So Kabogkhagan o Kathakap

So paratiyaya a Darwiniya, maana, so kepit a kathakap (kapezalin-salin o barangan sa bago a barangan o manga baraniyawa), na inosorong sa aya antap iyan na so kathaplisa ko kabenaran o Kapangaden, ogaid na aya mataan, na da a rarad iyan inonta na miyaroros a kepit a phaparas sa sayans (ilmo ko betad a donya ago so madadalemon), a isa a mala a kalalalongan. Giyaya a kepit, a aya iphamangendaw niyan na so kon so kawyag-oyag na miyakamowayan sabap ko kiyasalak iyan maparo a makaphopoon sa maatay a shai, na miyamansok den o makasayans a ilmo a miyakenal o manga sayantis (makakekenal ko ilmo a sayans) pantag ko piyakamemesa a kaaator o donya ago so madadalemon a manga baraniyawa, ago so kiyasawai ko manga 300 ka milyon a fossil (miyalamba ko anggawta o baraniyawa a da matonag) a karina a da den a kathakap a ba miyaolawla. Mokit saya, na so kenal a sayans na miyambager iyan a so Allah i miyaden ko donya ago so madadalemon a manga baraniyawa. Giyaya a propaganda (kabogkhagan a kalangkapan) a isosorong pen imanto ka iphapangoyag sa giyaya a zasarakatalmawt a kepit a kathakap na sii bo ipapasod ko biyangkiring a manga kenal ko kiyamataanan a sayans, sii ko kiyazoramig a kiyapemaani ron, ago sii ko manga kabogkhagan a piyakapharas a sayans.

Ogaid na giyaya a propaganda na di niyan den khasapengan so benar. Aya mataan, a giyaya a kepit a kathakap a aya pinakamala a kabogkhagan sii ko bandara a sayans na tatap a kipesorongenon sii ko makasayans a donya (scientific world) sii ko miyaipos a manga 20 taman ko 30 ragon. So kiyapangenal a inisorong ko kiyaipos o manga ragonan, babolabaw ko manga ragon a 1980’s na miyailay ron a so manga antangan a Darwiniya na tarotop den a da a kapapasodan iyan, a piyakarayag o madakel a manga sayantis. Sii bo sa America, na madakel a manga sayantis ko pisosonan a manga sinanadan a lagid o biology (sinanad ko betad o biyatan o baraniyawa), biochemistry (sinanad ko betad o kiyatharombalaya o manga biyatan) ago paleontology na pimataanan iran so kada benar o Darwiniya ago aya phapasodan iran na so kabenaran o Kiyapangaden (creation) makapantag ko kaphamagitonga iran ko kapakapopoon o kawyag-oyag.

Miyaiksamin ami so kinigobar o kepit a kathakap ago so manga tanda o Kapangaden (so paratiyaya a aden a Allah a miyangaden) sii ko mawlad ago mala a makasayans a karayagan sii ko manga kitab ami, sa taman den imanto na phesompatan ami. Sabap sa kala i kipantag a giyaya a betad, na masalebi so katinesaon saya.

So Makasayans a Kinigobar o Darwiniya

Charles Darwin

Isa aya ko manga kepit a kapanakoto a zasagipoon pen ko masa a manga miyaonaan a pagtao sa inged a Grisya (Greece), giyaya a kepit o kathakap na piyanamaran somorong sii ko masa a ika-19 ka karen. Aya mala a khainengkaanon a kiyasabapan sa mala a kiyapamagosaya sii ko makasayans a donya na so kiyabembar o kitab i Charles Darwin a iningaranan sa “So Pakapopoon o manga Barangan” (The Origin of Species), a bimbar sii ko ragon a 1859. Sii sa giyaya a kitab, na siyopak iyan, sii ko panarima iyanon, so kabenaran a so Allah i miyaden ko pisosonan a manga barangan o manga baraniyawa sii sa donya a makasesengga-sengaya, sabap sa aya den a panarima iyan na so langon-taman a kaaden a baraniyawa na isa-isa a shai a poonan iyan ago oriyan iyan na miyakabida-bida sii ko kapelepas o malayat a masa sa maito-maito a kapagalin-alin. Giyaya a pamikiran i Darwin na da a pasodan iyan a marayag a makasayans a kenal; a lagid o kiyatangkeda niyanon, a matag iyan kon baden aya “antangan.” Isaon pen na sii ko matas a pitowa iyan sii ko kitab iyan a “So manga Kamaregenan ko Kepit” (Difficulties on the Theory), na pitharo iyan a giyaya a kepit na da makaapas ka da makasembag ko madakel a manga-ala i kipantag a pakaizaon.

Aya den a masisingayo i Darwin na aden a kasawaan a bago a kenal a sayans, a masabet iyan a giyaya a kepit poon ko manga kamaregenan iyan. Ogaid, na salakaw ko pephanginamen iyan, na so pephangasasawaan a manga makasayans a kenal ago experiment (madalem a kapangenal a phagosaran sa manga tiknikal a kasangkapan ko malayat a oras) na baden iyan miyapakawlad so manga kawladan a giyaya a manga kamaregenan. So kiyadaagi ko Darwiniya sii ko sayans na khabaad tano sa telo pangkat a osayan sii ko kapagiksamina tano ron:

Di khagaga o kepit so kaphakarayaga ko andamanaya i kiyasagipoon o kawyag-oyag sa donya.
Da a makasayans a kenal a ba miyakatoro a so “kasangkapan o kathakap” (evolutionary mechanisms) a inisorong a giyaya a kepit na aden a kapakagaas iyan tomakap.
So daptaran o fossil na aya miyambager iyan na so soranga a ipesorong a giyaya a kepit.

Sa giyaya a baadan, na phagosayen tano a giyaya a telo a pontos sa langkap a okit.

So Paganay a di Khadaag a Kerit: So Pakaasal o Kawyag-oyag

So kepit a kathakap na inibetad iyan a so langon-taman a manga baraniyawa na minithakap poon ko sasatiman a bibiyag a shai a pembedtowan sa “cell” (inek a baadan o anggawta o lawas o shai) a miyakagemaw ko inandang-andang den a donya sii ko manga 3.8 ka bilyon a manga ragonan. o andamanaya a giyaya a sasatiman a cell a miyakambowaton so piphira-ka-milyon a masagoket a bibiyag a manga barangan ago – o giyanan a kathakap na titho a miyanggolawla na – ino a da a lakawan iyan a khailay sii ko daptaran o fossil, na manga sabaad baden aya ko manga pakaiza a di khasembag a giyaya a kepit. Ogaid, na aya a pinakataralbi a miiza tano pagam-paganay na: Andamanaya i kiyapakamowayan o “paganay a cell?”

Sabap sa so kepit a kathakap na tataplisen iyan so Kapangaden, na aya titindegan iran na so “paganay a cell” na misagipoon ko manga maoolawla a miyanga-sasalak maparo sii ko “taritib o asalan” (laws of nature), a da den a manga antapanon o di na manga atoranon. Aya panarima a giyaya a kepit, na masiken kon a sii ko maatay o di na da niyawa niyan a shai na miyakambowaton so bibiyag a cell sabap ko miyanga-sasalak a miyanga-oolawla. Giyaya a panarima, na makasosopak aya sii ko pinakamarayag a katangkedan ko taritib o biology.

“So Kawyag-oyag na Phoon ko Kawyag-oyag”

Louise Pasteur

Sii ko kitab iyan, na da den aloya i Darwin so makapantag ko phoonan o kawyag-oyag. So inandang a panarima a sayans sii ko masa niyan na sii mibebetad ko antangan a so manga baraniyawa na miyakaintad-intad i bawalayan (structure). Sii pen ko manga inandang a masa, na so bidthowan iran sa kazala-salak a kapakamowayan (spontaneous generation), a aya mitotoro iyan na so manga maatay a manga shai na mithimo-timo na kiyambowatan sa bibiyag a manga shai, na langkap a kapaparatiyayaon. Kalilid den a paparatiyaen a so manga merana-ranap na sii miyakambowat ko manga sama a pangenengken, ago so manga riya na sii makapopoon sa rikhot. Madakel a ininggolalan a manga expirement a ipembager sa giyaya a pamikiran. Aden a manga rikhot a inibetad sii ko manga boringen a dinis, a paparatiyaen a makapembowaton so manga riya sa di madthi.

Lagid iyan mambo a so manga-roroni a tataro o manga merana-ranap na pephakapoon ko manga miyanga-reredak a sapo na babaloyin a manga karina o kazala-salak a kapakamowayan. Ogaid, na kiyasabotan bo aya a giyaya a manga paole-oled na kena ba benar a ba phakapoon ko manga sapo, ka aawidan aya o manga rengit o di na tendek a miyamakaroni-roni a tataro a pembedthowan sa “larva”, a di khailay a mata.

