Madenlerdeki Can Kayıplarını En Aza İndirmek Mümkün

Madenler cep telefonundan evinizin ısınmasına, bindiğiniz trenden yemekte kullandığınız kaşığa kadar hayatın her alanında kullanılıyor. Bu geniş kullanım, madencilik sektörünün giderek daha önemli bir hale gelmesine yol açıyor. Sektör büyüyüp geliştikçe daha karlı hala geliyor ve cazibesi daha da artıyor.

Çoğu zaman büyük yatırım gerektirmeyen bir kazma, bir kürek ve bir işçinin bile yeterli görüldüğü madencilik, aynı zamanda dünyanın en çok ölümlü iş kazalarının yaşandığı bir sektör. Çin’de 26 Nisan 1942’de 1.549 kişinin can verdiği kaza, madencilik tarihinin en büyük kazası olarak kabul ediliyor. (1)

Madenlerde çökme, yangın, su baskını, gaz sıkışması, karbon monoksit zehirlenmesi, metan gazı ve kömür tozu patlaması gibi çeşitli nedenlerle yaşanan kazalar toplu ölümlere neden oluyor. Dünyanın dört bir tarafında sıklıkla yaşanan bu kazaları azaltmak ve ölümlerin önüne geçmek mümkün.

Örneğin Almanya, Türkiye’den birkaç kat daha fazla kömür üretimi yapmasına karşın, ülkede Türkiye’deki gibi ölümlü maden kazaları yaşanmıyor. Bunun nedeni Almanya’da madencilik kazalarını önlemeye yönelik önemli bir çözümün uygulamaya geçirilmesi. Bu çözüm, yeraltında tümüyle uzaktan kumanda edilebilen yüksek teknolojili robot sistemlerini ve özel makinaları kullanmayı içeriyor. Otomatik olarak işleyen madencilik sistemleri sayesinde bugün delme, patlatma, yükleme ve tünellerden maden çıkarma sırasında gerçekleşen kazaları en aza indirmek mümkün. Otomasyon sistemi ile kullanılan bu sistemler kazaları önlediği gibi madenlerdeki verimliliği de bir hayli arttırıyor.

Güney Afrika’da De Beers Finsch madeni, Codelco'nun Şili'deki El Teniente madenleri ve Avustralya, Pilbara bölgesindeki Rio Tinto'nun West Angelas Madeni, otomatik nakliye ve taşımacılık sistemlerini benimseyen ilk yer altı madenleri arasında yer alıyor. (2)

Bu yüksek teknolojiye erişim imkânın olmadığı madenlerde ise koruyucu – önleyici teknik tedbirler almak mümkün. Bunların en önemlisi madenlerdeki zehirleyici ve patlayıcı tehlikeyi önceden haber veren detektörlerin kullanılması. Karbon monoksit, karbon dioksit, metan gibi gaz seviyelerini haber veren detektörler kablosuz olarak merkez ile haberleşen detektörler kaza riskini en aza indiriyor. Ayrıca kömür madenlerinde patlama ve yangınlara yol açan, solunması bile büyük riskler taşıyan kömür tozunu tutan sistemlerin kullanılması kazalara karşı alınabilecek bir diğer önemli tedbir. GE'nin yeni başlattığı CoalPlus teknolojisi, farklı kömür madenciliği operasyonlarında kömür tozunu %90 oranında azaltabiliyor. (3) 

Kaya düşmesi ve maden ocaklarında çökmeler nedeniyle yaşanan ölümleri de önlemek mümkün. Bunun için daha en başta kazının yapılacağı yerleri iyi tasarlamak gerekiyor. Bunun yanında maden çukurlarını, kaya yüzeylerini ve çatlakları elektronik gözetim sistemleri ile sürekli kontrol altında tutmak mümkün. Hatta ocaklarda kolonları ve kirişleri gereksiz hale getiren ve tünelleri insan eli değmeden destekleyip ilerleyen sistemler dahi mevcut. Hâlihazırda madencilik teknolojisinde bu tip teknolojik çözümler alan şirketler mevcut.

Bunlar dışında işçilerin makinalara tehlike doğuracak kadar yaklaşmamasını sağlayan yakınlık tespit ve tehlikeli alana giriş ikaz sistemlerini kullanmak madenlerdeki iş kazalarını azaltmanın bir diğer yolu. İş makinelerinde kayma, çarpışma, hızlanma uyarı sistemleri ile bu makineleri kullanan operatörler ve çevredeki çalışanlar korunabilir. 

