2. Мунаранын Чокусундагы Кичинекей Адам
Мурдакы бөлүмдө карагандарыбызды кыскача эстейли: биз көргөн, уккан, тийген жана «зат» деп атаган нерселердин өзүн эч качан биле албайбыз. Биз негизи мээбиздеги кабылдоолорду көрүп, сезебиз. Эч качан мээбизден сыртка чыгып, көргөн, уккан, тийгендерибиздин өзүн көрүп сезе албайбыз, булардын оригиналдарынын кандай экенин башкара албайбыз. Түш менен чыныгы жашоо арасында илимий жактан бир айырма жок, экөөсүн тең мээбизде көрөбүз. Биз абдан чоң деп элестеткен дүйнө - чынында мээбиздин ичине батырылган бир кабылдоолор жыйындысы. Бизден миллиарддаган километр алыста деп ойлогон ири галактикалар – мээбиздеги көрүү борборунда жайгашкан, т.а. бизден «алыста» эмес, тескерисинче «ичибизде» болгон сезимдер (кабылдоолор).
Бул адамдардын көпчүлүгү, балким дээрлик баары билбеген абдан улуу бир чындык. Бирок башкалардын бул чындыктан кабарсыз болушу биз үчүн бир шылтоо боло албайт. Себеби бул «башкаларды» да мээбиздин ичинде көрөбүз. Бир сүрөттөлүштү көрүп жатабыз жана көргөндөрүбүздү түшүнүүдөн биз жооптуубуз. Көргөн адамдарыбыздын баары бизге «бул дүйнөнүн өзүн көрүп жатасыз, копиясын эмес» десе да, бул эч нерсени өзгөртпөйт. Түшүңүздө да миңдеген адамдын бир ооздон «бул бир түш эмес, чындык» дегенине күбө болушуңуз мүмкүн. Бирок бир аздан соң түш бүтөт жана бул адамдар бир заматта жоголушат. Себеби алар элес катары гана болуп, чынында бар эмес эле. Чыныгы жашоо да бир күнү –өлүм менен бирге- ушундайча бүтөт жана биз көргөн нерселердин баары (бизге «бул дүйнөнүн өзү» деген адамдар да кошо) жок болуп кетишет, алардын ордуна жапжаңы бир ааламга туш болобуз. Бул акырет ааламы. Аллах дүйнөдөгү көлөкө заттарды өздөрүнүн жашоо максаты кылып алган же алардан бир нерсе үмүт кылган жана ушундайча аларды путташтырган (ыйык туткан, кудай кылып алган) адамдардын өлүм учурундагы абалын Куранда баяндап жатып, бул чындыкты мындайча түшүндүрөт:
... Аягында элчилерибиз аларга жанын алуу үчүн келгенде, аларга: «Аллахтан башка сыйынгандарыңар кайда?» дешет. «Алар бизди таштап-жоголушту» дешет. (Ошентип) Алар чындап каапыр экенине өз зыяндарына күбөлүк беришти. (Аьраф Сүрөсү, 37)
Kicking of a stone does not prove that one is dealing with the original stone that exists outside. The stone one has experience of is merely a perception in the brain. We can experience the same perception when dreaming. |
Бул жерде түшүндүрүлгөн чындыкка материалисттер каршы чыгышат. Б.а. зат абсолюттук нерсе жана адам аң-сезими да заттын бир натыйжасы деген жаңылыштыкка ишенгендер. Материалисттер көбүнчө бул жерде түшүндүрүлгөн чындык, б.а. заттын өзүнө эч качан жете албашыбыз тууралуу чындык жөнүндө ойлонууну жана талкуу кылууну каалашпайт. Ал тургай, көбүнчө буга ачууланышат. Зат деп аталган түшүнүктүн чынында мээбиздеги сезим абалын билээрибиз 18-кылымда атактуу англиялык ойчул жана поп Жорж Беркли тарабынан системалуу, кенен түшүндүрүлгөндө, материалисттер ачуулуу реакция көрсөтүшкөн. Ошол доордо жашаган материалист ойчул Самуэль Жонсон бир ташты бир тээп, «мына Берклини жыктым» деп кыйкырган. Бирок Жонсондун –жана кийинки ушуга окшогон жоопторду берген башка материалисттердин- мындай примитивдик реакциясы алардын бул теманы түшүнүүдөн канчалык алыс экенин көрсөтүүдө. Себеби ташты тебиши да, дубалдарды ургулашы да заттын өзүн көрүп, сезип жатканына бир далил болбойт. Ошол учурда жасаган жана сезгендеринин баары сезим (кабылдоо) катары мээлеринин ичинде. Ташты тепкен да мээсинин ичиндеги ташты тебүүдө, дубалды ургулаган да мээсинин ичиндеги дубал сүрөттөлүшүн ургулоодо. Түштөрүндө да алар таштарды ушундай реалдуу тепкилеши мүмкүн, бирок таштын мээлериндеги бир кабылдоо гана экенин кабыл алышат.
