Arı pətəklərinin əsas inşaat vəsaiti arı şanıdır. Arılar arı şanını qarınlarının alt hissəsində yerləşən 4 cüt ifrazat vəzindən ifraz edirlər. Bu ifrazat vəzilərinin bitişdiyi yerdə iki kiçik boşluq var. Arı şanı bu boşluqlarda kiçik pulcuqlar şəklində meydana gəlir. Arılar bu kiçik təbəqələri götürmək üçün arxa ayaqlarında tüklərdən ibarət olan qarmaqlardan istifadə edirlər. Onu arxa ayaqları ilə çəkib çölə çıxarırlar. Sonra irəli itələyərək əvvəl orta, sonra ön ayaqlarına çatdırırlar (Arıların 6 ayağı var). Nəticədə həmin şanı çənə sümükləri ilə götürür və yoğuraraq istifadə ediləcək vəziyyətə salırlar.
Bir şan pulcuğu alınan kimi, onun yerinə dərhal ikincisi çıxır. Arı şanının ifraz olunması üçün ən əhəmiyyətli ünsür istilikdir. Buna görə işçi arılar pətək qurmağa başladıqları zaman bir-biri ilə zəncir kimi birləşir, sanki yumağa çevrilirlər. Bu sayədə arı şanı üçün lazım olan 350C temperatur təmin edilmiş olur. Beləliklə, ən uyğun temperaturda yoğurma əməliyyatı aparılır və plastikləşdirilmiş, inşaata əlverişli arı şanı hazır olur.
Arı şanı hazırlamaq üçün çox enerji tələb olunur. Bu səbəbdən, arılar 1 kq. arı şanını hazırlamaq üçün təxminən 22 kq. baldan istifadə edirlər. Arılar arı şanını ifrazat vəzilərindən hər dəfə təxminən bir iynə ucu böyüklüyündə hissələr halında çıxarırlar.
Bu nisbətə diqqət yetirdiyimiz zaman arı şanının niyə bu qədər qiymətli olduğunu anlaya bilərik. Arılar ən kiçik şan qırıntısını belə qiymətləndirərək arı şanından maksimum istifadə edirlər. Hətta bir pətəyi tamamilə tərk edəcəkləri zaman baldan istifadə edərək arı şanı hazırlamaq əvəzinə, köhnə şandan bal mumu daşıdıqları müşahidə edilmişdir. Bu mövzuda tədqiqat aparan alman alimi Dr. N.Koeniger başqa yerdə yeni şan hazırlamaq üçün köhnə pətəyi tərk edən arı koloniyası tapmışdır. Səhəri gün işçi arıların pətəyə geri döndüyünü müşahidə edən Koeniger arıların köhnə yuvalarından arı şanı gəmirdiyini və bunları yeni yuvalarına daşıdığını təsbit etmişdir. Arıların bu davranışlarının səbəbi arı şanının hazırlanmasında çoxlu enerjiyə ehtiyac duymalarıdır.
Arılar iynə ucu böyüklüyündə hissələrdən düzəltdikləri arı şanını ağıllı şəkildə istifadə edərək ən az arı şanı ilə ən çox pətək istehsal edirlər. Məsələn, arıların 22.5x37 sm. ölçüdəki pətək üçün yalnız 40 qr. arı şanından istifadə etdikləri müəyyən olunmuşdur. Ağırlığı 40 qr. olan bu pətək təxminən 2 kq. bal saxlaya bilir.
Arı şanı necə ortaya çıxıb?
Arıların pətək istehsalı arı şanından asılıdır. Arı şanı kimi pətək istehsalı üçün çox əlverişli maddəni arıların hazırlaması yaradılış möcüzəsidir.
Təkamülçülər arıların bu xüsusiyyətlərlə ilk ortaya çıxdıqları zaman sahib olmadıqlarını və bütün xüsusiyyətlərinin uzun zaman ərzində bir-birini izləyən təsadüflər nəticəsində reallaşdığını iddia edirlər. Bu vəziyyətdə təkamülçülərin bu iddialarının etibarsızlığını suallarla araşdıraq.
Əvvəlla, haqqında heç bir məlumatları olmadıqları arı şanının tərkibini arılar necə tapıblar?
