Part 1: Životinjsko Carstvo 2/10

Pčela

Skoro svakom čoveku je dobro poznato da je med veoma koristan izvor ishrane za čoveka, dok je samo mali broj ljudi svestan izuzetnih sposobnosti njenog proizvođača - pčele.

Kao što znamo, izvor hrane za pčele je biljni nektar koji se ne pronalazi tokom zime. Iz tog razloga, oni kombinuju nektar prikupljen u leto sa specijalnom tečnošću koju izlučuje njihovo telo, proizvodeći novi oblik hrane - med - i skladište ga za nadolazeće zimske mesece.

Treba naglasiti da količina meda uskladištena od strane pčele je mnogo veća od njenih stvarnih potreba. Prvo pitanje koje dolazi na um jeste zašto pčela pravi "višak proizvodnje", koji izgleda kao gubljenje vremena i energije? Odgovor na to pitanje sakriven je u "nadahnuću" kojim je pčela obdarena.

Pčela proizvodi med ne samo za sebe, već takođe i za čoveka. Pčele, kao i mnogi drugi organizmi u prirodi, takođe su posvećene da služe čoveku.

Your Lord inspired the bees: "Build dwellings in the mountains and the trees, and also in the structures which men erect. Then eat from every kind of fruit and travel the paths of your Lord, made easy for you to follow." From their bellies comes a drink of varying colours, containing healing for mankind. There is certainly a sign in that for people who reflect. (Surat an-Nahl: 68-69)

Izuzetna Organizacija U Košnici

Pčele žive u košnici, a njihova proizvodnja meda je fascinantna. Hajde da analiziramo glavne osobine "društvenog života" pčela, bez ulaženja u sitne detaje. Pčele moraju da izvršavaju mnoge "zadatke" i one ih obavljaju sa izuzetnom organizovanošću.

Regulisanje vlažnosti i ventilacije:

Vlažnost košnice, koja daje medu njegov visoki zaštitni kvalitet, mora se držati unutar određenih granica. Ako je vlažnost ispod ili iznad tih granica, dolazi do kvarenja i gubljenja njegovih zaštitnih i hranljivih vrednosti. Takođe, temperatura u košnici iznosi 35 stepeni Celzijusovih tokom 10 meseca u godini. Da bi se održala temperatura i vlažnost košnice unutar određenih granica, specijalna grupa pčela preuzima odgovornost za "ventilaciju".

Kada je vruć dan, pčele mogu lako da provetre košnicu. Ulaz u košnicu se ispunjava pčelama koje se pričvršćuju za drvenu strukturu i hlade košnicu mahanjem svojih krila. U običnoj košnici, vazduh koji ulazi sa jedne strane izbacuje se na drugu stranu. Ovaj dodatni ventilacioni napor pčela provetrava vazduh u svim delovima košnice.

Ovaj ventilacioni sistem je takođe koristan za zaštitu košnice od dima i zagađenog vazduha.

Zdravstveni sistem:

Napori pčela da sačuvaju kvalitet meda nije ograničen samo na regulaciju vlažnosti i toplote. Savršeni sistem zaštite koji postoji unutar košnice sprečava sve da dođe do nekontrolisane produkcije bakterija. Glavna svrha ovog sistema je uklanjanje svih supstanci koje bi mogli da izazovu formiranje bakterija. Osnovni princip ovog zdravstvenog sistema jeste sprečavanje ulaska stranih supstanci u košnicu. Da bi se to obezbedilo, dva čuvara se uvek nalaze na ulazu u košnicu. Ako strana supstanca ili insekt uđu u košnicu uprkos ovoj meri predostrožnosti, sve pčele se uključuju u akciju njegovog izbacivanja iz košnice.

