Tushko’rayotganinsonertalabsoatjarangidanuyg’ongandabirzumlikhayratni his qiladi.U tushida his etganbaxtlilikyokig’am, totibko’rgantaomiyokihidlaganislarishudarajadahaqiqiyki, u birmunchavaqttushningta’siridabo’ladi.
Butuntarixdavomidako’plabfaylasuflartushningasiltabiati, tushlarolamivabudunyohayotiorasidagimunosabatnibilishgaintilganlar. Bu boradanemisfaylasufiquyidagilarniaytgan:
Biz hoziruyg’oqmizmiyokitushko’ryapmizmi?Shubhasizbuo’rinlisavol.Aslida biz shundaytushholatlaridabo’lganmizki, undabusavolberilganda, biz uyg’oqmizdeganjavobberganmiz, lekinkeyinroqanglaganmizki… (Hans Reykenbax, Ilmiyfalsafaningo’sishi, 179-bet)
Dekartbusohadaquyidagifikrnibildirgan:
Men u yokibuishniqilayotganimni, u yokibujoygaborayotganimnitushko’raman; biroq men uyg’onganimdahechnarsaqilmaganim, hechqayergabormaganimni, aksinchabirjoydatinchyotganimnianglayman. Men hozirtushko’rmayotganimga, hattoki, butunhayotimningtushemasligigakimkafolatberaoladi?Bulardanxulosaqilibaytganda, men yashayotgandunyoninghaqiqatligibutunbirbahslisababbo’luvchimasaladir. (MasitGokberg, Falsafatarixi, 263-bet)
Aslidaesa, tushlarolamivabudunyohayotiningmuhimumumiyjihatimavjud. Bu jihatnitushunishuchunquyidagimisolnikeltiramiz: Farazqilayliksizo’zingizhaqingizdatushko’rganda, “Qayerdako’rding?” degansavolga “Miyamdako’rdim” deganjavobniberasiz. Vaholanki, tushingizdabujavobnuberganingizda, hechqandayhaqiqiymiyanio’zibo’lmaydi.Tushdagitanayokimiyabutunlayxayoliytasvirdaniborat.Tushdagitasvirlarniko’radiganong – miyadan“tashqarida” bo’lgannarsadir.
Tushingizdaberishingizmumkinbo’lganjavob, “Qayerdako’rding?” degansavolgabudunyohayotidaberilganjavobdir.Ma’lumkihammanarsani “ko’z” ko’rmaydi, balkibarchatasvirlarmiyadashakllanadi.Ko’zlarvaulargabog’langanmillionlabasabhujayralarningyagonavazifasi – ko’rishjarayonibajarilishiuchunkerakbo’lgansignalnimiyagauzatishdir. O’rtamaktabdao’tilgandarsnieslaylik; obyektdankelayotgannurko’zning old qismidajoylashganlinzalardanutadivatasvirko’zningorqaqismidaakstopadi, retina (ko’zningto’rliqavati) gatushgantasvirlarelektriksignallargaaylantiriladivamiyaningko’rishpo’stigauzatiladi, hamdamiyabusignallarniucho’lchovli, tushunarlitasvirlargaaylantiriladi. Ushbuma’lumotdan ham bilishmumkinki, ko’rayotganko’zemas, biroqshubhasizsuv, oqsilvayog’ hujayralaridantashkiltopganbirparchago’shtko’radi deb aytish ham judayamnoto’g’ribo’ladi. Bundanravshanbo’ladiki, biz miya deb ataydiganbirparchago’shtongniyokiqisqachaaytgandaatrofdagitasvirlarniko’ruvchivatushunuvchi “men” deb ataladiganmavjudotnihosilqiluvchixususiyatgaegaemas.Biroq, uningmiyasidayorug’ va rang-barangdunyoniko’ruvchi, qushlarningsayrashivayoqimlikuynieshituvchi, atirgullaratrinihidlovchikimdir bor. Shundayqilibhammasezgilarniko’z, quloqyokiburunsiz his qiluvchiongkimgategishli?
SavolqilibquyilayotganongbushubhasizAllohtomonidanyaratilganruhdir.Ruhtasvirlarniko’rishuchunko’zga, tovushlarnieshitshuchunquloqqamuhtojemas.Shuningdek, o’ylashuchunmiyagamuhtojemas.
O’zmiyasiningkichikqismida,qorong’ijoyidaucho’lchovli, rang-barang, xirayokiyo’rug’ Olamningnusxasiniginaanglashianiqilmiyhaqiqatekaninitushunganharbirinson, nimaqilishidanqat’iynazarko’rilgannarsalarningnusxalariniginako’rishinianglaydivaQodirAllohningcheksizqudratiga tan beradi, Ungachuqurmuhabbatvahurmatbilanbo’ysunadi, UngayuzlanadivaUndanyordamso’raydi.
O’limvaqtidaongo’tkirlashadi
Yuqoridagima’lumotgaasosan, aytishmumkinki, “biz ko’ryapmiz” deb aytayotgannarsalarningaslinihechqachonko’raolmaymiz.Biz faqatmoddiydunyoningtasviriniko’raolamiz. Bu dunyohayotiinsonruhitomonidananglanayotgannarsalarningtasviridaniborathamdaularinsonlarnisinashvaQiyomatkunidajavobberadiganamallarqilishlariuchunyaratilgan.
Insonbunio’limchog’idajudayaxshitushunadi.Shuninguchuninsonmiyasidako’rganbudunyoningtasvirlario’limbilano’zgaradivao’limchog’itasvirio’rnigaQiyomatkunivaOxiratkuzatiladi.Allohnozilqilganidek, insono’zo’limibilanuyqudanuyg’ongankabiuyg’onadivao’ziningtushidanhaqiqiydunyogao’tganikabihaqiqiyvaabadiyhayotigao’tadi. Allohbudalilniquyidagioyatdanozilqiladi:
“Albatta, senbundang’aflatdaeding. Bas, Biz seningpardangniochdikvabugunko’zingo’tkirdir” (Qofsurasi, 22-oyat)
HadisdaPayg’ambarimiz (s.a.v) ushbubuyukdalilga “Insonlarg’aflatdadirvao’limbilanuyg’onurlar” deyishorqalie’tiborqaratganlar. (ImomG’azzoliy, Islomklassikasi 2, Bedirnashriyoti, 18-bet, 36152)
