1. Vdekja - Perdja E Pakujdesisë

Njeriu është në thelb egoist; ai është tejet i ndjeshëm për çështjet që kanë të bëjnë me interesat e tij. Çuditërisht, ai nuk çan fare kokën për vdekjen, që do të duhej të ishte preokupimi më i lartë i tij kryesor. Në Kuran, kjo gjendje mendore e veçantë për “ata të cilët nuk i përmbahen Besimit me vendosmëri” definohet prej Allahut me një fjalë: “pakujdesi”.

Kuptimi i pakujdesisë është mungesë e perceptimit të plotë të fakteve si pasojë e vetëdijes së turbullt apo madje si pasojë e mungesës së plotë të vetëdijes dhe dështimit për të arritur gjykime të shëndosha dhe për të dhënë përgjigje me vend. Një shembull i kësaj është dhënë në ajetin në vazhdim:

Njerëzve u është afruar koha e llogarisë së tyre, e ata të hutuar në pakujdesi nuk përgatiten fare për të. (Sure Enbija: 1)

Njerëzit janë të sigurt se njeriu i cili vuan nga një sëmundje fatale apo e pashërueshme do të vdes. Mirëpo, hiç më pak se ky i sëmurë, këta njerëz që kanë ndjenja të tilla sigurie, do të vdesin po ashtu. Se kjo do të ndodhë dikur në të ardhmen apo shumë shpejt kjo nuk e ndryshon këtë fakt. Shpeshherë, pakujdesia e turbullon këtë të vërtetë. Për shembull, është shumë e mundshme që dikush që është i infektuar nga virusi HIV do të vdes në një të ardhme të afërt. Mirëpo, mbetet fakti se gjithashtu është shumë e mundshme – nëse thuhet e vërteta, është e sigurtë – se një person i fuqishëm pranë tij një ditë do të vdes. Ndoshta vdekja do t’i vjen atij shumë më herët se që do t’i vjen atij “të sëmurit të infektuar me virusin HIV”. Kjo sipas të gjitha gjasave do të ndodhë në një moment krejtësisht të papritur.

Anëtarët e familjes brengosen për të sëmurët para vdekjes së tyre. Megjithatë, ata vështirë se brengosen ndonjëherë për veten e tyre, që padyshim se një ditë do të vdesin. Megjithatë, pasi që është e pashmangshme, përgjigja s’duhet të ndryshojë varësisht nga ajo se a do të ndodhë së shpejti apo në një kohë më të largët.

Nëse, përballë vdekjes, pikëllimi është përgjigja e saktë që duhet dhënë, atëherë çdo njeri do të duhej menjëherë të filloj të qajë për veten e tij apo për dikë tjetër. Ose, do të duhej ta tejkaloj këtë pikëllim dhe të përpiqet të ketë një kuptim më të thellë për vdekjen.

Për këtë qëllim, njohja me arsyet e pakujdesisë do të jetë e dobishme.

Shkaktarët e pakujdesisë

Mungesa e mendjemprehtësisë: Shumica e individëve që e përbëjnë një shoqëri nuk janë të mësuar të mendojnë për çështje të rëndësishme. Duke e bërë pakujdesinë mënyrë të jetës, ata nuk shqetësohen për vdekjen. Secili problem i përditshëm që ata nuk arrijnë ta zgjedhin i mban mendjet e tyre vazhdimisht të preokupuara. Çështje të parëndësishme, që tashmë “mbushin” mendjet e tyre të kufizuara, nuk i lejojnë ata që t’ju kushtojnë vëmendjen e duhur çështjeve me rëndësi. Kështu, ata kalojnë jetën e tyre duke lëvizur me rrjedhën e ngjarjeve të përditshme. Ndërkohë, me rastin e vdekjes së dikujt, apo kur bisedohet për vdekjen, ata ngushëllohen me shprehje që pa dashje dalin prej gojëve të tyre dhe thjeshtë i shmangen kësaj teme. Ata janë njerëz me mendje të kufizuar që ushqejnë mendime të kufizuara dhe boshe.