Apiya sii pen ko kinisoraten i Darwin ko kitab iyan a “So Pakapopoon o manga Barangan”, na so panarima a so “bacteria” (manaot a bibiyag a shai a di khailay a mata) na sii phakapoon so kawyag-oyag iyan ko manga maatay a shai na langkap a kapaparatiyayaon sii ko makasayans a donya.

Ogaid, na sii ko miyamaka-lima ragon ko kiyabembar o kitab i Darwin, na si Louis Pasteur, isa ko manga sayantis a miyangembaal sa experiment saya sa malayat a masa na piyakaliyo niyan so kiyaoriyanan o kiyapangenala niyanon a miyakataplis ko kazala-salak a kapakamowayan, a aya den mala a onayan o kepit i Darwin. Sii ko mala a kalangkapan iyan sa Sorbonne ko ragon a 1964, na pitharo i Pasteur a:

“Di den makabawi so kazala-salak a kapakamowayan (spontaneous generation) poon sa giyaya a mala a lephad a minilephadon a giyaya a maintad a experiment.” 1

Sii ko miyadthi a masa, na so manga sakotowa sa giyaya a kepit a kathakap na pananamaran iran a kapetaplisa iran sa giyaya a manga kiyangasasawaan a manga kenal a sayans. Na so kaphagozor o kapangenal sa sayans na kiyasawaan iyan pen so masagoket a bawalayan o cell o baraniyawa a shai, a so panarima a so kawyag-oyag na khapakay a makamowayan ko pekhasalak a maoolawla na makaaadap sa mala a kamotowan.

So Di Matangked a Panamar o Ika-20th ka Karen

As accepted also by the latest evolutionist theorists, the origin of life is still a great stumbling block for the theory of evolution.

So paganay a pananakap (evolutionist) a miyangenal sa giyaya a pakapoon o kawyag-oyag sii ko ika-dowapolo a karen na so kababantogan a Russian biologist a si Alexander Oparin. Sii ko madakel a manga antangan iyan a inisorong iyan ko manga ragonan a 1930’s, na tipengan iyan a misorong so antangan a so bibiyag a cell na khapakay a makamowayan sabap ko pekhasalak a maoolawla. Giyaya a manga kenal na da makaapas, na ago oriyan iyan na miyatharo i Oparin a:

“Ogaid, na so kada okor, na so kamaregenan o pakapopoon o cell na masiken a aya den pinakamaregen a zaboten a baad a giyaya intiro a kaphangenala ko kathakap o manga shai a bibiyag.”2

So manga pananakap a sakotowa i Oparin na tipengan iran pen mangembaal sa manga experiment ka panamar iran ko kapembolongi sa giyaya a manga kamaregenan. Aya pinakalebi a miyanggalebek a makikilala a experiment na so rek i Stanley Miller, a isa a American chemist (matao sa bawalayan a manga kimikal) sii ko ragon a 1953. Piyakasembo-sembor iyan so manga kimikal a gas () a antangan iyan a makamomowayan ko biatan o andang a donya sii ko experiment iyan, na ago inomanan iyan pen sa energy (gaas) so piyakasembor iyan na miyakapangembaal sekaniyan sa manga asal a shai a pembedthowan sa molecule () a pembedthowan sa amino acid a pekhatoon sa bawalayan a manga protein ().

Na sii ko da makapira ragon a kiyalepas iyan na kiyasawaan a giyaya a experiment, a sa masa oto na ibebetad a pinakamala i kipantag a kerit sii ko ingaran a kathakap, na miyataplis, sabap sa so inosar a biatan ko experiment iyan na mala a tanto a kabibidaan iyan ko titho a manga mambebetad a donya.3

Na oriyan o miyadthi a kagegenek i Miller na miyatharo iyan bo a so biatan a inosar iyan ko experiment na mariribat.4

So langon a manga panamar o manga pananakap sii ko soled o ika-dowapolo ka karen ko kaphakarayaga iran ko pakapopoon o kawyag-oyag na miyaroros ka da makaapas. Si Jeffrey Bada a isa a geochemist () a taga San Diego Scripps Institute na mizorat sa payagan a miyabembar sa Earth Magazine sii ko ragon a 1988, a piyakalangkap iyanon so kiyaayon iyan sa giyaya a kabenaran. Aya kabasa niyan na:

“Imanto a pekhaipos tano den a giyaya a ika-dowapolo ka karen, na makaaadap tano pen sa giyaya a pinakamala a pakaiza a da tano den masembag ipoon ko kiyasoled a ika-dowapolo ka karen: Andamanaya i kiyapakapoon o kawyag-oyag sa donya? 5

So Masagoket a Bawalayan o Kawyag-oyag

One of the facts nullifying the theory of evolution is the astonishingly complex structure of life. The DNA molecule located in the nucleus of cells of living beings is an example of this. The DNA is a sort of databank formed of the arrangement of four different molecules in different sequences. This databank contains the codes of all the physical traits of that living being. When the human DNA is put into writing, it is calculated that this would result in an encyclopedia made up of 900 volumes. Unquestionably, such extraordinary information definitively refutes the concept of coincidence.

Aya paganay a sabap o ino a so kepit a kathakap na kiyamotoan pantag ko pakapoon o kawyag-oyag na so kasagoket o manga bawalayan o manga shai na apiya so aya katawi ron a pinakamaintad ago pinakamalebod a kiyatarambalayaon a manga shai na kapapadaleman sa tanto a masagoket a bawalayan. So cell o manga baraniyawa na mas lebi a maregen ago masagoket a di so langon a manga barandiya a inembaalan o manga tao. Imanto, na apiya sii ko pinakamala a manga laboratory (darpa a kapangenal mokit ko experiment) sa donya, na di pekhaaden sa bibiyag a cell apiya den i kapakasao-saoga ko manga onayan a kimikal (onayan a manga shai).

So manga betad a kailangan ko kabaloy o cell na titho a miyakalala a di khagaga o ba maosay sa ba giyaya na kazala-salak a miyaolawla. So probability (kakhaparo) o protein, a giyaya so onayan a shai o bawalayan o cell, na o phakasesembo-semboren sa betad a kazala-salak, na 1 ko 10,950 sii bo ko average (kalilid) a protein a aden a 500 a amino acid a bawalayan niyan. Sii sa mathematics (sinanad a kapamagitong), na so probability a maito a di so 10,950 na mibebetad a da den a kakhapaky niyan.

So molecule a DNA, a sii matatago ko nucleus (piloo-lookan) a cell a roo pekhatago so manga payagan a genetic, () na titho a miyakalala a kaban a payagan (databank) a pekhatagoan sa manga payagan. Opama ka giyaya a manga payagan a matatago ko DNA na isorat baden, na makapembaloy sa miyakalala-lala a library (darpa a tatagoan sa manga kitab) a sii ko kaphamagitongaon, na katatagoan sa manga 900 ka kitab a encyclopedia a oman i isa a encyclopedia na aden a lima-gatos a lekat iyan.

Alexander Oparin's attempts to offer an evolutionist explanation for the origin of life ended in a great fiasco.

Aden a mala a maphamimikiran sa giyaya a betad. So DNA na khasambian iyan a ginawa niyan a kababalaan o protein a pembedthowan sa enzyme. Ogaid na so kombinasyon a giyaya a enzyme na aya bo a kapekhabaloy niyan na sabap ko payagan a misosorat ko DNA. Sabap sa makambabala siran, na kailangan a makamomowayan siran a dowa sii ko masa a replication (kapembaloya ko lagid o manga ginawa iran a sambi iran). Isa aya a karina a maregen a ba so antangan a so kawyag-oyag na ba sii phakapoon ko kawyag-oyag. Si Professor Leslie Orgel, a isa a makikilala a pananakap poon sa University of San Diego sa California, na sekaniyan den i misaksi saya sa giyaya a kabenaran sii ko inisorat iyan sa Scientific American Magazine isa ko September 1994. Aya kabasa niyan na:

“Titho den a maregen a so manga protein ago so manga nucleic acids, a melagid den a masagoket i bawalayan, na ba miyakapherengan makamowayan sii ko isa-isa a darpa ago sa melagid a oras. Na ago titho mambo a maregen o ba phakamowayan so isa kiran a daon so isa. Na sabap roo na sii ko paganay a kailaya ron, na maphamikir den o tao a mataan a so kawyag-oyag na di den khaparo o ba makamowayan mokit ko kiyapakasembo-sembora ko manga kimikal.6

Aya mataan, na opama ka di den khapakay a ba so kawyag-oyag na ba phakamowayan sa kapharo-paro a miyakasabap ko miyangasasalak a maoolawla, na taralbi a paratiyaen a so kawyag-oyag na “inaden”. Giyaya a kabenaran na kiyadaagan iyan so kepit a kathakap, a aya den a mona-pona a antap iyan na so kataplisa ko Kapangaden.

