Allah bütün ehtiyaclarımızı mükəmməl sistemlə var etmişdir. Bu səhifədə oxuyacağınız iki nümunə bunun ən gözəl dəlillərindəndir…
İçdiyiniz suyu gördünüzmü? Onu buluddan siz endirirsiniz, yoxsa Biz endiririk? Əgər istəsəydik, onu acı edərdik. Bəs nə üçün şükür etmirsiniz? (Vaqiə surəsi, 68-70)
İnsan qidalanmadan 1-2 həftə yaşaya bilər, su içmədən isə 3-4 gündən çox yaşaya bilməz. İnsan bədəninin 75%-i sudan ibarətdir. Tərləmə və tənəffüs vasitəsilə insan gündə 2-3 litr su itirir. İtirilən su susadıqdan sonra içilən su ilə kompensasiya edilir.
Bəs susamasaydınız, nə baş verərdi?
Su bütün canlılar üçün olduğu kimi, insanlar üçün də ən vacib həyat mənbəyidir. Suyun bədən temperaturunun nizamlanmasında, qida maddələri və oksigenin daşınmasında, tullantı maddələrinin hüceyrələrdən uzaqlaşdırılmasında və həzmin asanlaşdırılmasındakı rolu əvəzsizdir. Bundan əlavə, su orqan və toxumaları da qoruyur. Məsələn, hüceyrələrimizi əhatə edən suyun yalnız 2%-ni itirsək, təxminən 20%-lik enerji itirər və yorularıq. Təkcə bu misal suyun insan həyatında nə qədər əhəmiyyətli olduğunu anlamaq üçün kifayətdir.
Su dedektivi hipotalamus
Gün ərzində insan bədəni üçün vacib olan suyun miqdarında baş verən ən kiçik dəyişikliyi belə qavrayan sistemlər var. Bunlardan birincisi beynimizin bir noxud dənəsi böyüklüyündə olan hipotalamus mərkəzidir. Qanda su nisbəti azalan kimi hipotalamusun altında yerləşən 1 sm-lik hipofiz vəzi (antidiuretik) ”ADH” adlı hormon ifraz edir.
Bu hormon qan dövranı vasitəsilə uzun səfərə çıxır və böyrəklərə çatır. Böyrəklərdə eynilə bir qıfılın açara uyğun gəlməsi kimi, bu hormona uyğun xüsusi qəbuledicilər var. Hormonlar bu qəbuledicilərə çatanda böyrəklər dərhal suya qənaət etməyə başlayır və su itkisini minimuma endirir.
Əgər hipofiz hormonu və bu hormonun “su istehlakını azaldın” əmrini anlayıb tətbiq edən böyrək hüceyrələri olmasaydı, susuzluqdan ölməmək üçün gündə 15-20 litr su içməli olardıq. Bu suyu daim xaric etməli olduğumuzdan yatmağımız və ya bir yerdə uzun müddət oturmağımız mümkün olmazdı.
Susama hissi
Hipotalamus, hipofiz və ADH-dən ibarət olan bu mükəmməl sistemin qüsursuz işləməsi yaşamağımız üçün kifayət deyil. Biz su içməyimizin, üstəlik, nə qədər su içməyimizin lazım olduğunu bilməliyik. Allah bunun üçün insanı susama hissi ilə birlikdə yaratmışdır. Bədənimizdə hər şeyin nöqsansız olduğunu, amma yalnız susamadığımızı fərz edək. Bu halda, anadan olandan bir müddət sonra susuz qalıb ölərdik. Susama hissimiz olmadığı üçün niyə özümüzü pis hiss edib ölümə doğru getdiyimizi də anlamazdıq. Halbuki insan doğulduğu andan etibarən su içməyin nə qədər vacib olduğunu bilir. Qüsursuz şəkildə yaradılmış bu həyati sistem sayəsində bədənimizdəki su tarazlığı qorunur.
Bununla yanaşı, bədənin bu istəyinə uyğun olaraq yaradılan su da Allahın sonsuz yaratma sənətinin dəlillərindən yalnız biridir.
Yuxunun yaddaş üzərindəki möcüzəvi təsiri
Allah yuxunu insanlar üçün bir çox hikmətlə xüsusi olaraq yaratmışdır.
Çox yaxşı bilinən bir yerin, bir adamın adının ya da bir tarixin ilk anda ağla gəlməməsi dərhal hər insanın qarşılaşdığı bir vəziyyətdir. Bəzən nə qədər düşünsəniz də, heç bir şəkildə unutduğunuz ad ağılınıza gəlməz, başqa şeylərlə məşğul olmağa başlarsınız və birdən sualınızın cavabı ağılınıza gəlir.
