Заттын Артындагы Сыр

Сырттагы Зат Жөнүндө Билгендерибиз Бизге Сездирилген Кабылдоолор Гана

Апачык көрүнүп тургандай, «сырткы дүйнөнү» түздөн-түз көрүп-сезе албашыбыз, сырткы дүйнөнүн Аллах тынымсыз рухубузга көрсөтүп жаткан бир копиясын гана көрүп-сезип жатышыбыз – илимий жана логикалык бир чындык. Бирок адамдар муну көп ойлонгулары келбейт.

Бул жөнүндө бир аз чын ниеттен жана эр жүрөктүк менен ой жүгүртсөңүз, үйүңүздүн, ичиндеги буюмдарыңыздын, дачаңыздын, жаңы алган машинаңыздын, офисиңиздин, баалуу кооздуктарыңыздын, банктагы акчаңыздын, гардеробуңуздун, түгөйүңүздүн, балдарыңыздын, кесиптештериңиздин жана башка бардык нерселериңиздин да өздөрүн (оригиналдарын) эч качан көрүп-сезе албаганыңызды түшүнөсүз. Айланаңызда көргөн, уккан, жыттаган, кыскасы, беш сезимиңиз менен кабылдагандарыңыздын баары ушул «копия дүйнөгө» тиешелүү; эң сүйгөн ырчыңыздын үнү, отурган отургучуңуздун катуулугу, жыты, көңүлүңүзгө жаккан бир атыр, сизди жылыткан күн, кооз түстүү бир гүл, терезеңиздин сыртынан учкан бир чымчык, деңиз бетинде ылдам сүзүп бараткан катер, мол түшүм берген бакчаңыз, жумуштагы компьютериңиз же дүйнөдөгү эң алдыңкы технологиядагы музыкалык борборуңуз...

Чындык ушундай, себеби бул дүйнө адамды сыноо үчүн гана жаратылган бир аалам. Адамдар кыска убакка созулган өмүрү боюнча эч өзүнө жете албаган кабылдоолор (сезимдер) менен сыналышат. Бул кабылдоолор болсо атайын кооз жана жагымдуу көрсөтүлөт. Бул чындык Куранда мындайча кабар берилген:

Аялдарга, балдарга, сандык сандык жыйылган алтын жана күмүшкө, күлүк көркөм аттарга, айбанаттарга жана түшүмдөргө болгон бекем (күчтүү) арзуу инсандарга «сулуу жана өзүнө тартуучу» кылынды. Булар – дүйнө жашоосунун жалган көркөмдүктөрү. Чыныгы барыла турган сонун жер – Аллахтын кабатындагы (мекен). (Али Имран Сүрөсү, 14)

Көп адамдар ээ болгон же ээ болууга аракет кылган мал-мүлктөрүнүн, акчалардын, жыйган алтын, күмүш, доллар, кооздуктарынын, чөнтөктөгү акчаларынын, кредиттик карталарынын, колдонгон шкаф толо кийимдердин, жаңы модель машиналардын, кыскасы ар кандай байлыктын сыйкыры менен диндерин бир тарапка таштап, акыретти унутушат жана дүйнөнү гана көздөшөт. «Жумушум бар», «идеалдарым бар», «жоопкерчиликтерим бар», «убактым тар», «бүтүрүү керек болгон иштер бар», «кийин, келечекте жасайм» деп, дүйнөнүн «кооз жана жагымдуу» жүзүнө алданып, намаз окубайт, мал-мүлктөрүнөн жакырларга бербейт, акыретте сыйлык ала турган ибадаттарга багытталышпайт. Тескерисинче бул дүйнөдө гана кызыкчылыкка жетүүгө аракет кылуу менен өмүрүн өткөрүшөт. Жогорудагы, «Алар дүйнө жашоосунун сыртын (көрүнгөн тарабын гана) билишет, акыреттен болсо капылетте» (Рум Сүрөсү, 7) аятында дал ушул жаңылыштык сүрөттөлөт. Китептин бул бөлүмүндө баяндалган чындык болсо бүт ушундай ач көздүк жана берилүүлөрдү маанисиз кылгандыктан абдан маанилүү. Себеби бул чындыкты түшүнүү адамдар ээ болгон же ээ болууга аракеттенген бүт нерселердин, ач көздүк менен чогулткан мүлктөрүнүн, мактанган балдарынын, өзүмө эң жакын деп ойлогон түгөйлөрүнүн, досторунун, денелеринин, жогорулук деп ойлогон кызмат ордунун, окуган университетинин, өткөргөн эс алууларынын көлөкө нерселер гана экенин көрсөтүүдө. Демек алар үчүн ач көздүк кылуу, убакыт жана эмгек сарптоо, албетте, текке кетет.

