1. Vdekja - Paragjykimet Dhe Faktet

Gjatë gjithë historisë, njeriu është përballur me sukses me shumë probleme në dukje të vështira. Por vdekja ka mbetur e pashmangshme. Çdo njeri që shfaqet në tokë pa marr parasysh kur, e ka të paracaktuar të vdes. Njeriu jeton vetëm deri në një ditë të caktuar dhe pastaj vdes. Disa vdesin në moshë shumë të re, derisa janë ende foshnje. Të tjerët kalojnë të gjitha periudhat e jetës dhe përballen me vdekjen në moshë të shtyrë. Asgjë që ka njeriu, as prona, pasuria, pozita, fama, madhështia, siguria dhe as pamja e mirë s’mund ta zmbrapsin vdekjen. Të gjithë njerëzit janë të paaftë përballë vdekjes dhe do të vazhdojnë të jenë pa përjashtim.

Shumica e njerëzve i shmangen të menduarit për vdekjen. Atyre kurrë nuk iu shkon mendja se ky fund absolut do t’ju ndodhë atyre një ditë. Ata ushqejnë në mendjet e tyre besimin paragjykues se nëse i shmangen të menduarit për të, kjo do t’i bëj ata imun ndaj vdekjes. Në bisedat e përditshme, ata që duan të bisedojnë për vdekjen ndërpriten menjëherë. Dikush që fillon të flas për vdekjen, me apo pa qëllim, kujton një argument të Allahut dhe, madje edhe nëse në një shkallë të vogël, largon mjegullën e dendur të pakujdesisë që mbulon sytë e njerëzve. Sidoqoftë, shumica e njerëzve që bëjnë një jetë të pakujdesshme, nuk ndihen mirë kur iu prezantohen fakte të tilla “shqetësuese”. Mirëpo, sa më shumë që përpiqen t’i shmangen mendimit për vdekjen, ai do t’i pushtojë ata aq më shumë. Qëndrimi i tyre i krisur do të përcaktoj forcën e mundimit dhe hutisë që do ta përjetojnë në momentin e vdekjes, në Ditën e Gjykimit dhe gjatë vuajtjes së përjetshme.

Koha punon kundër njeriut. A keni dëgjuar ndonjëherë për ndonjë njeri që i ka bërë ballë plakjes dhe vdekjes? Ose, a mos e njihni ndonjë njeri që nuk do të vdes? Kjo është krejtësisht e pamundshme! E pamundshme sepse njeriu nuk ka kurrfarë ndikimi çfarëdo qoftë mbi trupin e tij apo mbi jetën e tij. Fakti se ai vet nuk ka vendosur për lindjen e tij e qartëson këtë të vërtetë. Dëshmi tjetër është dëshpërimi i njeriut përballë vdekjes. Allahëruesi i jetës është Ai i cili ia dhuron jetën njeriut. Dhe kurdo që Ai dëshiron, e merr atë. Allahu, Allahëruesi i jetës, e informon njeriun për këtë në ajetin që ia shpalli Profetit të Tij:

Ne asnjë njeriu para teje nuk i dhamë jetë të përhershme. E nëse ti vdes, a mos do të mbesin ata përgjithmonë? (Sure Enbija: 34)

Në këtë moment, ka me miliona njerëz që jetojnë në mbarë botën. Prej kësaj mund të vijmë në përfundim se një numër shumë i madh i njerëzve jetuan dhe vdiqën që nga koha e krijimit të njeriut të parë në tokë. Ata vdiqën të gjithë pa përjashtim. Vdekja është një përfundim i padyshimtë: si për njerëzit që jetuan në të kaluarën ashtu edhe për ata që tani janë gjallë. Askush s’mund t’i shmanget këtij fundi të pashmangshëm. Kështu shprehet kjo në Kuran:

Secili njeri do të shijojë vdekjen, e shpërblimet tuaja u plotësohen me Ditën e Ringjalljes, e kush i shmanget Zjarrit e futet në Xhenet, ai ka arritur shpëtim. Jeta e kësaj bote nuk është tjetër pos një përjetim mashtrues. (Sure Ali Imran: 185)

Të kuptuarit e vdekjes si rastësi apo si fat i keq

Vdekja nuk ndodhë rastësisht. Ashtu siç është rasti me ndodhitë tjera, edhe ajo ndodhë me urdhrin e Allahut. Mu ashtu sikurse është e paracaktuar lindja e njeriut, po ashtu është e paracaktuar edhe data e vdekjes së tij deri në momentin e fundit. Njeriu shkon me ngut drejt këtij momenti të fundit, duke lënë prapa me shpejtësi çdo orë, çdo minutë që i është dhuruar atij. Vdekja e çdo njeriu, vendndodhja dhe koha, si edhe mënyra se si vdes njeriu janë të gjitha të paracaktuara.

