5. Шекер Фабрикасы

Эгер муктаждыгыңыздан бираз көбүрөөк шекердүү тамак жесеңиз, анда денеңиздеги абдан детальдуу жана кемчиликсиз бир система кандагы шекер көлөмүнүн жогорулашына тоскоол болуу үчүн аракет кылып баштайт:

1- Эң алгач панкреас клеткалары кан суюктугунун ичиндеги миллиондогон молекула арасынан шекер молекулаларын табат жана башкаларынан айырмалайт. Анан, шекер молекулаларын бир-бирден санагандай, бул молекулалардын саны «көп» же «аз» деп чечим чыгарышат. Көзү, мээси, колдору жок, көзгө көрүнбөгөн кичинекей клеткалардын бир суюктуктун ичиндеги шекер молекулаларынын көлөмү жөнүндө маалыматтуу, илимдүү болушу – бул ой жүгүртө турган нерсе. (Figure 23).

a. The pankreas b. sugar c. pancreatic cells

Figure 23: Pancreas cells are able to distinguish sugar molecules from among the millions of other molecules in the blood. Moreover, they literally count the sugar molecules, and decide whether there are too many of them, or too few.

2- Эгер панкреас клеткалары канда керектүү деңгээлден ашыкча шекер бар деп аныкташса, анда бул ашыкча шекерди кампага жыйып койолу деп чечишет. Бирок кампалоо жумушун өздөрү жасашпайт, алардан бир топ алыстагы башка клеткаларга жасатышат.

3- Алыстагы бул клеткалар аларга башка бир буйрук келмейинче, шекер кампалагылары келбейт. Ошондуктан, панкреас клеткалары ал клеткаларга «шекер кампалап баштагыла» деген буйрукту ташыган бир гормонду жөнөтөт. «Инсулин» деп аталган бул гормондун формуласы панкреас клеткалары алгач пайда болгон учурдан баштап ДНКларында жазылуу турат (Figure 24).

4- Панкреас клеткаларындагы атайын «энзимдер» (жумушчу протеиндер) бул формуланы окушат. Окулган формула боюнча инсулин аттуу гормонду өндүрүшөт. Бул өндүрүштү жасоодо ар башка кызматты аткарган жүздөгөн энзим иштейт.

a. insulin

Figure 24: Pancreas cells send a hormone telling the relevant cells to start storing sugar. This hormone is known as insulin. Figure 25: The insulin hormone is produced by special enzymes in the pancreas cells and reaches the liver and other relevant organs via the bloodstream.

5- Өндүрүлгөн инсулин гормону эң ишенимдүү жана эң ылдам жетүү тармагы болгон кан аркылуу максатталган клеткаларга жеткирилишет. Бул максатталган клеткалардын бири – бул боор клеткалары.

6- Инсулин гормонунда жазылган «шекер кампалагыла» буйругун окуган боор клеткалары болсо бул буйрукка кың дебестен баш ийишет. Шекер молекулаларынын клеткалардын ичине өтүшүн камсыз кылуучу эшиктер ачылат (Figure 25).

7- Бирок бул эшиктер туш келе ачылбайт. Боордогу кампа клеткалары кандагы жүздөгөн ар түрдүү молекула арасынан бир гана шекер молекулаларын айырмалайт, кармайт жана өз ичине камашат (Figures 26 and 27).

a. Storage cell b. The pancreas

Figures 26 and 27: Storage cells in the pancreas can distinguish sugar molecules from among all the millions of molecules in the blood, and stores as many as they require.

8- Боор клеткалары аларга келген буйрукка эч качан тоң моюндук кылышпайт. Бул буйрукту туура эмес түшүнүшпөйт, туура эмес заттарды кармап, керектүү деңгээлден ашыкча шекер кампалап баштабайт. Абдан так бир дисциплина менен иштешет.

Натыйжада сиз ашыкча шекердүү бир чай ичкениңизде, ушундай кереметтүү система чара көрөт жана ашыкча шекерди денеңизде кампалайт. Эгер бул система иштебегенде, анда шекер ылдам жогорулап, натыйжада адамдын комага кабылып, өлүмүнө алып келет эле. Бул зарыл болгондо тескерисинче да иштей ала турган кемчиликсиз бир система. Эгер кандагы шекер нормадан төмөн түшүп кетсе, анда панкреас клеткалары такыр башка бир гормон болгон «глюкагонду» өндүрүшөт. Глюкагон мурда шекер кампалаган клеткаларга эми «канга шекер аралаштыргыла» буйругун жеткирет. Бул буйрукка да баш ийген клеткалар кампалаган шекерди кайра койо беришет.

Кандайча болуп, бир мээси, нерв системасы, көзү, кулагы болбогон клеткалар ушунчалык так эсептерди жана жумуштарды кемчиликсиз аткарышууда? Протеиндер жана май клеткаларынын катарга тизилишинен куралган мындай аң-сезимсиз нерселер кантип адамдар да жасай албаган чоң иштерди жасай алышат? Аң-сезимсиз молекулалардын мындай аң-сезимдүү кыймыл-аракетинин булагы эмне? Албетте, бул окуялар – бизге бүт ааламга жана бүт жандууларга өкүмдарлык кылган Аллахтын бар экенин жана күч-кудуретин көрсөткөн сансыз далилдердин бир канчасы гана. Аллах аяттарында мындайча буйурат:

Шек жок, жерде жана асманда Аллахка эч нерсе жашыруун калбайт. Жатындарда силерге каалагандай келбет берген – Ал. Андан башка Илах (Кудай) жок; (Ал) улук жана күчтүү, өкүм жана хикмат ээси. (Али Имран Сүрөсү, 5-6)

a. Release sugar into the bloodstream b. Glucagon

Figure 28: Glucagon carries an instruction for the cells that previously have been storing sugar to release it into the bloodstream. The cells obey this command and release the sugar they have stored into the blood.