1. Кандагы Суюктуктун Көлөмүн Текшерген Көзөмөлдөөчүлөр

Адамдын денесиндеги суунун көлөмү абдан маанилүү. Суунун белгилүү бир деңгээлден төмөн болушу же денеде ашыкча суу топтолушу адамдын жашоосуна кооптуу натыйжаларды жаратат. Сиз денеңиз үчүн эң идеалуу суу көлөмү канчалык экенин билесизби? Анан да, дайыма денеңиздеги суунун көлөмүн өлчөп, анын керектүү көлөмдө болушу үчүн чараларды көрө аласызбы? Албетте, жок. Балким, бул саптарды окуганга чейин бул жөнүндө эч ойлонгон да эместирсиз. Себеби денеңизде бул маанилүү кызматты сиздин ордуңузга аткарган кереметтүү бир система бар. Бул системанын майда-бараттары адамды таң калтырган бир катар жаратылуу кереметтеринен турат. Эми бул системаны карап көрөлү:

Figure 1. Hypothalamus cells are responsible for measuring the amount of liquid in the blood. Figure 2. When the level of fluid in the blood falls below normal levels, the hypothalamus cells take the necessary precautionary measures and go into emergency mode.

Мээдеги гипоталамус клеткаларынын кабыкчаларында кабылдагычтар бар. Бул кабылдагычтарга кандагы суюктуктун көлөмүн өлчөө милдети жүктөлгөн. Байкалгандай, кандагы суюктуктун көлөмүн өлчөөчүлөр – лаборант же докторлор эмес, көз менен көрө албагандай кичинекей болгон клетканын ипичке кабыкчасындагы абдан кичинекей кабылдагычтар. Бул кабылдагычтардын кызматынын канчалык чоң бир маалымат, талант жана техника талап кылаарын түшүнүү үчүн мындай бир салыштыруу жасайлы: бир адамдын алдына бир шише кан коюлганда, бул кандын ичиндеги суюктуктун үлүшүн айта албайт. Мындай эсептөөнү жасай алуу үчүн бул темада адис болушу керек. Бул да жетиштүү эмес. Мындан тышкары, керектүү өлчөөлөрдү жасоо үчүн бир лабораторияга жана техникалык каражаттарга муктаж. Ал эми, клетка кабыкчасындагы кабылдагычтар эч кандай маалыматы болбостон, эч кандай техникалык каражаттарды колдонбостон, адамдын жашоосу боюнча мындай өлчөөнү жасашат. (Figure 1)

Бул кичинекей кабылдагычтардын милдети муну менен эле чектелбейт. Эгер кандагы суюктуктун үлүшү зарыл деңгээлден төмөн экендиги аныкталса, ылдам керектүү чараларды көрүшөт. Бул кереметтүү бир көрүнүш. Мындан тышкары, кабылдагычтар бир гана суюктук үлүшүн өлчөп эле тим болушпайт, эң идеалдуу суюктук үлүшүн да билишип, керек болгондо коңгуроо чалып башташат. (Figure 2.)Коңгуроо чалып баштаган кабылдагыч мээнин арка тарабындагы гипофиз безине ылдам кабар жөнөтөт. (Figure 3.)

a. hypothalamus cell b. Molecular structure of the hormone vasopressin.

Figure 3: A hypothalamus cell in emergency mode immediately transmits a message to the pituitary gland at the back of the brain.

Бул жерде терең ойлоно турган маанилүү суроолор бар. Бул кабылдагычтар гипофиз безинин ордун жана бар экенин кайдан билишет? Мындан тышкары, коңгуроо чалганда аларга гипофиз бези жардам берээрин кайдан билишет? Албетте бул суроолордун жообу Улуу Раббибиздин илхамы. Чексиз күч-кудурет ээси болгон Улуу Аллах, жараткан ар бир жандыкка илхам кылган сыяктуу, бул кабылдагычтарга да кемчиликсиз бир илим менен милдеттерин илхам кылууда.

a. PG: Pituitary Gland

Figure 4: When the pituitary gland receives the message sent by the hypothalamus, it releases into the bloodstream a greater amount of the stored-up hormone vasopressin.

Гипофиз бези кабарды алаар замат өзүндө сакталуу турган вазопрессин аттуу гормонду кан айлануусуна көбүрөөк көлөмдө берип баштайт. Бул жерде ойлоно турган бир жагдай бар: гипофиз бези алган кабар кандай түрдө? Башка бир органдан келген бир кабарды гипофиз бези кантип түшүнө алат жана кабарды кандайча баалап-түшүнүп, ылдам чара көрүп баштайт? Булар кереметтүү жана Аллахка шүгүр кылууга себепчи боло турган кереметтер. (Figure 4.)

Гипофиз бези кан айлануусуна берген вазопрессин болсо гипоталамустагы клеткалар тарабынан өндүрүлгөн бир гормон. Бираздан соң карай турган абдан маанилүү кызматтары бар бул гормондун формуласын гипоталамустагы клеткалар кайдан билишет?

Figure 5: After its manufacture, the hormone vasopressin is packaged inside another protein. Figure 6: The packaged vasopressin is transferred to the pituitary gland and stored there, to be used when the time comes.

