Мунарадагы кичинекей адам биздин пикирибиз эмес. Материалисттердин пикиринин табигый бир натыйжасы. «Зат абсолюттук нерсе» деген жаңылыш пикирди өжөрдүк менен жактаган, биз заттын сыртта бар болгон өзүн (оригиналын) көрүп, сезип жатабыз деген бир материалист бул кызыктай жыйынтыкты жактоого мажбур. Себеби көргөн жана сезген денесинен тышкары, бул денени жана ал турган аймакты чокусунда алып жүргөн башка бир дененин да бар экенин айтууда.
 Considering materialist claims, one is forced to make the clearly nonsensical claim that there is a giant person who carries the entire universe in his brain and who has no idea where he is going! |
Муну тереңирээк караган сайын, материалисттик пикирдин канчалык тантык бир ойду айтып жатканы апачык көрүнөт.
Негизи материалисттер өздөрүн да чочута турган бир жандыкты адам катары сүрөттөшүүдө. Бул үркүтүүчү көрүнүштү тереңирээк карайлы: материалист бүт ааламды башынын ичинде кичинекей бир жерде көтөрүп жүргөн, аны менен жакын алектенген дөө бирөөнү сүрөттөөдө. Күн, ай, жылдыздар жана бүт жарык булактары мээсинин ичинде болгондуктан, бул дөө мажбурлуу түрдө караңгы жерде жүрөт. Бул дөөнүн буттары менен колдору –биздин чен-өлчөмдөрүбүзгө салыштырмалуу- жүздөгөн метр узундукта. Б.а. материалист «чымкый караңгыда, мээсинин ичинде көтөрүп жүргөн аалам менен бирге басып жүргөн, каерге барганын эч ким билбеген чоң бир дөө – бул адам» деген жыйынтыкка барат.
Бирок көңүл бурулган болсо, бул дөө адамдын бар экенине ишенүү материалисттик философиянын гана бир зарылчылыгы. Себеби биз көргөн жана тийген денебиздин өзүн көрүп, сезип жатканыбызга ишенүү үчүн башка эч кандай себеп жок. Мындай нерсеге эмне үчүн ишенишибиз керек? Мунун чындык экенине эч кандай далил жок турганда; эч ким мындай бир денени көрбөсө, укпаса, ага тийбесе, ал жасаган кандайдыр бир нерсенин изин көрбөсө, эмне үчүн андай кызыктай бир дөө адам бар экенин кабыл алалы?
Материалисттик философияны сокурдук менен кабыл алуудан тышкары, мындай кыялдагы бир заттык (материалдык) адамдын бар экенине ишенүү үчүн эч себеп жок.
Бул бизди абдан маанилүү бир чындыкка алып барат: биз көргөн, сезген дүйнө бир кабылдоолор дүйнөсү болгондуктан, бул кабылдоолордун баарын чексиз илим, акыл жана күчкө ээ бир Жаратуучу жаратууда жана бизге көрсөтүүдө. Ал Жаратуучу – Куранда айтылгандай, «ааламдардын Рабби» Улуу Аллах.
Бул улуу чындыктын андан да тагыраак мааниси мындай: бүт нерселерди Аллах жоктон жараткан. Бирок бүт нерселер Ислам аалымдарынын айтышы боюнча, «сезим жана элес» даражасында, б.а. бир кабылдоо (сезим) катары жаратылышкан. Аллах адамга Өз рухунан үйлөгөндүктөн, адам бул кабылдоолордун кээ бирлерин кабылдайт жана буларды «дүйнө, аалам, зат, буюм» сыяктуу аттар менен атайт. Бул аттарды да адамга Аллах үйрөткөн. Аллах жараткан бул кабылдоолордун баары Ага толук моюн сунган жана Анын каалоосу менен кыймылдайт. Жаратылган нерселердин Аллахтан көз-карандысыз бир заты жок. Аллах гана акыйкат, башкалардын баары Ал сезим даражасында жараткан элестер.
Ислам тарыхынын эң чоң аалымдарынын бири катары кабыл алынган Имам Раббани Mektubat (Мектубат) аттуу эмгегинде муну мындайча түшүндүргөн:
Аллах эле бар эле, башка нерсе жок эле.
Жашыруун кемчиликсиздигинин ачыкка чыгышын каалады; ысымдарынын ар бирине бир мазхар (көрүнүү жери) талап кылды. Ал мазхарга кемчиликсиздигин көрсөтүү үчүн. Анын вүжуд мазхарийетин жана тевабиини болсо адемден (жоктуктан) башка нерсе кабыл албады. Себеби... вүжуддун (бар болуунун) теңдеши жана тескериси адем (жоктук) гана.