Kompleksiteti dhe gjallëria e jetës: Jeta rrjedh shumë shpejtë dhe ka një gjallëri joshëse. Në mungesë të përpjekjes së jashtëzakonshme mendore, njeriu ka mundësi të mos i kushtoj vëmendje vdekjes, e cila është gati ta pushtoj atë herët a vonë. Duke mos pasur besim në Allahun, ai është shumë larg koncepteve si fati, mbështetja në Allahun dhe nënshtrimi ndaj Tij. Nga momenti që bëhet i vetëdijshëm për nevojat materiale, ai përpiqet të sigurojë jetesë të mirë. Një person i tillë as që lodhet madje t’i shmanget vdekjes sepse ai tashmë është zhytur në brengat e dynjasë. Ai vazhdimisht vrapon pas planeve, interesave dhe qëllimeve të reja dhe, një ditë, pa mundësi parashikimi dhe prandaj pa kurrfarë përgatitje, ballafaqohet me realitetin e vdekjes. Ai atëherë pendohet dhe dëshiron të kthehet në jetë, por pa dobi.

— Rritja e mashtrimit të popullatës: Njëra prej arsyeve të pakujdesisë janë lindjet. Popullsia botërore vazhdon të rritet, ajo kurrë nuk pakësohet. Mirëpo, me t’u futur në spiralen e jetës, njeriu mundet, për arsye të ideve të gabuara, të besojë në nocionet joshëse e prapëseprapë krejtësisht iluzore si “lindjet zëvendësojnë vdekjet”, duke mbajtur në këtë mënyrë një baraspeshë të popullatës. Një përsiatje e tillë i bën kushtet e pjekura për formimin e një botëkuptimi të pavëmendshëm mbi vdekjen. Megjithatë, nëse që nga ky moment e tutje, nuk do të ndodhte më asnjë lindje në mbarë botën, ne ende do të ishim dëshmitarë të vdekjeve që do të ndodhnin njëra pas tjetrës dhe, si pasojë, një popullsi botërore që zvogëlohet. Atëherë do të fillonte të hetohej llahtari i vdekjes. Njeriu do të shihte humbjen e njerëzve që e rrethojnë njërin pas tjetrit dhe do të kuptonte se edhe ai po ashtu do ta përjetonte këtë fund të pashmangshëm. Kjo i ngjason asaj që ndiejnë ata që janë të dënuar me vdekje në radhën e vdekjes. Çdo ditë ata përjetojnë marrjen e një apo dy njerëzve për t’u ekzekutuar. Numri i njerëzve në qeli vazhdimisht zvogëlohet. Vitet kalojnë, por ende çdo ditë, ata që janë ende gjallë shkojnë të flenë në gjendje ankthi mos në ditën e ardhshme do t’u vjen radha atyre. Ata kurrë s’pushojnë së kujtuari vdekjen, as edhe për një sekondë.

Çuditërisht, gjendja e tanishme nuk ndryshon nga shembulli i lartpërmendur. Të porsalindurit nuk kanë kurrfarë ndikimi çfarëdo qoftë mbi ata që e kanë të paracaktuar të vdesin. Kjo është vetëm një ide e gabuar psikologjike. Banorët e tokës të cilët jetuan 150 vite më herët sot nuk janë më. Gjeneratat që erdhën pas tyre nuk i shpëtuan ata nga vdekja. Gjithashtu, 100 vite më vonë, ata që jetojnë tani, me disa përjashtime, s’do të jenë gjallë. Kjo për arsye se dynjaja nuk është një vend i përhershëm për njeriun.

Metodat e mashtrimit të vetvetes

Prej arsyeve të cilat bëjnë që ne të harrojmë vdekjen dhe të zhytemi në pakujdesi, ekzistojnë po ashtu mekanizma të caktuar mbrojtës të cilat njerëzit përdorin për të mashtruar vetveten. Këta mekanizma, disa prej të cilave janë përmendur më poshtë, e poshtërojnë njeriun deri në nivelin e strucit, i cili fut kokën e tij në rërë për t’ju shmangur një situate të papëlqyeshme.