İnsan zehininin sirləri
Unudulan bir şeyin birdən xatırlanması, sanki uzun müddətdir itkin olan bir görünüşün geri gəlməsi üçün arxiv işçisindən tələb etməyə bənzər. Elm, insan zehininin sirlərini kəşf etdikcə, insan yaddaşının nə qədər geniş bir tutuma sahib olduğu da daha yaxşı aydın olur. Hər alqının ömür boyu gizləndiyini düşünsək, insanın yaddaş tutumunun nə qədər böyük olduğu da ortaya çıxacaq. Elm adamları bu möcüzəvi sistemləri -qismən də olsa- kəşf etməyə başlamışdır.
Siz yuxudaykən, zehininiz gün içindəki görüntüləri anbara yığmaqla məşğuldur. Buna görə, elm adamlarının da ifadə etdiyi kimi yuxu, zaman itkisi deyil əhəmiyyətli bir müddətdir.
Dünyanın qabaqda gələn elmi nəşrlərindən biri olan “Science News”də nümayiş olunan bir araşdırmaya görə, yaxşı yatılan bir gecənin ardından bəzi şeylər daha yaxşı xatırlanır. Buna görə; siz yatarkən yaddaş sanki yatmadan əvvəl öyrənilən məlumatları yığmaqla məşğul olur. Yaddaşın sirlərinin yavaş-yavaş işıqlandığı indiki vaxtda, yuxunun passiv bir istirahət etmə olmadığı, bədən içində reallaşan yalnız təmir və yenilənmə fəaliyyətləriylə deyil sıx zehni fəaliyyətlərin varlığı ilə də sübut edir.
Yuxu və yaddaş arasındakı əlaqə
McNill universiteti nörobiyoloqları tərəfindən şagirdlər üzərində edilən təcrübələrdə yeni bir mövzu öyrənildikdən dərhal sonra yatan qrupun daha yaxşı performans göstərdiyi isbat edilmişdir. Nature jurnalındakı bu mövzuda məqaləsi dərc olunan Karim Naderə görə yaddaş statik deyil və təkrar-təkrar saxlana bilər (Karim Nader, "Neuroscience: Re-recording human memories," Nature 425, 571 - 572 (09 october 2003); doi:10.1038/425571a.). Nader məqaləsində sözlərinə Fənndən götürdüyü bir alıntıyla belə davam edir: "Təhsilin dərhal ardından edilən təyin etmə performansda əhəmiyyətli bir inkişafa işarə edir. Amma əldə edilən bu irəliləmə gün içində azalır, yuxunun ardından isə köhnə halına gəlir. Yəni yuxu gün ərzində hər hansı bir zamanda yaxşı bir şəkildə öyrənilən məlumatların zehinde qalxmasına kömək edir. Performansın düzəlməsi bizə ümumi məlumatlarla yanaşı verilən, təqdim və xəritələndirmənin də yuxu əsnasında arıdılıb sağlamlaştırıldığını göstərir (Fənn et al., "Consolidation during sleep of perceptual learning of spoken language," Nature 425, 614 - 616 (09 october 2003); doi:10.1038/nature01951.)."
Kompüter şəbəkələrində istifadə edilən bənzər prinsip
Araşdırmaçı Walker, insan yaddaşı və yuxu arasındakı əlaqə ilə əlaqədar olaraq bunları əlavə etməkdədir: "Yataraq yenidən hərəkətə keçmək daha əvvəldən gücləndirilən yaddaşı təkrardan gücləndirmək lazım olan bir vəziyyətə sala bilər (Walker et al., "Dissociable stages of human memory consolidation and reconsolidation," Nature 425, 616 - 620 (09 october 2003); doi:10.1038/nature01930.) ."
İndiki vaxtda kompüter şəbəkələrində də insan zehinindəkinə bənzər bir prinsip istifadə edilir. İnkişaf etmiş kompüter şəbəkələri artıq məlumatları tək yerdə saxlamırlar. Bunun yerinə bir yerə gətirilmiş qaynaq disk və maqnitofonlarından yaradılmış saxlama sahəsi şəbəkələrini (SAN -Storage Area Network) istifadə edirlər. Bunlar aktiv olaraq görünüşü saxlayan ağıllı proqramlar tərəfindən edilir. Bir görüntü dərhal yaddaşda saxlana bilir amma qalıcı saxlama yerinə sonradan göndərilir. Məsələn gecə kompüterlər yatarkən.
