Baadan 3: Ino Pekhaleken o Miyamaratiyaya So Allah?

Aya kakhasabota o ino a so manga miyamaratiyaya na ipekhalek iran so Allah, na taralbi a kasabotan pasi a so kalek ko Allah na gedamen a pephakabiyag ko manga miyamaratiyaya sii ko paratiyaya iran, sii ko kapanagontaman iran, sii ko babaya iran ago mamala iran ko Allah. Mababaloy a giyai a kalek a linding o tao poon ko kakhaoyagi kiran sa manga dadabiyatan a ipekhagowad o Allah. Pekhapelit iyan so reges a ondas o baya-ginawa ago so kaperarad o da ren a kandato o karataan. Amay ka sinagadan aya sa mapiya a panarima, na giyaya a kalek na pembegay sa tatap a kapakamowayan o manga-pipiya a galebek ago paparangayan.

Giyaya a kalek na khaawat iyan so manga miyamaratiyaya poon ko siksa o Allah, ago maphakarani niyan siran sii ko ikasosoat Iyan ago manga limo Iyan, a aya pagondasan iyan na lebi a makarahas a kapipiya ginawa. Khilaham iyan ko miyamaratiyaya so katataralbi ko kapagadati sii ko manga tamana o Allah, khibegay niyan kiran so titho a kapanagontaman ko kapelolobaa ko ikasosoat o Allah ago so tatap a kapanananggila. Khaoriyanan ai, na sabap ko kalek o mapaparatiyaya saya sa donya na phakalidas ko kalek sa Mawri-Alongan ago so tatap a kalek roo ago so kalipedes o siksa sa Naraka. Aden a ayat sa Qur’an a marayag:

“… Na mapembagian iran so balas kiran o Kadenan. Di siran den makaphangandam ago di siran den makapemboko.” (Surat al-Baqara: 2:274)

So manga miyamaratiyaya a ika-aalek iran so manga pangita o Allah ago so siksa Iyan, ago totomangked maginengka ko manga sogoan Iyan ago so kokoman Iyan, na khapadaleman sa lebi a mapiya a dadabiyatan, a ikhasoat rekaniyan o Allah: lagid o kapangalimbabaan, kaperirila, kapangapediin, kapanagontaman, madalem a sabot ago kenal ko manga kalebian ko kiyapangaden o Allah. Giyaya a manga tao na kharayag kiran so dadabiyatan a kambilangatao ago kadadaleman siran sa mala a kenal ago malantas a pandapat. Aya katines ai na so kalek ko Allah ko karahasiyan na pekhabegay a gona ko miyamaratiyaya. Maphakalantas iyan so pandapat iran ko dalem a ginawa iran, ago pekhambowaton so seselaen a kapagamal ko makarahas a betad a pakaoorogen pen o koyapetaan o makatohan a ongangen; giyai i gonsi ko tatap a balas ago kapipiya ginawa.

Ika-aalek Iran So Kaporo o Allah

So mapaparatiyaya a aden a kenal iyan ko Allah a lagid o kiyaaloya ron sa Qur’an ago titho a penggegeda-geda ko manga kalebian o Allah na magaan-sa-magaan na khagedam iyan giyanan a pagenes a mamala pantag ko kaporo ago kalebian o Allah. So kaporo o Allah ago so kala ago da takes a gaas o Allah na makhapamola ko ginawa o mapaparatiyaya sa titikna a mamala ago memesa.

Giyaya a kalek na onayan a kalek, a phagedto ko poso o mapaparatiyaya a aden a kenal iyan ko kaporo ago kala o Allah. So manga pangkatan a giyai a kalek na pephagomareg sa saden mambo sa kadalem o paratiyaya o tao ago so kala a kapakagaas iyan i geda-geda. Giyaya a paras a kalek na iningaranan sa Qur’an sa “hashyat” (kalek a aden a mamalaon).

So Allah i thatandingan sa da takes iyan a bager, da takes iyan a katao ago da takes iyan a ongangen. Phenggolawlaen Iyan so kabaya Iyan sa saden sa kabaya Iyan. Da a baon makaphanomarya ko penggolawlaen Iyan, ogaid na phanomaryaen Iyan so manga tao pantag ko pinggolawla iran. So Kadenan tano na kawasa-mangariwasa a di maka-khakailangan ko apiya antawaa o antonaa. Ogaid, na so langon a manga kaaden na maka-khakailangan Rekaniyan. Oman i isa ago oman i shai na inaden poon ko da na so Allah i minggira-giray ko ka-aaden iran. Sekaniyan i Kirek ko oman i shai ago oman i isa. Opama ka khabayaan Iyan na pholangen Iyan so oman i isa ago zambian Iyan siran sa salakaw a manga kaaden. Da a khalipatan Iyan. Opama ka aden a khabayaan o Allah a makamowayan, na aya bo a petharoon Iyan na “Kon” (aden) na miyaaden. Da a phakadokaw Rekaniyan. Di den khaparo ko tao a baraakal a ba Rekaniyan di phaginengka sa isa bo ka inek, aya pen o baon somopak, a so kalebian o Allah na da a takes iyan.