— Shtyrja e të menduarit për vdekjen për në vitet e vona të jetës: Njerëzit në përgjithësi e marrin si gjë të sigurt se do të jetojnë deri në mesin e të gjashtëdhjetave apo shtatëdhjetave të tyre. Kjo shpjegon arsyen pse në përgjithësi të rinjtë dhe ata me moshë mesatare e përdorin këtë mekanizëm mbrojtës. Me kalkulime të tilla në mendje, ata e shtyjnë të menduarit për çështje të tilla “të zymta” për vitet e vona të jetës së tyre. Në rininë e tyre – apo në kulmin e jetës së tyre – ata nuk duan t’i “turbullojnë” mendjet e tyre me çështje “dëshpëruese”. Vitet e vona të jetës janë në mënyrë të pashmangshme koha kur njeriu nuk mund ta nxjerr më të mirën nga jeta dhe kjo periudhë e jetës mendohet prej shumë njerëzve të jetë faza më e përshtatshme për të menduar më me zell për vdekjen dhe për t’u përgatitur më mirë për jetën e ardhshme. Kjo sjell po ashtu lehtësim shpirtëror, pasi që jep ndjenjën e të punuarit për Ahiretin.

Megjithatë, është e qartë se bërja e planeve të tilla afat-gjata dhe jo përfundimtare nuk kanë kurrfarë kuptimi për atë të cilit nuk i garantohet as edhe frymëmarrja e ardhshme e tij. Çdo ditë ai sheh shumë njerëz të moshës së tij apo edhe më të rinj që vdesin. Lajmërimet e vdekjeve përbëjnë një pjesë të konsiderueshme të gazetave të përditshme. Kanalet televizive japin lajme për vdekje në çdo kohë. Njeriu është shpesh dëshmitar i vdekjes së njerëzve të tij të afërt. Mirëpo, ai pak mendon për faktin se njerëzit që e rrethojnë atë do të jenë dëshmitar të vdekjes së tij apo do të lexojnë për këtë në gazetë. Në anën tjetër, edhe nëse jeton për një kohë të gjatë, asgjë nuk do të ndryshojë në jetën e tij, pasi që mentaliteti i tij do të mbetet i njëjtë. Derisa ai nuk ballafaqohet vërtet me vdekjen, ai vetëm shtyn të menduarit për vdekjen.

Supozimi se njeriu do të “kryej dënimin e tij” në xhehenem vetëm për një periudhë të caktuar: Kjo pikëpamje, e cila dominon në shoqëri, nuk është asgjë tjetër pos një paragjykim. Në fund të fundit, nuk është një besim që i ka rrënjët në Kuran. Në asnjë pjesë të Kuranit nuk gjejmë përmendje të “ndëshkimit të njeriut” në xhehenem për një kohë të caktuar dhe pastaj të falet. Është krejtësisht e kundërta, në të gjitha ajetet relevante, në mënyrë specifike përmendet ndarja e besimtarëve dhe jobesimtarëve në Ditën e Gjykimit. Përsëri ne e dimë nga Kurani se besimtarët do të mbesin në Xhenet përjetësisht, derisa jobesimtarët do të hidhen në xhehenem, ku do të përjetojnë vuajtje të përjetshme:

Ata edhe thanë: "Neve nuk do të na kapë zjarri vetëm për disa ditë të numëruara!" Thuaj: "A mos keni marrë prej Allahut ndonjë premtim, e Allahu nuk e then premtimin e vet, ose jeni duke thënë për Allahun atë që nuk e dini? Po, (do t’ju kapë zjarri) ai që bën keq dhe që e vërshojnë gabimet e tij, ata janë banues të zjarrit, aty janë përgjithmonë. E ata që besuan dhe bënë vepra të mira, ata janë banues të Xhenetit, aty janë përgjithmonë. (Sure Bekare: 80-82)

Një tjetër ajet thekson të njëjtën gjë:

E atë (e bënin) ngase ata thoshin: "Neve nuk do të na djegë zjarri vetëm për pak ditë të numëruara, e ajo që shpifën për fenë e tyre, i mashtroi keq. (Sure Ali Imran: 24)

Xhehenemi është një vend i vuajtjes së paimagjinueshme. Rrjedhimisht, edhe po të ishte qëndrimi në xhehenem vetëm për një kohë të caktuar, një njeri me vetëdije kurrë nuk do të pajtohej të kalonte nëpër atë vuajtje. Xhehenemi është vendi ku vetitë e Allahut, el-Xhabar (Imponuesi) dhe el-Kahar (Nënshtruesi) manifestohen gjer në shkallën më të lartë. Vuajtjet e xhehenemit janë të pakrahasueshme me çdo dhimbje në dynja. Një person i cili nuk mund të durojë madje një djegie të gishtit të tij të thotë se do të ishte i gatshëm t’i nënshtrohet një vuajtje të tillë thjeshtë shpreh mendjelehtësi. Veç kësaj, një person që nuk ndihet i tmerruar nga Zemërimi i Allahut nuk arrin t’i jap respektin që Ai meriton. Një person i tillë, tërësisht i privuar nga besimi, është një njeri i dobët i cili s’meriton madje as të përmendet.

