Кызыктар дүйнөсү: Клеткалардын арасындагы байланыш түйүнү

Turmush -  Денебиздеги 100 триллион клетка бирибирименен толук гармонияда иштейт. Мындай гармониягажетүү үчүн бири-биринин функцияларынан толуккабардар болуп туруулары зарыл. Ушул максатта«гормон» деп аталган кабар жеткирүүчү молекулаларөндүрүлөт. Мисалы, калкан безинин гормону бүтклеткалардын зат алмашуу ылдамдыгын контролдойт. Инсулин гормонуденедеги бүт клеткаларга канттын киришин камсыз кылат. Альдостеронгормону бөйрөккө таасир берип, кандагы суу менен туздун деңгээлин теңсалмакка салат. Эритроциттерди жасоо үчүн эритропоэтин гормонунунсигналы керек.

Дагы жүздөгөн гормондор клеткалар арасындагы байланышты камсыз кылышат. Болгондо да, бул процесстер дүйнөдөгү миллиарддаган адамдын ар биринин денесинде эч кемчиликсиз иштеп келе жатат. Гормондор болбосо, адамдын денесинде тартип болбойт, хаос жана башаламандык келип чыгат.

Бир клетка биздин көлөмүбүзгө салыштырганыбызда өзүнөн миңдеген километр алыста жайгашкан башка бир клетканын эмне жумушту жасашы керек экенин жана кайсы гормондун буга шарт түзөөрүн кайдан билиши мүмкүн? Мындан тышкары, бул гормонду өндүрүү үчүн керектүү формуланы жана материалды кайдан билип, кайдан алууда?

Бир эле ушул чындык дагы денеде бүт баарынын белгилүү бир планга ылайык улуу бир илим менен жаратылганын көрсөтүүдө. Жер жүзүндө жашаган миллиарддаган адамдын ар биринин денесиндеги 100 триллион клетканын арасындагы тартип – буларды Аллахтын жараткандыгынын жана Анын жалгыздыгынын бир далили.

Аллах чындап Өзүнөн башка Кудай жок экенине күбөлүк берди; периштелер менен илимдүүлөр да Андан башка Кудай жок экенине адилеттик менен күбөлүк беришти (күбө болушту). Азиз (Улуу) жана Хаким болгон Андан башка Кудай жок. (Али Имран Сүрөсү, 18)

А. Гипоталамус
В. Гипофиз бези

1. Чоңоюу; 1а. Сөөктөр, 1b. Чоңоюу гормону
2. Калкан бези контролу; 2а. Калкан бези, 2b. Калкан безин контрольдоочу гормонTSH3. Энелик клетка жана эстрогендин чыгарылышы; 3а. Энелик клетка, 3b. Фолликул стимулдоочу гормонFSH4. Сперманын чыгарылышы; 4а. Эркектин урук бези
5. Эстроген, прогестерон чыгарылышы; 5а. Энелик клетка, 5b. Лютеиндештирүүчү гормонLH6. Тестостерондун чыгарылышы; 6а. Эркектин урук бези
7. Адренал кыртыштын контролу; 7а. Бөйрөк үстүндөгү без, 7b. Адренал кыртышты стимулдоочу гормонACTH; 8. Бөйрөк тарабынан суунун кармалышы; 8а. Бөйрөк, 8b. Антидиуретикалык гормон; 9. Сүт бездеринен сүттүн чыгарылышы; 9а. Сүт бези, 9b. Окситоцин; 10. Жатындын жыйрылышы; 10а. Жатын

Дем алуунун канчалык улуу бир керемет экенин ойлонуп көрдүңүз беле?

Төрөлгөн кезиңизден баштап эч кыйынчылыксыз дем алып, анын урматында өмүр сүрүп келе жатасыз. Бир канча мүнөткө дем ала албай калышыңыз денеңиздин бүт функцияларынын токтошуна жана көз жумушуңузга себеп болушу мүмкүн. Өмүрүңүздүн өпкөлөрүңүздөгү «сурфактант» аттуу заттан көз-каранды экенин билчү белеңиз?

Өпкөлөрүңүздү түзгөн 300 миллиондон ашуун исиркектердин (альвеола) айланасы ушул зат менен оролгон. Дем алганыңыз сайын ичи абага толуп турган бул исиркектердин ачылып-жабылышы көп деле оңой эмес. Сурфактант исиркектердин ачылып-жабылышына көмөкчү болгон бир зат...

Бул заттын эң негизги өзгөчөлүктөрүнүн бири, адамдын дүйнөгө келишине толук бир ай калганда өндүрүлүп баштайт. Мунун кереметтүү тарабы мына ушул жерден башталат. Эне курсагында жатканда өпкөсүн колдонбогон наристе кантип сыртта дем алганда ушундай кыйынчылыкка туш болоорун билип, бул затты өндүрүү муктаждыгын сезиши мүмкүн? Сурфактанттын өпкөсүндөгү исиркектерге жардам берээрин кайдан биле алсын? Бул заттын исиркектердин кыймылдашына көмөкчү болоорун кайсы химия билими менен болжолдой алсын?

Бул заттын болбошу кээ бир ара туулган наристелердеги сыяктуу, баланын кыска убакыт ичинде көз жумушуна себеп болот. Бирок сейрек учурлардан тышкары мындай болбойт жана алгачкы адамдан ушул күнгө чейин миллиондогон жылдан бери толук жетилип төрөлгөн наристелердин баары ушул зат менен оролгон өпкө менен төрөлүп, эч кыйналбай дем алып баштаган.

Албетте, бул кереметтүү кубулуш наристенин да, эненин да каалоосу менен болуп жаткан жок. Бул кемчиликсиз системаны жараткан жана дал керектүү учурда иштетип баштаган Аллах.

Оо инсан, сени Улук Раббиң жөнүндө (туура ойлонуудан) эмне алдап-жаңылтып койду? Ал сени жаратып, келбетиңди келиштирген эле. Жана Ал сени Өзү каалаган сүрөттө калыптандырган. (Инфитар Сүрөсү, 6-8)

1. Өпкө
2. Сурфактант менен оролгон исиркектер
3. Исиркектин кесиндиси
4. Капиллярдын кабыкчасы
5. Сурфактант катмары
6. (СО2) Көмүр кычкыл газы
7. (О2) Кычкылтек
8. Кызыл кан клеткасы

Харун Яхьянын «Клеткадагы аң-сезим» китебинен алынды.

Которгон Жунус Ганиев.