Za veće strane objekte koji se ne mogu odstraniti iz košnice, koristi se drugi mehanizam zaštite. Pčele "balzamuju" takve strane objekte. One proizvode supstancu koja se zove "propolis" (pčelinja smola) pomoću koje mogu da obave proces "balzamovanja". Proizvodnja pčelinje smole se odvija dodavanjem specijalno izlučenog materijala u smolu, koju su prikupili od drveća kao što su bor, topola i akacija. Pčelinja smola se takođe koristi za popunjavanje pukotina u košnici. Nakon što je pčele ubace u pukotine, smola se suši u dodiru sa vazduhom i formira čvrstu površinu. Tako ona može poslužiti protiv svih vrsta spoljnih uticaja. Pčele koriste tu supstancu tokom većeg dela svog rada.

Već u ovom trenutku, mnoga pitanja se postavljaju. Propolis ima osobinu da ne dopušta život bilo kojoj bakteriji. To čini da je propolis idealna supstanca za balzamovanje. Kako pčele znaju da je ova supstanca idealna za balzamovanje? Kako je pčela u stanju da proizvede takvu supstancu koju čovek može da proizvede samo u laboratorijskim uslovima i uz korišćenje tehnologije koja zahteva određeni nivo znanja iz hemije? Kako one znaju da uginuli insekt izaziva stvaranje bakterija i da će balzamovanje to sprečiti?

Očigledno je da pčela ne poseduje nikakvo znanje po tom pitanju, niti po pitanju laboratorije u svom telu. Pčela je samo insekt veličine 1 - 2 cm i ona samo čini ono za šta ju je Tvorac stvorio.

Maksimalno Skladištenje Uz Minimum Materijala

Pčele izgrađuju košnice u kojima može živeti 80.000 pčela i rade zajedno oblikujući male porcije pčelinjeg voska. Sve pčelinje ćelije su potpuno iste veličine. Ovo inženjersko čudo se postiže zajedničkim radom hiljada pčela. Pčele koriste ove ćelije za skladištenje hrane i zbrinjavanje mladih pčela.

Pčele koriste šestostranu strukturu za konstrukciju ćelija košnice tokom nekoliko hiljada godina. Zadivljujuće je da su one izabrale šestostranu strukturu pre nego osmostranu ili petostranu. Matematičari su odgonetnuli zašto je to tako - šestostrana struktura je najpogodniji geometrijski oblik za maksimalno iskorišćenje jednog prostora. Ako bi ove ćelije bile izgrađene u drugom obliku, onda bi neka područja ostala neiskorišćena; tako bi manje meda bilo uskladišteno i manji broj pčela bi imao korist od njega.

Ćelije u obliku trougla i pravougaonika mogu da prime istu količinu meda kao i šestostrane ćelije. Međutim, između svih ovih geometrijskih oblika, šestostrani oblik ima najmanji obim. Iako oni imaju istu zapreminu, količina voska koja je potrebna za izgradnju šestostrane ćelije manja je nego količina voska koji je potrebna za trouglaste ili kvadratne ćelije.

Zaključak: Šestostrane ćelije zahtevaju minimalnu količinu voska u konstrukciji skladišta koje može da primi maksimalni iznos meda. Sigurno je da pčele nisu mogle same da dođu do ovog zaključka koji je čovek dobio nakon nekoliko složenih geometrijskih operacija. Ovim malim životinjama je urođeno da koriste šestostrani oblik, upravo zato što su naučene i "nadahnute" od strane njihovog Tvorca.

Šestostrani dizajn ćelija je praktičan iz mnogih razloga. Ćelije se slažu jedna sa drugom i međusobno dele svoje zidove. Ovo ponovo osigurava maksimalno skladištenje uz minimum voska. Iako su zidovi ćelija tanki, oni su dovoljno snažni da nose nekoliko puta veću težinu od sopstvene.

Kao i u slučaju zidova ćelije, pčele takođe koriste princip maksimalnog očuvanja kada određuju kako će izgraditi ivice dna.