So tao a khekenalen iyan so Allah sa lagid o kiyaaloyaon sa Qur’an ago phopodiin iyan so bager o Allah na khikolobon so mala a mamala ko kalebian o Allah na ago phaparangay sa kapangalimbabaan ago kapanananggila a sabap bo ko Allah. So mapaparatiyaya a makakaip iyan so kala o Allah, so kaporo o Allah ago so bager o Allah na makakaip iyan mambo so manga ped a sipat o Allah a lagid o: “So Pephanaop” (Al-Muntaqim), “So Pephanegel” (Al-Jabbar), “So Pephamekel” (Al-Qabid) ago “So Pephanapanas” (Al-Muzill). Khakenal iyan mambo a saden sa olawla o di na katharo a makasosopak ko manga sogoan o Allah na di den khapakay o ba da a sembagon o Allah. So miyamaratiyaya na aya kanggagalebekan niyan na sii ko katawi niyan a so langon-taman na kaip o Allah, a so Allah na makalalangkolob ago makalalambasa, na ago so Allah na mas marani rekaniyan a di so piyagogat-ogatan a lawas iyan.

Sabap ko kathotomangked o miyamaratiyaya, na so Allah na balasan Iyan sekaniyan poon ko da a takes iyan a Limo a khapayagon sa giyai a donya, ago sii sa Alongan a Mawri sa kasorgaan:

“Na Sekaniyan a ipekhalek iyan so kapakatindeg ko Hadapan o Kadenan iyan, na aden a dowa a manga Sapadan.” (Surat ar-Rahman: 55:46)

Aya lebi a mataan, na aya kapakaontol o khapodia ko Allah na taralbi a khapadaleman pasi sa mapiya a sabot ko manga karina Niyan sa Qur’an ago so kakenala ko manga tanda Iyan sii sa donya. Iphoon ko pinakamaito a shai o di na “cell” taman ko pinakamanga-ala a bitoon ago so manga zasagorompong a manga planita sa kawang. So mala a sowa pantag ko manga kaaden o Allah na pephakaoman sa kalek Rekaniyan. So kakhasowaa sa giyaya a manga betad na phakakowaon so tao sa mas mala a ikhipodi niyan phiya-piya ko da a takes a ongangen o Allah, ago sii ko gaas ago katao Niyan a marayag sii ko manga piyaginek-inek a kiyatharombalaya Niyan sii ko di khaitong a manga inaden Iyan, na ago khasabotan mambo phiya-piya o tao so kada a lagid o Gaas Iyan ko kapangaden. Giyai mambo i khapoonan sa kapethake-takep o kalek ko Allah. Piyayag o Allah a giyaa a sikrito sa Qur’an:

“… Aya bo a maaleken ko Allah ko manga oripen Iyan, na so aden a sabot iyan. So Allah na Mabager, Paririla.” (Surah Fatir: 35:28)

Ika-aalek Iran So Manga Tapaos o Allah

Sii ko isa a ayat, na pethapaosan o Allah so manga miyamaratiyaya ko kikhaaleken iran ko manga pangita Iyan sa lagid o kikha-aleken iran ko Kaporo Iyan:

“… Giyanan i balas o sekaniyan a inikalek iyan so kapakatindeg ko Hadapan Aken, ago ipekhalek iyan pen so manga pangita Aken.” (Surah Ibrahim: 14:14)

Inidiyandi o Allah ko siranoto a daon paratiyaya ago daon pangongonotan, a da iran tangkapen so ikasosoat Iyan ago tomiyaplis ko manga sogoan ago so manga tapaos Iyan, ago so da a pitamanan a makarahas (spiritual) ago makabadan (physical) a kasiksaan. So titho a mapaparatiyaya na katawan iyan a da den a shai sa giyaa donya a ba makalilidas ko kasiksaan o Allah. Sabap bo aya sa tanto niyan a ipekhalek o ba sekaniyan mapadalem sa di khatangkaan ago di khapos a kasiksaan sa Naraka, a inidiyandi o Allah ko siranoto a tomiyaplis ko paratiyaya. So makarahas a betad o manga titho a miyamaratiyaya na inaloy sa Qur’an a:

“Ago siranoto a miyangimbenar ko Gawii a Kambabadala. Ago siranoto a maalek ko siksa o Kadenan iran. Mataan a da a pitanggisaan a makalilidas ko siksa o Kadenan iyan.” (Surat al-Ma’arij: 70:26-28)

So manga ginawa o siranoto a manga miyamaratiyaya a tanto a maalek ko Allah na phananabaden igira pembatiyaen iran giyoto a manga ayat sa Qur’an a phakaaloy ron so Apoy. Salakaw saya, na so siranoto a di phamaratiyaya na di iran khasabotan so manga maana o Kitab o Allah, sa apiya den i kapembatiyaa iranon. So bo so manga titho a miyamaratiyaya i phakasabot sa giyaya a manga ayat sa Qur’an ko manga pangita o Allah pantag ko kasiksaan sa Naraka. Aya bo a phangongonotan sa Qur’an, a ipekhalek iran so siksa o Allah ago miyananggila phiya-piya, na siran so manga titho a miyamaratiyaya. Aya oriyan iyan na pembaloy siran a manga ladiyawan, kena ba para ko manga salakaw a manga tao, ka para sii ko manga tao a maaleken ko Allah a miyamaratiyaya - a siran so piyodi sa Qur’an - ago so manga nabi.