Të menduarit “Unë tashmë meritoj Xhenetin”: Ekziston po ashtu një grup njerëzish të cilët e konsiderojnë veten si banorë të Xhenetit. Duke bërë disa vepra të vogla që ata supozojnë të jenë vepra të mira dhe duke iu shmangur disa veprave të këqija, ata mendojnë se janë të pjekur për të hyrë në parajsë. Të zhytur në paragjykime dhe duke folur herezi/kufër të cilat i lidhin me fenë, këta njerëz në të vërtetë i mbeten besnik një besimi të ndarë plotësisht prej atij të Kuranit. Ata e paraqesin veten si besimtarë të vërtetë. Mirëpo, Kurani i radhit ata midis atyre që i bëjnë shok Allahut:

E ti sillu atyre (që kërkuan t'i largosh varfanjakët) si shembull dy njerëz; njërit prej tyre i dhamë dy kopshte (vreshta) nga rrushi dhe ato i rrethuam me hurma, e në mes atyre dyjave bimë tjera. Të dy kopshtet jepnin frutat e veta pa munguar prej tyre asgjë, e në mesin e tyre bëmë të rrjedhë një lumë. Ai kishte edhe pasuri tjetër. E ai atij shokut të vet (që ishte besimtar) i tha: - duke u krenuar - "Unë kam pasuri më shumë se ti e, kam edhe krah më të fortë!" Dhe ai hyri në kopshtin e vet (e me besimtarin për dore), po duke qenë dëmtues i vetes (duke mos besuar dhe duke u krenuar) tha: "Unë nuk mendoj se zhduket kjo kurrë!" Dhe nuk besoj se do të ndodhë kiameti, (dita e gjykimit), por nëse bëhet që të kthehem te Allahu im, padyshim do të gjej ardhmëri edhe më të mirë se kjo. Atij ai shoku i vet (besimtari) i tha - duke e polemizuar atë -: "A e mohove Atë që të krijoi ty nga dheu, pastaj nga një pikë uji, pastaj të bëri njeri të plotë?" "Por për mua, Ai Allahu është Allahu im, e Allahut tim unë nuk i bëj shok askënd!" (Sure Kehf: 32-38)

Me fjalët: “Por nëse do të kthehem te Allahu im”, pronari i kopshtit shpreh mungesën e besimit të shëndoshë në Allah dhe në Ahiret dhe si pasojë zbulon se ai është një idhujtar i cili ushqen dyshime. Ndërkohë, ai pretendon se është një besimtar superior. Veç kësaj, ai nuk ndjen dyshime se Allahu do ta shpërblejë atë me Xhenet. Ky karakter i pafytyrë dhe i ulët i idhujtarit është shumë i rëndomtë midis njerëzve.

Këta njerëz, thellë në veten e tyre, e dinë se ata janë krejtësisht mashtrues, mirëpo posa të merren në pyetje për këtë, ata përpiqen të dëshmojnë pafajësinë e tyre. Ata pohojnë se zbatimi i urdhrave të fesë nuk është aq me rëndësi. Për më tepër, ata përpiqen të shfajësojnë vetveten, duke pohuar se njerëzit në dukje besimtar që shohin rreth vetes së tyre janë të pamoralshëm dhe të pandershëm. Ata përpiqen të vërtetojnë se janë “njerëz të mirë” duke pohuar se nuk i duan të keqen askujt. Ata pohojnë se nuk ngurrojnë t’u japin të holla lypësve, se kanë shërbyer me ndershmëri në shërbim publik me vite të tëra dhe këto janë gjërat që e bëjnë një Mysliman të sinqertë. Ata ose nuk e dinë ose thjeshtë bëhen kinse nuk e dinë se ajo që një njeri e bën Mysliman nuk është se shkon mirë me njerëzit por të qenit rob i Allahut dhe zbatimi i urdhrave të Tij.