So Di Benar a Kasangkapan o Kathakap

Aya ika-dowa a mala i kipantag a pontos a tomiyaplis ko kepit i Darwin na palaya so dowa a pamikiran a inisorong a giyoto a kepit a manga “kasangkapan a kathakap” na kiyasabotan a sii ko kamamataani ron na da a kapakagaas iyan sa kathakap.

Si Darwin na sii niyan den intiro a iniphasod so antangan iyan a kathakap ko kasangkapan o “asal a kaphiliay” (natural selection). So kabebegi niyan san sa kala i kipantag na sii miyailay ko ingaran bo o kitab iyan a: “So Pakapopoon o manga Barangan: Mokit ko Asal a Kaphiliay” (The Origin of Species: By Means of Natural Selection).

Aya itotoro o asal a kaphiliay na so manga baraniyawa a manga shai a mas mabager ago mas phakaroyod ko pakaasal a manga mambebetad o manga biatan iran na aya phakamowayan ko kapakiphelobed a para ko kawyag-oyag. Ibarat, na sii ko isa lompok a manga saladeng a gagarobaten o manga binatang sa kalasan, na aya phakamowayan kiran na saden sa lagod kiranon malalagoy. Giyoto i sabap a so lompokan a manga saladeng na aya khaapedon na manga saladeng a manga lagod ago manga-babager. Ogaid, na da den a angan-anganon, a ba giyaya a kasangkapan na khabaloy niyan so manga saladeng a pethakap sa salakaw a bibiyag a manga barangan, a lagid opama a manga koda.

Sabap roo, na so kasangkapan o asal a kaphiliay na da a gaas iyan ko kapakathakap. Katawan den i Darwin a giyaya a kabenaran ago miyapayag iyan aya ko kitab iyan a So Pakapopoon o manga Barangan” (The Origin of Species):

“So asal a kaphiliay na da a rarad iyan o da a maaden a soramiga a kambibida-bidaan o pitanggisaan o di na manga kapakambabaram-barang a khaolawla.7

So Rarad o Rompak i Lamarck

Na andamanaya i kapekhaaden a giyaya a manga “soramiga a kapakambibida-bida”? Tipengan i Darwin somembag a giyaya a pakaiza sii ko tindeg a inandang a paniyabot ko kenal a sayans sa giyoto a masa. Aya katharo o French biologist a si Chevaler de Lamarck (1744-1829), a miyaginentao ko onaan pen i Darwin, na so baraniyawa a manga kaaden na minitogalin iran so manga sipat iran a miyangakokowa iran ko masa a kawyag-oyag iran sii ko manga miyamakatondog kiranon. Pitharo iyan a giyaya a manga sipat, a miyangakokowa poon ko miyakapelapi-lapis a salinggetao, na miyakasabap sa kiyapakagemaw o bago a barangan. Ibarat, na pitharo iyan a so giraffe (pangangayamen a lagid o koda a matas i lig) na minitakap poon sa antelope (pangangayamen a lagid o saladeng), sabap ko kiyapanamari iran minteng ko manga lig iran ko kapangangan sa raon o manga poporo a kayo, na so manga lig iran na pephakatas sa maito-ito ko kiyapelapi-lapis a salinggetao ko malayat a masa.

Migay pen si Darwin sa lagid iyan a manga ibarat. Sii ko kitab iyan a “So Pakapopoon o manga Barangan”, na pitharo iyan a sabaad ko manga bear (mala a binatang a pat i ai a phakalalakaw ko dowa a ai niyan) a pezong ko ig ka phamangiloba sa makan iran na mimbabaloy a manga whale (pinakamala a seda sa ragat) ko kiyangaoriyanan kiran.8

Ogaid, na so taritib o kasempo-sempo (laws of inheritance) a miyakenal i Gregor Mendel (1822-84) ago kiyamataanan a sayans o genetics, a makalalangkap sii ko ika-dowapolo a karen, na miyateped iyan phiya-piya so panarima a so miyakowa a manga sipat na khitogalin ko manga phamakatondog a manga salinggetao (generation). Giyoto i sabap a so asal a kaphiliay na miyapokas ko kapipikiraon a isa a kasangkapan o kathakap.

Natural selection only selects out the disfigured, weak, or unfit individuals of a species. It cannot produce new species, new genetic information, or new organs.

So Neo-Darwiniya ago So Mutations

Aden siran makatoon sa bolong san, so manga Darwiniyan na inisorong iran so bidthowan iran sa “Kepit ko Makabago a Kakhombinasyon” (Modern Synthetic Theory), o di na sii ko makikilala a ngaran iyan, a Neo-Darwiniya, sii ko kaposan a manga ragonan o 1930’s. Inipangomanon pen o Neo-Darwiniya so mutation (kaphagalina ko atoran), a kapekhaalin o manga baadan o anggawta o baraniyawa a sabap ko manga miyambetad ko pelibetan a lagid o radiasyon o di na so manga karibatan o replication, a miyabaloy a “sabapan o soramiga a kapakambibida-bida” a inipangoman ko asal a kapagalin-alin.

Imanto, na babaloyin o manga Darwiniyan a giyaya a Neo-Darwiniya a ladiyawan a pephakalangkapen iran, a apiya pen katawan iran a kiyataplisaon a makasayans a kenal. Giyaya a kepit na titindegan iyan a so milyon-milyon a manga baraniyawa na miyamakamowayan a kiyaoriyanan o miyaolawla a madakel a baram-barang a masagoket a anggawta o manga baraniyawa (a lagid o manga tangila, manga mata, manga baga ago manga papak) na miyagalin sa waraan a giyoto so kiyada o di na kiyabinasa o pakaasal a atoran o genetic iran (genetic disorders). Ogaid, na aden a marayag a makasayans a kenal a tarotop a miyasopak iyan a giyai a kepit. So mutation na kena ba aya pekhasabapan o kaphagalin sa waraan o manga baraniyawa ka so soranga iyan i aya pekhaolawla, a pekhabinasa siranon.

Aya sabap aya na miyakalebo-lebod: So DNA na aden a titho a masagoket a bawalayan niyan, ago so kabobotawananon a manga rarad o kimikal a da atoran ago antapan iyan na phakabinasaon baden. Si B. G. Ranganathan, isa a American geneticist na inosay niyan ai sa lagid aya:

“Paganay ron, na waraan o titho a mutation na tanto a miyakadela-delag. Ikadowa, na kadakelan o mutation na phakabinasa sabap sa kabobotawanan sa da ba atoran ago antapan iyan, a di so maaator a kapekhaalin o bawalayan o genes; saden sa kabotawanan sa kapagalin-alin ko maaator phiya-piya a atoran na phakabinasa, kena ba phakaompiya. Ibarat, na opama ka so linog na khao-kaogen iyan so tanto a maaator-ator phiya-piya a bawalayan a lagid o maporo a walay, na aden den a khaalin ko manga tokeran iyan, a da ba sii ko langon a kakhaparo niyan, na ba niyan iphakapiya.”9

Samanoto, na di den ikhamemesa, sa da den a ibarat o mutation, a ba miyakaogop, aya maana niyan, na ba miyailay a ba miyakaompiya ko taritiban a genetic, sa taman imanto. Langon a manga mutation na kiyatepengan a phakabinasa. Masasabot a giyaya a mutation a piyakikilala a “kasangkapan o kathakap” na sabenar a giyoto so phangaoolawla sa genetic a phakabinasa ko manga baraniyawa, na ago pekhasadir iyan siran. (Aya lomalangkap a kalilid a rarad o mutation ko manga manosia na cancer.) Aya mataan, na so phakabinasa a kasangkapan na di khapakay o ba mabaloy a “kasangkapan o kathakap”. So peman so asal a kaphiliay, “na da khasowa iyan a ba giyaya bo a ginawa niyan”, a lagid o kiyatarimaa ron mambo i Darwin. Sabap sa giyaya a manga kabenaran, na miyailay tano a da ba “kasangkapan o kathakap” sii ko pakaasal a donya. Na sabap sa da a kasangkapan o kathakap a maaaden, na da mambo a manga lagid anan a piyangantang a okit-okit a pembedthowan sa ”kathakap” a ba miyanggolawla.