Giyaya a manga tao na kena ba manga tabowakar, o di na ba manga-ala i kiber, a aya pipikiren iran sa manga ginawa iran na: “giyaya a manga ayat na di raken khaosar ka isa ako a mapaparatiyaya.” Sabap ko paratiyaya iran, na lalayon a kaphanginama iran ko rila ago limo o Allah, ogaid na giyaya a pangindao na mikakamboron so kalek, sa lagid o kiyaosaya sa giyai a ayat:

“… Phamangni siran ko Kadenan iran a maaleken ago mangingindao...” (Surat as-Sajda: 32:16)

So Rasulollah (saw) na pitharo iyan pantag sa giyaya a betad:

“Amay ka so poso o miyamaratiyaya na mipenoon a giyaya dowa a gedamen a pangindao ago kalek, so Allah na imbegay Niyanon so pangindao niyan ago phakalidasen Iyan sekaniyan poon ko ipekhalek iyan.” (Ibn Majah)

Aden malinding so manga tao poon ko Naraka, na so manga dadakel a manga tapaos ago manga thoma o Allah na khatoon sa Qur’an. Aya singayoon na so manga miyamanaplis na kalekan siran ago taros a masiyap iran so manga olawla iran; kiyatapaosan siran den pantag ko manga kasiksaan a khaadap iran sa Mawri-Alongan. Inosay aya sa Qur’an:

“… Tharoang ka: ‘So manga titho a miyangalologi na siranoto a miyalogi iran a manga ginawa iran ago so pamilya iran sii ko Gawii a Kapakamowayan-pharoman. Sabenar a giyanan i marayag a kalogi.’ Aden a manga sapeng iran a Apoy ko kaporoan iran ago manga sapeng (a Apoy) ko kababaan iran. Sabap san na phangangaleken o Allah so manga oripen Niyan: ‘Hay manga oripun Aken, kaleken Ako niyo!’” (Surat az-Zumar: 39:15-16)

Aya mataan na so Allah na kiyatapaosan Iyan so manga tao, mokit ko manga ayat Iyan o di sii ko manga panolon o manga nabi o di na sii ko manga miyanganggogolawla a miyangababaloy a manga tapaos a kapesisinagadan. Pendolonen Iyan siran ago phangangaleken Iyan siran ko siksa Iyan:

“… Na piyangangalek Ami siran, ogaid na da a minioman iyan kiran arowar ko kinitaralo o kapangakowala iran.” (Surat al-Isra: 17:60)

Giyaya a ayat na marayag a tanto a para sii ko manga tao a phamanaplis sa paratiyaya, a so manga tapaos o Allah na di ron phakabegay a gona, baden pephakala so kaphagongkir iran. Amay ka mawma so oras, na so siksa a piyanaplis iran na phakamowayan sa tanto a marayag. Pitharo o Allah sii ko manga ayat Iyan:

“Kabinasaan ka den! Ago kabinasaan ka den! Na kabinasaan ka den! Ago kabinasaan ka den! Ba aya mapipikir o manosia na imbagak a di maiinengka?” (Surat al-Qiyama: 75:34-36)

Siranoto a inawat iran a manga ginawa iran poon ko kalek ko Allah ko masa sa donya ago tiyaplis iran so so siksa o Allah, na khakawa iran a diwang a lima so manga kitab iran amay ka maipos siran mapamagitong, sa giyoto a masa na khakokom siran sa midadait kiran a kokoman a tatap a kasiksaan ago pakaphanarosen siran sa Naraka a zasagorompong. Aya betad iran na tarotop a minitapelek so langon a pamimikiran iran sa kapenggoyoda kiran ko manga paytaw o Naraka. Aya kiyatharoaon o Allah sa giyaya a masa sii ko manga ayat Iyan na:

“Siranoto a da paratiyaya na indendeg siran sa Naraka a zasagorompong taman sa amay ka makawma siranon na kalekaan so manga paytaw ron. Na so manga thatandinganon na pethroon iran: ‘Ba da a manga sogo a miyakawma rekano a ped ko manga ginawa niyo, a pembatiyaan iran rekano so manga tanda o Kadenan niyo, ago miyamakaiktiyar rekano ko kapamagadapa sa Gawii niyo ai?’ Na tharoon iran: ‘Mataan a aden, ogaid na so kokoman a kasiksaan na minitonay phiya-piya ko manga da pamaratiyaya.’ Na petharoon kiran, ‘Bolos kano ko manga paytaw sa Naraka na tareg kano ron sa tatap.’ Titho a marata so kaphagingedan o manga tabowakar!” (Surat az-Zumar: 39:71-72)

Sa giyaya a okit na phakasoleden siran ko manga paytaw o Naraka ka aden siranon matatap sa dayon-sa-dayon, oriyan niyan na so manga paytaw o Naraka na khalekeban. Da den a ba a kakhaparo o kakhapalagoyi ron; so manga badan ago manga niyawa iran na perasayin sa da pitatamanan ago di khagaga a kasakit. Ogaid, na da ko manga siksa kiran a ba kiran phakapatay. Oriyan o oman i katotonga kiran o apoy, na so manga kobal iran a miyatonag na pekhabagoan sa bago a kobal, na giyoto i so kasiksaan kiran na domadayon den sa taman-sa-taman. Titho iran a mazisingayo a mapasad den so siksa kiran, ogaid na aya izembag kiran na:

“Ipananawag iran (ko thatandingan ko Naraka), ‘Hay Malik! Tharoang ka ko Kadenan ka a imasada kami niyan den!’ Na petharoon iyan, ‘Mataan, a matatap kano san den.’” (Surat az-Zukruf: 43:77)

