İstehsal təsisləri sənaye üçün son dərəcə əhəmiyyətli sistemlər saxlayırlar. İstehsalı planlanan maddələr buralarda ardıcıl, keyfiyyətli və idarəli şəkildə meydana gətirilərlər. Tək bir məhsul üçün çox sayda maşın və vəsait lazımdır. Bu maşınların istehsalında isə mühəndislər, elm adamları və işçilər çalışırlar. Detallı hesablar və dizaynlar edilərək ən yaxşı nəticə verəcək sistemlər çıxarılar. Bu iş heç bir zaman təsadüflərə güvənərək edilməz, əksinə hər mərhələsi idarə altında tutular. Müasir biologiya və genetika, eynilə bu nümunələrdə olduğu kimi canlıların dünyasında yüksək texnologiyalı fabriklər və istehsal müəssisələri olduğunu göstərmişdir. Bunlardan biri də amin turşusu adlı bədənin təməl quruluş vəsaitlərinin istehsalı ilə əlaqədardır.
Bir istehsal müəssisəsi gördüyünüzdə, əlbəttə, bunun təsadüfən meydana gəlmədiyini bilərsiniz. Hüceyrələrimizdə də istehsal müəssisələri vardır. Bütün bunlar, canlılardakı bütün sistemlərin yüksək ağılın idarəsində olduğunu göstərir.
Amin turşusu möcüzəsi
Amin turşuları, zülalların elementlərdir. Canlılarda 20 növ amin turşusu vardır. Fermentlər və hüceyrədəki kompleks fabriklər amin turşularından istifadə edərək sanki göydələn kimi nəhəng molekulları, yəni zülalları tikərlər. Bu səbəbdən amin turşusunun miqdarının idarəsi çox əhəmiyyətli vəzifədir.
Amin turşuları son dərəcə detallı istehsal zəncirindən sonra meydana gəlir. Amin turşularının istehsalı üçün diqqətlə çalışan fermentlər vardır. Təkcə burada çox maraqlı detal vardır. Fermentlər də zülal quruluşundan yaranır və onlar da nəticədə amin turşularıdan meydana gələr. Bu səbəbdən addım-addım təkamül olması qəti olaraq mümkün deyil. Amin turşuları olmadan ferment olmaz, fermentlər olmadan amin turşusu istehsalı olmaz.
Zülal istehsalında 20 növ amin turşusundan istifadə edilir. Bu 20 amin turşusunun hüceyrədəki istehsalı bir möcüzədir. Çünki istehsaldan məsul olan fermentlər də amin turşularından yaranmışdır.
Zülallar molekulların dünyasında eynilə hündür binalar kimi nəhəng strukturlardır. Bir göydələn təsadüfən meydana gələ bilməz. Eynilə bunun kimi son dərəcə kompleks olan zülal da təsadüfən meydana gələ bilməz.
Sistemin detalları
Canlılarda istifadə edilən amin turşuları karbon, azot, hidrogen və oksigen kimi atomlardan meydana gəlir. Bu maddələr usta işçi kimi çalışan onlarla ferment tərəfindən əməliyyat aparılarlar. Hər ferment tək bir işlə vəzifəlidir; tək atomu müəyyən molekulun müəyyən bölgəsinə birləşdirər. Bu vəzifəni qüsursuz və mükəmməl şəkildə yerinə yetirər. Fermentlər istehsal zəncirində çalışan işçilər kimi işlərini sıra ilə görərlər. Hər biri doğru zamanda dövrəyə girər. Birinin çıxardığı maddəni digəri alaraq işləməyə davam edər və bir sonrakı fermentə verər. Bu fermentlərin birinin belə yoxluğu ya da quruluşundakı kiçik bir səhv sistemi çökdürər.
İnşaat sektoru dünyanın ən böyük iş sahələrindəndir. İnşaatlarda istifadə edilən vəsaitləri çıxarmaq üçün də fabrik lazımdır. İnşaatlarda lazım olan kirəmit kimi müxtəlif quruluş vəsaitləri də fabrik məhsuludur. Hüceyrələrimizdə də bənzər vəziyyət vardır. Amin turşuları zülalları meydana gətirən kərpiclər kimidir. Eynilə kərpic və dəmir-polad fabrikləri kimi, amin turşularının istehsalı üçün də hüceyrə içində istehsal zəncirləri yaradılmışdır.
Canlılarda amin turşularının meydana gəlməsini göstərən şəkil. Hər bir ox amin turşularının meydana gəlməsi üçün lazım olan kimyəvi əməliyyatları göstərələr. Hər bir kimyəvi əməliyyatı reallaşdırmaqla vəzifəli fermentlər vardır. Başqa sözlə hüceyrələrimizdə onlarla ferment sırf amin turşularının istehsalından məsuldur. Görüldüyü üzrə amin turşusu istehsalı son dərəcə idarəli əməliyyatlarla reallaşdırılar. Hüceyrədə təsadüfə yer yoxdur. Həm də tək bir atomu molekul birliyinin müəyyən bölgəsinə bitişdirən bu fermentlər də amin turşularıdan meydana gəlir. Bu da sistemin bütün halında yaradıldığını göstərir.
Məsələn, bakteriyalarda iyirmi növ amin turşusundan yalnız altısı olan metiyonin, treonin, lizin, izolösin, valin və lösin adlı amin turşularını çıxara bilmək üçün 25 ədəd ferment ortaq şəkildə çalışır. Bu fermentlərin istifadə etdiyi xammallar da təsadüfi müddətlərlə əldə edilməz. Bu xammallar də yenə çox sayda fermentin ortaq şəkildə çıxardığı maddələrdir. Onların istehsalı da ayrı bir möcüzədir.