Megjithatë, përkundër kësaj, shumica e njerëzve pandehin se vdekja është pika e fundit e një rendi logjik të gjërave, ndërsa arsyet e saj të vërteta dihen vetëm nga Allahu. Çdo ditë në gazeta shfaqen tregime për vdekje. Pas leximit të këtyre historive, me siguri se dëgjoni komente injorante si: “Ai do të kishte shpëtuar, po të ishin ndërmarr masat e nevojshme paraprake” ose “Nuk do të kishte vdekur, po të kishte ndodhur kjo apo ajo.” Një person nuk mund të jetoj as edhe një minutë më gjatë ose më pak, përveç kohës së përcaktuar për të. Mirëpo, njerëzit, që iu mungon vetëdija që e dhuron besimi, e shohin vdekjen si një pjesë përbërëse të një sekuence të rastësive. Në Kuran, Allahu paralajmëron besimtarët ndaj kësaj mënyre të shtrembëruar të gjykuarit e cila është karakteristikë e jobesimtarëve:

O besimtarë, mos u bëni si ata që nuk besuan dhe, për vëllezërit e tyre që kishin dalë në udhëtim (tregtie e gjallërimi) ose që kishin shkuar në luftë thoshin: “Sikur të kishin ndenjur me ne, s’do të kishin vdekur apo s’do të ishin vrarë.” Allahu do të bëjë që të pendohen për atë që thanë. Allahu është Ai që urdhëron jetën dhe vdekjen. Allahu sheh atë që ju punoni. (Sure Ali Imran: 156)

Ta konsiderosh vdekjen si një rastësi është injorancë e plotë dhe pamaturi. Siç sugjeron ajeti më lartë, kjo i shkakton njeriut një vuajtje të madhe shpirtërore dhe mundim të papërballueshëm. Për jobesimtarët apo për ata që dështojnë të kenë besim në kuptimin Kuranor, humbja e një të afërmi apo të dashuri është shkaktar i dhimbjes dhe keqardhjes. Duke ia veshur vdekjes fatin e keq apo pakujdesinë, ata mendojnë se mund të ekzistojë hapësirë veprimi për t’iu shmangur vdekjes. Ky është gjykimi që vërtetë vetëm sa ua shton pikëllimin dhe keqardhjen që ata ndiejnë. Mirëpo, ky pikëllim dhe keqardhje nuk janë asgjë tjetër pos mundimi që shkakton mosbesimi.

Megjithatë, në kundërshtim me urtësinë e pranuar, shkaku i vdekjes nuk është një aksident apo një sëmundje apo çfarëdo qoftë tjetër. Padyshim se Allahu është Ai i Cili i krijon gjithë këto shkaqe. Me të përfunduar të kohës që na është dhuruar, jeta jonë përfundon për këto arsye të qarta. Ndërkaq, asnjë nga burimet materiale që janë të destinuara për t’ia shpëtuar dikujt jetën nuk do të mund të nxis as edhe një frymëmarrje të vetme. Allahu e vë në pah këtë ligj hyjnor në ajetin në vazhdim:

Askush nuk vdes pa vullnetin dhe lejen e Allahut. Ai është shënim i afatit të caktuar… (Sure Ali Imran: 145)

Besimtari është i vetëdijshëm për natyrën e përkohshme të jetës së kësaj bote. Ai e din se Allahu ynë, i Cili i dhuroi atij të gjitha të mirat që ai kishte gëzuar në këtë botë, do ta marr shpirtin e tij kurdo që të dëshirojë dhe do te kërkojë të jap llogari për veprat e tij. Mirëpo, pasi që ai ka kaluar tërë jetën e tij për të fituar kënaqësinë e Allahut, ai nuk shqetësohet për vdekjen e tij. Profeti ynë Muhammedi (saas) iu referua këtij karakteri të mirë në njërën prej lutjeve të tij:

Xhabir ibn Abdullah ka rrëfyer: “Kur i Dërguari i Allahut (paqja qoftë mbi të) fillonte namazin ai këndonte: Allahu është më i Madhërishmi; pastaj thoshte: Vërtetë namazi im, sakrificat e mia, jeta ime dhe vdekja ime janë për Allahun, Allahun e botrave.” (Tirmidhiu, 262)