So Daptaran o Fossil: Da a Tanda o Manga Pageletan a Manga Baraniyawa

Aya a miyakaraya-rayag a karina a da manggolawla so manga piyangantang a miyaolawla a giyaya a kepit a kathakap na so daptaran o fossil.

Aya kabasa o antangan a giyaya kepit, a piyakapharas sa makasayans a kenal, na so oman i barangan o baraniyawa a miyakagemaw na aden a apo-apo (predecessor) iyan. Aden a miyagoyag-oyag a manga barangan ko manga miyaona a masa a mizalin sa salakaw a manga barangan ko kiyalepas o manga masa, na ago langon a manga barangan na lagid aya den a okit a kiyagemaw niyan. Aya maana niyan, na giyaya a kiyazalin-salin na maito-maito sii ko manga piraka milyon a manga ragon.

Opama ka giyaya i miyasowa, na aden den a madakel a manga barangan a intermediary (pageletan a manga barangan) a miyagoyag-oyag sa giyaya a kalayat a masa o kiyazalin-salin.

Ibarat, na aden den a khatoon a zasaopaka a seda ago reptile (manga klasi a binatang sa gilopa a aden a ikog iyan) a miyaoyag ko kiyangaiposan a masa, a khatoonan sa manga sipat a reptile a minioman ko sipat iran a seda. o di na aden a khatoon a zasaopaka a reptile ago papanok, a khatoonan sa manga sipat a papanok a minioman ko sipat iran a reptile. Sabap sa sii aya mipapantag ko kiyazalin-salin a betad, na khatoon siran a masasadir, mabibinasa ago malelepo a manga baraniyawa. Aya ipembedtho sa giyaya a manga piyangantang a kaaden o manga pananakap, a miyagoyag-oyag ko miyangaona a masa, na manga “transitional forms” (manga bontal o pageletan a kapekhaalin o manga barangan)

Opama ka giyanan a manga binatang na miyakamowayan, na madakel den a khatoon a manga phipiraka-milyon o di na bilyon a pimbaram-barang a sosonan. Aya mala saya, na so manga lamba a giyaya a manga pakamemesa a kaaden na khailay den sii ko daptaran o fossil. Sii ko kitab a “So Pakapopoon o manga Barangan”, na inosay i Darwin a:

“Opama ka so kepit aken na aya benar, na di khaitong a pageletan (intermediate) a manga barangan, a maiilay ron so kapakatotondo-tondog o kiyazalin-salin o langon o manga barangan ko iisa a lompokan, a miyamakamowayan. Sabap san, na so karina a kiyapakamowayan iran na sii bo khatoon ko manga miyanga-lalamba a fossil.”10

Living Fossils Refute Evolution

Fossils are proof that evolution never happened. As the fossil record reveals, living things suddenly appeared together with all the characteristics they possess, and they never undergo the slightest change so long as they remain in existence. Fish have always existed as fish, insects as insects, and reptiles as reptiles. There is no scientific validity to the claim that species emerged gradually.

Crane Fly Period: Cenozoic Age, Eocene Period Age: 48-37 million years

Sea Urchin Period: Paleozoic Age, Carboniferous Period Age: 295 million years

Sun Fish Period: Cenozoic Age, Eocene Period Age: 54-37 million years

Birch Tree Leaf Period: Cenozoic Age, Eocene Period Age: 50 million years

Sequoia Leaf Period: Cenozoic Age, Eocene Period Age: 50 million years

Starfish Period: Paleozoic Age, Ordovician Period Age: 490-443 million years

Cicada Period: Mesozoic Age, Cretaceous Period Age: 125 million years

Ogaid, na katawan den i Darwin a da a manga fossil a giyaya a manga pageletan a barangan a miyanga-totoon. Tatarimaen iyan a giyaya i isa a mala a kamaregenan ko kepit iyan. Isa ka baadan o kitab iyan a “So manga Kamaregenan ko Kepit”, na insorat iyanon:

“A ino, a opama ka so manga barangan na miyakamowayan ko manga ped a barangan sa mainek-inek a kaphagalin-alin, na ba tano di phakailay sa madakel a pageletan a manga barangan? Ino mangaday a so pakaasal (o donya) na masasaligaw a di so manga barangan, a lagid o kaphakailaya tano ron, na maaator a kakikilalaa ron phiya-piya?... Ogaid, na sabap sa (antangan a) kepit aya na (aden a) di khabilang a pageletan a manga barangan a miyamakamowayan, na ino tano siran di khatoon a milelebeng a endadakel ko manga lapisan (crust) o lopa?... Ino mangaday a da ko oman i biatan (geological) a miyangababaloy ago oman i pilapi-lapisan iyan na di khatoon a giyanan a pageletan a manga pesompatan (link)? Sabenar a sii ko biatan a geology na da ron mailay a giyanan a manga mainek a kazasalin-salin o pakaasal a kiyapakasompa-sompat, ago giyaya, na masiken, a lebi a marayag ago lebi a mala a khisopak sa giyaya a kepit aken.”11

So Kiyaropet o Manga Panginam I Darwin

Ogaid, na apiya pen i kiyapanamari ron o manga pananakap ko kaphangiloba iran sa manga fossil iphoon pen ko kiyalookan a ika-20 ka karen sii den sa pagalibetan a donya, na da a pageletan a manga barangan a ba miyatoon. So langon a manga fossil, na salakaw den ko manga panginam o manga pananakap, na miyailay ron a so kawyag-oyag na miyakamowayan sa donya a minitekaw ago matatarotop den (so pakaasal) o bontal iyan.

Si Derek V. Ager, isa a kababantogan a British paleontologist, na miyakaayon sa giyaya a kabenaran apiya isa sekaniyan a pananakap:

“Makararayag so pamontosan a opama ka pagiksaminen tano so daptaran o fossil phiya-piya, melagid o sii ko atoran iyan o di na sii ko barangan iyan, na khailay tano – ko oman-oman den – a da a maito-maito a kathakap, ka minitekaw a kiyasimbowang o isa a lompokan (a barangan) a sambi ko isa (a lompokan).”12

Aya maana aya na aya matatago ko daptaran o fossil, na so langon a manga barangan o baraniyawa na minitekaw a kiyapakamowayan iran a matatarotop den so manga waraan iran, a da ba a pageletan iran a manga barangan ko piyagelet-letan iran. Giyaya na soranga o manga antangan I Darwin. Isaon pen, na isa ini a mabager a karina a so langon a manga baraniyawa na inaden. Aya bo a osayan o manga barangan o baraniyawa a minitekaw a kiyapakamowayan iran ago matatarotop den ko oman i baadan iran a di den kailangan so kiyathakap o apo-apo iran na sabap sa siran na inaden. Aayonan pen a giyaya a kabenaran o kababantogan a pananakap a biologist a si Douglas Futuyma:

“Sii ko Kapangaden ago sii ko kathakap, na sa giyanan a dowa, na miyatemekon so khaparo a manga osayan o kapakapopoon o manga baraniyawa. So manga bibiyag a shai na miyakagemaw ko donya a matatarotop den o di na di pen. o da pen, na masiken a aya kiyatarotop iran na poon ko miyangaonaan iran a manga barangan mokit ko betad a kazalin-salin. Opama ka miyakagemaw siran a matatarotop den, na sabenar a aden a miyaden kiran a mala i gaas a katao.”13

Sii ko fossil na miyailay ron a so manga baraniyawa na miyakagemaw ko betad a matatarotop siran den sa donya. Aya maana niyan na so “pakapopoon o manga barangan”, a sopaka ko antangan i Darwin, na kena ba kathakap, ka kapangaden.