So kasiksaan sa Naraka na baram-barang i paras, oman i isa a siksa na di khagaga mamimikiran o manosia. So manga miyamangongkir na siran i manga itagon ko Apoy sa Naraka a titho a kalilipedesi kiranon. So manga paras iran na pelili-liliden ko Apoy; so manga lima iran na gagaposen sa kiphagitogen kiran ko maninit a darpa ko Apoy a roo siranon pephakadidia ago pephagiyawa. Samanoto a betad na pelephadan siran sa potaw a lephad, pakapenditaren siran sa bangkala a lagid o aspalto ago phakaindagen siran sa manga igaan a apoy a tatanggoban sa apoy. Phakaken siran sa mapait ago soroken a paotan-otan ago so pakadoti a Zaqqum, ago phakainomen siran sa rogo ago phelikabo a manga dana. So pelikhabo a ig a phikiinom kiran pen na khakisi iyan so manga tinai iran. So Apoy na tanto niyan a khatotong so manga bontal iran, so manga modol iran na phamangipes sa mideket ko manga ngipen iran, na makaperego-rego siran ago zaka-sakaan siranon. Langon aya a miyaaloy na isa baden a paras o makabadan (physical) a kasiksaan sa Naraka.

So manga tao sa Naraka na khasiksa pen mokit ko piratas-pikir (psychological), a kasakit iyan na timbang den o kalipedes a kasiksaan o badan. Kibensek kiran so manga gedamen a zao-saog den a kada-tabang, kada-inam ago kasendit, na ago phikigedam kiran so kapakadapanas, kapakakhaya-kaya, kapakarondan, kararangit, kapamedthang ago kapakimbobono. Na sarta roo, na so kasiksaan a kabobotawanan kiran na khadas ago binasa kiran den.

Sii ko kapakapharerenga-rengan o kasakit ago karomasayan, na oman i isa kiran na matatarambisa ka merirido-ridoay a manga ginawa iran. Oman isa na pezisintaay. So piyakaarim-arim a kagoraok iran, so piyakabedtha-bedthang a kakisek iran, so piyakagowa-gowad a kapengawngaw iran, so piyakadoan-doan a kandinga-dingan iran, so piyakaronda-rondan a kapamagayok iran ago so piyakalek-lek a kaperego-rego iran na pepharenga-rengan sa lagid a isa a piyakabenge-bengel a oni-onia.

Malebod a pamikiren a giyoto a manga pesiksaen sa lagid anan a kasiksaan na salakaw a manga kaaden. Ogaid na agiya di, ka siran na manga tao a miyakaisa na miyamaginentao sa donya a khapakay pen a minimbabalaka ka sa lalan, khapakay a sabaad kiran na katawan ka. Da a miyaalin inonta na sii ko masa a di iran mapipikir, na kiyatalingomaan siran o manga malaikat o kapatay a tomiyonggos ko manga niyawa iran, na miyatoon iran a manga ginawa iran a pesomaryaen ko manga pinggogolawla iran. Sii ko manga kaaden o Allah, na so bo so manga titho a miyamaratiyaya i makakakaip ko manga tapaos o Allah a lalayon a madadalemon so kalek ago pangindao:

“Ago siranoto a penggiraw a: ‘Kadenan ami, pakalidasa kaming ka ko siksa sa Naraka, mataan a so kasiksaanon na di khapalagoyan a tatap a kasiksaan.’” (Surat al-Furqan: 25:65)

Ped saya na aden pen a hadith o Rasulollah (saw) a limo o Allah:

“So Rasulollah (saw) na pitharo iyan: ‘Sa den sa (tao a) aden a miyakaito-ito bo sa lagid o kolepong a iman ko poso iyan na phakaliyo poon ko Apoy.’ Pitharo o Abu Said: ‘Sa den sa dion phangimbanar (pantag sa giyaa a kathiro) na batiyaa niyan so ayat a: ‘So Allah na di Niyan den pelalimen so antawaa sa apiya miyakaito-ito bo sa lagid o kolepong.’” (Surat an-Nisa: 40) (Tirmidhi, Sifatu Cehennem 10, (2601)

Ika-aalek Iran o Ba Iran Di Makowa So Soa-soat Ago Babaya o Allah

So titho a miyamaratiyaya a aden a madalem a babaya iyan ko Allah na katawan iyan phiya-piya a aya pinakalebi a iphagoyag sa giyai a babaya na lagid iyan mambo a madalem a kalek a aden a mala a mamalaon. So manga titho a miyamaratiyaya, a miyakataam sa di kapepharasan a karahasiyan a kapipiya ginawa ko kapekhababayai iran ko Allah, na tanto a kapekhalek iran ko kapakanggolawla sa manga dosa o di karibatan a ikhabinasa o kakhakasi, o di na so di ikasosoat o di na so rarangit o pinakapekhababayaan iran, a so Allah.

So kalek ko Allah na tanto a makandedeketa ago so babaya ko Allah. So babaya ko Allah na aya bo a kakhaparoliaon na sii ko kaparani ko Allah, a phakarayag igira a phatagompiya so koyapetaan Rekaniyan. Ogaid na giyaya a kapakarani ko Allah na di khakowa o da so babaya Iyan ago so ikasosoat Iyan, ago aya kakhaparolia saya na mokit ko kasiyapa ko manga tamana Iyan ago so kanggalebeka ko manga sogo Iyan. Ogaid na di aya magaan-gaan a khakakowaon o daon bo so kalek ko Allah, aya sabap iyan na so ginawa o manosia a di niyan ikhalek so Allah na lalayon den mababangkiri ko kapakanggolawla sa manga galebek a ipekhagowad o Allah ago lalayon den a da a siyap iyan ago da a baya iyan ko manga galebek a aya reketano kabaya o Allah. Giyaya i sabap a aya bo a kakhakowaa ko soa-soat o Allah na mokit ko kalek Rekaniyan.