Saće košnica izgrađene su u obliku table sa dva reda ćelija koji su okrenuti jedan nasuprot drugom. U tom slučaju, postoji problem spajanja u tački kontakta dve ćelije. Konstrukcija površine dna ovih ćelija, kombinovanjem tri jednakostranična četvorougla, rešava ovaj problem. Kada se tri ćelije izgrade na površini saća, automatski se formira površina dna jedne ćelije sa druge strane.

Pošto je površina dna sastavljena od jednakostranične četvorougaone voštane ploče, isti metod se koristi i za stvaranje udubljenja na dnu ovih ćelija. Na taj način se povećava zapremina ćelije, a samim tim i količina meda koji se skladišti.

Druge Karakteristike Ćelija Saća

Sledeća stvar koju pčele uzimaju u obzir prilikom izgradnje svojih ćelija jeste nagnutost ćelija. Izdizanjem ćelija pod uglom od 13 stepeni sa svake strane, one obezbeđuju da ćelije ne budu paralelne sa zemljom. Tako med ne ističe kroz otvor ćelija.

Dok rade, pčele su poređane u obliku kruga i skupljene zajedno u obliku grozda. Na taj način oni obezbeđuju potrebnu temperaturu za proizvodnju smole. Male kesice u njihovim stomacima proizvode providnu tečnost koja ističe i očvršćava tanke slojeve smole. Pčele sakupljaju smolu uz pomoć malih kuka na svojim nogama. Oni stavljaju smolu u svoja usta, žvaću je i prerađuju sve dok dovoljno ne omekša da bi se mogla upotrebiti u oblikovanju ćelija. Mnoštvo pčela radi zajedno da bi obezbedile potrebnu temperaturu radnog mesta u kojoj će smola biti meka i rastegljiva.

Potrebno je istaći još jednu interesantnu stvar: konstrukcija saća počinje sa gornje strane košnice i nastavlja se istovremeno u dva ili tri odvojena reda na donjoj strani. Kako se ploča sa ćelijama saća širi u dva različita pravca, najpre se spaja dno ova dva reda. Ovaj proces je realizovan na zadivljujući način. Dakle, nije moguće uočiti da je saće ustvari sastavljeno od tri razdvojena dela. Ploča sa ćelijama saća, koja je istovremeno započeta iz različitih pravaca, tako je savršeno uređena da iako postoji hiljade različitih uglova u ovoj strukturi ona izgleda kao jedinstven komad.

Za takvu konstrukciju, pčelama je potrebno da unapred izračunaju rastojanja između početne tačke i tačaka spajanja, a onda u skladu sa tim da odrede dimenzije ćelija. Kako je moguće da pčele izvrše tako savršen proračun? To je oduvek oduševljavalo naučnike.

Očigledno da je nerazumno pretpostaviti da su pčele same od sebe rešile ovaj zadatak, koji bi čovek teško mogao da obavi. Ovde je uključena tako savršena i precizna organizacija da je nemoguće da su pčele to učinile same od sebe.

Ali kako su one to uspele? Jedan evolucionista je kazao da je tako nešto postignuto uz pomoć "instinkta". Međutim, kakav je to "instinkt" koji može da pokrene u isto vreme hiljade pčela i da učiniti da one obave zajednički zadatak? Tako nešto ne bi bilo dovoljno čak i kada bi svaka pčela radila sa svojim sopstvenim "instinktom", pošto ono što one rade treba da bude sa međusobnim instinktima da bi se postigao ovaj izuzetan rezultat. Da bi to učinile, one moraju biti usmerene jednim "instinktom" koji dolazi iz jedinstvenog izvora. Pčele koje počinju izgradnju sa različitih mesta i onda kombinuju svoje razdvojene poslove bez ostavljanja ikakvih šupljina i čine da sve ćelije budu jednako izgrađene u savršenoj šestostranoj strukturi, sigurno moraju primati "instinktivne" poruke iz jednog te istog izvora!