.jpg)
Bir fabrikdə istehsal zəncirində işçilər fədakarca və ustalıqla bir-birinin ardınca sıra ilə əməliyyatlar reallaşdırarlar. Hər birinin fərqli vəzifələri vardır. Bu vəzifələri yerinə yetirən işçilərdən birinin yoxluğu məhsulun səhv olub işə yaramamasına səbəb olar. Hüceyrənin ən fundamental elementlərindən olan amin turşularının istehsalı üçün də amin turşularından daha çox kompleks olan fermentlərin varlığı vacibdir. Həyat təsadüflərin yer al bilməyəcəyi son dərəcə kompleks bütündür.
Amin turşusu istehsal sistemində gizli heyrətamiz həqiqət
Təkamülçülər batil zənləri istiqamətində canlıların təsadüflər nəticəsində, addım-addım, primitivdən kompleksə doğru inkişaf etdiyi iddiasındadırlar. Buna görə bakteriyaları da primitiv canlılar olaraq adlandırırlar. Ancaq hər bir bakteriya araşdırıldığında fövqəladə kompleks sistemlərlə təchiz edilmiş olduğu görülər. Tək bir bakteriya ən irəli sistemlərlə təchiz edilmiş müasir şəhərlərdən daha kompleks və irəli texnologiyalıdır. Bu həqiqəti bir nümunə ilə açıqlayaq:
İnsan hüceyrələrində zülal istehsalı üçün lazım olan amin turşularının sadəcə 10 növü çıxarıla bilər. Buna görə digər canlılarda çıxarılan amin turşularını bəslənmə yoluyla əldə edərik. Halbuki, bakteriyalar 20 növ amin turşusundan 20-ni də çıxarırlar. Təkamülçülərin primitiv gördükləri canlılar həyatın təməl mexanizmi olan amin turşusu istehsalında daha çox irəlidir.
Amin turşularının istehsalındakı fermentlərin əskikliyi inkişafa deyil xəstəliklərə və ölümlərə səbəbdir
Zülalın elementi olan və onun yanında çox kiçik olan amin turşularının sintezində çox sayda fermentin vəzifə aldığını gördük. Ancaq bu fermentlərdəki əskiklik hətta, kiçik bir səhv xəstəliklərə və ölümlərə səbəb olmaqdadır. Bu da sistemin nə qədər həssas olduğunu, səhvə yer vermədiyini və addım-addım meydana gələ bilməyəcəyini göstərməkdədir. Sistemin bütün ünsürləri eyni anda bir yerdə olmalıdır. Bu isə ancaq Yaradılış ilə mümkündür.
Məsələn, tirozin adlı amin turşusunun istehsalında istifadə edilən fenilalan hidroksilaz adlı fermentdə meydana gələn genetik səhvlər zehni geriliyə, nizamsız istiliyə, yerimə pozuqluğuna, iflicə səbəb ola bilməkdədir.
Parkinson xəstəliyi də yenə amin turşularından əldə edilən dopamin adlı maddəni çıxaran hüceyrələrin azalması ilə əlaqədardır.
Təkcə amin turşularının istehsalı deyil, hüceyrədə dağılması da təşkil edilmişdir. Bu işlə vəzifəli fermentlərdəki əskikliklər də xəstəlik və ölümə səbəb olar. Bunlardan biri olan alfa-ketoasit dehidrogenaz fermentini kodlaşdıran genlərdə meydana gələn mutasiyalar MSUD adlı fiziki və zehni geriliyə və ölümə səbəb olan xəstəliyə səbəb olar.
Zülallar və amin turşularının istehsalındakı detallar həyatın təsadüflərə yer verməyəcək şəkildə təşkil edildiyini ortaya qoyar. Tək bir zülal belə təsadüfən meydana gələ bilməz. Zülalların elementləri yəni amin turşularını çıxaran kompleks sistem də təsadüfən meydana gəlməz. Tək bir məhsul üçün ondan daha çox kompleks sistem yaradılmışdır. Bu quruluşdakı əskiklik canlılarda inkişafa deyil, müxtəlif xəstəliklərə və ölümə gətirib çıxarar. Həyat, bütün detalları ilə Allahın açıq yaradılış möcüzəsidir.
Qaynaqlar:
[1] Lehninger Biyokimyanın İlkeleri, David L. Nelson, Michael M. Cox, Palme Yayıncılık, 2005, Üçüncü nüsxədən tərcümə, səhifə 832, 833
[1] Lehninger Biyokimyanın ölkələri, David L. Nelson, Michael M. Cox, Palme Yayıncılık, 2005, Üçüncü nüsxədən tərcümə, səhifə 827
[1] Medical Biochemistry Human Metabolism in Health and Disease, Miriam D. Rosenthal, Robert H. Glew, A John Wiley & Sons, Inc., Publication, 2009, səh. 322-323
[1] Medical Biochemistry Human Metabolism in Health and Disease, Miriam D. Rosenthal, Robert H. Glew, A John Wiley & Sons, Inc., Publication, 2009, səhifə 324
[1] Medical Biochemistry Human Metabolism in Health and Disease, Miriam D. Rosenthal, Robert H. Glew, A John Wiley & Sons, Inc., Publication, 2009,səhifə 322