Në një përpjekje për të mbështetur fenë e tyre të shtrembëruar mbi njëfarë shpjegimi të arsyeshëm, ata pajtohen me disa ide të gabuara. Kjo është në të vërtetë tipike për josinqeritetin e tyre. Për të legjitimuar jetën e tyre, ata kërkojnë strehim në sloganet si: “Forma më e mirë e adhurimit është të punosh” ose “ajo që ka rëndësi është sinqeriteti i zemrës.” Me fjalët e Kuranit, kjo është pikërisht “shpikje e gënjeshtrave ndaj Allahut” dhe meriton ndëshkimin e Xhehenemit të përjetshëm. Në Kuran, Allahu përshkruan gjendjen e njerëzve të tillë si vijon:

Ka disa njerëz që thonë: "Ne i kemi besuar Allahut dhe jetës tjetër (Ahiretit), po në realitet ata nuk janë besimtarë. (Sure Bekare: 8)

— Shpjegimet e arsyeshme me standarde të dyfishta: Ndonjëherë kur njerëzit mendojnë për vdekjen, ata supozojnë se do të zhduken përjetësisht. Një ide e tillë befasuese i shtyn ata të zhvillojnë një tjetër mekanizëm mbrojtës; ata i kushtojnë vetëm gjysmën e besimit faktit se “ekziston një jetë e amshueshme e premtuar prej Allahut.” Një përfundim i tillë ngjallë pak shpresë tek ata. Kur ata t’i marrin parasysh përgjegjësitë e një besimtari ndaj Krijuesit të tij, ata parapëlqejnë që tërësisht ta shpërfillin faktin e një jete të amshueshme. Ata ngushëllohen duke menduar: “Në fund të fundit, ne do të zhdukemi plotësisht. Nuk ekziston jeta pas vdekjes.” Një supozim i tillë shtyp të gjitha frikët dhe shqetësimet, siç është dhënia e llogarisë për veprat që ka punuar njeriu në Ditën e Gjykimit apo vuajtja në zjarrin e xhehenemit. Në të dyja rrethanat, ata çojnë jetët e tyre në pakujdesi deri në fund të jetës së tyre.

Pasoja e pakujdesisë

Siç kemi thënë në pjesët e mëparshme, vdekja pashmangshmërisht ia tërheq vëmendjen njeriut sa të jetoj. Këta përkujtues nganjëherë dëshmojnë të jenë të dobishëm, duke e shtyrë njeriun të bëj një rishikim të prioriteteve të tij në jetë dhe të rivlerësojë botëkuptimin e tij në përgjithësi. Por ka kohë tjera kur mekanizmat e lartpërmendur mbrojtës marrin kontrollin, dhe me kalimin e secilës ditë, perdja e pakujdesisë përpara syve të njeriut bëhet më e dendur.

Nëse jobesimtarët e presin vdekjen të qetë dhe kanë një ndjenjë të paarsyeshme të rehatisë, madje edhe kur janë plotësisht të vetëdijshëm për afrimin e saj në vitet e fundit të jetës së tyre, është për shkak se ata janë plotësisht të mbështjellur me këtë perde. Kjo për shkak se vdekja tek ata ka domethënien e gjumit të rëndë dhe çlodhës, prehjes dhe qetësisë dhe një lehtësimi të përjetshëm.

Mirëpo, përkundër asaj që ata mendojnë, Allahu, Ai i Cili krijon çdo qenie prej asgjëje dhe Ai i Cili i bën ata të vdesin dhe i Cili do t’ju jap jetë të gjitha krijesave në Ditën e Gjykimit, ju premton atyre pendim dhe pikëllim të përjetshëm. Ata gjithashtu do të jenë dëshmitarë të këtij fakti në momentin e vdekjes, një kohë kur ata pandehin se do të bien në një gjumë të amshueshëm. Ata e kuptojnë se vdekja nuk është një zhdukje totale, por momenti fillestar i një bote të re përplot vuajtje. Shfaqja e llahtarshme e engjëjve të vdekjes është shenja e parë e kësaj vuajtjeje të madhe:

E si do të jetë atëherë puna e tyre kur engjëjt t'ua marrin shpirtin duke i rrahur fytyrave dhe shpinave të tyre? (Sure Muhammed: 27)

Në këtë moment, mendjemadhësia dhe pafytyrësia e jobesimtarëve para vdekjes shndërrohen në llahtar, pendim, dëshpërim dhe dhimbje të përjetshme. Në Kuran, kësaj i referohet si vijon:

E ata thanë: "A pasi që ne të tretemi në tokë, a thua ne rishtazi do të krijohemi?" Por (çka është edhe më keq) ata nuk besojnë se do të dalin para Allahut të tyre. Thuaj: "Engjëlli i vdekjes, i cili është caktuar për ju, ua merr shpirtrat, e pastaj do të ktheheni te Allahu juaj". E, sikur të shihje mëkatarët se si ulin kokat e veta pranë Allahut të tyre: "Allahu ynë, tash pamë dhe dëgjuam, na kthe pra edhe një herë e të bëjmë vepra të mira, se tash jemi të bindur". (Sure Sexhde: 10-12)

Nuk ka ikje nga vdekja

Vdekja, posaçërisht në moshë të re, rrallëherë na shkon në mendje. Duke e konsideruar këtë si fundin, njeriu madje i shmanget edhe të menduarit për të. Mirëpo, pikërisht sikur që shmangja fizike nuk siguron shërim për vdekjen, po ashtu as shmangja e të menduarit për të. Veç kësaj, është e pamundshme të shpërfillet vdekja. Çdo ditë, gazetat mbajnë tituj lidhur me vdekjen e aq shumë njerëzve. Ju shpesh hasni në makina varrimi apo kaloni pranë varreve. Të afërmit dhe bashkëpunëtorët vdesin. Funeralet e tyre apo vizitat për të ngushëlluar anëtarët e familjes pashmangshmërisht e sjellin vdekjen në mendjen tonë. Meqenëse njeriu është dëshmitar i vdekjes së tjerëve dhe në veçanti vdekjes së njerëzve të dashur të tij, ai pashmangshmërisht mendon për vet fundin e tij. Ky mendim e lëndon atë thellë në zemër, duke e bërë të shqetësohet.

Pa marr parasysh se sa shumë reziston individi, kudo që kërkon mbrojtje apo sado që përpiqet të ik, ai në të vërtetë mund të takoj vdekjen e tij në çdo moment. Ai nuk ka zgjidhje tjetër. Përpara tij nuk ekziston asnjë rrugëdalje tjetër. Numërimi nuk mbaron kurrë, as edhe për një moment. Kudo që ai kthehet, vdekja e pret aty. Qarku mbyllet vazhdimisht dhe përfundimisht i arrin ata:

Thuaj: "S'ka dyshim se vdekja prej së cilës po ikni, ka për t'ju zënë, e mandej do të silleni te Ai që e di të padukshmen dhe të dukshëm, dhe atëherë Ai do t'ju njoftojë me atë që keni punuar". (Sure Xhum’a: 8)

Kudo që të jeni vdekja do t'ju kapë, po edhe në qoftë se jeni në pallate të fortifikuara. (Sure Nisa: 78)

Kjo është arsyeja pse ne duhet të ndalojnë së mashtruari veten apo të shpërfillim faktet dhe të përpiqemi të fitojmë kënaqësinë e Allahut gjatë kësaj periudhe të paracaktuar prej Tij. Vetëm Allahu e din kur do të kalojë kjo kohë.

Profeti ynë Muhammedi (saas) ka thënë po ashtu se njëra prej mënyrave më të mira që të ndalohet ngurtësimi i ndërgjegjes së njeriut dhe të arrijë karakter të mirë është duke përkujtuar shpesh vdekjen:

Abdullah ibn Umari ka rrëfyer: “I Dërguari i Allahut (paqja qoftë mbi të) ka thënë: ‘Këto zemra ndryshken mu sikurse hekuri kur preket nga uji.’ Në pyetjen se çfarë do të mund t’i pastronte ato ai u përgjigj: ‘Përkujtimi i vazhdueshëm i vdekjes dhe këndimi i Kuranit.’” (Tirmidhiu 673)