And in your creation and all the creatures He has scattered about there are signs for people with certainty. (Surat al-Jathiyah: 4)

Nije korisno insistirati samo na terminu "instinkta" da bi se prikrile jasne istine. Pčele su vođene iz jedinstvenog izvora i tako one uspevaju da uspešno obave zadatke koje inače ne bi bile u stanju. To nije instinkt, termin bez definicije koji usmerava pčele, već "nadahnuće" koje su dobili od strane svog Tvorca. Ono što čine ove male životinje jeste primena programa kojeg je Tvorac uspostavio posebno za njih.

Kako Pčele Određuju Pravac Svog Kretanja

Pčele obično preleću velika rastojanja i vrše pregled velikih područja u potrazi za hranom. One prikupljaju biljni polen i sastojke meda u rasponu od 800 m udaljenosti od košnice. Pčela koja nađe cveće, leti nazad do svoje košnice da upozna ostale pčele o otkrivenom mestu. Ali, kako će ova pčela objasniti drugim pčelama u košnici gde se nalazi lokalitet sa cvećem?

Uz pomoć plesa!... Pčela koja se vrati u košnicu počinje da pleše. Ovaj ples je oblik upućivanja poruke kojeg ona koristi da kaže ostalim pčelama gde se nalazi lokalitet sa cvećem. Ovaj ples, kojeg pčela ponavlja više puta, uključuje sve informacije o pravcu u kom se nalazi cveće, udaljenosti tog lokaliteta, kao i ostale detalje o izvoru hrane koji su potrebni da bi pčele došle di njega.

Ovaj ples, u obliku broja "8", stalno se ponavlja od strane pčele (vidi donju sliku). Prilikom pravljenja srednjeg dela broja "8" pčela maše repom i pravi cik-cak pokrete. Ugao između cik-cak pokreta i linije između sunca i košnice daje tačan pravac izvora hrane (vidi gornju sliku).

Međutim, poznavanje samo pravca u kome se nalazi izvor hrane nije dovoljno. Pčelama je takođe potrebno da "znaju" koliko dugo treba da putuju da bi prikupile sastojke za med, tako da kada se pčela vrati od izvora hrane ona "kazuje" drugim pčelama rastojanje do cvetnog polena pomoću određenih pokreta tela. Ona to čini tresenjem donjeg dela svog tela i stvaranjem vazdušnih struja. Na primer, da bi "opisala" rastojanje od 250 metara, ona trese donjim delom svog tela 5 puta tokom pola minuta. Na taj način, tačna lokacija izvora hrane data je u detalje, i po pitanju njegovog rastojanja i orijentacije.

Novi problem koji očekuje pčelu u njenom letu jeste kada put do izvora hrane u oba smera zahteva puno vremena. Pošto pčela može opisati izvor hrane samo u odnosu na sunce, kada se ona vrati u košnicu sunce se već pomerilo za 1 stepen na svakih 4 minuta. Na taj način, pčela će napraviti grešku od 1 stepena za svaki minut koji je letela do košnice, kada bude obaveštavala druge pčele.

Začuđujuće je da pčela uopšte nema taj problem. Oči pčele su izgrađene od nekoliko hiljada malih šestostranih sočiva. Svako sočivo fokusira veoma usko područje, na sličan način kao i teleskop. Pčela kada pogleda u pravcu sunca u određeno vreme tokom dana, može uvek pronaći lokaciju do koje je letela. Pčela je u stanju da napravi takav proračun analizirajući promenu jačine sunčeve svetlosti u odnosu na vreme u danu. Isto tako, pčela bez greške određuje pravac do utvrđene lokacije pravljenjem korekcije u informaciji u odnosu na položaj sunca kada dođe u košnicu.

Metod Označavanja Cveća

Kada uoči cvet, pčela može odmah prepoznati da li je neka druga pčela uzimala nektar sa tog cveta, i u tom slučaju odmah ga napušta. Na taj način, ona štedi i vreme i energiju. Ali, kako pčela prepoznaje, bez proveravanja cveta, da je nektar već ranije uzet?