Kamyonlar maden ocaklarında önemli bir rol oynuyor. Kamyonların şoförlerinin çalıştıkları sürede dinç ve dikkatli olmaları kazaları önlemek açısından çok önemli. Bu noktada yorgunluk kontrolü yapan sistemler kullanılabilir. Bu sistemler operatörlerdeki yorgunluğu ve mikro uykuların başlangıcını sürekli olarak tespit ederek şoförleri uyarıyor. Avustralyalı bir şirket, göz ve kafa izleme teknolojisi kullanarak Sürücü Güvenlik Sistemi (DSS) adı verilen yorgunluk izleme sistemleri geliştirmiş durumda. Bunun madenlerde devreye sokulması oldukça faydalı olacaktır.

Maden ocağı dışında alınacak tedbirler ile de kaza riskini en aza indirmek mümkün. Bu tedbirlerin en başında eğitim geliyor. Madencilik mesleğinin başlangıç aşamasında çeşitli eğitimlerin verildiği bilinen bir husus. Ancak madenciler, zorunlu ve çok daha kapsamlı eğitim programlarına tabi tutulmalıdırlar. Yeni madenciler bu eğitime tabi tutulmalı ve eski madencilere verilen eğitim de periyodik olarak tekrarlanmalıdır. Bu eğitimlerde makine simülatörleri ve sanal gerçeklik teknolojisi kullanılarak maden işçilerinin iş ortamına daha iyi hazırlanması, becerilerinin arttırılması ve güvenlik tedbirlerini uygulaması sağlanabilir. (4)

Tüm bu teknolojiler kullanılsın veya kullanılmasın madencilik sektöründe muhakkak insanların canını korumaya yönelik sıkı bir mevzuatın olması gerekmektedir. Aslında böyle bir mevzuatın varlığı da tek başına yeterli değildir. Mevzuatın ön gördüğü tedbirlerin uygulanıp uygulanmadığını görmek için madenlerde sık sık özenli denetimlerin yapılması da şarttır. Bu denetimler ile insanların zihinlerinde oluşan “ihmal mi var?” sorusunun yarattığı gerilim de azaltılabilir.

Maden kazalarını önlemede pek fark edilmeyen bir diğer önleyici önlem ise basın özgürlüğü ile ilgilidir. Kazaların kimi zaman halktan gizlenmesi maden ocaklarındaki sağlık ve güvenlik standartlarının gevşek uygulanmasına yol açmaktadır. Bu nedenle basının, sendikalar ve STK’ların, maden kazaları hakkındaki görüşlerini özgürce dile getirmeleri madenlerdeki tedbirlerin artırılmasında büyük rol oynayacaktır.

Madencilik sektöründe otomatik işleyen sistemlere geçiş çalışmaları yapılmalı, yatırımlar acilen buna göre planlanmalı, bunun için yeni mevzuatlar hazırlanmalı ve gerekli destekler devletler eliyle yapılmalıdır.

Tüm bunların yanında unutulmaması gereken ana konu bir insan hayatının bir parça madenden muhakkak ki daha değerli olduğu gerçeğidir. Asıl önleyici tedbir, insanların, daha fazla kar etme uğruna başkalarının hayatını hiçe sayan bencillikten kurtarılması olacaktır. Bunun başlıca yolu ise, kendi çıkarlarını her şeyin üzerinde tutan egoist yaşam şeklinden kitleleri uzaklaştırıcı bir eğitim sisteminin devreye sokulması ve toplum algılarını değiştirecek bir sosyal yaşam çalışması yapılmasıdır. Felaketlere asıl tedbir, önce insan zihniyetinin değiştirilmesi ile mümkün olacaktır.

Referanslar:

1. Akansha Gupta, The world’s worst coal mining disasters, Mining Technology 15 Mayıs 2014, http://www.mining-technology.com/features/feature-world-worst-coal-mining-disasters-china/
2. Praven Duddu, Mining safely – innovative technologies to prevent mining accidents, Mining Technology 2 Nisan 2014,  http://www.mining-technology.com/features/featuremining-safely-innovative-technologies-to-prevent-mining-accidents-4207131/
3. Praven Duddu, Mining safely – innovative technologies to prevent mining accidents, Mining Technology 2 Nisan 2014,  http://www.mining-technology.com/features/featuremining-safely-innovative-technologies-to-prevent-mining-accidents-4207131/
4. Philippe Dozolme, What Can Be Done to Prevent Mining Accidents? The Balance 16 Nisan 2017,
   https://www.thebalance.com/what-can-be-done-to-prevent-mining-accidents-2367337

Adnan Oktar'ın Kashmir Reader'da (Hindistan) yayınlanan makalesi:

https://kashmirreader.com/2018/02/13/it-is-possible-to-minimize-fatalities-in-mining/