Демек кээ бир адамдар ээ болгон мал-мүлктөрү, яхталары, вертолеттору, заводдору, холдингдери, чоң үйлөрү, жерлери менен, булардын өзүн көрүп-кармап жаткандай болуп, мактанганда негизи уят болушууда. Яхталарында керсейип баскан байлар, досторуна машинасы менен мактангандар, байлыгы жөнүндө ар мүмкүнчүлүктө сөз кылгандар, кызмат ордум менен баарынан жогорумун деп ойлогондор, кийимдери менен адамдарга көрүнүүнү аракеттенгендер, бүт жашоосун ушул сыяктуу амбиция, жарыштарга арнагандар, ушулары менен элдерди суктандырдым деп ойлогондор чынында мээсиндеги сүрөттөлүштөр менен мактанып жатканын түшүнгөндө кандай абалда калаарын ойлонушу керек.

Негизи түштөрүндө ушуга окшош абалга кезигишет. Түштөрүндө да үйлөрү, абдан ылдам машиналары, абдан кымбат кооздук буюмдары, таңгак таңгак долларлары, топ-топ алтын жана күмүштөрү болот. Түштөрүндө да жогорку кызматта болот, миңдеген адам иштеген заводдору, көп кызматкерлери болот, бүт адамдарды суктандырган кийимдерди кийишет... Бирок түшүндө көргөн мүлктөрү менен мактануу аларды күлкүмүштүү абалга салгандай эле, бул дүйнөдө көргөн сүрөттөлүштөр (мүлк ж.б.) менен мактануу да күлкүмүштүү болот. Түшүндө көргөндөрү да, бул дүйнөдө көргөндөрү да негизи мээлериндеги сүрөттөлүштөр гана. Бирок, албетте, бул чындыкты терең ойлонуу керек. Аятта да айтылгандай, бул чындыкты түшүнгөндөр утушат:

Чындыгында, силерге Раббиңерден көрөгөчтүктөр келди. Ким көрөгөчтүк менен көрсө өз пайдасына, ким сокур болсо (көргүсү келбесе) өз зыянына... (Энъам Сүрөсү, 104)

Ошол сыяктуу, дүйнөдө башына келген окуяларга көрсөткөн реакциялары да чындыкты түшүнгөндө адамдарды уялтат. Албууттанып урушкандар, кыйкырып өкүргөндөр, шылуундук кылгандар, пара алгандар, көз бойомочулук кылгандар, калп айткандар, сараңдык кылгандар, адамдарды кыйнагандар, аларды уруп соккондор, зөөкүрлөр, ичи кызмат креслосу, даражасына болгон амбицияга толгондор, көрө албастык кылгандар, мактанууга, өздөрүн жогору кылууга аракет кылгандар жана башкалар буларды өзүн эч көрүп-сезе албаган бир дүйнөдө жасаганын түшүнгөндө уят болушат.

Муну билүү керек: бүт ааламды жараткан жана ар бир адамга өз-өзүнчө көрсөткөн Аллах болгондуктан, бул дүйнөдөгү бүт мал-мүлктүн чыныгы ээси да бир гана Аллах. Бул чындык Куранда мындайча кабар берилет:

Асмандарда жана жердегилердин баары Аллахтыкы. Аллах бардык нерселерди курчап турат. (Ниса Сүрөсү, 126)

Өзүн көрүп-сезе албаган амбициялар үчүн дин ахлагын бир тарапка таштоо жана мунун натыйжасында түбөлүк жашоону жоготуу болсо абдан чоң бир акылсыздык. Болгондо да адамга чексиз жоготуу алып келет. Аллах алардын мындай абалын төмөнкүчө сүрөттөйт:

...Алардын анда (дүйнөдө) кылгандарынын баары текке кеткен жана жасап жаткандары жараксыз болгон. (Худ Сүрөсү, 16)

Аятта да кабар берилгендей, бул адамдардын бүт амбиция, каалоолору да текке кеткен жана ошондой эле ээмин деп ойлогон нерселери да бул чындыктан улам колдорунан чыгып, аларга бир пайда алып келген эмес жана ишке жарабай калган.

