Yakın zamana kadar kelebeklerin çiçeklerin nektarlarını emdiği ama onlara katkı vermedikleri düşünülüyordu. Ancak son yapılan araştırmalar bunun doğru olmadığını gösterdi ve arıların sıra dışı bir yöntemle çiçekleri tozlaştırdıkları ortaya çıktı.
Pek çok kişi statik elektrikten bahsedildiğinde, bunun bir maddenin ya da nesnenin pozitif ya da negatif yüke sahip olmasına verilen isim olduğunu bilir. Ancak ne işe yaradığını bilen ve ondan istifade edebilen kişi sayısı çok azdır. Bazı insanların statik elektriğin ne olduğunu ve ondan nasıl istifade edeceğini bilmemesi çok da şaşırtıcı değil. Biz bu bilgiye sahip değilken hiç fizik dersi görmemiş, parmağınızın ucu büyüklüğündeki bir canlının yani arının, elektrik alanından yararlanması oldukça düşündürücü. Doğada statik elektrikten haberdar olan ve bunu kendi yararına kullanan sadece arılar da değil.
Kelebekler ve güveler de uçarken çok fazla statik elektrik toplarlar. Bu yüklenme sayesinde çiçeklerdeki polen tanelerini onlara temas etmeden birkaç milimetre veya santimetrelik uzaktan kendilerine çekebilirler.
Nörolog Prof. Dr. Randolf Menzel, arıların bir cisme dokunduklarında bile vücutlarındaki elektrik yükünün dağılmadan kaldığını gözlemlemiştir. İşte arının vücudunda oluşan bu elektrik alanı, çiçeğin üzerindeki polenleri mıknatıslandırarak polenlerin arıların bacaklarına yapışmasını kolaylaştırır ve arı polenlerini çok pratik bir şekilde toplamış olur.
Bristol Biyolojik Bilimler Okulu'ndan baş yazar Dr. Sam England da statik elektrikle tozlaşma yeteneğinin nasıl artacağını şöyle açıklar:
Birçok hayvan türünün uçarken, büyük ihtimalle havayla sürtünme yoluyla statik elektrik biriktirdiğini zaten biliyorduk. Ayrıca, bu statik elektriğin, arılar ve sinek kuşları gibi çiçek ziyaret eden hayvanların, elektrostatik çekim kullanarak polen çekerek tozlaşma yeteneğini artırabileceği yönünde öneriler de vardı.(1)
Bitkilerdeki polen, çiçekleri ziyaret eden ve anter adı verilen polen taşıyan yapılara sürtünen böcekler tarafından bitkiler arasında taşınır. Uçuş sırasında arılar, vücutları ile hava arasındaki sürtünme nedeniyle pozitif yük biriktirir; tıpkı saçların balonla ovulduğunda elektriklenmesi gibi. Genellikle negatif yüklü olan polenler daha sonra böceklere yapışmak için havaya doğru çekilirler. Bu çekim için polenlere 6 mm kadar yaklaşmak yeter. Bu yöntemle elektrostatik tozlaşmayı arıların ve kelebeklerin yanı sıra arı kuşları da gerçekleştirir. (2)
Günümüzde kelebekler ve güveler üzerine yapılan bilimsel araştırmalar vesilesiyle bu böceklerin uçarken çok fazla statik elektrik biriktirdiği anlaşılmıştır. Dahası bir çiçeğe yaklaştıklarında onlara temas etmeseler bile polenleri bir mıknatıs gibi havadan kendilerine doğru kolaylıkla çektikleri görülmüştür. Bu, onların tozlaşma için çiçeklere dokunmalarına bile gerek olmadığı anlamına gelmektedir.
Enerji ve Vakitten Tasarruf
Arılar elektrik alanı sadece polenleri toplamak için kullanmazlar, enerjiden ve vakitten tasarruf için de kullanırlar. Menzel’in liderlik ettiği araştırma sonuçlarına göre arılar kondukları çiçekte elektromanyetik alan değişimi oluştururlar. Önceden ziyaret edilmiş çiçeğe sonradan konan arılar bu değişimi fark eder ve çiçeğin kendisinden önce ziyaret edildiğini anlar. Bu olağanüstü özellik polen toplayan arıların daha önce ziyaret edilmiş çiçeklere uğrayarak vakit ve enerji kaybını önlemesini sağlar.
Kelebek ve güvelerin kanat çırpmaları çiçeğin üzerinde mikro düzeyde hava girdapları oluşarak uçuşmasını dolayısıyla da statik elektrikle çekimlerini kolaylaştırır. Bunun, örümcek ağlarının pozitif yüklü böcekleri elektrostatik olarak kendine çekmesi gibi bir etki olduğu düşünülmektedir. (3)
Ancak konunun tam aydınlatılması için bazı ayrıntıları daha iyi bilmek ve şu soruları cevaplamak gerekir. Mesela oldukça düşük sıklıkta kanat çırpan bir kelebek uçuşu sırasında nasıl olup da yeterli elektrik yüklenmektedir? Dahası çiçekten polen çekmek için kendisinde farklı yükün olması gerektiğini nasıl bilmektedir? (Aynı yükte olsa polenleri iteceğini unutmayalım). Peki bu tekniği belirli tür kelebekler kullanırlarken tropik bölgelerdeki kelebekler neden kullanmamaktadırlar?
Arılarda ve kelebeklerde gördüğümüz böylesine iyi işleyen bir elektrik sisteminin ortaya çıkışı ile ilgili yegane açıklama bunu Allah’ın yarattığıdır. Allah tüm diğer canlılar gibi arıları ve kelebekleri de sahip oldukları üstün yeteneklerle birlikte yaratmıştır. Ve onlara pek çok canlıda olmayan elektrikten yararlanma imkânını vermiştir. Allah tüm yarattıklarına karşı sonsuz şefkat ve merhamet sahibidir. O göklerde ve yerde olan her şeyin, tüm canlıların tek hakimidir. Allah kelebekler, güveler ve arıları çiçekleri tozlayacak özelliklerle birlikte yaratmış ve bu görevlerini yerine getirebilmeleri için gerekli donanımda var etmiştir.
Canlıların sahip oldukları her türlü özellik Allah’ın sonsuz ilminin ve kudretinin yeryüzündeki tecellileridir.
Şu halde hamd, göklerin Rabbi, yerin Rabbi ve alemlerin Rabbi Allah’ındır. Göklerde ve yerde büyüklük O’nundur. O, üstün ve güçlüdür, hüküm ve hikmet sahibidir. (Casiye Suresi, 36-37)
Kaynaklar:
(1) Science Daily “Butterflies accumulate enough static electricity to attract pollen without contact” 23 Temmuz 2024 https://www.sciencedaily.com/releases/2024/07/240723204731.htm
(2) Catherine Offord, “Static electricity may help butterflies pick up pollen without touching flowers” Science 24 Temmuz 2024 https://www.science.org/content/article/static-electricity-may-help-butterflies-pick-pollen-without-touching-flowers
