Birtakım gerçekler veya olaylar karşısında öne sürülen açıklamaya ya da bir probleme geçici olarak sunulmuş çözüme "hipotez" denir. İyi bir hipotezin ispatlanabilmesi için deney ve gözlemlere açık, eldeki verilere uygun özellik taşıması gereklidir. Aynı zamanda bulunan yeni gerçeklere ve tahminlere de açık olmalı, gerektiğinde üzerinde kısmi değişiklikler yapılabilmelidir. 201
Bilim adamı önce yaptığı gözlemler doğrultusunda bir genelleme yapar ya da gözlemlerin niteliği hakkında geçici bir fikir veren olaylar zinciri arasındaki neden-sonuç ilişkisini belirten bir hipotez kurar. Araştırmaya doğru ilk adım hipotezle atılır. Hipotez kurulurken yapılan ön tahminler daha sonra kontrollü deneylerle sınanabilmelidir. Doğrudan doğruya denenemeyen karmaşık hipotezler ise bunlardan mantığa uygun bazı sonuçların çıkarılıp çıkarılamayacağını göstermek üzere sınanır. Bir hipotez bu yüzden deneysel sınama esasına dayanmalı yani herhangi bir yolla doğrulanabilen bir tahmin yapmalıdır, yoksa sadece bir spekülasyon olarak kalır.202
Çok sayıda gözlem ve deneyle desteklenebilen bir hipotez ise teori olur. (bkz. Teori) Bir teori, birkaç farklı alandaki hipotez ve gözlemi kapsar. Örneğin, "evrim teorisi" paleontolojiden, anatomiden, fizyolojiden, biyokimyadan, genetikten ve diğer ilgili bilimlerden gelen hipotezleri ve gözlemleri içine alır. Bir bilim adamı, hipotezine uymayan bir gözlem yaptığı zaman, ya hipotezin ya da gözlemin yanlış olduğu sonucuna varır. Eğer gözlem doğruysa hipotezini reddeder ya da yeniler. Bilimde en uygun olan ise her yeni gözlemin hipotezle uyum sağlamasıdır.
Ancak evrim teorisi söz konusu olduğunda, bilimin hiçbir dalındaki hipotezin teoriyi doğrulamadığı görülür. Fakat teorinin herşeye rağmen ayakta tutulması için tüm bunlar göz ardı edilmektedir. (bkz. Evrim teorisi)
201 Musa Özet, Osman Arpacı, Ali Uslu, Biyoloji 1, Sürat Yayınları, 1998, İstanbul, s.7
202 Prof. Dr. Ali Demirsoy, Yaşamın Temel Kuralları, Genel Biyoloji/Genel Zooloji, Cilt-I, Kısım-I, Ankara, 1993, s.12-13