Бул жерде бир нерсени жакшы түшүнүү керек: бул чындык «бүт сиз ээ болгон жана ач көздүк кылган мал-мүлктөр, байлык, балдар, түгөйлөр, достор, кызмат даражасы бир күн жок болот, ошондуктан эч мааниси жок» деген жок. «Бул ээ болгондоруңуздун эч биринин өзүн азыр да көрүп-кармап жаткан жоксуз, баары мээңизде көргөн кабылдоолор гана, Аллах сизди сыноо үчүн көрсөткөн сүрөттөлүштөр» деп айтууда. Көңүл бурсаңыз экөөнүн арасында абдан чоң айырма бар.

Адам бул чындыкты азыр кабыл алгысы келбесе жана бүт колумдагылар бар деп өзүн алдаса да, аягында өлгөн соң кайра тирилгенде, б.а. акыретте баары апачык көрүнөт. Ал күнү адамдын «көрүү күчү кескин болот» (Каф Сүрөсү, 22) жана бүт баарын бир топ жакшы түшүнөт. Бирок эгер бул дүйнөдөгү жашоосун элес максаттар артынан чуркап коротсо, анда ал жерде эч жашабаган болгонумда деп калат, аятта билдирилгендей, «аттиң ал (өлүм бүт баарын) токтотуп бүтүргөндө кана. Мал-мүлкүм мага эч пайда бере албады. Күч-кудуретим жок болуп кетти. (Хакка Сүрөсү, 27-29) деп кыйроого дуушар болот.

Акылдуу бир адамдын милдети болсо – бүт ааламдын бул эң улуу чындыгын убакыт бар кезде түшүнүүгө аракет кылуу. Антпесе бүт өмүрүн элестер артынан чуркоого коротуп, аягында чоң кыйроого дуушар болот. Аллах дүйнөдө элестер (же «закымдар») артынан чуркап, Жаратуучубузду унуткан мындай адамдардын акыркы абалын мындайча билдирүүдө:

Каапырлар болсо; алардын амалдары түптүз бир талаадагы закымга окшойт; суусуган аны бир суу деп ойлойт. Аягында ага жеткенде эчтеке таба албайт жана жанында Аллахты табат. Анын эсебин толугу менен берет. Аллах эсепти абдан так тутуучу. (Нур Сүрөсү, 39)

Каапырлар Тарыхтын Эң Чоң Тузагына Түшүшкөн

Заттын өзүн көрө албашыбыз жөнүндөгү чындык заманбап илим тарабынан далилденген жана болгондо да апачык, так жана күчтүү далилдер менен ортого коюлууда. Каапырлар эч ойлонбостон ишенген, бел байлаган, ишенген заттык дүйнөнүн чынында эч качан аша албай турган кабылдоо чегинен ары экенин көрүшүүдө жана буга каршы колдорунан эчтеке келбей жатат.

Адамзат тарыхы бою каапырдык аң-сезим дайыма болуп келген жана ал адамдар өздөрүнө жана жактаган философиясына абдан ишенүү менен өздөрүн жараткан Аллахка баш көтөрүшкөн. Алардын илимге сыйбас сценарийи боюнча заттын башы жана аягы жок эле, жана булардын баарынын бир Жаратуучусу жок эле. Ал адамдар текебердиктен улам гана Аллахты жокко чыгарып жатып, көрүп-кармап жатабыз деген затка (материяга) баш калкалашкан. Бул философияга ушунчалык ишенгендиктен, анын туура эмес экенин далилдей турган түшүндүрмө эч болбойт деп ойлошкон.

Бирок заттын маңызы жөнүндөгү бул китепте баяндалган чындыктар бул адамдарды абдан шок кылды. Себеби бул жерде айтылгандар алардын философиясын тамырынан кыйратып жок кылды жана эч талашууга мүмкүндүк калтырган жок. Бүт ойлорун, жашоосун, текебердиктерин жана каапырдыктарын таяган зат алардын колунан бир заматта учуп кетти.

Аллахтын бир сыпаты – бул каапырларга тузак курушу. «... Алар бул тузакты куруп жатышканда, Аллах да бир тузак (бир жооп) куруп жаткан. Аллах тузак куруучулардын жакшысы» (Энфал Сүрөсү, 30) аяты менен мына ушул чындык айтылган.