Giyaya a kapakasosompa-sompat a manga betad na so Allah den i miyagatoron. Giyoto i sabap a so kapamikira a khakowa o tao so babaya ago so ikasosoat o Allah ko onaan a daon pen maaden so kalek Rekaniyan na toos ai a mala a kiyalalim o ginawa. Aya mona-pona a sogoan o Allah na so kikhaaleken Rekaniyan. So di sii kaiinengkaa sa giyaya a pandoan, ka petharoon baden a aya bo a kailangan o tao na so kababayai niyan ko Allah na da rarad iyan a lalag. So manga tao a aya katharo iran na pekhababayaan iran so Allah ogaid na di iran bo sisiyapen so manga ipekhagowad kiran o Allah, na aya mataan, na pelalimen iran a manga ginawa iran sii ko kaphakababawa iran ko manga panggeda-geda iran. So paras a babaya ko Allah a tatarimaen iran na matag baden manga onga o taginepen iran a da a asal a paras iyan. So manga tao a titho a pekhababaya ko Allah na tanto a makapaniniyap ago titho a thotomangked sii ko manga betad a kaphangongonoti iran ko manga sogoan Iyan ago manga inisapar Iyan. So kidawaen a di den kailangan so kalek na aya mataan na lagid den o katharoaon a “di den kailangan so kaphoasa, so kazambayang ago so manga ped a simba.” Giyanan a manga tao na pephangiloba sa baram-barang a daowa a kena bo ba pantag ko kikhaaleken ko Allah ka aden iran kapalagoyi so kanggalebeka ko manga ped a madakel a sogoan o Allah.

Katawan Iran a Phaniksa So Allah Sii Sa Donya

So Qur’an na mapepeno a pasodan ko kapaniksa o Allah ko manga tao sabap ko manga dosa a miyanggagalebek iran sa donya. Apiya pen bigan siran o Allah sa mala a paro ko kaphananggilai iranon, na siranoto a itetegel iran a kapetaplisa iran ko paratiyaya na miyambakolo iran so kiyaoriyanan o sembag kiran o Allah ko masa a bibiyag siran pen sa donya, ko manga pinggagalebek iran sa mimbaloy siran a manga ibarat ko manga ped a pagtao.

Aya isa a mala a ibarat na so totholan ko Qarun, a bigan o Allah sa mala a tamok. Sabap sa giyoto a tanto a mala a pithamo-tamokan na mimbaloy sekaniyan a tabowakar ago kiyaadenan sekaniyan sa sosobra a panarima ko kala kon a daradat o ginawa niyan. Isa ko paganay na makapaparatiya so manga tao ko kala a kapakagaas o Qarun ago mala a kikhasigien iranon ago kaphodia iran rekaniyan, ogaid, na da madthi, na sii ko kiyapatay niyan sabap ko kiyapangosbao o kathabowakar iyan, na miyasabot iran bo so titho a benar. Sii ko di mikakaip ago da lagid iyan a okit, na miyabinasa so Qarun sabap ko marayag a kiyaongkir iyan, na ago mimbaloy a mala a sinanad a kaphaganadan o manga manosia:

“Na lominiyo sekaniyan ko manga pagtao niyan a makaphaparahiyasan phiya-piya. So siranoto a mababaya ko kawyag-oyag sa donya na miyakagiraw: ‘Ah! o bo o aden a minibegay reketano a lagid o minibegay ki Qarun! Titho a mala a ontong a makokowa niyan.’” (Surat al-Qasas: 28:79)

“Na piyakilamed Ami ko Lopa sekaniyan ago so walay niyan. Na da a sagorompong a phakatabang rekaniyan, inonta so Allah, ago kena ba sekaniyan ped ko phanabangan. So siranoto a makandidingan-dingan (a makakowa sa lagid) ko darpa iyan ko miyaona gawii na miyakatanod a miyatharo iran: ‘So Allah i phakalaolad ko rizqi o oripen Iyan a kabaya Iyan ago Sekaniyan i phakasimpiton. o da bo so kala a kapiya rekami o Allah, na khalemed kami ron pen. Ah! Mataan a so manga di pharatiyaya na di phakadaag.’” (Surat al-Qasas: 28:81-82)

So thotolan ko Qarun ago so manga ped a thotolan sa Qur’an ko manga-ala ago manga-babager a pagtao a da iran malinding a manga ginawa iran ko siksa o Allah na marayag a khailay ron so kabenaran a so Allah na siniksa Iyan siran sii sa donya. Giyaya a kabenaran na miyainosay sii ko madakel a manga ayat sa Qur’an:

“Ba iran da kalalakawi so lopa ago miyailay (iran) so kiyaoriyanan o siranoto a miyanga-oonaan kiran? Lebi a manga-ala a bager iran a di siran ago pimbasokan iran so lopa ago piyagingedan iran sa mas madakel a bilangan iran a di siran…” (Surat ar-Rum: 30:9)

“… Ba niyan di katawi a mataan a bininasa o Allah so miyaonaan iyan a manga pagtao a lebi a mangababager a di sekaniyan ago lebi i miyatimo a pethamo- tamokan?...” (Surat al-Qasas: 28:78)

“Na pira-pira i bininasa Ami a manga pagtao a miyanga-oonaan iran a lebi a mala i parahiyasan ago lebi a kapekhailayaon!” (Surah Maryam: 19:74)

So betad a ikhibida o titho a miyamaratiyaya ko manga ped a tao na so kapakakekenal iran sa giyaya a manga ma-oolawla, ipekhalek iran so Allah sa dalemon so mamala ago mananaggila ko paparangayan iran. Igira a miyaribat siran o di na miyakanggolawla siran sa dosa, na katawan iran a khapakay a tondogen siran somembag o Allah, sa giyoto i kaphakathapapay iranon sa betad a makasesendit ago thatawbat, a pephangini Rekaniyan sa maap.