So Totholan Ko Kathakap o Manosia

Aya lalayon a pephakalangkapen o manga somasakoto ko kepit a kathakap na so osayan ko pakapopoon o manosia. So manga Darwiniyan na ipephanolon iran a so kon so manosia na mithakap poon ko manga kaaden a ipezagit o oranggotan (manga-ala a binatang a lagid o amo). Sii ko masa o kiyathakap iyan, a miyakasagipoon pen ko manga 4 taman ko 5 ka milyon ragon a miyaipos, na sabaad a “transitional forms” ko pageletan o kapapantagan a manosia ago so inantang a apo-apo iyan na aantangen a makamomowayan. Aya kabasa a giyaya a inantang a mambebetad, na 4 a onayan a “pimbarangan” iran a minidaptar, so:

1. Australopithecus
2. Homo habilis
3. Homo erectus
4. Homo sapiens

So manga pananakap na bidthowan iran so paganay a apo-apo o manosia sa Australopithecus, aya maana niyan na manga “oranggotan sa South Africa”. Giyaya a baraniyawa na matag baden andang-andang den a barangan o oranggotan a miyakadelag den (extinct). Sii ko kiyapangenalaon sa mala a kalobaan (research) a ininggolalan ko baram-barang a manga sampol o Australopithecus o dowa a kababantogan a anatomist a taga America ago England a si Lord Solly Zuckerman ago si Prof. Charles Oxnard, na miyailay ron a giyaya a manga oranggotan na sii maaped ko manga kalilid a manga barangan o oranggotan a miyakadela-delag (extinct) denago da den a ba niyan milalagid ko manga manosia.14

Inisenggay o manga pananakap so ikadowa a pinto o kiyathakap o manosia a bidthowan iran sa “Homo”, maana niyan na “manosia”. Aya kabasa iran, na so baraniyawa ko lompokan a homo series (kapakatotondo-tondog a bontal o manosia) na mas thatagompiya a di so Australopithecus. So manga pananakap na miyangembaal sa pakamemesa a okit-okit o kathakap ko kiyapagator-atora iran ko manga baram-barang a fossil a giyaya manga kaaden sii ko tindo iran a atoran. Giyaya a okit-okit na piyangantang sabap sa da den aya makenal sa mapayag a ba giyaya a manga baram-barang a lompokan a kaaden na aden a kakokoyapetaan iran a kathakap. Si Ernst Mayr, a isa a mala ko ika-20 ka karen a manga kababantogan a pananakap, na itetegel iyan sii ko kitab iyan a “Isa a Malayat a Bitiyara” (One Long Argument) so “miyatendo a totholan (a pasowalan) a lagid o pakapopoon o kawyag-oyag o di na so manga Homo sapiens, na tanto a miyakarege-regen ago masiken pen a phakataplis ko miyatangked ago masagogod a osayan”.15

SAHTE = FALSE

There are no fossil remains that support the tale of human evolution. On the contrary, the fossil record shows that there is an insurmountable barrier between apes and men. In the face of this truth, evolutionists fixed their hopes on certain drawings and models. They randomly place masks on the fossil remains and fabricate imaginary half-ape, half-human faces.

Sa giyaya a kiniropaen iran ko rantay a sompatan a Australopithecus > Homo habilis > Homo erctus > Homo sapiens, so manga pananakap na pakaphamamaanen iran a oman isa sa giyaya a manga barangan na piyagapo-apoan o isa. Ogaid na sii ko bago a kiyasawaan a kenal o manga paleonthropologist na miyailay a so Australopithecus, so Homo habilis, ago so Homo erectus na miyagoyag-oyag sa bala-bala a donya sii ko iisa a masa.16

Isaon pen, na aden a sabaad ko manga manosia a isesenggay a Homo erectus a miyagoyag-oyag taman ko babago den a giyaya a kapapantagan a masa. So Homo sapiens neanderthalensis ago so Homo sapiens (Kapapantagan a manosia) na miyagoyag-oyag a makapererengan ko iisa a darpa.17

Giyaya a mambebetad na makakhakarina a so antangan a so sabaad kiran na piyagapo-apoan o sabaad kiran na miyakalobay a tanto. Si Stephen Jay Gould na inosay niyan a giyaya a kamotowan o kepit a kathakap apiya sekaniyan na isa ko mala a makapaparatiyaya ko kathakap sii sa giyaya a ika-20 ka karen:

“Antonaa i miyasowa o towak tano amay ka telo ko manga piyagapo-apoan o hominids (so a . africanus, so manga-babager pen a australopithecus ago so H. habilis) na makapererenga-rengan, a da ba marayag a ba so isa kiran na kiyapoonan o isa kiran? Isa pen, na da sa giyaya a telo a baon khailayan ko toos o kiyathakap iran ko masa iran sa donya.” 18

Sii ko katinesaon saya, na so betad a kathakap o manosia, a “tiyarima” a oogopan o baram-barang a toladan o “saopak a amo, saopak a tao” a manga kaaden a pekhailay ko manga payagan ago manga kitab sa iskowilaan, a so kapantekaon, na okit-okit a propaganda, na da a miyaparoli ron inonta na totholan a da pasodan iyan a makasayans a onayan.

Si Lord Solly Zuckerman, isa ko pinakakilala ago seselaen a sayantis sa U. K., a miyangenal saya ko kalobaan iyan ko miyakapira ragon ago miniksamin ko manga fossil a Australopithecus ko miyaka-15 ragon, na miyakapangimbenar, apiya a giyaya a ginawa niyan na isa a pananakap, a da a ba a kayo o salsila (family tree) a ba mizapak poon ko zagit a amo a kaaden so manosia.

Aden pen a inembaalan i Zuckerman a pakakarokar sa pamikiran a bidthowan iyan sa “pangkatan o sayans” (spectrum of science) a romoropa poon ko manga geda iyan a maaped ko makasayans taman ko kena ba makasayans. Aya ropaan o takes i Zuckerman, na aya pinakalebi a “makasayans” – giyoto so makaphapasod ko marayag a payagan – a manga sinanadan o sayans na so chemistry ago so physics. So makatotondog san na so manga biological a sayans na ago bo so manga social a sayans. Na sii ko kaposan o takes, a ibebetad a pinakalebi a “kena ba makasayans,” na so “extra-sensory perception” – manga panarima o pamikiran ago gedamen a lagid o telepathy (kapamatiya sa pamikiran) ago so sixth sense (geda-geda o gedamen) – na ago aya mori-pori na so “kathakap o manosia”. Piyagosay i Zuckerman so kiniropaen iyan saya:

“… Na miseg tano poon ko daptaran o da kasoramiga a kabenaran ago roo ko manga kabalintadan a inantang a biological a sayans, a lagid o extrasensory perception o di na so kiyapemaani ko totholan o fossil o manosia, a sii ko mapaparatiyaya (pananakap), na so langon na aden a kakhaparo niyan – na ago sii ko mananagontaman a mapaparatiyaya (ko kathakap) na aden a masa a paparatiyaen iyan a parengan so madakel a makasosora-soranga a manga betad.” 19

So totholan ko kiyathakap o manosia na dominidi baden sa da a bali niyan arowar ko sosoramig a kiyapemaani ko manga fossil a miyangakakalot o sabaad a manga tao, a siran na paparatiyaen iran sa da a kapamimikiran so kepit iran.

So Formula (Onayan) a Darwiniyan!

Can life emerge if all the conditions stipulated by evolutionists are met? Of course not! In order to show why not, let us carry out the following experiment: Place all the enzymes, hormones and proteins—everything that evolutionists regard as essential for life to form—into a barrel such as that pictured on the left page. Then mix all these substances, using all possible physical and chemical techniques. But whatever you do, no matter how long you wait, not a single living cell will emerge from that barrel.

Salakaw pen sa giyoto a manga tiknikal a karina a miyapagosay tano, na pagiksaminen tano o antonaa a sosonan a kapanakoto a paratiyaya (superstition) o manga pananakap a began tano sa manga ibarat a miyakalebo-lebod a apiya so manga wata na zaboten iran:

So kepit a kathakap na ipamamayandig iyan a so kawyag-oyag na miyakamowayan mokit ko kazala-salak a betad. Aya kabasa a giyaya a kabebedthengan a tindeg, na so manga da niyawa niyan o di na maatay a manga atom (pinakamaito a inek a baadan o manga shai) na mithomo-timo siran ka aden makabaloy sa cell ago oriyan iyan na miyakabaloy siran baden sa manga ped a baraniyawa, a pedon so manosia. Na geda-geaen tano aya. Amay ka timoon tano so manga shai a manga panokeran (building block) o kawyag-oyag a lagid o carbon, phosphorus, nitrogen ago potassium, na aya bo a khabaloy niyan na saporon a manga shai anan. Apiya antonaa den i ikhidiyaon, na giyaya a saporon a atom na di den makabaloy sa apiya satiman a baraniyawa. o kabaya ka, na mangembaal tano sa “experiment” sa giyaya a bitiyara ago pagiksaminen tano a para ko manga pananakap ko tindeg iran a apiya di kiran den mikalawad a giyaya so “formula (onayan) a Darwiniya.”

