Göylərin, yerin və hər ikisi arasında mövcud olan hər şeyin sahibi Uca Allah canlılar üçün onların ehtiyaclarını qarşılayacaq şəkildə imkanlar yaratmışdır. Dənizin dərinliklərində müxtəlif canlı növləri xüsusi ahəng içində həyatlarını davam etdirirlər. Yer üzərindəki əksər canlılarda olduğu kimi dəniz canlıları da sağlam yaşamaları üçün bir-birlərinin köməyinə ehtiyac olduğunu hiss edirlər.
Məsələn, bəzi canlılar üzərlərində əmələ gələn yad orqanizmləri, göbələkləri və parazitləri tez-tez təmizləmək məcburiyyətində qalırlar. Ancaq bu canlılar özlərini təmizləyə biləcək hər hansı sistemə malik deyillər. Buna görə də digər canlılarla yardımlaşırlar. Normal şərtlər daxilində ov olacaq canlı çəkinmədən ovçu mövqeyində olan canlının üzərində gəzir, buradakı göbələkləri və parazitləri yeyərək həmin canlının üzərini təmizləyir.
Bu halda bir tərəf özünə yem təmin edərkən, digər tərəf zərərli orqanizmlərdən təmizlənmiş olur. Hər iki tərəf bu vəziyyətdən məmnundur. Təmizlənmək istəyənlər bəzən də dənizlərin ən təhlükəli canlıları olan köpək balıqları və balinalar da ola bilir. Bu canlılar təmizləmə funksiyasını həyata keçirən digər balaca balıqlara üzərlərində gəzməyə, hətta ağızlarının içinə belə daxil olmalarına icazə verirlər və bu canlılara az da olsa zərər vermirlər. Təmizləyici olan balaca balıqlar da onların özlərinə zərər verməyəcəklərindən əmin şəkildə, qorxmadan yaxınlaşırlar.
Balta balıqları və bərbər balığı
Bərbər balığı adlandırılan kiçik balıqlar xallı balta balıqlarının üzərindəki ölümcül parazitləri təmizləməklə məsuldurlar. Bərbər balıqları təmizləmə əməliyyatı apararkən, balta balıqları onları ürküdəcək kiçik hərəkət belə etmirlər. Sanki qarşılıqlı bir müqavilə bağlamış kimi bərbər balıqlarının işlərini bitirmələrinə icazə verirlər. Beləliklə, əldə edə bilməyəcəkləri təmizliyə sahib olurlar.
Tısbağa ilə mərcan balıqları
Mərcanlarda yaşayan balıqların bir çoxu dəniz dibindəki qayaların üzərindən tapdıqları su yosunları ilə qidalanırlar. Ancaq bu balıqların yeganə yemək qaynağı su yosunları deyil. Bəzi mərcan balıqları dəniz tısbağalarının qabıqlarına yapışmış göbələkləri də yeyirlər.
Üzərək bu balıqların yanına gələn dəniz tısbağaları sanki sözləşmiş kimi, balıqların olduqları yaxın yerdə dayanaraq onların gəlməsini gözləyirlər. Beləliklə, özlərinin edə bilməyəcəkləri təmizliyi mərcan balıqlarına etdirirlər.
Bunların heç biri bu canlıların planlaya biləcəyi davranışlar deyil. Dəniz altındakı bu heyrətamiz əməkdaşlığın təsadüfən reallaşması qeyri-mümkündür.
Bu canlılar yarandıqları ilk gündən bəri sonsuz ağıl sahibi Allahın ilhamı ilə hərəkət edirlər. Bir Quran ayəsində belə buyurulmuşdur:
"...Bəli, göylərdə və yerdə nə varsa, hamısı Ona məxsusdur, hamısı Onun itaətindədir!" (Bəqərə surəsi, 116)
Bəzi canlılar özlərini təmizləmə sisteminə sahib deyillər. Bunun üçün başqa canlılarla yardımlaşırlar.
Bəzi mərcan balıqları dəniz çanaqlı bağalarının qabıqlarına yapışmış göbələkləri yeyirlər. Üzərək bu balıqların yanına gələn dəniz çanaqlı bağalar sanki sözləşmiş kimi, balıqların olduğu yaxın bir yerdə dayanaraq bu balıqları gözləyirlər. Beləliklə, özlərinin edə bilməyəcəkləri təmizliyi mərcan balıqlarına etdirirlər.
