Onların dinləri zorla dəyişdirilməz, özləriylə şəriətləri arasına girilməz" deyilirdi.

10. Misir valisi Ukbə, Nasturilərin tikdikləri bir monastıra kömək etmişdir.

11. Müaviyə dövründə Urfa Kilsəsinin təmir etdirilməsi, İskəndəriyədə Marcos Kilsəsinin tikdirilməsi reallaşdırılmışdır.

12. Bu gün Xristianlar tərəfindən əhəmiyyətli ziyarət sahələrindən biri olaraq qəbul edilən Tur Dağındakı Sina Monastırı və bu kilsənin yanındakı məscid, Müsəlmanların xoşgörüşünün bir başqa nümunəsidir.

13. III. Nasturi Patrikinin yazdığı məktub:

Ərəblər bizlərə heç zülm etmədilər. Həqiqətən onlar, dinimizə, din vəzifəlilərimizə, kilsə və monastırlarımıza hörmət göstərdilər. (Frend, 289; Hamidullah, İslam Peyğəmbəri, II. 920; Levent Öztürk, Əsri Səadətdən Xaçlı yürüşlərinə Qədər İslam Cəmiyyətində Xristianlar, İz Nəşriyyat, istanbul, 1998, s. 55)

14. Müsəlman olmayanların, vergilərini ödəyə bilməyəcək vəziyyətdə olduqlarında da, dövlət xəzinəsindən kömək görmələri və çətinliklərinin aradan qaldırılması üçün dövlətin özlərinə kömək etməsi əhəmiyyətli bir xüsusdur.

15. Hz. Peyğəmbərin bəzi qeyri müslim qruplarla əldə olunan razılaşmalarda da canları və mallarının təhlükəsizlikdə olduğu xüsusilə vurğulanmışdır. (Cüheyne qəbiləsi ilə edilən razılaşma Hamidullah, Vesaik, nömrə. 151)

16. Hz. Peyğəmbər tərəfindən Necranlı Xristianlara təqdim edilən məbəd zəmanətinə dair razılaşmada Allah’ın himayəsi və peyğəmbəri Muhəmmədin tərəfinin Necranlıların məbədlərinin üzərinə olduğu ifadə edilərək ibadət edəcəyi yerləri zəmanət altına alınmışdır. (İbn Sad, I, 288, 357-58)

17. Razılaşmanın Əbu Davuddakı rəvayətində isə kilsələrin yıxılmayacağı ifadəsi söyənilir. (Əbu Davud, Xərac, 29-30)

18. Hz. Peyğəmbər (s.ə.s.), Bəni Həris b. Kab üskufu il Necran üskuflarına göndərdiyi məktubda da məbədlər haqqındakı zəmanəti təkrarlamışdır. (İbn Sad, I, 266)

19. Xeybər Yəhudiləri bir dəfə Hz. Peyğəmbərə gəlib məhsullarının bəzi müsəlmanlar tərəfindən icazəsiz şəkildə alındığını söyləmişlər bunun üzərinə Hz. Peyğəmbər, müsəlmanları məsciddə yığmış və onlara etdikləri şeyin doğru olmadığını açıqlamışdır. (Müsned, IV, 89; Vakıdi, II, 691; Serahsi, Siyer, I, 133, IV, 1530)

20. Rəsulullahın əhli kitabın toy yeməklərinə qatıldığına, cənazələrini daşıdığına, xəstələrini ziyarət etdiyinə və onlara köməkdə olduğuna dair rəvayətlər var. Hətta Necran Xristianları onu ziyarətlərində Rəsulullah onlara əbasını sərmiş və oturmalarını söyləmişdir.

21. Necran Xristianlarının nümayəndələri Mədinəyə gəldiklərində Hz. Peyğəmbər (s.ə.s.) və səhabələri əsr namazını qılmışdıllar. Onlar da ibadət vaxtları gəldiyi üçün, məscidə girib şərq istiqamətinə yönəldilər Rəsulullah (s.ə.s.) onların ibadətlərini yerinə yetirməyə icazə verdi. (İbn Hişam, I, 574; İbn Sad, I, 357)

22. Mədinə Dövləti Müqaviləsinin 17-ci maddəsi: "Yəhudilərdən bizə tabe olanlara kömək edilib yaxşı davranılacaq. Onlar heç bir haqsızlığa düşməyəcək, düşmənlərinə kömək edilməyəcək."

23. 25-ci maddə: * Avf yəhudiləri möminlərlə birlikdə tək bir ümmətdirlər. Onlar öz dinlərinə, müsəlmanlar da öz dinlərinə görə yaşayacaqlar".

24. 36-cı maddə: "Müsəlmanlarla yəhudilər arasında köməkləşmə, nəsihət və yaxşılıq olacaq" (İbn Kəsr, əs-Sire, II/322; Hamidullah, əl-Vesaik, s. 44-45; Şərq və Qərb qaynaqlarında birlikdə həyata, s. 285)

25. Taberi və Zemahşerinin dəyişik rəvayətlərdə nəql etdikləri xəbərlərə görə, Məkkədə dəmirçilik edən, İncil və Tövratı çox yaxşı bilən və Hz. Peyğəmbərin özüylə görüşüb söhbət etdiyi xristian bir adam yaşayırdı. (et-Taberi; Şərq və qərb qaynaqlarında birlikdə həyata, s. 306)

26. Hz. Peyğəmbərin Necranlılara göndərdiyi bir başqa məktub belədi; "...Nə olursa olsun, az olsun çox olsun, əllərində nə saxlayırlarsa kilsələri və monastırları özlərinə aiddir. Allah’ın və Rəsulunun qoruması onlar üzərinədir. Heç bir yepiskop, yepiskopluq vəzifəsini gördüyü yerdən, heç bir rahib öz monastırından və heç bir keşiş öz kilsəsindən alınıb bir başqa yerə göndərilməyəcək. Onların nə haqq və hüququ, nə də onların alışdıqları heç bir şey, dəyişikliyə tabe tutulacaq. Onlar səmimiyyətlə hərəkət edib, üzərlərinə düşən vəzifələri haqqıyla ifa etdikləri müddətcə, Allah’ın və Rəsulunun qoruması bunlar üzərinə olacaq. Onlar nə bir zülmə düşəcəklər və nə də özləri başqalarına zülm edəcəklər".