Маани ушундай болгондуктан, Сүбхан Хак кемчиликсиз кудурети менен адем (жоктук) ааламында ысымдардын ар бири үчүн мазхарлардан бир мазхар дайындады. Жана аны сезим жана элес даражасында жаратты. Каалаган убакытта жана каалаган абалда... Ааламдын сүбуту (туруктуулугу) сезим жана элес даражасында болуп, тышкы даражада эмес... Сыртта болсо улуу Важиб Заттын (Аллахтын) зат менен сыпаттарынан башкасы туруктуу жана бар болууга... (Mektubat-ı Rabbani, 470. Mektup, çev. Abdulkadir Akçiçek, Çile yayınevi, 1983, s. 517-18)
Имам Раббани башка бир мектубунда (катында) болсо бүт материалдык ааламдын элес даражасында гана жаратылганына дагы бир жолу басым жасайт:
Жогоруда мындай бир сүйлөм колдондум: «Сүбхан Хактын халкы (Аллахтын жаратышы) сезим жана элес даражасында.» Мунун мааниси мындай: «Аллах Таала буюмду ушундай бир даражада жараткан, ал даражада буюм үчүн сезим жана элестен башка бир жерде сүбут (туруктуулук) жана хусул (бар болуу) жок. (Mektubat-ı Rabbani, 357. Mektup, çev. Abdulkadir Akçiçek, Çile yayınevi, 1983, s. 163)
Көңүл бурулган болсо, Имам Раббани биз көргөн ааламдын, б.а. бүт нерсенин «элес даражасында», б.а. кабылдоо даражасында жаратылганына өзгөчө басым жасоодо. Бул элес даражасындагы ааламдын сыртында (сыртта) болсо Аллахтын Заты гана бар.
… All of you will return to Allah and He will inform you about what you were doing.
(Surat al-Ma’ida: 105)
… They know an outward aspect of the life of this world but are heedless of the Hereafter.
(Surat ar-Rum: 6-7)
Көрүнүп тургандай, биз заманбап физика жана физиология аркылуу жеткен илимий чындыктар бизге Ислам илимдүүлөрү тарабынан кылымдар мурда кабар берилген бир чындыкты тастыктоодо: зат бир элес, акыйкат (чыныгы Зат) болсо затты жоктон жараткан Улуу Аллах.
Бул жерде айтылган чындык – адам түшүнгөндө, анын жашоого болгон көз-карашын тамырынан өзгөртө турган абдан улуу бир сыр.
Адамдардын көпчүлүгү бул сырдан кабарсыз жашашат. Көзгө көрүнгөн, кол менен кармалган жана «зат» деп аталган элестерди абсолюттук чындык деп ойлошот. Бул жаңылыштыкка түшкөн адамдардын эки көз-карашы бар:
1) Материализм: Затты абсолюттук чындык деп ойлогон адамдардын көпчүлүгү заттан башка эч нерсе жок деген жаңылыштыкты айтышат. Бул батыл (жалган) ишенимдин философиядагы аты материализм. Материалисттер Аллахты караңгылык менен жокко чыгарышат. Рухтун бар экенин жана өлүмдөн кийин жашоонун бар экенин да жокко чыгарышат.
2) Жарым материализм: Затты абсолюттук чындык деп ойлогон адамдардын кээ бирлери болсо заттан башка да бир нерселер бар экенине ишенет, бирок анткен менен зат «абсолюттук нерсе», башка нерселер ага караганда көбүрөөк салыштырмалуу деген күмөндө. Көп колдонулган «метафизика» (физика үстү) же «табият үстү» сыяктуу сөздөрдүн негизи ушуга таянат. Мындай ишенимдеги адамдар зат абсолюттук нерсе, Аллах болсо (Аллахты аруулайбыз) радио толкундар сыяктуу деп божомолдошот. Аллах «асманда» же ааламдын башка бир жеринде деген сыяктуу батыл (жалган) ишенимдер да ушунан келип чыккан.