So titho a miyamaratiyaya na tanto a maaleken ko Allah ogaid na misasartaon mambo so khapesarigi niyan ko Da-a-taman-iyan a Limo o Allah. Giyaya a panarima na onga ini o kiyandale-dalema phiya-piya ko Mawri-Alongan.

Inaloy o Allah sa Qur’an so manga tao a sopaka saya i olawla. Apiya pen a so kaphakawma kiran o kasiksaan na tanto a marayag, na di iran aya khisompat ko kabenaran o mambebetad iran ago itetegel iran pen so rekiran a manga paparangayan a pakasisingay. So betad iran na pipharasan sa Qur’an sa giyaa okit:

“Na kagiya ko mailay iran oto a gabon a mababalawag, a pephakaobay ko manga balintad iran na pitharoo iran: ‘Giyaya a gabon na phakabegay reketano sa oran.’ Kena, ka aya mataan na giyaya so kabaya iyo a di niyo pelakayan –endo a katatagoan sa siksa a malipedes, a phaminasa ko langowan sabap ko sogoan rekaniyan o Kadenan iyan! Na sii ko kiyapita iyan na da a khailay kiran inonta so manga darpa iran. Giyanan i kapembadali Ami ko manga tao a manga-rarata i galebek.” (Surat al-Ahqaf: 24-25)

Aya pamontosan ai na amay ka ilayn tano so Qur’an, na khailay tano ron a so manga-rarata a galebek, amay ka so tao a minggolawlaon na di pethawbat ago di niyan genekan gagaan so manga galebek iyan a marata, a mamala niyan ko kaporo a kokoman o Allah, na di den khapakay o ba di masiksa. Na giyaya a siksa na phakatalingoma ko tao sii sa donya, ago so sabaadon na sii ron khitana ko gawii a Kapamagitong. Siranoto a da a manga tadem iran ago itataros iran den so manga olawla iran, na di den makalidas ko kasiksaan a imbegay kiran o Allah sa khapakay a saperek-mata. Giyaya a kabenaran na inaloy sa Qur’an:

“Ba kano somiyana a di kano Niyan phakilamed ko kakilidan o lopa o di na di pakibotawanan kano Niyan sa mabager a sobo-sobo a pethad? Na da den a matoon iyo a phanarigan iyo. o di na ba kano somiyana a di kano Niyan phakakasoyin sa ragat pharoman na botawanan kano Niyan sa mabager a sobo-sobo a endo ago pagoleden kano Niyan sabap ko kada paratiyaya niyo? Na da den a matoon niyo a phakalinding rekano poon Rekami.” (Surat al-Isra': 17:68-69)

So Rasulollah (saw) na aya kiyaaloya niyan ko kaporo a kokoman o Allah na:

“Ibet Rekaniyan a sii sa lima Niyan so niyawa ko, ka taralbi rekano so kisogoon ko mapiya ago so kisaparen ko marata, ka o di na mataan a phakaomaen Iyan rekano so siksa a poon Rekaniyan. Na so phangni niyo na di sembagen.” (Tirmidhi)

Di khapakay ko tao o ba niyan iphaginentao intiro a kawyag-oyag iyan a kada sanggila iyan, sabap sa phamagitongen iran ai ko Allah. So kasopaka saya na khaparolion so kalipedes o siksa o Allah. So kitegelen saya sa manga olawla aya a katawan iran a di phakaapas ko Allah na marayag a karina o kada a kenal iran ko kapakagagaos o Allah. Opama ka kabaya o Allah, na apiya antonaa a oras na khapakay a bawiin o Allah so langon a manga limo a inibegay Niyan ko manosia. Inaloy aya sa manga ayat sa Qur’an:

“Opama ka khabayaan ami, na penasen Ami so manga mata iran, ka aden siran makaphangapoap ko lalan, na andamanaya i kaphakailay iran? Opama ka khabayaan Ami, na mataan a khapamaloy Ami siran sii ko manga darpa iran, ka aden siran di makasorong o di na makakasoy.” (Surah Ya Sin: 36:66-67)

So kamamataani niyan na so langon-taman a rek o tao, so oman i ginawa a ipengginawa niyan, so oman ka inek o kawyag-oyag iyan na palaya iyan otang ko Allah, na ago sabap sa makakaip o titho a manga miyamaratiyaya a giyai a manga kabenaran, na tatap so kapanananggilai iran ko manga tamana o Allah.