Материалисттердин буга каршы чыгышынын негизинде муну түшүнө албашы турат. Заттын абсолюттук нерсе экенине өздөрүн догматикалык түрдө ишендирип алышкан жана бул жөнүндө ойлонуудан абдан качынышат. Биз аларды бир аз чын көңүлдөн ойлонууга чакырабыз. Жана ойлонгулары келбеген бир чындыкты алар үчүн ойлонуп түшүндүрөбүз:
Бул чындык мындай: эгер алар заттын өзүн көрүп сезип жатканын кабыл алышса, анда өздөрүн «мунаранын чокусундагы кичинекей адам» катары кабыл алышы керек.
Мунара Жана Чокудагы Жабык Бөлмө
Бул китептин атын да түзгөн бул мунара сөзү теманы жакшыраак түшүндүрүү үчүн колдонулган бир мисал.
Анын мааниси мындай: эгер ушул учурда мээңиздин ичиндеги дүйнө көрүнүшүнүн жана өз денеңизге тиешелүү сүрөттөлүштүн сырттагы оригиналын көрүп жатам десеңиз, анда бүт бул сүрөттөлүштөрдү башынын ичинде көтөрүп жүргөн чоң бир дененин бар экенин да кабыл алышыңыз керек болот. Бул учурда сиз бүт нерсени мээңизде кабылдап жатканыңыз үчүн чоң бир мунаранын чокусундагы кичинекей бир бөлмөгө камалган кичинекей бир адам болосуз.
Мындай жыйынтыкка кантип жетээрибизди баскыч баскыч карайлы:
One has experience of merely the perception and image of everything one believes he possesses formed in the brain. And one can never know their original forms in the outside. |
1) Азыр айланаңызды карасаңыз көп нерселерди көрөсүз. Дубалдар, буюмдар, асман, үйлөр, адамдар, машиналар жана ошондой эле өз денеңиз. Бүт бул буюмдардын баары, денеңиз да кошо, бир жерде.
2) Бул жер кайсы жер болду экен? Мурдакы беттерде айтылгандарды эстесеңиз, бул жердин башка бир жер эмес, түздөн-түз сиздин мээңиздин ичиндеги көрүү борбору экенин байкай аласыз. Б.а. өз денеңиз да кошо, сиз көргөн бүт дүйнө башыңыздын ичинде, мээңиздин арткы тарабынан орун алган бир канча см3 көлөмүндөгү бир жерде. Азыр башыңыздын ичиндеги ушул жердеги китепти карап жатасыз. Китепти колуңуз менен барактап жатканда көргөн жана сезген колдоруңуз мээңиздин көрүү жана тийүү борборлорунда орун алган. Денеңиздин бүт органдары бир жерде; башыңыздын ичинде. Бул китепти окуп жатканда отурган креслоңуз, кресло турган бөлмө да ошол эле жерде.
3) Кабылдоосун көрүп жаткан жана башыңыздын ичиндеги бул денеден тышкары, сырттагы денеңиздин өзүн көрүп жатам деп ишенесизби? Эгер мындай денени көрүп жатам деп ишенсеңиз, анда билип коюңуз, аны ушул күнгө чейин эч көргөн эмессиз. Кандай экени жөнүндө эч кандай так маалыматка ээ эмессиз. Ал дененин кандай экени жөнүндө гипотеза гана жасай аласыз.
4) Эгер дененин өзүн көрүп жатам деп ишенсеңиз, анда анын азыр көргөн денеңиздин сыртында орун алган дөө экенин кабыл алышыңыз керек. Сиз жана көргөндөрүңүздүн баары бул дөөнүн башындагы көрүү борборунан орун алганына караганда, анын заттык денеси өтө чоң болушу зарыл. Азыр сиз турган жердин ылдый жагында далылары, колдору, курсагы, сандары жана буттары жайгашышы керек. (Эгер ал дагы сиз сыяктуу эки колдуу, эки буттуу бир адам болсо.)
5) Анда, сиз бир дөөнүн башында жашаган бир миниатюралык адам болосуз. Б.а. дөө бир мунаранын чокусундагы кулптанган бир бөлмөдө жашаган, бул бөлмөдөн эч качан чыга албаган, алдына коюлган экранды гана караган, камалган бир адам болосуз. Мунара – сиз өзүн көрүп жатам деген денеңиз, сиз көргөн дене болсо мунаранын чокусунда камалган кичинекей адам.