Бул эки көз-караш тең чоң бир жаңылыштык жана дүйнөнүн чыныгы жүзүн түшүнө албоодон келип чыккан. Аллах бул чындыкты Куранда мындайча кабар берет:
Ал каалаганына жардам берет. Ал күчтүү жана улуу, коргоочу. (Бул) Аллахтын убадасы; Аллах убадасынан кайтпайт. Бирок адамдардын көбү билишпейт. Алар дүйнө жашоосунун тыш тарабын билишет. Акыреттен болсо капылет калышкан. (Рум Сүрөсү, 5-7)
Аяттагы «тыш тарабы» сөзүнүн арапчасы «захир» сөзү. «Захир» сөзү «тышкы көрүнүш» маанисине келет. Мунун антоними болсо «батын» сөзү жана окуялардын сыртка көрүнбөгөн чыныгы жүзү, ички тарабы маанисине келет. Каапырлар дүйнөнүн захирин (тышкы көрүнүшүн) гана билишет. Ушул себептен, Аллахтын бар экенин, кудуретин, бүт нерселерди башкарып тураарын түшүнө алышпайт. Кээ бирлер Аллахты жокко чыгарып, материалист болот, кээ бирлер болсо Аллахтын бар экенине ишенет, бирок Анын кудуретин түшүнө албайт жана жарым материалист болот. Куранда Аллахтын бар экенине ишенген, бирок Анын чексиз кудуретин, бүт нерсени башкарып тураарын түшүнө албаган жана ушул себептен ар нерселерди Аллахка шерик кошкон адамдар жөнүндө көп айтылат.
Заттын мээбизде кабылдаган абалын гана билээрибизди түшүнгөн адам болсо бул жаңылыштыктардан бүтүндөй кутулат жана дүйнө жашоосун батынын (ички тарабын) билген болот.
Бул ички тараптын маанилүү бир жагы мейкиндик түшүнүгүн жок кылышы.
Зат деп аталган бүт нерсенин (өз денебиз, айланабыздагы буюмдар, бутубуз койгон жер, күн, планеталар, жылдыздар ж.б.) негизи мээбизде кабылдаган абалын билебиз; түшүбүздөгү сыяктуу. Ошондуктан булардын чынында кандай экенин билбейбиз.
Бул чындыкты түшүнгөн адам көп адамдар кабылган жаңылыштыктардан кутулат. Бул жаңылыштыктардын башында мейкиндик түшүнүгүнө болгон ишенимден келип чыккан «Аллах каерде» суроосу турат. Адамдардын көпчүлүгү Аллахты (Аллахты аруулайбыз) алыста, асманда же ааламдын башка бир жеринде деп ойлошот. Бул сабатсыз ишеним Куранда Фараон кыссасында айтылат. Фараон чоң сабатсыздык менен «Египеттин Раббиси менмин» деп (Аллахты аруулайбыз), «Аллах асманда» деген. Муну кабар берген аяттар төмөнкүдөй:
Фараон (шылдың менен): «Эй Хаман, мага бийик бир мунара кур; балким ал жолдорго жете алам, асмандардын жолдоруна. Ошентип Мусанын кудайына чыга алаармын... (Момун Сүрөсү, 36-37)
Бирок чынында болсо, Аллах бүт жерде жана бүт нерсени орогон. Бул чындык бир Куран аятында мындайча айтылат:
Чыгыш да Аллахтыкы, батыш да. Каякка бурулсаңар, Аллахтын жүзү ошол жакта. Шек жок, Аллах курчоочу, билүүчү. (Бакара Сүрөсү, 115)
Аллах жалгыз абсолюттук Зат катары бүт ааламды, бүт адамдарды, жерлерди, асмандарды, бүт тарапты ороп курчаган жана Аллах бүт ааламда көрүнүүдө. Хадистерде риваят кылынгандай, Пайгамбарыбыз (сав) Аллах асманда деп айткан бир адамга туура айттың деген. Бирок бул риваят Аллахтын бүт тарапта экенине карама-каршы келбейт. Себеби дүйнөнүн сиз турган жериндеги бир киши колдорун асманга көтөрүп, Аллахка дуба кылса жана Аллах асманда деп ойлосо, түштүк уюлда башка бир адам да ушул сыяктуу Аллахка кайрылса, түндүк уюлда бир адам колдорун асманга көтөрсө, Япониядагы бир адам, Америкадагы бир адам, Экватордогу бир адам да ошол сыяктуу колдорун асманга көтөрүп, Аллахка кайрылса, анда кандайдыр бир туруктуу орунду көрсөтүү мүмкүн болбойт. Ошол сыяктуу ааламдын жана космостун ар кайсы жериндеги жиндер, периштелер, шайтандар да асманды карап дуба кылса, кандайдыр бир туруктуу асмандан же тараптан сөз кылуу мүмкүн болбойт, бүт ааламды курчаган бир абал келип чыгат. Сиз кайсы тарапка бурулсаңыз, Аллахтын көрүнүшү ошол жакта.