Të kuptuarit e shtrembëruar të fatit

Njerëzit kanë shumë ide të gabuara lidhur me fatin, në veçanti kur bëhet fjalë për vdekjen. Idetë e marrëzishme, si p.sh. se njeriu mund “ta mund fatin e tij” apo “ta ndryshojë fatin e tij” janë më të përhapura. Duke i konsideruar shpresat dhe supozimet e tyre si fat, disa njerëz të pamend dhe të padijshëm besojnë se fati është ai që ndryshon kur ngjarjet nuk shkojnë ashtu si ata presin apo parashikojnë. Ata marrin një qëndrim të pamatur dhe veprojnë sikur të kishin lexuar fatin që më parë dhe ngjarjet nuk kanë shkuar në pajtim me atë që kanë lexuar. Një gjykim i tillë i shtrembëruar dhe i paqëndrueshëm është padyshim produkt i një mendjeje të kufizuar që nuk posedon kuptim të përshtatshëm për fatin.

Fati është krijim i përsosur i Allahut i të gjitha ngjarjeve të kaluara dhe të ardhme në përjetësi. Allahu është Ai i cili krijon konceptet e kohës dhe hapësirës nga asgjëja. I Cili mban kohën dhe hapësirën nën kontrollin e Tij dhe i Cili nuk është i varur prej tyre. Rendi i ngjarjeve që është përjetuar në të kaluarën ose që do të përjetohet në të ardhmen është, prej momentit në moment, i planifikuar dhe i krijuar në dijeninë e Allahut.

Allahu krijon kohën, pra nuk është i varur prej saj. Prandaj, mendimi se Ai pason ngjarjet që Ai Vet krijoi bashkë me ata që Ai krijoi është i pabazë. Në këtë kontekst, nuk ka nevojë të thuhet se Allahu nuk pret të shoh se si përfundojnë ngjarjet. Në dijen e Tij, si fillimi ashtu edhe fundi i një ngjarje janë plotësisht të qartë. Ngjashëm me këtë, nuk ka kurrfarë dyshimi për atë se ku ndodhet kjo ngjarje në nivelin e përjetësisë. Gjithçka tashmë ka ndodhur dhe ka marr fund. Kjo është e ngjashme me imazhet në një shirit filmi; pikërisht sikur që imazhet në një film që nuk mund të kenë kurrfarë ndikimi në film dhe ta ndryshojnë atë, qeniet njerëzore që luajnë rolet e tyre individuale në jetë nuk mund të ndikojnë në rrjedhën e ngjarjeve të regjistruara në shiritin e fatit. Qeniet njerëzore nuk kanë kurrfarë ndikimi mbi fatin. Është pikërisht e kundërta, është fati ai që është faktor përcaktues në ketrat e njerëzve. Njeriu, një komponentë absolute e fatit, nuk është i ndarë dhe as i pavarur prej tij. Njeriu nuk është në gjendje të shkoj përtej kufijve të fatit, e lërë më të ndryshojë fatin. Për ta kuptuar më mirë, ne mund të tërheqim një paralele midis një njeriu dhe një aktori në një film. Aktori s’mund të largohet pa rënë në sy, të marr një ekzistencë fizike dhe të filloj të bëj ndryshime në film duke shlyer skenat e papërshtatshme apo duke shtuar disa skena të reja. Ky do të ishte padyshim një sugjerim i paarsyeshëm.

Për këtë arsye, nocionet e mposhtjes së fatit apo ndërrimit të drejtimit të rrjedhës së ngjarjeve janë ide plotësisht të gabuara. Njeriu që thotë: “Unë e mposhta fatin tim.” vetëm mashtron vetveten – dhe fakti se ai vepron kësisoj është çështje e fatit të tij.

Një person mund të mbetet në komë me ditë të tëra. Mund të duket se vështirë se do të mbijetojë. Mirëpo, nëse arrin të rimarr veten, kjo nuk nënkupton se “ai e mposhti fatin e tij” apo se “mjekët ndryshuan fatin e tij.” Ky është thjeshtë një tregues se koha e tij akoma nuk ka kaluar. Përmirësimi shëndetësor i tij nuk është asgjë tjetër veçse një komponentë e pashmangshme e fatit të tij. Fati i tij sikurse ai i të gjithë qenieve tjera njerëzore është i përcaktuar në Dijen e Allahut.

