7. Денени Тазалаган Лизосома Энзимдери

Денебизде күн сайын биз байкабаган көптөгөн процесстер ишке ашат. Кемчиликсиз абалда ишке ашкан бул процесстерди клеткаларыбыз жасашат. Саны 100 триллиондой болгон бул клеткалардын арасында өз кызматын абдан жакшы билген көптөгөн түзүлүштөр бар. Кээ бири энергия, кээ бири протеин өндүрөт, кээ бири ташуу ишин аткарат, кээ бири болсо кампа катары колдонулат.

Клетканын ичиндеги мындай түзүлүштөрдүн бири – бул лизосома. Лизосоманы клетканын майдалоочу машинасы деп атоого болот. Бул органикалык зат чыгарган энзимдер урматында денеде көптөгөн «кыйратуу» процесси ишке ашат. Лизосома энзимдери ишке жараксыз болуп калган клеткаларды кыйратып, майдалашат; бир түзүлүштүн айланасын курчаган кабыкчаны майдалап, тешишет; ошондой эле, денеде тынымсыз өсүүсүн уланткан кээ бир клеткаларды да майдалашат. Лизосома энзимдери аткарган мындай кыйратуу процесси дене үчүн абдан маанилүү.

a. Lysosomes inside the cell. b. Lysosome

Figure 37: Lysosomes break down useless elements by serving as the cell's waste-disposal system.

Мисалы, кош бойлуу аялдарда наристенин өрчүшү менен бирге жатын нормалдууга салыштырмалуу абдан чоңойот. Бул ден-соолугу жайында бир наристенин төрөлүшү үчүн зарыл болгон бир процесс. Бирок наристе төрөлгөн соң мынчалык чоң жатынга муктаждык жоголот. Бул учурда ашыкча кеңейген бул органды кайра эски калыбына кайтаруу керек болот. Мына ушул процессти ишке ашыруучу – бул лизосома энзимдери. Төрөө процесси бүткөндө белгилүү клеткалардын лизосомалары бул жөнүндө кабар алышкан сыяктуу, жана эмне кылышы керек экенин абдан жакшы билүү менен ошол замат керектүү энзимдерди чыгарып башташат. Бул энзимдер дененин ден-соолугу үчүн кош бойлуулуктан кийинки 10 күн ичинде абдан бат кыйратуу менен жатынды 1/40 көлөмүндө кичирейтишет. Ушундайча жатын мурдакы көлөмүнө кайтып баштайт(Figure 38).

a. Mother's womb

Figure 38: The lysosome enzyme reduces the size of the womb by 1/40 in 10 days after birth, helping it to begin returning to its normal size.

Лизосомалар, мындан тышкары, сперманын баш тарабында да болот. Сперма жумурткага жеткенде, аны орогон кабыкты тешүү үчүн үстүндө ташыган лизосома энзимдерин колдонот. Кыйратуучу таасирге ээ бул энзимдер жумуртканы коргоочу кабыкты тешүү менен сперманын жумуртканы төлдөтүшүн камсыз кылышат.

Бул мисалдардан да апачык байкалгандай, денебиздеги ар бир механизм бири-бирин толуктоочу негизде иштейт. Кош бойлуулук учурунда жатындын чоңойушун камсыз кылган система менен бирге аны мурдакы абалына кайтаруучу система да бар. Ошол сыяктуу бекем бир кабык менен корголгон жумуртканы теше ала турган энзим да сперманын ичине атайын максатта жайгаштырылган.

Дарвинисттер болсо ушундай бири-бири менен абдан тыгыз байланыштагы системалар кээ бир кокустуктар натыйжасында пайда болду жана кемчиликсиз абалда иштөөсүн улантты деп айта турганчалык деңгээлде акыл жана логикадан алысташкан. Өз ичтеринде да кемчиликсиз иштеген мындай механизмдердин бүт денедеги системалар менен да төп келишип иштеши – Аллахтын кемчиликсиз жаратуу далилдеринин бирөөсү. Хашр Сүрөсүндөгү бир аятта мындайча буйурулууда:

Ал – Аллах, Ал – жаратуучу, кемчиликсиз бар кылуучу, «калып жана келбет» берүүчү. Эң сонун ысымдар Аныкы. Асмандарда жана жердегилердин баары Аны тасбих кылууда. Ал – Азиз, Хаким. (Хашр Сүрөсү, 24)

a. Lysosome b. Egg

Figure 39: Lysosome enzymes, with their ability to break down organic substances, enable the sperm to pierce the sheath that protects the egg and enter to fertilize it.