Ika-aalek Iran o Ba Siran Matay a Di Makaririparado

So kapatay na kamamataanan. Sii ko kalilid, na aya kadthi a kapakatatareg iran sa donya na manga nempolo ragon na oriyan niyan na phakatondogon so tatap a kawyag-oyag. Giyaya a tatap a kawyag-oyag na sii miphaginentao ko Sapadan (Sorga) a mipepenoon so manga limo, o di na sii ko Apoy (Naraka), a pitibaba a inaden para makabegay sa kasakit ko badan ago niyawa. Igira a khabayaan o Allah, na phasaden Iyan so kawyag-oyag o tao sa donya ago ipagogalin Iyan sa Mawri-Alongan, na ago da den a angan-angan sa giyaya a kabaya Iyan na mapenggolawla den sa saperek-mata.

So manosia, na di niyan den katawan i kaphatay niyan, ago so kakhapasad o manga tepeng rekaniyan ago so oras o khakokomaon. Giyanan i patot a phakasabap sa khakaaleki rekanian a ba sekaniyan mawma a kapatay a di makaririparado, a di niyan khagagarantiyaan so manga galebek iyan ago so mikokoloban a manga atas-tanggongan na da niyan masiyap o di na inisendod iyan ago di niyan tatagoon sa ginawa niyan. Amay ka makawmaon so manga malaikat o kapatay na da den a khakaparo o ba niyan pen mapasad so manga da mapasad a manga galebek iyan o di na ba pen makanggona ko manga galebek a miyapasad iyan. So manga galebek a miyangapapasad taman sa giyoto a oras na khasabapan sa kaphakalaba o tao o di na kakhalapis iyan, na ago somaryaanon so tao o di na balasanon so tao, sa apiya anda san i dait iyanon.

So kapatay na kabenaran a da a kapakasoy phoonon. Oman i tao na pakaphaginentaon sa:

“… sa madidiyangka a kaphaginentao ko oman i isa ka aden makaphangongonotan so phangongonotan…” (Surah Fatir: 35:37)

Amay ka mawma so tiyakdir a oras o kapatay, na apiya den i kaphamangni ago h o tao na di sekaniyan den khabegan sa isa bo a paro (chance). Da den a kiyomanon a oras a imbegay rekaniyan ka aden iyan mapasad so manga galebek a sogoanon o Allah a da niyan mapasad taman sa giyoto a oras. Tiyapaosan o Allah so manga titho a miyamaratiyaya ka aden siran di pembaloy a di mangongonotan ago aden siran di makandarainon:

“Na pamemegay kano poon ko inibegay Ami rekano sa di pen kaphakawma ko isa rekano o kapatay na matharo iyan, ‘Kadenan aken, opama bo ka began akong Ka sa malo maito bo a oras ka aden ako makazasadka ago aden ako mabaloy a isa ko maginontolan!’ So Allah na di Niyan den began sa akol a oras so oman isa, amay ka mawma so tiyakdiron a oras iyan. So Allah na kaip Iyan so phesowaen ka.” (Surat al-Munafiqun: 64:10-11)

Taralbi ko manga tao a di iran ikababaya so kandonya a kapaginentao o manga ginawa iran ago sii ko miyanggagalebek iran babolabaw ron a di matatatap ko manga pamikiran iran so kapatay, a sii ko apiya antonaa a oras na khapakay a makamowayan kiran, na ago di siran makaririparado sa khaoriyanan a da a kapakakasoy ron. Taralbi sii ko oman isa a osaren niyan so oman i oras iyan ko khasiyapa ko manga tamana o Allah.

So Kaphamimikira Ko Kapatay Na Phakaoman Ko Tao Sa Kalek Ko Allah

Ika-aalek Iran So Alongan a Kapangokom

So kalek sii ko Allah ago sii ko Alongan a Kapangokom a tatagikoren o siranoto a miyamaratiyaya na pipharasan sa Qur’an sa giyaya a ayat:

“Siranoto a ipekhalek iran so Kadenan iran a Ghaib ago ka-aalekan ko Oras.” (Surat al-Anbiya: 21:49)

Sii ko isa pen a ayat sa Qur’an na inaloy ron o Allah so dalem a kalek o manga miyamaratiyaya:

“Sii ko manga walay a inisogo o Allah a miporo (a masoti ago masela-sela) na ago roo kaphetade-tademi so Ingaran Iyan, na aden (a manga tao) roo a iphatasbik iran so kaporo o Allah ko manga kapita-pita ago manga kagabi-gabi, a manga tao a di kiran phakabimban so kandagang o di na khagkawyagan, ko taden-tadem iran ko Allah, ago sii ko kitindegen ko sambayang ago so kibegan ko Zakat; ipekhalek iran so gawii a amay ka so langon a manga poso ago manga mata na mangakekelid.” (Surat an-Nur: 24:36-37)

Melagid ko manga tao a ma-aawat ko kapekhalek ko Allah ko intiro a kawyag-oyag iran, ago so manga tao a miyamaratiyaya ago miphiya-piya, so miyanggagalebek iran sa donya na khakilang kiran sa kanggaga-isa. Ago da den a khalebaton a maito bo, na sii sa giyoto a gawii na so siranoto a miyaginentao sa da antap iyan, a da iran kaleken so Allah ago da paniyap ko manga galebek iran, na zaboten iran so khaoriyanan kiran:

“Sii sa giyoto a Gawii na phakagemaw so manga manosia a misasagoparak ka aden iran mailay so kiyaoriyanan o manga galebek iran. Saden sa miyakanggalebek sa mapiya a lagid bo kala o kolepong na khailay niyan den. Ago saden sa miyakanggalebek sa marata a lagid bo o kolepong na khailay niyan den.” (Surat az-Zilzal: 99:6-8)