Necə olub ki, hər arı eyni düsturu, eyni ölçünü səhv etmədən milyonlarla ildir saxlaya bilir?
Arılar arı şanı kimi ideal vəsaiti bədənlərində necə meydana gətiriblər?
Arıların hər hansı bir şəkildə pətəyin xammalı olan arı şanını hazırlamağı bacardıqlarını fərz edək. Bu müvəffəqiyyət öz-özlüyündə heç bir şey ifadə etməyəcək. Çünki arı, eyni zamanda, inşaat üçün lazım olan bütün texniki məlumat və bacarığa da sahib olmalıdır.
Arının bu xüsusiyyətlərə təsadüfən sahib olduğunu fərz edək. Bu da kifayət etməyəcək. Arı bu məlumatı koloniya üzvlərinə də öyrətmək məcburiyyətindədir. Onların bədənlərində də arı şanı çıxarmaq üçün lazım olan sistemi meydana gətirməlidir. Bundan başqa, sonrakı nəsillərə də bu məlumatı və istehsal sistemini ötürmək məcburiyyətindədir.
Bundan əlavə, bütün arılar birlikdə işləmək üçün əmək bölgüsü aparmalıdırlar. Çünki arıların hər birinin pətək düzəltmək bacarığına sahib olması yetərli deyil. Arılar birlikdə qrup şəklində iş görmək üçün ağıla və şüura sahib olmalıdırlar. Çünki arıların bu qrupu necə təşkil etdikləri, aralarında ünsiyyətin necə təmin edildiyi, on minlərlə arının qaranlıq şanda qarışıqlıq çıxarmaması kimi bir çox sual da cavablandırılmalıdır.
Ağıllı insan yuxarıda saydığımız bu mərhələlər üzərində vicdanən düşünsə kifayətdir. Arı kimi bir canlının pətək hazırlaması, bu pətəkləri lazımi şəkildə istifadə etmək bacarığına sahib olması, əlbəttə ki, təsadüflərlə açıqlana bilməz. Bu inşaat qabiliyyəti nə arının ölçüsünə, nə sahib olduğu beyin tutumuna, nə də ağıl və şüuruna uyğun gəlmir.
Arının bu qabiliyyətlərini yer üzündəki ağıl və şüur sahibi yeganə varlıq olan insanla müqayisə edək. İnsan öz istəyi ilə bədənində yeni ifrazat meydana gəlməsini təmin edə bilərmi? Məsələn, ehtiyac duyduğu anda tüpürcək vəzlərinin tüpürcək hazırlamasını təmin edən sistem hazırlayıb, bunu bədəninə yerləşdirə bilərmi? Əlbəttə ki, insanın belə bir şey edə bilməyəcəyini hər kəs bilir. O halda insanın ağıl və şüur sahibi bir varlıq olaraq edə bilmədiyini, arıdan gözləmək məqbuldurmu?
Nə arı, nə də yer üzündəki başqa bir canlı öz istəyi ilə bədəninə yeni orqanlar əlavə edə bilməz, ifraz edə bilməz. Arıların dizayn və möcüzəvi qabiliyyətləri açıq-aşkar Yaradıcı tərəfindən var edildiklərini sübut edir. Arılar da yer üzündəki digər canlılar kimi Allah tərəfindən yaradılmışlar. Allah arılarda insanların düşünüb ibrət alması üçün bənzərsiz ağlından nümunələr göstərir. Allah hər şeyə güc çatdırandır. Ağıl sahibi insanın üzərinə düşən vəzifə isə vicdanının səsini dinləyərək, etdiyi hər işdə Yaradıcısı olan Allaha yönəlmək və bütün həyatını Onun əmrlərinə uyğun istiqamətləndirməkdir:
De: “Sizə göydən və yerdən ruzi verən kimdir? Qulaqlara və gözlərə hakim olan kimdir? Ölüdən diri çıxaran, diridən də ölü çıxaran kimdir? İşləri yoluna qoyan kimdir?” Onlar deyəcəklər: “Allah!” De: “Bəs (belə olduğu halda) (Allahdan) qorxmursunuz?” (Yunus surəsi, 31)