Аллах дүйнөнү абсолюттук бир нерсе сыяктуу сездирүү менен каапырларды тузакка түшүрдү жана аларды тарыхта эч көрүлбөгөндөй уят кылды. Мал-мүлктөрүн, кызмат орундарын, наамдарын, жашаган коомун, бүт дүйнөнү абсолюттук нерсе деп ойлошуп, буларга таянуу менен Аллахка бой көтөрүшкөн. Көөп Аллахка баш көтөрүшкөн жана каапырчылыктары арткан. Буларды кылганда жалгыз ишенген нерсеси «зат абсолюттук нерсе» деген ишенимдери болгон. Бирок ушунчалык аңкоо болушкандыктан, Аллахтын аларды толук ороп-курчаганын эч ойлошкон эмес. Аллах каапырлар аңкоолуктан улам кабыла турган абалды Куранда мындайча кабар берген:

Же тузак курууну каалап жатышабы? Бирок (чынында) ал каапырлар (өздөрү) тузакка түшүүчүлөр. (Тур Сүрөсү, 42)

Бул балким тарыхтагы эң чоң жеңилүүдүр. Каапырлар өз ойлорунда текеберленип, динди жана ыйман келтиргендерди шылдыңдап жатышканда негизи чоң бир оюнга туш болушуп, Аллахка карата жаман бир желтенүү менен баштаган согушта толук жеңилишти.

«Ушинтип Биз ар өлкөнүн алдыңкыларын, ал жерде тузак курушсун деп, ал жердин күнөөкөр-кылмышкерлери кылдык. Чынында болсо алар тузакты өздөрүнө гана курушат жана муну түшүнүшпөйт» (Энъам Сүрөсү, 123) аяты Жаратуучубуз Аллахка баш көтөргөн ушул сыяктуу каапырлардын кандай аңкоолук ичинде экенин жана кандай натыйжага кабылаарын апачык кабар берет.

(Калп) Аллахты жана ыйман келтиргендерди алдашат. Бирок алар өздөрүн гана алдап жатышат жана (муну) билишпейт. (Бакара Сүрөсү, 9)

Каапырлар өз ойлорунда тузак курууга аракет кылып жатканда аятта «билишпейт» деп айтылгандай, абдан маанилүү бир чындыкты байкай алышкан эмес: башынан өткөргөн бардык окуяларынын мээлеринде ишке ашканын жана бүт кылган иштери сыяктуу, курган тузактарынын да мээлеринде экенин... Ушундай аңкоолуктары себебинен да Аллах менен жалгыз экенин унутушуп, өздөрүн өздөрү тузактуу бир планга түшүрүшкөн.

Ар доордо Аллах каапырлардын тузагын тамырынан жыгыта турган бир чындыкка аларды жолуктурган. Аллах «...эч шексиз, шайтандын тузагы абдан алсыз» (Ниса Сүрөсү, 76) аяты менен бул тузактардын али курулганда эле натыйжасынын кыйроо экенин да кабар берген. Жана ыймандууларды болсо «...алардын тузактары силерге эч зыян тийгизбейт...» (Али Имран Сүрөсү, 120) аяты менен сүйүнчүлөгөн.

Аллах башка бир аятында «каапырлардын иштери түптүз бир талаадагы закымга окшойт; суусаган аны бир суу деп ойлойт. Аягында ага жеткенде эчтеке таба албайт жана жанында Аллахты табат...» (Нур Сүрөсү, 39) деп кабар берген. Каапырдык көз-караш болсо бул аятта ишарат кылынгандай, баш көтөргөндөр менен дүйнө жашоолорун динди шылдыңдоо менен өткөргөндөр үчүн бир «закым» болот; ага ишенип колдорун сунганда, ал философиянын алдамчылыгын түшүнүшөт. Аллах аларды ушундай бир закым менен алдап, затты абсолюттук бир нерседей көрсөткөн. «Чопчоң» адамдар, профессорлор, астрономдор, биологдор, физиктер, наам, даражалары кандай гана болбосун, затты өздөрүнө жасалма кудай кылып алышкандыктан, ушул оюнга түшүшүп, жаш балдардай алданышкан жана уят болушкан. Эч качан өзүнө жете албаган затты абсолюттук деп ойлошуп, анын үстүнө философияларын, идеологияларын курушуп, ал жөнүндө берилип талашышып, шылдыңчыл сөздөрдү айтышкан. Булардан улам өздөрүн абдан акылдуу элестетишип, аалам жөнүндө ой жүгүртө алабыз деп ойлошкон жана эң негизгиси өздөрүнүн чектүү акылдары менен Аллахты жоромолдой алабыз деп ойлошкон. Аллах алардын мындай абалын бир аятында мындайча билдирет:

Алар (ишенбегендер) бир план курушту. Аллах да (буга каршы) бир план курду. Аллах план куруучулардын эң жакшысы. (Али Имран Сүрөсү, 54)

