Abdülmecid döneminde ilk defa bazı tercümelerle Osmanlı’ya giren pozitivist, Darwinist, materyalist, dinsiz felsefeler zeminde yavaş yavaş yayılmaya başlamıştır. Dindar bir insan olan Abdülaziz Han’ın iktidara gelmesiyle birlikte ise bu tek yanlı propaganda durdurulmuştur. Hanlar Hanı Abdülaziz Han Darwinizm’in nasıl bir felaket olduğunu görmüş, Darwinizm’in yayılmasına izin vermemiştir.
Abdülaziz Han’ın bu ferasetli tutumu, bazı çevrelerde ciddi rahatsızlığa sebep olmuş ve bir süre sonra Abdülaziz Han darbeyle devrilip şehit edilmiştir. Abdülaziz Han’ın durdurduğu Darwinist propaganda Abdülhamit döneminde zirve yapmış, Lübnan, Mısır, Suriye, İstanbul başta olmak üzere İmparatorluğun dört bir yanında Darwinist materyalist yazılar, kitaplar, dergiler yayınlanmış, daha da vahimi Darwinizm bir çok yerde müfredata dahil edilmiştir.
Abdülhamit döneminde, Abdülaziz Han döneminde görevden alınan Darwinist materyalist devlet adamları, Milli Eğitim Bakanlığı, Devlet Basımevi Müdürlüğü, Sadrazamlık gibi hayati konumlara getirilmiştir. Başta İstanbul Üniversitesi olmak üzere eğitim kurumlarının yönetimine Darwinist kişiler atanmıştır. Eş zamanlı olarak başta Mısır olmak üzere, Arap dünyasında da –dönemin İngilteresi’nin maddi desteğiyle- Darwinist kitaplar ve dergiler basılmaya başlamış, El Ezher Üniversitesi adeta Darwinist propagandanın merkezi haline gelmiştir.
Abdülhamit’in tahta çıktığı 1876 yılına kadar Arap dünyasında Darwin ve evrim teorisi ile ilgili hiçbir yayın, makale ya da kitap yazılmamış, Arap dünyasında Darwinist propaganda Abdülhamit dönemiyle başlamıştır.
Abdülhamit dönemine dikkatlice bakıldığında Osmanlı’yı yıkan, Sevr Anlaşması’na uzanan sürecin ardında bu dönemdeki Darwinist-materyalist propaganda olduğu görülür.
Abdülhamid dönemindeki evrim kitap ve dergilerinden bazıları:
- Hoca Tahsin Efendi, Tarih-i Tekvin Yahud Hilkat (Varoluş Tarihi veya Yaratılış)
- Evrimci yazılara yer veren fen ve edebiyat dergisi Maârif
- Materyalist ve Darwinist felsefe yazılarıyla tanınan Servet-i Fünun Dergisi
- İstanbul ve Kahire'de yayınlanan evrimci felsefe dergisi İçtihad Mecmuası
- Selanik'te yayınlanan Bahçe Dergisi’nde Darwin'in hayatını anlatan yazı
- Evrimci iktisat dergisi Ulum-u İktisadiye ve İçtimaiye
- İslam'ı materyalizmle açıklamayı amaçlayan, Peygamberimiz ve İslamiyet hakkında saygıya uygun olmayan ifadeler kullanılan Hollandalı tarihçi Raynhart Dozy’nin Tarih-i İslamiyet adlı kitabı, tercüme eden, Abdullah Cevdet.
- Abdülhamit döneminin en ünlü Arapça evrimci dergilerinden el Muktataf. El Muktataf Darwin’in teorisini Arapça olarak anlatan ilk dergidir. Kahire ve Beyrut’ta basılıyor, Irak, İran, Yemen başta olmak üzere tüm Ortadoğu ve hatta Hindistan’a dağıtılıyordu.
- 1906’da Mısır Kahire’de yayınlanmaya başlanan evrimci Ed-Diya Dergisi
- Lübnan’da basılan evrimci dergi Et Tabib
- Kuran’da evrim olduğu yanılgısını anlatan Hüseyin El Cisr’in kitabı Hamidiye Risalesi. Bu kitap Abdülhamit tarafından 20.000 adet basılıp dağıtılmıştır.
- Bishara Zalzal’ın çıkardığı El Beyan Dergisi düzenli olarak evrim propagandası yapıyordu.
- Şemseddin Sami’nin “Yine İnsan” isimli Darwinist kitabı
- Beyrut’ta evrimci El İrfan Dergisi
Abdülhamit Döneminde Darwinizm’in ve Materyalizmin Osmanlı’da Yayılması
Osmanlı aydınları arasında evrim teorisini yaygınlaştıranların başında Münif Paşa gelir. Abdülhamit, Münif Paşa’yı 1879’da Milli Eğitim Bakanı yapmıştır.
Abdülhamit devrinde, 1880’de, Münif Paşa’nın emriyle Mısırlı evrimci doktor Bishara Zalzal’ın Darwinist “Aklın Aydınlanması” kitabı çoğaltılarak okullarda ders kitabı olarak okunması sağlanmıştır. Bishara Zalzal bu kitabını Abdülhamit’e ve İngiliz olan Mısır Sömürge Valisi Lord Cromer’a ithaf etmiştir. Kitabın finansörlüğünü de İngiliz Lord Cromer yapmıştır.
Darulfünun-u Şahane (bugünkü İstanbul Üniversitesi) Abdülhamit tarafından açılmıştır. Darülfünun’un kütüphanesi Darwinist-materyalist hareketin merkezi haline gelmiştir.