Sabap ko kalek ago kasendit iran, na tomoon iran a sii kaphamatay iran na di siran den mawyag pharoman. So kabinasaan iran na inaloy sa giyaya a ayat sa Qur’an:

“Na so sekaniyan a mibegay ron so Kitab iyan sii ko diwang a lima niyan, na petharoon iyan: ‘O ba raken bo da mibegay so Kitab aken! Ago di aken den katokawan i kiyaitonga raken! o bo o sekaniyan (a kapatay) na aya aken den kaposan! Da a miyanggona aken ko tamok aken! So gaas aken na miyada den!’” (Surat al-Haqqa: 69:25-29)

“Na so sekaniyan a mibegay ron so Kitab iyan a makaphopoon sa likod iyan, na migoraok iyan den so kabinasaan (iyan). Ago makasoled ko sozokhayaw a kadeg. Mataan a so katatago iyan ko pagtao niyan na mabababaya. Mataan a aya tangkap iyanon na di den phakandod (Rekami)! Oway! Mataan a so Kadenan iyan na tatap a kaphagilaya Niyanon!” (Surat al-Inshiqaq: 84:10-15)

Makatondog saya, na so manga galebek a minisorat ko manga kitab o oman isa na timbangen sa timbangan a pithitibaba o Allah para ko Gawii a Kapangokom. Da den a inek a kaito iyan a phakalalim a ba roo mapenggolawla. Opama ka so tao na di maaped ko miyamananggila, so timbangan iyan na magkhap, oriyan iyan na dakepen sekanian, perantayan ago indolog ko dait iyan a darpa. Kena ba bo giyaya a di roo kapakaphanaba-tabangaay o manga tao, ka apiya giyaya a manga ginawa iran na di iran khatabangan. So kasakit o kabenaran a kada pananabang na melamed ko intiro a mangga ginawa iran:

“Na so sekaniyan a timbangan (o manga amal) iyan na makagkhap, na aya inged iyan na so Hawiyah. Na antawaa i makandao reka o antonaa oto? (Giyoto so) sozokhayaw a Apoy!” (Surat al-Qari'a: 101:8-11)

Sa giyoto a gawii, so manga tao a miyaginentao sa donya a daon so kalek ko Allah na khayaten kiran so manga miyandosa iran sa gagaisa. Kena ba bo giyoto a manga galebek a miyanggalebek ka so manga-rarata a galebek a miyan-niat iran a penggalebeken iran a da iran bo manggalebek. Amay ka makawma a giyanan a oras, na da den a kikhidiya iran ko mala a kasendit a khasinagadan iran. Apiya so kaphanamari iran domaowa roo na di khadaan sa bali sabap sa so pamamakinegan iran, so pangilaylayan iran ago so manga kobal iran na pethataro pantag kiran a lagid o kiyatakdiraon o Allah:

“Mala a kandidingan-dingana o siranoto a da pamaratiyaya a o ba siran bo miyabaloy a manga Muslim.” (Surat al-Hijr: 15:2)

So kalek a magegedam o manga titho a miyamaratiyaya na giyoto i sarig a kitatarosen iran ko kaphananggila iran ago kapendale-dalem iran, a katawan iran a giyanan a ayat o Allah na phakarayag sa giyoto a gawii. Giyaya i sabap a taman sa kasisii o tao sa donya na taralbi a phamimikiranen iyan so kapephangeped iyan ko manga galebek a di niyan bo khabegan sa mapiya a daowa sa giyoto a gawii. Aya mataan, na di khagaga a akal, a o ba so tao a kapapadaleman sa mapiya a sabot na o ba pen makapenggolawla sa salakaw saya. So katao o Allah na langkap, lomalangkolob ago lomalambas ko langowan a shai. Tanto Sekaniyan a marani ko tao a di giyaya a manga ogat iyan, a liyo roo pen na ipesorat o manga tetendoonon a manga malaikat so apiya taman i kaito iyan a manga galebek iyan. So tao a mabibimban pen ko manga da pakaid iyan ago di tatap a manga betad sii sa donya, ago aya niyan kalilipatan na so Gawii a Kapangokom na aya den titho a pinakamategas i poso ago pinakamala i kiber.

Poon ko kambekhara tano ko manga mata tano igira miyapita na aya maana niyan na so Allah na miyaden sa isa peman a gawii ago isa peman oto a paro reketano. Taralbi a mainengka tano so masa a phamagitongen tano ko hadapan o Allah, sa phoonan tano so gawii a masosoti so manga niat tano. Aya taralbi ko manga niat tano na maawat tano a manga ginawa tano poon ko manga gowa-gowai ago manga galebek a ipekhagowad reketano o Allah. Di tano bo kabaya ko manga ginawa tano o ba maped ko siranoto a amay ka makawmaon so oras na kaitong ago khasiksa sa tatap na migogoraok iran so “Opama bo…” ago “Aynaw, o ba ko bo…”

“Hay manga manosia! Kaleken niyo so Kadenan niyo ago kaleken niyo so gawii a da a khiogop o ama ko wata iyan, ago da a khiogop o wata ko ama iyan, sa apiya antonaa okit. Mataan a so diyandi o Allah na aya benar. Na di kano pikiakal ko kawyag-oyag sii sa donya ago di kano pikiakal ko manga pangangakal mipantag ko Allah.” (Surah Luqman: 33)