Na pakiomaning ka den ko manga pananakap so manga sangkap a matatago ko kombinasyon iyan a lagid a phosphorus, nitrogen, carbon, oxygen, iron ago magnesium sii ko manga-ala a baril. Na pakiomaning ka kiran pen sa salakaw a manga sangkap a dion maaped ko kalilid a betad iyan, a antangan iran na kailanganon. Na pakiomaning ka kiran pen sa kombinasyon iyan sa madakel a manga amino acid ago madakel a manga protein – a so isa anan na aden a probability o kakhabaloy niyan a 1 ko 10950 – a saden sa kabaya iran. Na pakirarangen ka kiran a giyaya a kombinasyon sa saden sa kayaw niyan ago saden sa katenggaw niyan a kabaya iran. Na pakikamboren ka kiran ko apiya antonaa a kabaya iran a manga hi-tech a manga kasangkapan a kabaya iran. Na pakikadeni ka kiran a giyaya a manga baril sa manga pinakamapasang a manga sayantis iran. Na pakasosokliang kaon makipenayaw sa giyaya a manga expert sa pipira ka bilyon o di na trilyon a manga ragon. Na pakiosaren ka kiran den so langon a biatan a mapipikir iran a kailangan para makabaloy siranon sa manosia. Na apiya antonaa den I zowaen iran na di siran den makabaloy poon sa giyaya a manga baril sa manosia, a opama na isa ka tao a professor a phagiksaminen iyan so bawalayan o manga cell iyan sa electron microscope (kasangkapan a iphagilay ko mayamakaroni-roni a shai a di khailay a mata). Di siran den makabaloy sa manga giraffe, manga arimaw, manga tigri, manga tembowan, manga canaries, manga koda, manga dolphin, manga rosas, manga orkid, manga lily, manga carnation, manga saging, manga darangita, manga apel, manga korma, manga kamantis, manga melon, manga pakwan, manga fig, manga olive, manga grape, manga peach, manga peafowl, manga pheasant, manga paro-paro, o di na milyon-milyon a manga ped a manga baraniyawa a manga lagid anan. Mataan a di siran pen makabaloy sa satiman bo a cell ko apiya andaon san.

Aya maana niyan, na so manga maatay a atom na di phakabaloy sa cell ko kapetimo-timo iran. Di siran makapenggolawla a ba iran bagia so cell sa dowa, na ago di siran den makapangona-kona sa penggolawlaen iran ago o di na ba siran makapangembaal sa manga professor a paganay a miyakambaal sa electron microscope ago phagiksamin ko manga bawalayan o manga cell iran sii ko microscope. So shai a saporon a maatay a da tanod iyan, na miyakambowaton so kawyag-oyag a sabap ko kiyapangaden o Allah.

So kepit a kathakap, a titindegan iran so soranga, na tarotop a kabogkhagan a sopaka ko ontol a kapamimikiran. So kapamimikira sa apiya maito bo ko manga tindeg o manga pananakap na phakasawa ko kabenaran, a lagid a giyoto a miyaaloy a ibarat.

Technology (Kasangkapan ago Okit) Sa Mata Ago Sa Tangila

Compared to cameras and sound recording devices, the eye and ear are much more complex, much more successful and possess far superior features to these products of high technology.

Isa a bitiyara a taman imanto na da masembag o manga pananakap na so kapiya o pangilaylayin o mata ago so pamamakinegan o tangila.

Sa di tano pen kapagosaya ko makapantag sa mata, na sembagen tano pasi sa makempet so pakaiza a andamanaya i kaphakailay tano. So manga sinar o sindaw a phakapoon ko isa a shai na pekisogat a makasosoranga sii ko retina o mata. Poon saya, na so manga sinar o sindaw na pekhabaloy a electrical signal a phagowiten o manga cell sii ko maito a darpa sa likod o otek, a pembedthowan sa “look a pangilay-layin” (center of vision). Giyaya a manga electrical signal na pekhadawat sa giyaya a look a mababaloy a toladan oriyan o makatotondo-tondog a manga galebekon. Sa giyaya a tiknikal a katao, na pamimikiranen tano anan.

So otek na kabobongkosan poon ko sindaw. Aya maana niyan na so soled iyan na tarotop den a maliboteng, ago da a sindaw a pekhirampay ko darpa a katatagoanon. Giyoto i so “look a pangilay-layin” na da den masegkho a sindaw na ago masiken a giyai den i pinakamaliboteng a darpa a khatokawan ka. Ogaid na phakailay kaon sa marayag ago masindaw a donya sa giyaya a miyangirem-kirem a kaliboteng.

So toladan a pekhabaloy sii ko mata na titho a marayag ago maloto a apiya so technology ko ika-20 ka karen na daon mirampay a baon makarepeng. Ibarat, na ilayang ka man so kitab a pembatiyaen ka, a tatayongan o manga limang ka, na ago poroon ka so olong ka ago pangilay-lay ka ko bala-bala reka. Ba ana miyailay ka a miyakaraya-rayag ago miyakaloto-loto a toladan a lagid aya ko apiya andaon a darpa? Apiya pen so den so pinakamapiya a televison screen a inimbaalan a pinakamapasang a pangengembaal sa television sa donya na di den makabegay sa lagid anan a karayag a toladan para reka. Giyaya i three-dimensional (3D, telo i antapan: katas, kabelang ago kadalem), a makolay ago titho a marayag a toladan. Sii ko miyaka 100 ragon, na phipirang-gibo a manga engineer a miyamanamar a makabaloy siran sa lagid aya karayag. So manga factory, na miyaden sa manga-ala a pelembaan, madakel a kalobaan a pinggalebek, manga plano ago kaphaparasan a piyakamowayan a para bo sa giyaya a antap. Na ilayang ka peman so TV screen ago so kitab a tatayongan o manga limang ka. Na khailay kaon a mala a kapakambibida iyan sa karayag ago kaloto. Isa pen na aya pekhailay ka sa TV screen na two-dimensional (2D, dowa i antapan: katas ago kabelang) a toladan, na sii ko matang ka, na phakailay ka sa 3D a pangilay-layin a aden a kadalem iyan.

Sii ko miyakapira a manga ragon, na pirang-gibo a manga engineer a miyanagontaman sa kapakabaloy iran sa 3D a TV ago mirampay siran ko kapiya o kapangilay-lay o mata. Na miyakabaloy siran mambo sa 3D a TV system, ogaid na di khapakay a kapembantayan o di makasosolot sa 3D a salamin, ago giyaya na matag baden artificial (piyangembaalan) a 3D. So oriyan (background) iyan na di khaklaro, so onaan (foreground) iyan na lagid bo o paras a karatas. Da den mapakay a ba siran makapangembaal sa kaloto ago karayag a pangilay-layin a lagid ko mata. Melagid ko camera ago television, na aden den a kakhokorang ko kapiya o toladan.

So manga pananakap na aya tindeg iran na so kasangkapan a phakambaal sa giyaya a kaloto ago karayag a toladan na miyakamowayan sa miyasalak (chance). Opama na o aden a petharo reka a so television ka sa kowarto ka na miyakamowayan a miyasalak baden, a so langon a atom ron na mithimo-timo na oriyan iyan na miyabaloy siran a panggigimo a lagid anan a phakambaal sa toladan, na antonaa mangaday i khapikir ka? Andamanaya i kakhasowaa o manga atom ko di khasowa o gibo-gibo a manga manosia?

Opama ka so panggigimo a phakambaal sa khokorang a toladan a di so khailay a toladan o mata na da mabaloy a sabap ko kazala-salak a paro, na mala den aya a karina a so mata ago so toladan a pekhailay o mata na da makamowayan a sabap ko kiyasalak iyan maparo. Lagid den aya a betad ko tangila. So liyo-liyo o tangila (outer ear) na pekhaporot iyan so manga oni mokit ko auricle iyan na phagagaken iyan aya sii ko loo-look a tangila (middle ear), so lookan a tangila na iphakawit iyan so tabegkher (vibration) o manga oni sa malo niyan phakalaen, ago so sole-soled a tangila (inner ear) na iphakawit iyan a giyaya manga tabegkher ko otek a itototgalin iyan sa manga electrical signal. Na lagid o sa mata, so manga galebek ko kaphakaneg na sii misagipos ko lookan a kapakaneg (center of hearing) sii ko otek.

So betad o sa mata na lagid den o sa tangila. So otek na kabobongkosan mambo poon ko oni a lagid o kabobongkosi ron poon ko sindaw. Dion phakasoled so oni. Giyoto i apiya den i katanog o sii sa liyo, na so sii sa soled o otek na tarotop a romerenek. Ogaid na so pinakamatileng a manga oni na pekhirampay ko otek. Sii ko tarotop a da a khanegon a otek ka, na phakapamakineg kaon sa manga boni-bonian, ago khaneg ka so manga katanog o kathataro ko manga darpa a madakel a tao ron. Ogaid na o ba baden thakesa so mambebetad o oni ko otek ka sa kasangkapan a panakes a phakatakes phiya-piya, na sa giyanan a masa, na mailay ka a tarotop a romerenek, a da den a khanegon.