Аллах бүт жакта болгондуктан, бизге бүт нерседен жакыныраак. Бул адамдардын көпчүлүгү алданган «аралык» сезимин жок кылган бир чындык. Адамдар көбүнчө өз денелеринин жанында көргөн нерселерди «жакын» деп аташат. «Сизге эң жакын нерсе эмне» деген суроо берилсе, буга «кийимим, саатым, көз айнегим» деп же «денем» деп жооп берет. Чынында болсо Аллах адамга булардын баарынан жакыныраак. Бир Куран аятында бул сыр мындайча кабар берилет:
Ант болсун, адамды Биз жараттык жана напсисинин ага кандай азгырыктарды берип жатканын билебиз. Биз ага күрөө тамырынан жакыныраакпыз. (Каф Сүрөсү, 16)
Бул чындыкты түшүнгөн адам Аллахтын өзүнүн жалгыз досу, жалгыз велиси, жалгыз жардамчысы экенин түшүнөт. Ошентип Курандын алгачкы сүрөсү болгон Фатиха Сүрөсүндөгү «Биз Сага гана ибадат кылабыз жана Сенден гана жардам сурайбыз» деген дубанын сырын түшүнөт. Ошол сыяктуу, дүйнөдөгү бүт иштердин Аллахтын каалоосу менен ишке ашаарын, Ал аныктаган тагдырга жараша болоорун, эч бир адамдын жана жандыктын Аллахтын эркинин тышына чыга албашын да түшүнөт. Бул төмөндөгү Куран аятында кабар берилген сырды түшүнүү болот:
Асмандарда жана жердегилер Ага тиешелүү; баары Ага «көңүлдөн моюн сунган» абалда. (Рум Сүрөсү, 26)
Мейкиндиктин бир кабылдоо экенин түшүнүү акырет жашоосунун кандайча болоору жөнүндөгү туура эмес түшүнүк, күмөндөрдү да жок кылат. Акыретке ишенбеген же акыреттин бар экени жөнүндө күмөн санаган адамдардын көпчүлүгү абдан туруктуу жана тең салмактуу деп ойлогон ааламдын кантип жок болуп, мунун ордуна бейиш жана тозокту ичине камтыган жапжаңы бир ааламдын курулаарын түшүнө албайт. Чынында болсо, ал туруктуу жана тең салмактуу деп ойлогон аалам – Аллах анын рухуна көрсөткөн кабылдоолордун жыйындысы гана. Бир кабылдоонун жок болуп, ордуна башкасынын адамга берилиши болсо Аллах үчүн абдан оңой. Адам түнкү уйкусунда көрүп жаткан түшүнөн бир заматта ойгонуп, такыр башка бир ааламга («чыныгы жашоо» деп ойлогон бул дүйнөгө) өтө алган сыяктуу, дүйнө жашоосунан акырет жашоосуна да ушундайча өтөт. Туруктуу жана тең салмактуу деп ойлогон, бирок чынында Аллахтын тынымсыз жаратышы менен турган аалам чоң бир кыямат менен жок болот жана андан соң бейиш менен тозок жаратылат.
Заттын бир элес экенин, мейкиндиктин мээбиздеги бир кабылдоо экенин жана Аллах сезим жана элес даражасында жараткан бир дүйнөдө жашап жатканын түшүнгөн адам дагы көптөгөн чоң сырларга ээ болот. Адамдардын көпчүлүгүнөн айырмаланып, «себептер» (б.а. Аллах жараткан окуялар жана жандыктар) ичинде сыгылуудан кутулат. Себептерге «кыймыл дубасы» катары гана кайрылат. Чынында болсо бүт жакшылык менен жамандыктын Аллахтан экенин билет жана ар ишинде Ага дуба кылып Андан жардам сурайт. Мал-мүлк, байлыкка ач көздүк кылбайт. Адамдар ашыкча маани берген мал-мүлктөрдүн; мисалы чоң үйлөрдүн, люкс машиналардын, кымбат кийимдердин, маанилүү кызмат орундарынын мээдегисин гана көрөөрүн билгендиктен, аларга маани бербейт. Аллахтын бул көркөм кооздуктарды адамдарды сыноо үчүн жаратканын билет. Буларды каалаганына берет, каалаганынан кайра алат.