… Dhe nuk i jepet askujt të jetojë gjatë ose t'i shkurtohet jeta e tij, vetëm se ajo është e shënuar në Libër (Levhi Mahfudh), e kjo për Allahun është e lehtë. (Sure Fatir: 11)

Profeti ynë (paqja qoftë mbi të) ia tha këtë një besimtare e cila po i lutej Allahut që t’ia mundësojë asaj të nxjerr dobi prej personave të dashur të saj:

Ti e ke lutur Allahun për gjatësinë e jetëve tashmë të përcaktuara dhe gjatësinë e ditëve tashmë të caktuara dhe për furnizimet hisja e të cilave tashmë është vendosur. Allahu s’do të bënte asgjë para se të vjen koha e caktuar apo Ai nuk do të vononte asgjë përtej kohës së saj. (Libri 33, Numër 6438, Sahih Muslim)

Ngjarje të tilla janë mjeti përmes të cilit Allahu ia shfaq njeriut mençurinë, urtësinë, llojllojshmërinë dhe mirësinë të pandashme me krijimin e Tij dhe mënyra se si Ai e sprovon njeriun. Një llojllojshmëri e tillë ia rritë vlerën, habinë dhe, përfundimisht, rritë besimin e njerëzve. Megjithatë, tek jobesimtarët, ato prodhojnë ndjenja diku në mes të dyshimit, habisë dhe çoroditjes të cilat, duke iu falënderuar mentalitetit të tyre të padijshëm, i shtyn ata të marrin një qëndrim më kryengritës ndaj Allahut. Ndërkohë, vetëdija për një botëkuptim kaq të pavëmendshëm nga ana e jobesimtarëve, i shtyn besimtarët të ndjehen më falënderues ndaj Allahut që i lejoi të kenë besim dhe urtësi, që i bëjnë ata më superior se jobesimtarët.

Sipas një pjese tjetër të urtësisë së pranuar, vdekja e një personi që vdes në vitet e tij të 80-ta është “fat” ndërsa vdekja e një foshnje, e një njeriu të ri apo një njeriu në moshë mesatare është një “ngjarje e tmerrshme.” Për të qenë në gjendje që vdekjen ta pranojnë si një dukuri natyrore, ata përpiqen që vdekja t’iu përshtatet kritere të tyre të caktuara. Kështu vdekja duket e pranueshme pas një sëmundje të gjatë dhe të rëndë, ndërsa vdekja si pasojë e një sëmundje të papritur apo aksidenti është një fatkeqësi e parakohshme! Kjo është arsyeja pse ata shpesh takojnë vdekjen me një shpirt kryengritës. Një qëndrim i tillë është një shenjë e qartë se Ata që ushqejnë një gjendje të tillë shpirtërore do të kenë fatin të jetojnë në pikëllim dhe telashe të vazhdueshme në këtë jetë. Ky është në të vërtetë fillimi i vuajtjes të pafund, e cila rezulton prej të qenit jobesimtar.

Besimi në reinkarnim (rimishërim)

Njëri prej besimeve të zakonshme të paarsyeshme për vdekjen është se “reinkarnimi” është i mundshëm. Reinkarnimi nënkupton se me vdekjen fizike të trupit, shpirti migron ose lind përsëri në një trup tjetër me identitet të veçantë në një kohë dhe vend tjetër. Së voni, është shndërruar në një lëvizje të çoroditur që joshë shumë përkrahës prej jobesimtarëve dhe pasues të besimeve paragjykuese.

Në aspektin teknik, arsyet pse përkrahen besime të tilla paragjykuese – pa pasur mbështetje në çfarëdo dëshmie konkrete – janë shqetësimet që jobesimtarët ushqejnë në ndërdijen e tyre. Duke mos besuar në Ahiret (Jetën e përtejme), njerëzit i frikësohen zhbërjes së plotë të tyre pas vdekjes. Ata që kanë besim të dobët, në anën tjetër, i shqetëson mendimi i përfundimit në xhehenem pasi që janë të vetëdijshëm, apo së paku e marrin parasysh mundësinë, se drejtësia e Allahut përmban ndëshkimin e tyre. Mirëpo, për të dyja palët, ideja e rilindjes së shpirtit në trupa tjerë në kohëra të ndryshme tingëllon si tejet joshëse. Kështu, qarqet e caktuara të cilat e shfrytëzojnë këtë besim të çoroditur ia arrijnë qëllimit që t’i bëjnë njerëzit të besojnë në këtë ide të gabuar me ndihmën e një mashtrimi të vogël. Fakti se pasuesit e tyre nuk kërkojnë ndonjë dëshmi tjetër i inkurajon përpjekjet e këtyre spekulatorëve.