Na lagid mambo o sa toladan, na pirapolo ragon den mambo a panagontaman a miyaosar ko kapakambaal sa oni a lagid den o pakaasal iyan. Aya kiyararadan a giyaya a manga panagontaman na so manga sound recorder, so manga high-fidelity systems ago manga kasangkapan a para sa kapakagedam sa manga oni. Na apiya pen sa giyaya a technology ago so pipirang-gibo a manga engineer ago manga expert a maaped sa giyaya a galebek, na da a oni a miyakamowayan a makalalagid sa karayag ago kaloto a lagid o oni a pekhaneg a tangila. o aya ka mapipikir so pinakamapiya a manga hi-fi systems a inembaalan a manga-ala a kompanya sii sa music industry. Na apiya sa giyaya a manga kasangkapan, na igira a inirikord so oni, na aden den a pekhadaon; o di na igira a piyakaandar ka so hi-fi na pephakaneg kaon den sa manga oni a pheragireng sa da pen khapoon o ida-ida. Ogaid na so oni a phakapoon ko technology o lawas o manosia na titho a marayag ago maloto. So tangila o manosia na di den phakaneg sa oni a aden a oni a pheragireng o di na athmospheric a lagid o sa hi-fi; ka aya den a pekhaneg iyan na so den so katitiho niyan, a marayag ago maloto. Giyaya den i betad iyan iphoon pen ko kiyaadena ko manosia.

Samanaya, na da den a kiyambaalan o manosia a manga kasangkapan a visual o di na recording a mabager i geda-gedam (sensitive) ago mapiya i kadawat sa manga panggeda-gedam a payagan (sensory data) a lagid o mata ago so tangila. Ogaid na sii sa giyaya a pangilay-layin ago pamakinegan, na aden pen a lebi a mala a benar ko kaonaan iran pen.

Na antawaa i khirek ko kapanano-tanod (consciousness) a phakailay ago phakaneg sii ko soled a otek?

Signals from an object affect the brain by turning into electrical signals. When we say we see something, we are actually experiencing the effect of electrical signals in our brain. The brain is closed off to light. The interior of the brain is pitch black, and no light can enter where the brain is. The area known as the visual cortex is pitch black, somewhere that light can never reach, darker perhaps than anywhere you have ever seen. But you watch a brightly colored world in that pitch dark.

Antawaa i phagilay ko kapiya a donya sii ko otek, a phamakineg ko manga boni-bonianon ago so manga oni-onia o manga papanok, ago phegebaw ko obar-obar?

So panggedi (stimulus) a phakapoon ko manga mata o tao, ko manga tangila niyan, ago ngirong iyan na pezong ko otek a mababaloy a electro-chemical nerve impulses. Sii ko manga kitab a biology, physiology, ago biochemistry, na khabatiya kaon so manga gogodan o andamanaya i kakhabaloy o toladan sii ko otek. Ogaid na di kaon khatoon so pinakaimportanti a kabenaran: Antawaa i phagilay sa giyaya a manga electro-chemical nerve impulses a mababaloy a toladan, oni, baw, ago so kapakageda-gedam (sensory) a maoolawla sii ko otek? Aden a kapanano-tanod sii ko otek a phakailay sa langon aya a di den kailangan so mata, tangila, ago ngirong. Na antawaa i khirek sa giyaya a kapanano-tanod? Na di peman mapetharo o ba aya kirekon na so manga ogat, so lapisan a sapo, o di na so manga neutrons a endadakel sa otek. Giyaya i sabap a so manga Darwiniyan a manga makabarandiya, a aya den a paratiyaya iran na so langon-taman na palaya den manga matter (shai a aden darpa iyan ago aden a kapened iyan), na di iran khasembag a giyaya a manga pakaiza.

Sabap sa giyaya a kapanano-tanod na giyaya den so rahas a inaden o Allah, a di niyan kailangan so mata ka aden makailay sa manga toladan o di na ba niyan pen kailangan so tangila ka aden makaneg sa manga oni-onia. Di niyan pen kailangan so otek ka aden makapamimikiran.

Saden sa phakabatiya sa giyaya a marayag a makasayans a kabenaran na taralbi a makapendale-dalem pantag ko Allah, na ago kaleken iyan so Allah ago lindong sekaniyanon, sabap sa bibibidin Iyan so intiro a donya sii ko mangingirem-kirem a kaliboteng a darpa a da mapira ka polgada sii ko 3D, makolay, maalong ago masindaw a betad.

So Makabarandiya a Paratiyaya

Miyailay tano ko manga payagan a miyapagosay tano a so kepit a kathakap na makazosopaka ago so manga makasayans a kenal. So tindeg o kepit mipantag ko pakapopoon o kawyag-oyag na kena ba makaphagayon ago so sayans, so manga kasangkapan o kathakap a ipesorong iyan na da a gaas iyan ko kathakap, ago miyarayag ko manga fossil a so kailangan a manga pageletan a barangan na da makamowayan. Giyoto i sabap a giyaya a kepit a kathakap na misomag sa kilid ka kena ba makasayans a pamikiran. Giyaya den i okit a kipesaromagen o sayans ko manga antangan, a lagid o inembaalan a ladiyawan ko miyangaiipos a so planita tano na aya matatago sa look a donya (universe) sii den ko bandara a totholan.

Ogaid, na so kepit a kathakap na maaped pen ko manga osayan sa sayans. Sabaad pen ko manga tao na pakaphaparasen iran pen so manga pakaiza sa giyaya a kepit a “ataki ko sayans.” Ino oto?

Aya sabap iyan na giyaya a kepit na mababaloy a paliogat a itetegel a paratiyaya o sabaad a manga lompokan. Giyaya a manga lompokan na mabobota siran pen ko kapananagontamani ko makabarandiyaya a pamikiran na ago siyakoto iran so Darwiniya sabap sa giyaya bo i makabarandiya a osayan a kibetad iran a osayan ko manga maoolawla a makadonya.

Aya piyakamemesaon na papayagen iran a giyaya a kabenaran ko oman i masa. So kababantogan a geneticist ago isa a miyakalala a pananakap a si Richard C. Lewontin a taga Harvard Univesirsity, na pitharo iyan a sekaniyan na “pagampaganay ron na makabarandiya na ago bo sekaniyan sayantis”:

“Kena ba a makasabap ko okit-okit ago manga onayan o sayans i miyakategel reketano tomarima ko makabarandiya a osayan ko piyakamemesa a donya, ka aya soranga aya, na miyategel tano o mona a paniayon tano ko makabarandiya a manga kasabapan a miyakatolod reketano mangembaal sa manga kasangkapan a iphangenal ago isa poron a manga antangan a phagembowatan sa makabarandiya a manga osayan, apiya pen aya piyakabere-bereg ko manga dion makakakaip. Isa pen na so kambarandiya na tarotop a matatangked, a giyoto i di tano kaphakaya ko makatohan a (kapangeped)…“20

Giyaya i manga-rarayag a manga katharo a so Darwiniya na isa a paratiyaya a ooyagen a para bo ko pangongonotan ko kambarandiyaya. Giyaya a paratiyaya na ipapaliogat iyan a da den a kaaden a ba di isa a matter. Giyoto i kiphendaowaen iyan a so maatay ago da tanod iyan a matter na miyakamowayan a bibiyag a kaaden. Itetegel iyan a so phipira ka milyon a pisosonan a manga a barangan a baraniyawa (so manga papanok, seda, giraffe, tigri, merana-ranap, manga kayo, obar-obar, whales, ago manga manosia) na miyakamowayan sabap ko kiyazasalapidawa o manga oran, manga kila-kilat, ago so manga ped iyan, a poon ko maatay a matter. Giyaya a endawan na sopaka aya o kapamimikiran sa ontol ago sayans. Ogaid na so manga Darwiniyan na kada meleng den a kitatarosen iranon somorong ka aden iran di matarima, sii den ko manga pangilay-layin iran, so marayag a kapakamomowayan o Allah.

Saden sa tao a di niyan ilayin so pakapopoon o manga baraniyawa ko pangilay-layin a soramig ko kambarandiya na khailay niyan so marayag a benar: Langon a baraniyawa na manga galebek o Allah, a Sekaniyan so Makagagaas, so Maongangen, ago so Matao. Giyaya a Miyangaden na so Allah, a miyaden ko donya a poon ko da, a pipharas Iyan so pinakadait iyan a bontal, ago pimbontalan Iyan so langon a manga baraniyawa.

