Клетка Ичиндеги Системалар

Белок өндүрүшүнүн кантип башталаарын, кайсы процесстерден тураарын карадык. Бирок өндүрүш жасоо үчүн эң керектүү нерсенин чийки зат экени баарыбызга белгилүү. Ал чийки заттар өндүрүш процессине кошула алышы үчүн белгилүү процесстерден өтүп, тазаланып, колдонууга ыңгайлуу абалга алып келиниши керек. Мисалы, пластмасса сыяктуу көп продукттар мунайзаттан алынганы менен, өндүрүш этабына келгенге чейин тазаланып, химия лабораторияларында көптөгөн ара процесстерден өткөн соң өндүрүшкө даяр чийки затка айланат.

Ушул эле технологиянын мындан да татаалы клеткада колдонулат.

Клеткадагы Лаборатория

Клеткага кирген азыктар өтө масштабдуу химиялык процесстер натыйжасында майдаланып, жаңы өндүрүштөр үчүн чийки затка айландырылат. Натыйжада эми аларды ар кайсы тармакта колдонууга болот. Ал чийки заттар синтезделе турган белокторду түзө турган аминокислоталарды эле эмес, клетка ар кандай иштеринде колдоно турган химиялык заттарды да камтыйт.

1-Exocytic Vesicles The budding vesicles of the Golgi body carry the substances they contain towards the cell membrane. The substances that the cell doesn't want or for which the body has no need are ejected from the cell. 2-Golgi Body Transported proteins and lipids are stored here, and classed according to their duties. Substances are then stored in cell organelles as needed. 3-Transport Vesicles Vesicles deliver proteins and lipids to the Golgi body, where they will be stored. 4-Endoplasmic Reticulum (ER) Many proteins are produced by ribosomes found on the surface of the rough ER. Lipids, on the other hand, are synthesized on smooth ER. Both substances are either secreted out of the cell or stored. 5-Endocytic Vesicles Forming as buds on the cell membrane, they import substances from outside the cell. When they arrive at the lysosomes, digestive enzymes break them down, along with their contents. 6-Lysosomes Containing digestive enzymes, they produce basic raw materials the cell needs by digesting macromolecules arriving from outside the cell. The vesicle that enters the cell transports substances to the lysosomes. 7-Microbodies Just like lysosomes, they contain digestive enzymes that break down substances such as fats and hydrogen peroxide.
	a. Cell Membrane b. Rough ER c. ER
Figure 4.3 Proteins are built according to DNA instructions. In the nucleus, synthesized RNA receives from the DNA the relevant instructions needed for protein synthesis. It takes these instructions to the ribosomes and carries out protein synthesis on these organelles. Proteins synthesized on ribosomes found on the surface of the endoplasmic reticulum are deposited at the endoplasmic reticulum for transport.

Ичинде бул процесстер жасалган «лизосома» аттуу органелл өтө жогорку технологиялуу бир химия лабораториясын эске салат. Лизосомада болжол менен 36 түрдүү фермент ар кандай азык заттарды сиңирүү үчүн кызмат кылат. Мисалы, белок сиңирүү үчүн 5, нуклеиндик кислоталар үчүн 4, полисахариддер үчүн 15, липиддер үчүн 6, органикалык сульфаттар үчүн 2, органикалык фосфаттар үчүн 4 түрдүү фермент ишке киришет. Бир эле ферменттин химиялык түзүлүшү, физикалык өзгөчөлүктөрү, кылган татаал иштери менен укмуш ылдам кыймылдашы эске алынганда, 36 түрдүү ферменттин болжол менен 1 микрондук (миллиметрдин миңден бири) бир органеллде кызмат кылышынын канчалык чоң бир керемет экени жакшыраак көрүнөт. Мынчалык күчтүү майдалоочулар ушунчалык гармонияда, клеткага да, бир-бирлерине да эч зыян тийгизбестен иштешет.

Клетка Ичи Транспорт

Клетканын ичинде өндүрүлгөн продукттар жана ал продукттардын чийки заттары болсо «эндоплазмалык ретикулум (тармак)» деп аталган каналдар аркылуу ташылат. Белок өндүргөн рибосомалар да көбүнчө ушул транспорттук линиянын жакын жерлерине жайгаштырылган. Заводдордун атайын автожол, темир жолу жана деңиз жолуна жакын жерлерге курулушу сыяктуу.

1. Smooth ER tubes 2. Vesicle 3. Newly formed vesicle 4. Budding vesicle	5. Ribosomes on the endoplasmic reticulum 6. Cisternal spaces between the rough endoplasmic reticulum 7. Cross section of rough ER tubes
Figure 4.1 A) The endoplasmic reticulum, which facilitates transport of substances within the cell B) Rough endoplasmic reticulum (with ribosomes) C) Cross section of rough endoplasmic reticulum (with ribosomes)

Клетканын Пакеттөө Системасы

Клетканын ичиндеги ар бир майда-бараттын улуу бир акыл менен, өтө аяр жаратылганы ачык көрүнүп турат. Мунун дагы бир мисалын клетканын ичиндеги «пакеттөө системасын» караганыбызда көрө алабыз.

Заманбап соода жана өнөр-жайда өндүрүлгөн бир товар үчүн эң негизги маселелердин бири – бул пакеттөө, экинчиси болсо керектөөчүгө жеткирүү. Өзгөчө тамак-аш өнөр-жайында продукттун бузулбастан, көп убакытка чейин чыдай турган кылып пакеттелиши шарт. Учурдагы технология бул маселелерге акыркы бир канча он жылда гана чечүү жолун таба алды. Ал эми клеткаларда болсо жогорку технологиялуу бир пакеттөө, ташуу жана кампалоо системасы адамзат жаратылгандан баштап миңдеген жылдан бери, миллиарддаган адамдын ар биринин триллиондогон клеткасында дайыма иштеп келатат.

Бул пакеттөө ишин гольджи аппараты деп аталган бир клетка органелли жасайт. Чыгарылган заттарды чогултуп, кичинекей вакуольдор абалында пакеттейт. Пакеттелген ал заттар муктаждыкка жараша же сакталат же болбосо сыртка чыгарылат.

1. Budding vesicle 2. Cisternal spaces Figure 4.2 Electron micrograph of Golgi body This packaging system is carried out within an organelle called the Golgi body (see Figure 4.2). It accumulates secreted substances, then packages them into small vesicles where they are either stored as needed, or exported out of the cell.

Figure 4.4 1. Plasma membrane: control of material exchanges, regulation of cell-environment interactions 2. Golgi complex: modification, distribution and storage of substances 3. Lysosome: digestion, breakdown 4. Endoplasmic reticulum: isolation, modification, and transport of proteins and other substances 5. DNA and genetic control 6. Mitochondrion: energy production 7. Nuclear membrane 8. Nucleus