Бул дүйнөдө кээ бир тузактардан кутулуу мүмкүн болушу ыктымал, бирок Аллах каапырларга курган бул тузак ушунчалык бекем болгондуктан, алар эч кутула алышпайт. Эмне гана кылышпасын, кимге гана кайрылышпасын, аларды куткара турган Аллахтан башка бир жардамчы таба алышпайт. Аллах Куранда кабар бергендей, ...өздөрү үчүн Аллахтан башка бир коргоочу дос жана жардамчы таба алышпайт. (Ниса Сүрөсү, 173)

Шексиз бул чындыкты түшүнүү чектен чыккан каапырлар үчүн эң үрөй учура турган бир окуя. Себеби алар абдан таянган заттын алардан өтө алгыс бир чек ара менен бөлүнгөн болушу – өздөрү айткандай, бул дүйнөдө турганда эле, «өлбөй туруп бир өлүм» деген мааниге келет.

Бул чындыктын натыйжасында Аллах менен өздөрү жалгыз калышкан. Аллах «аны жалгыз кылып жаратканымды Мага кой» (Мүдессир Сүрөсү, 11-15) аяты менен ар бир адамдын Анын Кабатында негизи жападан жалгыз экенине көңүл бурган. Бул улуу чындык дагы көп аятта кабар берилген:

Ант болсун, силерди алгач жаратканыбыз сыяктуу (бүгүн да) «бир бирден, жападан жалгыз (абалда) Бизге келдиңер жана силерге бергендерибизди аркаңарда калтырдыңар... (Энъам Сүрөсү, 94)

Жана алардын баары кыямат күнү Ага «жападан жалгыз жана бирден» келишет. (Мерйем Сүрөсү, 95)

Бул аяттардагы чындыктын дагы бир мааниси мындай: затты кудай тутунгандар, динди жокко чыгаруу менен Аллахтын аяттары жөнүндө «шылдыңчыл талаштарга түшкөндөр» Аллах келишкен жана кайра Ага кайтышкан же кайтууну күтүшүүдө. Алар – кааласа да, каалабаса да- Аллахка моюн сунушкан. Азыр бүт адамдар сыяктуу сурак күнүн күтүшүүдө жана ал күнү баары бир-бирден суракка алынышат. Канчалык түшүнгүлөрү келбесе да...

Жыйынтык

Каапырлар дагы бир абдан маанилүү чындыкты билиши керек: алар ыйман келтиргендерди шылдыңдап жатканда же ар кандай жаман иштер менен аларга зыян тийгизүүгө аракет кылып жатышканда, негизи Аллах алар үчүн жазган тагдырга моюн сунушкан. Алардын ар бир шылдыңчыл сөзү, жаман көз-карашы, ойлоруна келген ар бир каапырдык ой, түзгөн ар бир планы – Аллах аныктаган тагдырдын бир бөлүгү. Каапырлар билишпесе да, Аллахка моюн сунушкан. Жана Аллахтын буйругуна моюн сунуп, бул дүйнөдө ыймандууларга маанилүү бир кызмат көрсөтүшүүдө. Дин ахлагына моюн сунган адамдарды шылдыңдап жатышканда, ыймандуулар бул мамилелерге сабыр кылышууда жана Аллахка болгон жакындыктары себебинен барктуу бир даражага, Аллахтын чексиз кооз бейиштерине татыктуу болушууда.

Каапырлар болсо эч качан өзүн көрүп, кармай албаган дүйнөнүн өзүн көрүп жатабыз деп ойлошуп, уят болушкан. Бир күнү түштөн ойгонгондой ойгонушат жана бир заматта бул «улуу чындыкты» көрүшөт. Жер бетинде дээрлик көз ачып жумганчалык убакыт гана жашаганын түшүнүшөт жана каапырчылык кылганына абдан бушайман болушат. Сурак күнүндө ал күнгө чейин айткан шылдыңчыл сөздөрү, шылдыңчыл көз-караштары, шылдыңчыл мамилелери бир-бирден алдыларына коюлат. Ал тургай, өз дене органдары да алардын зыянына каршы күбө болушат. Аллах бул чындыкты Куранда мындайча кабар берген:

Ал күнү алардын тилдери, колдору жана буттары алардын зыянына кылгандары жөнүндө күбөлүк беришет. Ал күнү Аллах алар татыктуу болгон жазаны толук берет жана алар Аллахтын эч шексиз акыйкат экенин билишет. (Нур Сүрөсү, 24-25)