So Kepit a Kathakap: Aya Pinakamabager a Limpangan Sa Donya

Sekaniyan a makamamaradika ko kasosoramig ago ko raradan o apiya antonaa den a manga kepit, a aya bo a pagosaren iyan na kanggeda-geda ago so maontol a karason, na zaboten iyan sa marayag a so paratiyaya ko kepit a kathakap, a pekhatanodan tano ron so manga kapanakoto o manga pagtao a da meleng iran ko kenal a sayans o di na da a kenal ko kaphaginged, na titho a maregen maparatiyaya ka imposibli.

Lagid den a giyanan a kiyaosaya tano ron, na siranoto a miyamaratiyaya ko kepit a kathakap na aya pamimikiran iran na so da mapira-timan a manga atom ago manga molecule na iitog ko mala a towanga na oriyan iyan na makapembowaton so phamimikiran ago pendadale-dalem a professor ago manga istodiyanti sa manga-ala a iskowilaan; a lagid o manga sayantis a siki Einstein ago Galileo; ago lagid o manga artist a siki Humprey Bogart, Frank Sinatra ago Luciano Pavarotti; ago so lagid o manga antelope, lemon tree, ago carnations. Ipagomanon pen a kagiya so manga sayantis ago manga professor a miyamaratiyaya sa giyaya a kabebedthengan na manga-ala i sowa. Na khapakay den a ibedtho sa giyaya a kepit a “pinakamabager a limpangan sii ko bandara a totholan ko donya.” Da den a lagid aya a kepit a miyakakowa ko kapakagaas o pamimikiran ago geda-geda o manga tao, a miyakaren kiran a makapamimikiran sa kapakatatao ago kapakaoontol a kandawai, ago miyakasapeng kiran ko benar a lagid o ba siran kiyapilesan. Sabenar a mas grabi aya ago lebi a maregen matarima a kabobota a di so kapesimbaa ko totem sii ko sabaad a darpa sa Africa. So kapesimbaa ko alongan o manga pagtao a Saba, so kapesimbaa o manga pagtao o Nabi Ibrahim (as) ko manga barahala a piyamangembaalan a manga lima iran, o di na so kapesimbaa o sabaad ko manga pagtao o Musa (as) ko Bolawan a Sapi.

In the same way that the beliefs of people who worshipped crocodiles now seem odd and unbelievable, so the beliefs of Darwinists are just as incredible. Darwinists regard chance and lifeless, unconscious atoms as a creative force, and are as devoted to that belief as if to a religion.

Aya mataan, na so Allah na inaloy Niyan a giyaya a kada a ontol a kapamimikiran sii sa Qur’an. Sii ko madakel a manga ayat, na piyayag Iyanon a sabaad ko manga manosia na katotongkopan so manga pamikiran iran ago da den a kapakagaas iran makailay ko benar. Sabaad ko manga ayat na:

“Mataan, a so siran a da pamaratiyaya, na melagid kiran o piyakaiktiyar ka siran ago da ka pakaiktiyara ka di siran bo pharatiyaya. Tiyotopan o Allah so manga poso iran ago so kaneg iran na ago kiyatagoan so manga kaylay iran sa piles. Na ago aden a bagian iran a siksa a lebi a mala.” (Surat al-Baqara, 2:6-7)

“… Aden a manga poso iran na di iran khisabot, ago aden a manga mata iran na di iran khipangilay-lay, ago aden a manga tangila iran na di iran khipamakineg. Siran man na lagid o manga sapi. Kena ka siran i lebi a miyangadadag. Siran man na di makaiinengka.” (Surat al-A'raf:7:179)

“Na apiya pen lomeka Kami kiran sa pinto ko langit, na ago makapanik siranon (ko mababasa alongan), na tharoon iran den a: ‘Mataan, a miyabereg so manga kailay tano! Kena, ka seketano na miyangalilimpang.’” (Surat al-Hijr: 15:14-15)

Di khabales o basa so piyakamemesa a kiyakapet a giyaya a limpangan ko kawladan a pagingedan a miyangalilimpang siranon, a miyaawat iyan so manga tao poon ko benar, na ago da den mapeta ko soled o miyaka 150 ragon. Malebod saboten a aden a isa o di na da mapira ka tao a khapakay a makapamaratiyaya ko di den mapenggolawla a manga betad a palaya den kabebedthengan ago kabobodai. Ogaid, na aya bo a khibedtho saya na “madyik” ko manga madakel a manga tao ko bala-bala den a darpa sa donya a miyakaparatiyaya a ba so da tanod iyan ago maatay a manga atom na baden miyakapamikir thimo-timo na ago mimbaloy a donya a tarotop a mandidiator phiya-piya ago da den a karibatanon, thatakna, ago aden a anyap iyan ago kapanano-tanod; so planita a pembedthowan sa Lopa a kapapadaleman sa biatan a tarotop a kiyatangka-tangkaanon so kawyag-oyag; ago so manga baraniyawa a mipepenoon a di khaitong a masagoket i manga bawalayan.

Sabenar a so Qur’an na inaloy niyan so miyanggolawla ko Nabi Musa (as) ago so Piraon ka aden makarayag a sabaad ko manga tao a titindeg ko manga da makatohan iyan a manga pamikiran na pekhararadan iran so sabagi a mokit ko madyik. Isa ko mathiro ko Piraon so makapantag ko benar a agama, na pitharo iyan ko Musa (as) a pakitepenga sekaniyan ko manga madyikiro niyan. Na kagiya miyog so Musa (as), na pitharo iyan kiran a pakiilayin iran mona so manga kapasang iran. Na sii lo manga ayat na khabatiyaon a:

“Pitharo iyan a: ‘Ithog kano (mona).’ Na kagiya mithog siran, na miyalimpang iran so manga mata o manga tao ago kiyalekan siranon sa mala. Na ago miyakambaal siran sa limpangan a mala.” (Surat al-A'raf: 7:116)

Miyailay tano san a so manga madyikiro i Piraon na miyalimpang iran so manga tao, inonta bo ko Musa (as) ago so miyamaratiyaya rekaniyan. Ogaid na so karina niyan na miyateped iyan so limpangan iran, o di na “liyolok iyan so iphamagakal iran,” a lagid o kiyaaloya sa giyaya a ayat:

“Na iniilaham Ami ko Musa a: ‘Ithogen ka so badas ka.’ Na liyolok iyan so iphamagakal iran. Na miyakathakna so benar. Na miyailang so pinggalebek iran.” (Surat al-A'raf: 7:117-118)

Na miyailay tano pen, a kagiya ko katokawan o manga tao a kiyapangataoan siran ago so miyailay iran na matag baden limpangan, na so manga palilimpang o Piraon na kiyadaan kiran so manga tao sa sarig. Sii sa giyaya a masa tano mambo imanto, na taman sa so siranoto, a kalolokoban pen sa lagid iyan a limpangan, a makakaparatiyaya pen sa giyaya a kabebedthengan a manga tindeg a pakaphaparasen sa makasayans ago oosaren iran den so kawyag-oyag iran ko kipephangatoon iranon, na o di iran ganatan so kapanakoto a manga paratiyaya iran, na khayaan siran den mambo amay ka makamowayan so titho a benar na ago so limpangan na mateped. Aya mataan, na so kababantogan sa donya a si Malculm Muggeridge, a isa a atiyista (tao a da a tohan iyan) a ipephangato niyan so kathakap ko manga miyamaka-60 ragon, na oriyan iyan na miyakatanod bo ko benar, na piyayag iyan so khabetadan o kepit a kathakap sii ko phamakatalingoma a masa sa giyaya a manga katharo:

“Saken mambo na mangingimbenar ako a giyaya a kepit a kathakap, babolabaw ron so kala a kiyaosaraon, na pembaloy a isa ko miyakalala a manga kasandagan sii ko manga kitab ko bandaran a totholan sii ko phamakatalingoma a masa. Sii ko manga kalangkapan na ipekhekentawa iran so lebi a malobay ago lebi a da katangkedan iyan antangan, na miyatarima sa piyakamemesa a kabobodai a lagid a kiyatarimaa ron. 21

Giyanan a phamakatalingoma a masa na di den kadthi: Aya soranga iyan, na so manga tao na khailay iran bo a giyaya a “kazala-salak” na kena ba tohan, na ago khatademan iran so kepit a kathakap a miyakalala a kabogkhagan ago miyakarata-rata a limpangan sii sa donya. Giyanan a limpangan na miphoon den mapokas ko manga waga o manga tao sii ko bala-bala a darpa ko donya. Madakel den a manga tao a makailay ko titho a bontal iyan a khamemesa ko andamanaya i kiyapakapangonot iranon.