Бул гормондун формуласы ДНКда шифрленген. Албетте, булар – Улуу Аллахтын кереметтүү жаратуу далилдеринин бирөөсү гана. Мындан тышкары, адамдын денесиндеги бардык клеткалардын ядросундагы ДНКларда вазопрессин гормонуна тиешелүү шифрлер бар экендигин эске салуу керек. Бирок бул шифрди боор клеткалары да, ашказан клеткалары да, булчуң клеткалары да колдонушпайт, бир гана гипоталамус клеткалары колдонуп, бул гормонду өндүрүшүүдө. Мындай бөлүшүү кандайча жасалган? Башка клеткаларда бул шифрдин колдонулушуна эмне тоскоол болууда?

Figure 7: As soon as the pituitary gland learns that the level of fluid in the blood has declined, it releases the stored hormone vasopressin into the bloodstream, where it is forwarded to the kidneys.

Вазопрессин гормону менен байланыштуу кереметтер муну менен эле чектелбейт. Вазопрессин гормону өндүрүлгөн соң, башка бир протеиндин ичине таңгакталып, гипофиз безине жөнөтүлөт жана убактысы келгенде колдонуу үчүн ал жерде жыйналып, сакталат. Кичинекей бир клетка ичинде элестетүүгө да мүмкүн болбогондой майда түзүлүштөр, эч кемчиликсиз майда-бараттарына чейин уюштурулган бир фабриканын бөлүктөрү сыяктуу, иштешет. (Figures 5 through-7.)

a. Kidney

Figure 8: Once released into the bloodstream from the pituitary gland, the vasopressin soon reaches the kidneys. A cross-section of the kidney can be seen on the right.

Кабар келген соң гипофиз безиндеги кампадан кан айлануусуна коюп жиберилген вазопрессин гормондору ылдам бөйрөккө жетишет. Бул жерде бир нерсени эске салуу керек, вазопрессин гормондары мээдеги гипофиз безинен жолго чыгышкан жана бөйрөктөргө жеткенге чейин бир канча органдын жанынан өтүшөт, бирок бул гормондор каякка кетип баратышканын, жолдорун жана максаттарын билген сыяктуу, эч жоголбостон же башка бир органга барбастан, түптүз бөйрөктөргө барышат. «Бөйрөктөргө баргыла» деген буйрукту кандайча алууда жана сөз кылынып жаткан бул аң-сезимсиз молекулалар бул буйрукту кантип түшүнүп, жолдорун табышууда?

Figure 9: The vasopressin reaching the kidneys bonds to receptors around millions of micro-channels inside them. These receptors have been specially created for vasopressin, so that they fit one another like a key and a lock.

Бөйрөккө жеткен вазопрессин гормондары бөйрөктөгү миллиондогон микро каналчалардын айланасында жайгашкан кабылдагычтарга кулптанышат. Бул кабылдагычтар вазопрессиндер үчүн атайын жаратылган жана ачкыч кулпуга туура келген сыяктуу бири-бирине туура келет. Мындай дал келүүчүлүк кантип ишке ашат? Бир адам эгер адис болбосо, бири-бирине толук туура келген эки башка калыпты жасоодо да кыйналышы мүмкүн. Ал эми денеде болсо мунун көптөгөн мисалдары бар. Мындан тышкары, эки бөлүкчө, т.а. вазопрессин гормону менен бөйрөктөгү кабылдагычтар дененин толугу менен башка башка жерлериндеги бири-биринен абдан айырмаланган клеткалар тарабынан жасалууда. Бирок ошого карабастан, кемчиликсиз бир дал келүүчүлүк бар. Мындай дал келүүчүлүк болсо Раббибиздин пенделерине болгон бир мээрими.

Мындай кулптануу аркылуу бөйрөккө «заара суюктугундагы суу молекулаларын карма» буйругу берилген болот. Мындай кабардашуу системасы урматында заарадагы суу молекулаларынын көпчүлүгү тазаланат жана кайрадан канга аралаштырылат. Натыйжада заара көлөмү азайтылып, денеге суу берилген болот.

Эгер зарыл көлөмдөн ашыкча суу ичилген болсо, анда бул механизм тескерисинче иштейт. Кандагы суунун көлөмү көбөйөт. Мындай көбөйүү натыйжасында гипоталамуста жайгашкан кабылдагычтар вазопрессин гормонунун коюп жиберилүү процессин жайлатышат. Вазопрессин гормону азайганда, заара суюктугу көбөйөт жана кандагы суунун көлөмү нормалдуу деңгээлине алып келинген болот.

Мындай кемчиликсиз система денедеги системалардын абдан кичинекей бир бөлүгү гана, жана бул кичинекей бөлүк дагы эч нерсенин ээнбаш, максатсыз эмес экендигинин, чексиз акыл, илим жана күч-кудурет ээси болгон Аллахтын бул системаны дайыма башкарып тургандыгынын далилдеринин бирөөсү гана.

a. slow, b. Sensor, c. vasopressin

Figure 10: When the concentration of water rises in the blood, sensors in the hypothalamus slow the release of the hormone vasopressin.