تحولات سیاسی سریع در خاورمیانه متلاطم

نویسنده: هارون یحیا

برگردان: علی کوشکی

طی پنج سالی که از شروع درگیری‌های خونین در حساس‌ترین نقطة خاورمیانه یعنی سوریه می‌گذرد این کشور درکانون توجه جهانیان بوده است. در‌این‌بین شاید ترکیه با توجه به داشتن 911 کیلومتر مرز مشترک با سوریه  بیش از هر کشور دیگری متاثر از این جنگ بوده است.

24 آگوست نیروهای مسلح ترکیه عملیاتی زمینی و هوایی با نام "سپر فرات" را آغاز کردند و در نتیجه آن شهر جرابلوس را از تروریستهای داعش بازپس‌گرفتند. اگرچه مدتها بود که دولت ترکیه در صدد اعزام نیرو به داخل خاک سوریه به منظور ایجاد یک منطقة حایل برای آواره‌گان سوری در جنوب مرز خود با این کشور بود، اما بنا به پاره‌ای از اختلافات بین نیروهای نظامی ترکیه این امر تا قبل از عملیات سپر فرات محقق نشد. در‌هر‌صورت این عملیات به فاصله اندکی از کودتای نافرجام جولای در ترکیه آغاز شد. بدنبال این کودتا آنکارا به عادی‌سازی روابط خود با مسکو روی‌آورد و در این فرایند از حمایت‌های ایران نیز برخوردار بود.

لازم است در همین ابتدا مخالفت شخصی خود را با هر‌گونه عملیات نظامی که ممکن است جان هزاران غیرنظامی بی‌گناه را به خطر بیندازد اعلام نمایم و عمیقا باور دارم که حل مسالمت‌آمیز مسایل از طریق گفتگو بهترین گزینه است.

عملیات سپر فرات در این برهة زمانی علاوه بر دفع خطر داعش ازجهاتی دیگر نیز مهم است. این عملیات گامی بزرگ در جهت حل بحران سوریه بوده و مانع از استقرار حزب اتحاد دموکراتیک کردستان و جریان‌های وابسته به آن در کرانة غربی رود فرات می‌شود. عملیات اخیر این حزب در شهر منبیج که در 38 کیلومتری جرابلس در غرب فرات قرار‌دارد خشم مقامات ترکیه را برانگیخت. بفاصله اندکی از آن نیروهای معارض سوری 9 روستای اطراف منبیج را از نیروهای حزب اتحاد دموکراتیک بازپس‌گرفتند. تسلط بر این مناطق امکان اتصال نواحی تحت تسلط کردها در شرق سوریه به نواحی غربی را به این نیروها می‌دهد.

از اتفاقات اخیر استنباط می‌شود که آنکارا خواهان حفظ تمامیت ارضی دولت سوریه و مخالف شکل‌گیری یک شبه-دولت کرد در مرزهای این کشور است: خطری که هم سوریه و هم ترکیه را تهدید می‌کند. از طرف دیگر، بمباران نیروهای حزب اتحاد دموکراتیک سوریه توسط ارتش سوریه خود حاکی از نوعی تغییر در سیاست بشار اسد است که در راستای منافع ترکیه است.

تغییر سیاست آنکارا در قبال دمشق بدون شک متاثر از تحولات جدیدی است که در روابط آنکارا با ایران و روسیه حاصل شده‌است. احتمال اینکه این سه کشور بتوانند علارغم اختلاف‌نظر به راه‌حلی مسالمت‌آمیز برای بحران سوریه دست‌یابند خیلی دوراز‌انتظار نیست. نقطة مشترک بین تهران، آنکارا و مسکو پایان‌دادن به بحران سوریه است. در طول تاریخ، امپراطوری‌های عثمانی، فرانسه و بریتانیا همیشه برای تسلط بر سوریه جنگیده‌اند. برای نمونه، معاهده کادش اولین معاهده مکتوب جهان در مورد سوریه اتفاق افتاد. به همان اندازه که امنیت آنتالیا به امنیت سوریه گره‌خورده است، به همان اندازه نیز امنیت مصر، فلسطین و بیت المقدس نیز به امنیت این کشور وابسته است.

بعد از کودتای نافرجام جولای، رایزنی‌های فشرده‌ای در جریان بوده است که باعث نزدیک‌تر‌شدن روابط بین ایران، ترکیه و روسیه شده است. نخست‌وزیر گرجستان و سپس رییس‌جمهور قزاقستان اولین مقامات رسمی بودند که به ترکیه سفر کردند. بدنبال آن، اردوغان در یک سفر تاریخی به سن‌پترزبورگ رفت و برای اولین بار پس از سرنگونی جنگندة روسی توسط ترکیه با پوتین دیدار کرد. قبل از این دیدار، پوتین در آذربایجان دیدار‌هایی با حسن روحانی و الهام علی‌اف داشت. محمدجواد ظریف نیز پس از کودتای ترکیه با نخست‌وزیر ترکیه بینالی یلدیریم و همتای خود چاووش اوغلو دیدار‌کرد. یک هفته پس از این دیدار، چاووش اووغلو در سفری اعلام‌نشده وارد تهران شد. علاوه‌بر‌این، اردوغان و پوتین در حین اجلاس گروه 20 در چین با همدیگر ملاقات‌کردند.

بدنبال این رایزنی‌های دیپلماتیک، بحث ایجاد یک منطقه حایل درمرز ترکیه با سوریه یکبار دیگر مطرح شده‌است. ایجاد چنین منطقه‌ای حیاتی است و مدتهاست که مدنظر ترکیه بوده است. اما امریکا تا به امروز با این موضوع موافقت نکرده‌است چرا که آنرا در راستای منافع خود در منطقه خاورمیانه نمی‌بیند. علاوه‌براین، بنده بارها بر لزوم ایجاد یک منطقه حایل تاکید‌کرده‌ام. یکی از مزیت‌های چنین طرحی کاستن از شدت بحران آواره‌گان است که تبدیل به یک معضل جهانی شده‌است. به نظر می‌رسد روابط نزدیک بین ترکیه، ایران و روسیه رسیدن به این هدف مهم را ممکن سازد. بر اساس طرح مورد‌نظر، ظرف دو سال آینده آواره‌گان قادر خواهند بود در این مکان اسکان یابند.  

سه کشور ترکیه، ایران و روسیه با اتحاد جدید خود نشان‌دادند که بدنبال سریع‌ترین راه‌حل ممکن برای بحران سوریه هستند. هر سه کشور نیز تغییراتی در سیاست‌های خود داشته‌اند به نحوی که هر سه بر حفظ تمامیت ارضی سوریه و یک دولت انتقالی تاکید دارند بدون اینکه بشار اسد را وادار به کناره‌گیری از قدرت کنند. همچنین این احتمال وجود دارد که مذاکرات ژنو  با میانجی‌گری ایران و روسیه با سوریه ادامه پیدا کند. ترکیه و روسیه نیز بر سر کمک‌های بشردوستانه در حلب به یک درک مشترک رسیده‌اند.

خاورمیانه کنونی بیش از هر زمان دیگر نیازمند اتحادی قوی و مبتنی بر دوستی و مودت است. در طول ادوار گذشته درگیری‌های زیادی در این منطقه اتفاق‌افتاده است و اکنون زمان پایان‌دادن به دشمنی‌ها و کینه‌توزی‌ها و شروع روابط دوستانه به خاطر ساکنان منطقه است چرا که اشتراکات بین ملل این منطقه بیش از اختلافات آنهاست.