Kuşların Ayağındaki Kilit Sistemi

Kuşların uyumak için bir yere yerleşmelerine “tüneme” denir ve bunu yapmalarının nedeni temelde, güvenlik ya da sıcaklıktır. Ötücü kuşlar, kedi ve benzeri saldırganlardan korunmak için yerden, baykuşlardan korunmak için de açık alanlardan uzak durur. Tünemek için yoğun çalıları veya yoğun yapraklı ağaç dallarını bazen de elektrik tellerini tercih ederler. Sadece ötücü kuşlar değil, tavuk ve horozlar da tüneme özellikleri ile tanınırlar. Tavuk ve horozlar, Allah’ın ayaklarında yaratmış olduğu özel bir tasarım sayesinde uzun süre hiç yorulmadan tüneklerinde durabilirler. 

Peki ama bunu nasıl yapabiliyorlar? Kuşlar tünemiş halde uyurken tüneği kavramaya nasıl devam eder ve uyuduğu halde tünediği yerden neden düşmez?

Bu soruların cevabı kuşların ayaklarında kilit sisteminde ve ona bağlı kasların yapısında gizlidir. Tüneyen tüm kuşların ayak yapısı, “anisodactyl” olarak isimlendirilir. Bu tip ayaklarda öne doğru üç, arkaya doğru bir parmak yer alır. Kuş bir dala konduğunda ön ve arka parmaklar iki taraftan dalı sıkıca kavrayarak kilitlenir.

Kilit sistemi, kuşların bacaklarındaki tendonlar ve kaslar sayesinde çalışır. Kuşların bacaklarında, tünediklerinde uyumalarına yardımcı olan bir tendon düzeni vardır. Uyluktaki kasın “fleksör tendonu”; dizin üzerinden aşağıya doğru uzanır, bacak boyunca devam eder, ayak bileğinin etrafından dolanır ve sonra ayak parmaklarının altından geçer.

Kuşlar bir dala konup dizlerini büktüklerinde, bacaklarındaki kaslar gevşer ve tendonlar gerilir. Bu gerilme, kuşun parmaklarının otomatik olarak kapanmasına ve dala sıkıca tutunmasına neden olur. Bu mekanizma, kuşun enerji harcamadan uzun süre tünemiş halde kalmasını sağlar.

Bu sistemin en önemli avantajı, kuşların uyurken bile güvenli bir şekilde tünemelerini sağlamasıdır. Kuşlar uyurken kasları gevşer, ancak tendonlar gerili kaldığı için parmaklar sıkıca kapalı kalır ve kuş düşmeden tünemeye devam eder.

Her kilitte olduğu gibi kuşların ayağında da kilidi aktive eden bir anahtar sistemi yaratılmıştır. Eliniz ile anahtarı kilide sokup çevirdiğinizi düşünün. Kuştaki kilit sisteminde elinizin karşılığı kuşun vücudunun ağırlığıdır. Anahtar ise kuşun ayağının altında zemin ile temas eden kısımdır. Kuşun bacakları vücudun ağırlığını yüklendiğinde, ayaklar zeminle temas ediyorsa ayak parmakları gergin bir şekilde zemini sıkı sıkıya kavrar. Böylece ayak zemine iyice yayılarak kuşun dengeli bir biçimde ayakta durmasını sağlar. Kuş ayağını çektiğinde ise vücut ağırlığının ayaklardaki etkisi ortadan kalkar ve ayak tabanı zeminle temas etmediği için kilit açılır ve parmaklar serbest bırakılır. Kuşların yürürken her adımda parmaklarının açılıp kapanmasının nedeni de budur. (1) 

Bu durumu yandaki bir ayağını yere basan diğeri ise boşlukta duran tavuk ayağı resminde görebilirsiniz.

Bu Allah’ın, kendiliğinden işlemek üzere yaratmış olduğu mükemmel bir sistemdir. Kuş kilidi açıp kapatmak için hiçbir çaba sarf etmez. Ayaklarımı açayım mı ya da kapatayım mı diye düşünmez. Dahası bu iş için özel olarak enerji de sarf etmez. Kuş dizini büküp kilidin açılmasını tetikleyene kadar tüneme devam eder. Sistem mekaniği ile elektroniği bir arada eşgüdümlü olarak dalı kavrar halde kalır. Bu sayede uyuyor olsa bile parmakları dalı sıkı sıkıya kavradığı için daldan düşmez. Kuş ayağa kalkmak istediğinde dizini bükerek doğrulur parmaklara giden tendon serbest kalır. (2)

Kuşlardaki bu kilit sistemi tam bir mühendislik harikasıdır. Sistem o kadar başarılıdır ki bazı kuşlar tek ayak üzerinde iken bile çalışır. Kuşun diz eklemi, sinir sistemi, kaslar, tendonlar, parmaklar ve tırnaklar hepsi bir bütündür. Bütünü oluşturan parçalardaki eksiklik durumunda sistem işlemeyecek bir kuşun yürümesi, bir dala konması ve uyuması imkânsız hale gelecekti.

Allah yarattığı her canlının ihtiyaçlarını bilmektedir ve yarattığı özel sistemlerle onlara lütufta bulunmaktadır:

“O, yarattığını bilmez mi? O, Latif'tir; Habir'dir.” ( Mülk Suresi, 14)

Kaynaklar:

(1) Chicago Tribune, If you`re a bırd, standıng on one leg is an easy feat, 9 Ağustos 2021 
https://www.chicagotribune.com/1987/04/05/if-youre-a-bird-standing-on-one-leg-is-an-easy-feat/

(2) wildbirdstore.com, Bird feet, Avian multitool, 11 Kasım, https://wildbirdstore.com/2019/11/11/bird-feet/