«Ey iman gətirənlər! Çox zənnə-gümana qapılmaqdan çəkinin. Şübhəsiz ki, zənnin bəzisi günahdır. Bir-birinizin eybini arayıb axtarmayın, bir-birinizin qeybətini qırmayın! Sizdən biriniz ölmüş qardaşının ətini yeməyə razı olarmı?! Bu sizdə ikrah hissi oyadar. Allahdan qorxun. Həqiqətən, Allah tövbələri qəbul edəndir, rəhmlidir!» (Hucurat surəsi, 12).
Ayədə möminin çəkinəcəyi üç mühüm davranışdan söhbət açılır: zənnə qapılmamaq, qeybət etməmək, eyibləri araşdırmamaq... Bunlar eyni zamanda bir-biri ilə bağlı olan davranışlardır. Çünki qeybət edən, yəni bir möminin arxasınca dedi-qodu edən insan elə onun haqqında bəzi mənfi gümanlara da qapılır. Eynilə, eyibləri araşdıranbir insan da müxtəlif gümanlar səbəbindən belə davranır.
Bu davranışların üçünün də ortaq xüsusiyyəti möminləri incidən, möminlər arasındakı bərabərliyi və həmrəyliyi pozan, sevgini, şəfqəti və mərhəməti azaldan davranışlar olmasıdır. Bunların hamısı cahil cəmiyyətin gündəlik həyatında adi hal almış çirkin vərdişlərdir. Cahil cəmiyyətin çox təbii qarşıladığı bu vərdişlərin əslində nə qədər qəbul edilməzvə xoşagəlməz olması ayədəki qeybətlə bağlı misaldan da aydın olur. Həmçinin, başqa bir ayədə də Allah'ın «qeybət edənlər» haqqında böyük bir xəbərdarlığı var. Ayədə belə hökm edilir:
«Qeybət edib tənə vuran hər kəsin vay halına! O kimsə ki, mal yığıb onu dönə-dönə sayar. Və elə zənn edər ki, mal-dövləti onu əbədi yaşadacaqdır. Xeyr! O mütləq Hütəməyə atılacaqdır! Sən nə bilirsən ki, Hütəmə nədir?! O, Allahın yanar odudur» (Huməzə surəsi, 1-6).
Məlum olduğu kimi, ayənin davamında həmin davranış tərzini mənimsəyənlərə qarşı birmənalı şəkildə cəhənnəm təhdidi var. Həmin xəbərdarlığı nəzərə aldığımız zaman, bu mənfi əxlaqın möminlərin diqqət yetirməli olduğu Qurandan kənar bir davranış olduğunu görürük.
Şeytan dini inkar edənlərin bir-birinə bəslədiyi kin, həsəd və paxıllıqdan irəli gələn eyibləri araşdırmaqvə qeybət kimi davranışları möminlərə müsbət göstərmək üçün, bunları guya din üçün etdirməyə çalışa bilər. Məsələn, səhv və nöqsanları olan bir möminin arxasınca dedi-qodu etməyi onun yaxşılığı və ya dinin mənfəəti üçün olan hərəkət kimi göstərməyə çalışa bilər. Halbuki Allah bu davranışı möminlərə Quranda qəti qadağan etmişdir.
Ayədə sadalanan nöqsanlar arasında diqqət yetirilməli olan başqa bir davranış da «zənnə qapılmamaq»dır. Qeybət və eyibləri araşdırmaqzənnə qapılmağa nisbətən daha konkret səhvlərdir. Buna görə də, həmin səhvi edən insanıdigər möminlər xəbərdar edib onu bu davranışdan çəkindirə bilərlər. Zənnə qapılmaq qəlbdə yarandığı üçün möminin yalnız özünün müəyyən edib tədbir görə biləcəyi hadisədir. Bunun nəticəsində, qəflətə düşən mömin öz-özünə düşünərkən ayədə günah sayılan bir çox pis gümanlara qapıla bilər. Buradan məlum olur ki, mömin yalnız etdiyi əməllərinə görə deyil, niyyətinə, duyğu və düşüncələrinə görə də məsuliyyət daşıyır. Bəhs etdiyimiz kin, həsəd, qorxu, sevgi və buna bənzər bir çox anlayışlar da möminə məsuliyyət yükləyən hisslərdəndir. Bu səbəbdən, möminin ağlından keçirdikləri və hiss etdikləri də Allah'ın sərhədlərini aşmamalıdır. Quran hökmlərini rəhbər tutaraq öz hiss və düşüncələrini tərbiyə edən insan isə, şübhəsiz ki, ən doğru yola çatar.
