بدونشک در طول شش سال گذشته بحران سوریه در رأس مسائل جهانی بوده است و تلاشهای صورت گرفته توسط سازمانملل برای برقراری صلح و آرامش در این کشور از سال 2012 نیز تا به حال راه به جایی نبرده است. اما اخیرا و با ایجاد روابط حسنه بین ترکیه، ایران و روسیه، گامهای امیدوارکنندهای برای پایان بخشیدن به این بحران خونین برداشته شده است. مذاکرات صلح آستانا ماحصل آخرین گفتگوهای بین این سه کشور بود.
اهمیت دیپلماسی
به دنبال سرنگونی جنگنده روسی در مرز ترکیه و سوریه، روابط بین ترکیه و روسیه لحظات دشوار و سختی را طی یک سال گذشته پشت سر گذاشته است. اما پس از تلاشهای فراوان برای از سرگیری روابط عادی، هر دو کشور وارد فرآیند مصالحه سریع شدند که نتیجه آن نیز بهبود قابلتوجه روابط نظامی، اقتصادی و انرژی در طول چند ماه گذشته بود. به طور حتم، مهمترین این دستاوردها دیدارهای پنهان و آشکار دوجانیه بین طرفهای ترک و روس برای پایاندادن به جنگ سوریه بود. ایران نیز با اعلام حمایت کامل از این رایزنیها حسننیت خود را به منظور استحکام هر چه بیشتر این اتحاد نو و نیز سهیم شدن در این رایزنی ها نشان داد. این سه کشور در مرحله نخست موفق به تخلیه غیرنظامیانی شدند که در حلب به کمکهای بشردوستانه دسترسی نداشتند. اولین نشست سه جانبه نیز برای حل بحران سوریه در 20 دسامبر 2016 در مسکو برگزار شد. پس از مهر تایید شورای امنیت سازمان ملل متحد بر توافقات صورت گرفته در مذاکرات سه جانبه مسکو یک آتش بس همه جانبه از روز اخر سال 2016 اعلام و هم زمان نیز یک فرآیند سیاسی برای ادامه تلاشها شروع شد.گام بعدی ادامه بدون وقفه مذاکرات صلح بود.
وجه تمایز مذاکرات آستانا
مذاکرات صلح آستانا به خودی خود موفقیتی بزرگ بود چرا که برای نخستین بار مخالفان مسلح، دولت سوریه، ایران، روسیه و ترکیه در قالب یک نشست بینالمللی و با هدف بحث پیرامون دستیابی به راهحلی برای بحران سوریه پای میز مذاکره نشستند. نکته قابلتوجه در این دور از مذاکرات حضور مخالفان مسلح بود و این در صورتی است که قبلا در چنین نشستهایی فقط مخالفان سیاسی شرکت میکردند. مهمتر اینکه عنوانی که برای معرفی این گروه های مسلح در میز مذاکرات استفاده شده بود "جمهوری عربی سوریه" نه عناوین دیگری چون "مخالفان" یا "دولت". این ترکیه بود که با برگزاری نشستهای مختلف در آنکارا گروههای معارض را متقاعد ساخت که در این دور از مذاکرات شرکت کنند. حتی گروههایی هم که در نشست آستانا شرکت نکرده بودند به آتشبس 31 دسامبر پایبند بودند. هدف نهایی این مذاکرات نیز تثبیت آتشبس و پیدا کردن راهی برای پایان دادن به این بحران بود. کنار گذاشتن حزب اتحاد دموکراتیک کردستان در این مذاکرات بسیار مهم بود چرا که این حزب با حزب کارگران کردستان در ارتباط است که ترکیه و سازمان ملل آنرا به عنوان یک گروه تروریستی میشناسند. حضور در مذاکرات به معنی مشروعیت بخشیدن به ادعاهای نادرست این حزب دال بر نماینده جمعیت کردها در این گفتگوها بود. در حقیقت نفوذ اتحاد دموکراتیک کردستان بر کردها فقط از طریق نیروهای نظامی آنهاست.
نظر شرکتکنندگان در مورد مذاکرات صلح آستانا
مذاکرات صلح آستانا از حمایت سازمان ملل نیز برخوردار بود. استفان دیمیستورا نماینده ویژه سازمانملل در امور سوریه از برگزاری این مذاکرات ابراز خرسندی کرد و اظهار داشت: مشابه چنین اتفاقی قبلا نیفتاده بود که نمایندگان گروههای مسلح و دولت سوریه در نشستی با حضور هیاتهای ایرانی، روسی و ترکیه و نیز سازمانملل و نماینده آمریکا در قزاقستان بر سر یک میز مذاکره حاضر شوند.