Fatkeqësisht, një besim kaq i çoroditur gjen përkrahës edhe në qarqet Myslimane. Këta janë kryesisht ai tip i Myslimanëve që bëjnë çmos që të projektojnë një imazh intelektual dhe liberal për veten e tyre. Ekziston edhe një tjetër dimension serioz lidhur me këtë çështje që vlen të përmendet; njerëz të tillë përpiqen që t’i vërtetojnë pikëpamjet e tyre me ndihmën e vargjeve Kuranore. Për këtë qëllim, ata i shtrembërojnë kuptimet e qarta të vargjeve dhe fabrikojnë interpretimet e tyre Kuranore. Qëllimi ynë këtu është të theksojmë se ky besim i çoroditur është në mospërputhje të plotë me Kuranin dhe Islamin dhe tërësisht në kundërshtim me ajetet e Kuranit që janë absolutisht të sakta.

Këto qarqe pretendojnë se ekzistojnë disa ajete në Kuran të cilat vërtetojnë pikëpamjet e tyre të shtrembëruara. Njëri prej këtyre ajeteve është:

Ata (jobesimtarët) thonë: "Allahu ynë, na bëre të vdesim dy herë dhe na ngjalle dy herë, e ne pranuam për mëkatet tona, pra a ka ndonjë rrugëdalje?" (Sure Gafir: 11)

Bazuar në këtë ajet, njerëzit të cilët besojnë në rimishërim pohojnë si në vazhdim: njeriut i dhurohet një jetë e re pasi të ketë jetuar në këtë jetë për një kohë dhe pastaj vdes. Kjo është hera e dytë që ai vjen në jetë dhe po ashtu periudha gjatë të cilës shpirti i tij plotëson zhvillimin e vet. Pas vdekjes së dytë, që pason këtë jetë të dytë, ata pohojnë, njeriu ringjallet në Ahiret.

Tani duke u ndarë prej çfarëdo paragjykimesh, le të analizojmë këtë ajet: nga ky ajet, është e qartë se njeriu përjeton dy gjendje të jetës dhe vdekjes. Në këtë kontekst, një gjendje e tretë e të qenit i vdekur apo i gjallë është e pamundur. Pasi që është kështu, në mendje na bie një pyetje: “Cila ishte gjendja fillestare e njeriut? I vdekur apo i gjallë?” Në ajetin në vazhdim gjejmë përgjigjen në këtë pyetje:

Si e mohoni Allahun, e dihet se ju ishit të vdekur, e Ai ju ngjalli, mandej ju bën të vdisni e pastaj ju ringjall, e mandej tek Ai do të ktheheni? (Sure Bekare: 28)

Ky ajet është i vetëkuptueshëm, fillimisht, njeriu është i vdekur. Me fjalë tjera, falë vet natyrës së krijimit të tij, ai është fillimisht i përbërë prej materies së pajetë si uji, dheu, etj., siç bëjnë me dije këto vargje. Pastaj, Allahu i dha jetë këtij grumbulli të materies së pajetë, “e krijoi dhe i dha formë” atij. Kjo është vdekja e parë dhe prandaj ringjallja e parë prej të vdekurit. Një kohë pas kësaj ringjalljeje të parë, jeta përfundon dhe njeriu vdes. Ai kthehet përsëri në tokë, sikurse në fazën e pare, dhe përsëri shndërrohet në asgjë. Ky është tranzicioni i dytë drejt gjendjes së vdekjes. Rasti i dytë dhe i fundit i ngjalljes prej të vdekurit është ai që ndodhë në Ahiret. Pasi që është kështu, nuk ka një ringjallje të dytë në jetën e kësaj bote. Përndryshe, kjo do të kërkonte një ringjallje të tretë. Megjithatë, nuk ekziston ndonjë referencë për ringjalljen e tretë në cilindo prej vargjeve. Si në Suren Mu’min: 11 ashtu edhe në Suren Bekare: 128, nuk ekziston asnjë referim që sugjeron mundësinë e një ringjalljeje të dytë në këtë botë. Përkundrazi, këto vargje zbulojnë në mënyrë të qartë ekzistencën e një ringjalljeje në këtë botë dhe të një ringjalljeje tjetër në Ahiret.

E prapëseprapë përkrahësit e reinkarnimit investojnë të gjitha shpresat e tyre në këto dy vargje.