If you claim that you have a body whose exterior you perceive from the outside, then you must accept that you live imprisoned at the top of a giant tower; that you can never leave that room, but only watch the screen in front of you. |
Бул дөө мунараны (б.а. сиз өзүн көрүп жатам деген денеңизди) эч качан көрө албайсыз. Себеби мунаранын чокусундагы кичинекей караңгы бөлмөгө кулптангансыз. Өмүр бою ал бөлмөдөн чыга албайсыз. Ошол караңгы бөлмөнүн дубалдарына чагылтылган сүрөттөлүштөрдү көрөсүз. Бул сүрөттөлүштөрдөгү кээ бир нерселер (мисалы жылдыздар) сизге балким миллиондогон километр алыстадай сезилиши ыктымал. Бирок чынында дайыма ошол кичинекей бөлмөнүн ичинде чыгаарсыз.
Муну жакшыраак түшүнүү үчүн телевизорлордо көп кездешчү фантастикалык мультфильмдерден да бир мисал берүүгө болот. Бул мультфильмдердин кээ бирлеринде дөө бир дене башындагы башкаруу борборунда отурган бир адам тарабынан башкарылат. Мисалы, «Voltran» аттуу белгилүү мультфильмде дөө роботтор баш тарабындагы борбордо отурган бир адам тарабынан башкарылышат. Дөө робот бул адамдын буйругуна жараша кыймылдайт. Адам – дөө бир мунарадай чоң роботтун ичинде отурган кичинекей бир дене.
Эгер азыр көрүп, сезип жаткан денеңиздин өзүн көрүп жатам деп ишенсеңиз, анда ушундай бир системаны кабыл алышыңыз керек. Башкача айтканда, «бир мунаранын чокусундагы бөлмөдө отурган кичинекей адам» же «дөө бир роботтун чокусунда отурган кичинекей адам» экениңизди кабыл алышыңыз керек.
Эгер азыр көрүп, сезип жаткан денеңиздин бою болжол менен 1,80 метрдей деп ойлосоңуз, анда салыштырма жасаганда, сырттагы өзүн көрүп жатам деген дененин бир канча см3 көлөмүндөгү кабылдоо борборлоруна салыштырмалуу бир дөөгө айланышын да кабыл алышыңыз керек. Эгер денеңиз бир мунара, буларды кабылдаган «мен» ал мунаранын чокусундагы клеткада жашаган бир адам деп кабыл алынса, анда бул мунаранын бою жүздөгөн метр болушу зарыл. Эгер «мен» деген дене көрүнүшүңүз 1,80 метр болсо, анда өзүн көрүп жатам деп кабыл алган денеңиз жүздөгөн метр болушу керек.
Муну мындай бир мисал менен да түшүндүрүүгө болот: мээсинде көргөн машинанын сырттагы оригиналын көрүп жатам деп ойлогон адам төмөнкүлөрдү ойлошу керек.
-Машинага тиешелүү сүрөттөлүш адамдын мээсиндеги көрүү борборунда пайда болот. Көрүү борбору болсо жалпысы бир канча см3 көлөмүндөгү бир жер. Эгер бул жерге бир канча метр көлөмүндөгү бир машина сүрөттөлүшү батып жатса, анда бул жер дагы эң аз ошончо чоңдукта болушу керек.
If you claim that you are seeing the original of a wide valley, then the visual center in your brain must be an area many square miles in size. |
-Эгер бул жер бир канча метр кеңдикте болсо, анда адам мээси да ушуга жараша абдан чоң көлөмдө болушу зарыл.
-Эгер адам мээси мынчалык кенен бир жерди ээлесе, анда адам денеси да мээсинин көлөмүнө жараша километрлеген узундукта болушу керек.
Бул жерде бир машинаны көргөн адам жөнүндө гана сөз болду. Муну километрлерге созулган бир өрөөндү караган адам үчүн элестетели. Эгер өрөөндүн өзүн көрүп жатам десе, анда бул адамдын көрүү борбору да ошол сыяктуу эң аз километрлеген квадраттык бир аянтты ээлеши зарыл. Анда адамдын мээси, ички органдары, колдору, буттары да ушуга жараша өтө зор бир чоңдукка жетиши керек.
Бул мүмкүн эмес, демек сыртта бир канча метрлик бир машина же километрлеген квадрат аянтты ээлеген бир өрөөн бар деп айтуу жана адам булардын оригиналдарын көрүп жатат деп айтуу такыр логикасыздык эмеспи?