همچنین، بشار جعفری، نماینده دایمی سوریه در سازمان ملل و رییس هیات سوری حاضر در مذاکرات آستانا، در یک کنفرانس خبری در آستانا این دور از مذاکرات را موفقیتآمیز توصیف کرد: ما اعتقاد داریم که مذاکرات آستانا موفق به تثبیت توقف خصومتها برای یک دوره زمانی خاص شد که راه گفتگوهای سوری-سوری هموار میکند.
نتیجه مذاکرات آستانا
مذاکرات آستانا با اعلام یک سازوکار سه جانبه برای نظارت بر ادامه آتشبس پایان یافت که هدف آن تضمین پایبندی همه طرفها به آتشبس سوریه و جلوگیری از نقض آن است. سه کشور تضمینکننده این آتشبس "اعتقاد راسخ خود را عدم وجود راهحل نظامی برای بحران سوریه اعلام و بر حل آن از طریق یک فرآیند سیاسی تاکید کردند." همچنین، این سه کشور حمایت خود را از گروههای معارض مسلحی که متمایل به شرکت در دور بعدی مذاکرات ژنو هستند را اعلام و در عین حال خود را ملزم به حفظ تمامیت ارضی و استقلال سوریه به عنوان یک کشور دموکراتیک دانستند. دیمیستورا در بیاناتی اظهار کرد که اکنون زمان پایان دادن به آتشبس دیگری نیست و در عوض "زمان آن است که جامعه جهانی با تمام قوا وارد میدان شده و از یک فرآیند سیاسی یکپارچه و واحد حمایت کند." الکساندر لاورنتیاف فرستاده ویژه پوتین و رییس هیات روسی شرکتکننده در مذاکرات آستانا نیز اعلام کرد که گروه عملیاتی سه جانبه از فوریه به صورت جدی نظارت بر روند آتشبس در سوریه را از آغاز خواهد کرد.
آینده سوریه
احیای سوریه پس از یک جنگ طولانی مدت داخلی مرحلهای مهم از حیات خاورمیانه است. هرگونه تصمیمگیری در مورد آینده بشار اسد باید از طریق انتخابات دموکراتیک و نیز خود شهروندان سوریه اتخاذ شود. بنابراین، عاقلانه است که نوعی دولت تکنوکرات انتقالی شکل گیرد که هیچکس یا هیچگونه دیدگاه خاص را سرکوب نکند. این دولت باید لیبرال بوده و پذیرای همه فرق اسلامی، مسیحی، یهودی و حتی لا مذهب ها باشد. سوریه جدید باید از هرگونه تفنگ و بمب خالی شود و آینده آن نیز به دست مردم سوریه سپرده شود.
چگونگی دستیابی به صلح در منطقه
اینکه تصور شود توافق پایدار برای برقراری صلح در سوریه یک شبه امکانپذیر است تصوری کاملا نابجا است. برای نمونه، پس از جنگ کره و بدون اینکه هیچ سند رسمی امضا شود، یک توافق پایدار پس از دو سال و بعد از آتشبس جنگ جهانی اول امضا شد. ماهها طول کشید که معاهده صلح دیتون به جنگ بوسنی خاتمه داد. با این وجود، سه کشور ترکیه، ایران و روسیه تمام تلاش خود را بکار بستهاند تا به این مرحله رسیدهاند و در طول این مدت زمان کوتاه به نتایج مهمی نیز دست یافتهاند. در حالی که برخی سیاست مداران و رسانه ها با هدف کارشکنی و سست کردن اراده این سه کشور در صدد بی ثمر جلوه دادن این مذاکرات هستند، تهران، آنکارا و مسکو همچنان مصمم به پایان دادن خونریزی در منطقه هستند و فریب این بازیها را نخواهند خورد و نشان دادهاند که برای رسیدن به هدف خود مصمم هستند. مذاکرات صلح سوریه سنگ آزمونی برای همه بازیگران درگیر در این فرایند خواهد بود و هرگز نباید تا به ثمر نشستن اراده خود تسلیم شوند. با این عزم جدی، ترکیه بههمراه روسیه و ایران به اندازه کافی قدرت این را دارند تا در کشورهای دیگر همچون عراق و یمن نیز صلح برقرار کنند.