To je moguće zato što je pčela, koja je posetila taj cvet ranije, označila cvet ostavljajući kapljicu sa specijalnim mirisom. Kad druga pčela pogleda na taj isti cvet, ona oseti miris i razume da cvet nije za upotrebu i odlazi na drugi cvet. Tako pčela ne gubi vreme na istom cvetu.

Korisnost Meda

Da li znate kakav izvor hrane predstavlja med, kojeg je Bog ponudio ljudima preko malih insekata?

Med se sastoji od šećera glukoze i fruktoze, i minerala kao što su magnezijum, kalijum, kalcijum, natrijum-hlorid, sumpor, gvožđe i fosfati. On sadrži vitamine B1, B2, C, B6, B5 i B3, a koncentracija svega navedenog zavisi od kvaliteta nektara i polena. Povrh svega, med sadrži u malim količinama i bakar, jod i cink. Takođe, nekoliko vrsta hormona nalazi se u njemu.

Med se spominje u Bibliji od strane Boga kao nešto dobro za čoveka. Ova naučna činjenica potvrđena je od strane nauke. Otkriveno je da med, kraljevsko žele, polen i propolis (pčelina smola) leče mnoge bolesti. Med je korišćen u lečenju pacijenata koji imaju mrenu na oku, i od njih 2094 u potpunosti je bilo izlečeno njih 2002. Takođe, pčelina smola pomaže u lečenju mnogih bolesti kao što su hermafroditi, problemi kože, venerične bolesti i mnogih drugih poremećaja.

He Who created the seven heavens in layers. You will not find any flaw in the creation of the All-Merciful. Look again - do you see any gaps? Then look again and again. Your sight will return to you dazzled and exhausted! (Surat al-Mulk: 3-4)

U današnje vreme, pčelarstvo i proizvodi od pčela otvaraju novu granu za istraživanje u zemljama sa razvijenom naukom. Navešćemo još neke od prednosti meda:

Lakše se vari: Pošto molekuli šećera iz meda mogu da se pretvaraju u druge šećere (to jest, fruktoza u glukozu), med se lakše vari i u slučaju najosetljivijih stomaka, uprkos svojoj visokoj kiselosti. On pomaže bubrezima i crevima da bolje funkcionišu.

Ima nisku kalorijsku vrednost: Sledeći kvalitet meda jeste da kada se uporedi sa istom količinom šećera on daje telu 40% manje kalorija. Iako med daje telu veliku energiju, on mu ne dodaje težinu.

Brzo prolazi kroz krv: Kada se pomeša sa mlakom vodom, med ulazi u krvotok za 7 minuta. Njegovi slobodni molekuli šećera poboljšavaju funkcije mozga pošto je mozak najveći potrošač šećera.

Pomaže u izgradnji krvi: Med obezbeđuje važan deo energije koja je potrebna telu za izgradnju krvi. Pored toga, on pomaže u prečišćavanju krvi. On ima određene pozitivne efekte u regulisanju i olakšavanju cirkulacije krvi. On takođe deluje kao zaštita protiv kapilarnih problema i arteroskleroze.

Uništava bakterije: Ovo baktericidno (ubija bakterije) svojstvo meda nazvano je "inhibicioni efekat". Eksperimenti sprovedeni na medu pokazuju da se njegova baktericidna svojstva povećavaju dva puta kada se razblaži sa vodom. Veoma je interesantno zapaziti da se novorođene pčele u koloniji hrane razblaženim medom od strane pčela odgovornih za nadgledanje. Kako one znaju za to svojstvo meda?

Kraljevski gel: Kraljevski gel je supstanca proizvedena od pčela unutar košnice. Ova hranljiva supstanca sadrži šećer, proteine, masnoće i mnoštvo vitamina. Ona se koristi kod problema uzrokovanih slabljenjem pojedinih organa ili celog tela.

Očigledno je da je med, koji se proizvodi u mnogo većim količinama nego što je potrebno pčelama, namenjen čoveku. I takođe je očigledno da pčele ne mogu izvršiti takav jedan neverovatan zadatak "same od sebe".