Siç bëhet e qartë, madje edhe këto vargje të paraqitura si dëshmi nga përkrahësit e reinkarnimit e hedhin vet poshtë këtë mënyrë të shtrembëruar të gjykimit. Veç kësaj, disa vargje tjera në Kuran e bëjnë të qartë se ekziston vetëm një jetë ku njeriu vihet në sprovë dhe se kjo është në jetën e kësaj bote. Se nuk ka kthim në këtë jetë pas vdekjes theksohet në ajetin në vazhdim:

E kur ndonjërit prej tyre i vjen vdekja, ai thotë: "O Allahu im, më kthe, që të bëj vepra të mira e të kompensoj atë që lëshova!" Kurrsesi, (kthim nuk ka) e kjo është vetëm fjalë që e thotë ai, e ata kanë para tyre një perde (distancë periodike) deri në ditën kur ringjallen. (Sure Mu’minun: 99-100)

Bashkëbisedimet në këtë ajet e bëjnë të qartë se pas vdekjes, nuk ka më kthim në këtë jetë. Ndërkaq, në këtë ajet, Allahu na tërheq vëmendjen për faktin se jobesimtarët ushqejnë shpresa të paarsyeshme për një ringjallje të dytë nga të vdekurit, një kthim të dytë në këtë jetë. Mirëpo, ky ajet e qartëson se këto janë vetëm fjalë të sugjeruara prej jobesimtarëve të cilat nuk kanë kurrfarë baze.

Në ajetin në vazhdim përshkruhet fakti se njerëzit e Xhenetit s’do të përjetojnë një vdekje tjetër pos vdekjes “së parë”:

Aty nuk do të përjetojnë vdekjen atje, përveç asaj të parës në dynja. Ata i shpëtoi (Allahu) prej vuajtjeve të Xhehenemit. (Ato të mira) Janë dhuratë nga Allahu yt,e ai është shpëtim i madh. (Sure Duhan: 56-57)

Lumturia e madhe e njerëzve të Xhenetit përshkruhet në një ajet tjetër. Kjo lumturi është për shkak të faktit se ata nuk do të përjetojnë një tjetër vdekje përveç asaj të parës:

Dhe ne nuk do të vdesim më, përveç vdekjes sonë të parë dhe ne nuk do të dënohemi më! Vërtet, kjo është ajo Fitore e madhe! (Sure Saffat: 58-60)

Ajetet e mësipërme nuk lënë hapësirë për pyetje tjera. Përfundimi është se ekziston vetëm një vdekje të cilën e përjeton njeriu. Në këtë fazë, mund të lind një pyetje tjetër: “Përkundër përmendjes së dy vdekjeve në ajetet e mëparshme, pse përmendet vetëm një vdekje në Suren Saffat: 58?” Përgjigja në këtë pyetje është dhënë në vargun e 56-të të Sures Duhan, i cili thotë: “Ata nuk do të shijojnë vdekjen atje – përveç asaj të parës.” Vërtetë, ekziston një dhe vetëm një vdekje që njeriu takon me vetëdije. Ai takon atë dhe me të gjitha ndjenjat e tij, e percepton atë. Kjo është vdekja që njeriu takon në momentin kur përfundon jeta e tij. Ai padyshim se nuk mund të kuptoj gjendjen e parë të vdekjes pasi që atëherë ai është i privuar nga ndjenjat dhe vetëdija.

Përballë shpjegimeve të tilla të sakta dhe të qarta që sjellë Kurani, të pohosh se ekzistojnë më shumë vdekje dhe gjendje të ringjalljes prej të vdekurit dhe të besosh se ekziston një migrim i shpirtit do të ishte një mohim i hapur i ajevete të Kuranit.

Në anën tjetër, po të kishte krijuar Allahu një sistem të kësaj jete të bazuar në rimishërim, atëherë Ai padyshim se do ta kishte informuar njeriun për këtë në Kuran, i cili është udhëzimi i vetëm drejtës rrugës së vërtetë për njerëzimin. Po të ishte kështu, Allahu padyshim se do të na ofronte një shpjegim të hollësishëm të gjitha fazave të reinkarnimit. Mirëpo, në Kuran, i cili ofron çdo lloj informacioni lidhur me këtë jetë dhe jetën tjetër të besimtarëve, nuk ekziston as edhe një e dhënë e vetme për reinkarnimin, e të mos flasim për përmendjen e drejtpërdrejtë të tij.