Darülfünun’un Abdülhamit tarafından atanan rektörü Hoca Tahsin Efendi “Varoluşun Tarihi veya Yaratılış” kitabında kainatın oluşumunu, insan ve diğer canlıların meydana gelişini evrimle açıklamasıyla ve evrimi yaygınlaştırmasıyla ünlüdür. Materyalist felsefeyi benimsediği için “Mösyö Tahsin” ya da “Gavur Tahsin” olarak da anılır. Abdülhamit döneminin evrimci Milli Eğitim Bakanı Münif Paşa’nın da yakın arkadaşıdır. Tahsin Efendi, El Ezher mezunu evrimci Cemaleddin Afgani’yi İstanbul’a getirtmiş ve evrim propagandası yapmasını sağlamıştır.
Abdülhamit döneminde, Hüseyin El Cisr’in yazdığı, Darwin’in teorisinin Allah’ın varlığı inancıyla çelişmediğini; evrim teorisinin İslam’a uygun biçimde yorumlanabileceğini iddia eden Hamidiye Risalesi 20 bin basılmış ve dağıtılmıştır.
El Cisr, Halife Abdülhamit tarafından Saray Hocalığı’na getirilmiş ve kendisine Sultan ödülü verilmiştir. Allah’ın varlığını inkar eden Darwinizmi savunan bu risale Türkçe, Urdu ve diğer dillere çevrilip, İmparatorluğun her yanına dağıtılmıştır.
Darülfunun’daki Doğa Tarihi Kürsüsü’nde evrimci Ahmet Mithat’ın yazıları da okutuluyordu. Ahmet Mithat evrim teorisinin ve sosyal Darwinizmin ilk Osmanlı temsilcilerinden olarak kabul edilir. Bazılarının başlıkları şöyleydi: Adem ve Orangutan, Hayvanatın Hissi, İnsan Tenha Yaşasa Ne Olur. Böylece bugün dahi devam eden tek yanlı Darwinist eğitim sistemi adım adım Osmanlı’da hakim oluyordu.
Evrimci Ahmet Mithat’ın “İnsan Tenha Yaşasa Ne Olur” yazısının konusu, insanın sözde tamamen hayvani bir geçmişe sahip olduğu, zamanla gelişerek bugünkü düzeye ulaştığı, bir bebeğin hayvanlar arasında yaşaması durumunda tamamen hayvani özellikler göstereceği yanılgıları idi.
Ahmet Mithat’ın okullarda okutulan “İntikam” başlıklı makalesinde ise vahşiliğin sözde insanın doğası gereği olduğu, yani sosyal Darwinizm anlatılıyordu:
“İntikam bir nevi hakkaniyet ve adalet-i vahşiyanedir... Bu halde, doğamızın özünde olan kötü davranışların bize zarar vereceğini nereden çıkarırız?”
Tüm bu sapkın ve Kuran’a uygun olmayan düşünceler yeni yetişen neslin zihinsel olarak tahrip olmasına, manen çökmesine sebep olmuştur.
Abdülhamit tahta çıktıktan sonra ise Ahmet Mithat Efendi’yi İstanbul’a çağırmış ve kendisine Tercüman-ı Hakikat Gazetesi’ni kurdurtmuştur. Tercüman-ı Hakikat Gazetesi’nde Osmanlı’nın ünlü Darwinist yazarları Ahmet Cevdet ve Ahmet Rasim gibi yazarlar da düzenli olarak evrimci makale yayınlamışlardır. Ayrıca Abdülhamit, Ahmet Mithat’ı Matbaa-i Amire’ye (Devlet Basımevi) müdür olarak atamıştır.
Abdülhamit döneminde, Tabip Hayrullah Efendi’nin “İnsanın Satıhı Arzda Sureti İntişarı” (İnsanın Meydana Çıkışı ve Yaratılışı) yazısı okullarda en çok okutulan evrimci yazılardan biriydi. Yazıda, insanın tarihinin Hz. Adem’le başlayan anlatımının dışında, sözde bilim gözüyle yani evrimle anlatımı yapılması gerektiği anlatılıyordu.
Abdülhamit döneminde Tıbbiye’de yetişen Abdullah Cevdet, dönemin ünlü Darwinist materyalistlerinden biriydi. Yazdığı onlarca makale ve kitapta Darwinizm ve ateizm propagandası yapan Abdullah Cevdet’i Abdülhamit Viyana elçiliğine atamıştır.
Abdullah Cevdet aynı zamanda sosyal Darwinisttir. Abdullah Cevdet’in yanılgılarına göre, bir toplumun ilerlemesi ve medenileşmesi için o toplum içinde kafatası büyüklükleri ortalamanın üstünde olan bir grubun olması yeterlidir. Toplumların birbirlerine üstünlüğünü de kafatası büyüklükleri oranı belirleyecektir.
Abdullah Cevdet, "Amerika’dan ve Avrupa’dan damızlık erkekler getirip ırkımızı (yani Türkleri) ıslah etmemiz gereklidir" demiştir. (Milletimizi tenzih ederiz.)
Abdullah Cevdet’in çok sayıdaki evrimci yayınlarından biri de, İslâm âlimleriyle biyolojik materyalist filozofların fikirlerini bağdaştırmaya çalıştığı “Fünûn ve Felsefe” adlı kitabıdır.
İlk Türk materyalistlerinden biri de Abdülhamit döneminde eserler yayınlamış olan Beşir Fuad’dır. Beşir Fuad, 1883-1887 yıllarında tam 14 kitap ve 200’den fazla makale yazdı. Osmanlı aydınlarına Darwinist, pozitivist, materyalist Batılı düşünür ve yazarları tanıttı.