Заттын жана мейкиндиктин бир элес экенин түшүнгөн адам Аллахтан башка кандайдыр бир нерседен, жандыктан коркуудан да кутулат. Көргөндөрүнүн баары Аллах жараткан кабылдоолор жана Аллахтын уруксаты болмоюнча, эч ким ага эч нерсе кыла албайт. Тартынып-коркууга ылайыктуу жалгыз Зат – бул Аллах. Муну түшүнгөн адам Аллах «Алар Аллах берген элчилик милдетин аткаргандар (динге чакыргандар), Андан ичи титиреп-корккондор жана Аллахтан башка эч кимден коркпогондор» (Ахзаб Сүрөсү, 39) аяты менен сүрөттөгөн пайгамбарлардын жогорку ахлагына жеткен болот.
… The life of this world is just the enjoyment of delusion.
(Surah Al ‘Imran: 185)
Заттын жана мейкиндиктин бир элес экенин түшүнгөн адам башка адамдар билбеген дагы бир өтө маанилүү сырды түшүнөт: дүйнөдөгү себеп-натыйжа байланыштары заттын физикалык касиеттери себебинен же адамдар арасы мамилелер натыйжасында болуп жаткан жок. Зат бир кабылдоо (элес) болгондуктан, физикалык бир таасири жок. Ар физикалык таасир өз-өзүнчө элес катары жаратылат. Мисалы, ыргытылган бир таш терезени сындырбайт; таштын ыргытылышы жана терезенин сынышы жөнүндөгү көрүнүштөр өз-өзүнчө жаратылат. Кемелерди сууда сүздүргөн «суунун көтөрүү күчү» же канаттууларды абада кармаган «абанын көтөрүү күчү» элес катары жаратылат. Ошондуктан негизи ушул сыяктуу «күчтөрдүн» баары чындыгында Аллахка тиешелүү. Бул чындыкка Куран аяттарында мындайча көңүл бурулат:
Алар үстүнөн тизилип канат кагып, учкан куштарды көрбөй жатышабы? Аларды Рахман болгон Аллахтан башкасы бош абада кармаган жок. Шексиз Ал – бүт нерсени толугу менен көрүүчү. (Мүлк Сүрөсү, 19)
Аллахтын жердегилерди жана деңизде Анын буйругу менен сүзүп жүрүүчү кемелерди силердин пайдаланууңарга бергенин көргөн жоксуңбу. Жана (Өз) уруксаты болмоюнча, асманды жердин үстүнө түшүүдөн сактайт. Шексиз, Аллах адамдарга карата боорукер, абдан мээримдүү. (Хаж Сүрөсү, 65)
Бул сырды түшүнгөн ыймандуу адамдын башка адамдар менен болгон мамилелери да адамдардын көпчүлүгү кабыл алган себеп-натыйжа байланыштарынан башкача болот. Бүт адамдарды жана алардын тагдырын Аллах жараткан жана ушул себептен адамдар арасындагы себеп-натыйжа байланыштары да Аллах белгилегендей болот. Мисалы бир аятта Аллах мындай сырды кабар берет:
Эй ыйман келтиргендер, үстүңөрдөгү (жоопкерчилик) өз напсиңер. Силер туура жолго жетсеңер, адашкан силерге зыян бере албайт. Баарыңар Аллахка кайтасыңар. Ал силерге кылгандарыңарды кабар берет. (Маида Сүрөсү, 105)
Эгер Мусулмандар туура жолго жетишсе, адашкандар аларга эч качан зыян бере алышпайт. Бул Аллахтын бир мыйзамы, бирок Анын кудуретин түшүнгөн жана Ага татыктуу ыйман келтирген ыймандууларга тиешелүү. Башка бир аятта Аллахтын башка бир мыйзамы мындайча кабар берилет:
Эркек болсун, аял болсун, бир момун (ыймандуу) катары ким ыкластуу бир амал (иш-аракет) жасаса, албетте, Биз аны сонун бир жашоо менен жашатабыз жана алардын акысын кылгандарынын эң сонуну менен сөзсүз беребиз. (Нахл Сүрөсү, 97)
Ушул сыяктуу дагы көп сырлар ыйман келтиргендер үчүн дүйнөнү такыр башка бир жерге айлантат. Каапырлар үчүн дүйнө жашоосу (колундагы бүт мал, мүлк, кызмат орду жана бийлигине карабастан) ар кандай кыйынчылык, коркуу, тынчсыздануу менен стресске толо бир азап мекени болсо, ыймандуулар үчүн бейиштин бир кичинекей өрнөгүнө айланат.
