Çok sayıda gözlem ve deneylerle desteklenebilen bir hipoteze "teori" (kuram) denir. (bkz. Hipotez) Bir başka deyişle teori kökleşmiş bir hipotezdir. Ancak teori deneylerle ispatlanmış olmasına rağmen, bunun aksinin ispatlanması da mümkündür. Örneğin Dalton'un atom teorisi olarak bilinen "atom, maddenin bilinmeyen en küçük parçasıdır" iddiası günümüzde geçerliliğini yitirmiştir.233Gelişen bilim ve teknoloji atomdan çok daha küçük parçaların -örneğin kuarkların- varlığını ortaya koymuştur. Bilimsel bir teori, doğadaki gözlemlenebilen bazı gerçekleri deneyler yoluyla açıklama girişimidir. Sık sık tek bir doğal olay aynı zamanda bir teori, bir gerçek ve bir kanuna ilişkin olarak anlatılabilir. Örneğin yerçekimi bir gerçektir. Çekim kuvvetinin kendisini göremesek de, bu gücün etkisini yere bir şey düşürdüğümüzde görürüz. Bu çekimin nasıl gerçekleştiği sorusunu anlatan bir de yerçekimi teorisi vardır. Yerçekiminin nasıl işlediğini gerçekte bilemesek de bunu açıklamaya çalışan teoriler vardır. Isaac Newton tarafından formüle edilmiş olan yerçekimi kanunu bunlardan biridir. Özetle bilimsel bir gerçek gözlemlenebilen doğal bir olaydır, bilimsel bir teori bu doğal olayın nasıl işlediğinin ve bilimsel bir kanun da bu doğal olayın matematiksel tarifidir.
Ampirik (deneysel) bilimin en önemli gerekliliği, incelemek istediğimiz bir nesnenin ya da olayın gözlemlenebilir olmasıdır. İkinci koşul ise bu nesne veya olay tekrar edilebilmelidir. Sonuç olarak gözlemlenebilir ve tekrar edilebilir bir olay hakkında yapacağımız herhangi bir açıklama test edilebilmelidir. Böylece bir deneyin teoriyi çürütüp çürütmediğini tespit etmemiz mümkün olur. Eğer bir kimsenin bir olay hakkında getirdiği açıklama hiç kimsenin test edemeyeceği veya çürütemeyeceği şekilde ise, bu bir teori olmayacak bir inanç olacaktır. 234
Evrimciler de ana evrimsel değişimlerin çok yavaş ya da insanların hayat sürelerinde gözlemleyemeyecekleri şekilde çok nadir olduğunu söylerler. Evrimci Theodosius Dobzhansky'e göre evrimsel değişimler meydana geldiğinde bile, doğa tarafından "nadir, tekrarı olmayan ve aksi yönde değiştirilemeyen" şeylerdir. Tanınmış evrimcilerden Paul Ehrlich ise evrim teorisinin hiçbir gözlemle çürütülemez olduğunu, dolayısıyla ampirik bilimin dışında kabul edilmesi gerektiğini savunur.235
Diğer taraftan da evrimciler evrimin iki şekilde gerçekleştiğini öne sürerek -gözlemlenebilir mikro evrim ve gözlemlenemeyen makro evrim-, bu hayali süreci bilimsel bir gerçek olarak yansıtmaya çalışırlar. (bkz. Mikro evrimin geçersizliği; Makro evrim masalı) Makro evrim evrimcilere göre sürüngenlerin kuşlara, maymunların insanlara değişimi için gerekli olan sınırsız varyasyon sürecidir. Ancak kimse bunun gerçekleştiğine şahit olmamıştır.236 Mikro evrim ise evrimcilere göre gözlemleyebileceğimiz, çeşit üreten belirli bir türün sınırlı varyasyon sürecidir. Ancak mikro evrim olarak öne sürülen değişimler yeni bir tür, yeni bir özellik ortaya çıkarmamaktadır. Dolayısıyla iddia edildiği gibi evrimleştirici mekanizmalar değildir. Ayrıca mikro evrim kelimesi makro evrim oluşturan varyasyon çeşidinin olduğunu ima etmek amacıyla söylenir. (bkz. Varyasyon) Böylece hiçbir kanıtı olmayan gözlemlenemeyen bir olay tahmin edilmiş olur.
sebeplerden ötürü evrim gözlemlenemez, tekrar edilemez ve onun için bilimsel bir gerçek ya da teori değildir. Ayrıca evrim teorisi bir kısım çevrelerin sandıkları ya da göstermeye çalıştıkları gibi "açık bir bilimsel gerçek" de değildir. 237Aksine, evrim teorisi ile bilimsel bulgular karşılaştırıldığında ortaya çok büyük bir çelişki çıkmaktadır. Evrim teorisi hayatın kökeni, popülasyon genetiği, karşılaştırmalı anatomi, paleontoloji ve biyokimyasal sistemler gibi pek çok farklı alanda, ünlü bir biyokimyacı olan Prof. Michael Denton'ın ifadesiyle "kriz" içindedir.238
233. Musa Özet, Osman Arpacı, Ali Uslu, Biyoloji 1, Sürat Yayınları, İstanbul, 1998, s. 7.
234. http://emporium.turnpike.net/C/cs/theory.htm; Prof. Dr. Michael Denton, Is Evolution a Theory, A Fact or A Law?, 1993.
235. http://emporium.turnpike.net/C/cs/theory.htm; Prof. Dr. Michael Denton, Is Evolution a Theory, A Fact or A Law?, 1993.
236. http://emporium.turnpike.net/C/cs/theory.htm; Prof. Dr. Michael Denton, Is Evolution a Theory, A Fact or A Law?, 1993.
237. http://emporium.turnpike.net/C/cs/theory.htm; Prof. Dr. Michael Denton, Is Evolution a Theory, A Fact or A Law?, 1993.
238. Prof. Dr. Michael Denton, Evolution: A Theory in Crisis, Burnett Books, London, 1985.
