Теңдешсиз Жашоо Суюктугу: Кан (10/10)

Кан Бүт Адамдарда Бирдейби

It was possible to fully understand the blood and the various factors in it only in the last century. Yet blood has been flowing through our veins and fulfilling its functions ever since human beings were first created. No doubt this is the superior creation of God, Who reveals His greatness and infinite power in all things.

Тарыхта биринчи жолу кан куюлганда оорулууга бир жаныбардын каны куюлган. Оорулуу кыска убакыт ичинде өлүп калган жана эч ким муну түшүнбөй калган. Ар башка жаныбар кандары да ишке жарабаганда, адамдан адамга кан куюу пикири жаралган. Кан муктаждыгы келип чыкканда, «каны көп» деп кабыл алынган жана туш келди тандалган бир канча кишиден кан алып куюлуп көрүлгөн. Бирок ал эксперименттердин да көпчүлүгү ийгиликсиздик менен аяктаган. Кан куюу менен алектенген биринчи дарыгерлер бул өтө маанилүү суюктукту эки өзгөчөлүгүнөн улам толук анализ кылып, тааный алышкан эмес. Алардын биринчиси кандын дененин сыртында уюп калуу өзгөчөлүгү, экинчиси болсо, кан куюлган кишинин өлүп калуу ыктымалдыгы эле.78 Канда дарыгерлер түшүнө албаган бир нерселер бар эле. Биохимия илими өнүккөнгө чейин бул «башкача нерселердин» эмне экени белгисиз бойдон калды.

Кандын кызыл суюктук эле эместиги 20-кылымдын баштарында аныкталды. Ар бир адамдын канында башка адамдардан айырмалай турган ар кандай факторлор бар. Ошондуктан кан куюу үчүн эки кишиде тең бул факторлордун туура келиши изилденет. «Кан тобу» деп аталган нерсе – бул адамдын ошол өзгөчө факторлорунун аныкталышы. Кан тобун аныктоочу факторлор болсо 300дөн ашат. Ал факторлордун ар бири сизди башка адамдардан айырмалайт.

Кан тобун аныктоочу өзгөчөлүктөр эритроциттерде жашырылган. Эритроциттердин мембраналарындагы 200 түрдүү молекула арасынан бизди балким эң көп кызыктырганы – бул канга А, В жана 0 тобу өзгөчөлүгүн берген молекулалар. Эритроциттер же А тобу, же В тобу молекулаларын, кээде экөөсүн (АВ) тең алып жүрөт же болбосо эч бирөөсүн (0 тобу) алып жүрбөшү мүмкүн.

Эритроциттеринде А тобу молекулалары бар кишилердин канында В тобу молекулаларына каршы антителолор бар. Бул В тобу молекулаларына каршы согуш деген мааниге келет. Мына ушул себептен А тобу каны бар бир адамга В тобуна тиешелүү бир кан куюлганда, иммундук системасы бир канча секунда ичинде ишке киришип, ал «жатты» жок кылууга аракеттенет. Мунун натыйжасы болсо өтө олуттуу. Кан клеткалары жарылып, кан уюйт, бөйрөктөр менен өпкөлөр функцияларын аткара албай баштайт. Шашылыш кийлигишүү жасалбаса, бул көп учурда өлүм менен аяктайт.

Кандарында эки молекуланы тең алып жүрбөгөн кишилер, б.а. 0 тобу каны бар адамдар эки молекулага да каршы антитело иштеп чыгышкан. Алар бул эки молекуласы тең жок, б.а. өздөрү сыяктуу 0 тобу каны бар кишиден гана кан ала алышат. Кандарында эки молекула тең бар АВ топтогу каны бар кишилер болсо, бул молекулалардын эч бирине антитело чыгарышкан эмес. Бир эле А тобу же бир эле В тобу каны бар кишилерден да кан ала алышат.

Эритроциттердин бетинде жайгашкан жана жогорудагы молекулалардай эле зор мааниси бар дагы бир молекула болсо – бул резус (Rh) фактору. Эгер бир адамдын эритроцитинде бул молекула бар болсо, Rh оң (+), жок болсо кан тобу Rh терс (-) болот. Резус фактору кош бойлуу кездеги төп келбестиктер учурунда өтө зор мааниге ээ экенин көрсөтөт. Резус фактору жок кош бойлуу бир аял төрөттөн кыска убакыттан кийин резус фактору бар наристесине каршы антитело иштеп чыгат. Ал антителолор биринчи наристеге зыян тийгизишпейт. Бирок резус фактору бар экинчи наристе энеде даяр турган ал антителолордун чабуулуна дуушар болот. Антителолор наристенин денесине чабуул жасап, анын жаңы эритроциттерин жок кылат. Наристеде кандын аздыгы жана жүрөк оорулар келип чыгат. Наристенин ден-соолугу чың болуп төрөлүшү кыйын болот, бирок төрөлсө да кичинекей денесиндеги эритроциттердин талкаланышы натыйжасында билирубин деп аталган уулуу бир зат пайда болгон болот. Бул зат көбүнчө мээге зыян тийгизет жана мээ оорулары аягында өлүмгө да алпарышы мүмкүн.79

Кандын курамы өткөн кылымда гана аныктала алды. Кан биринчи адам жаратылган кезден баштап тамырларда айланып, өз кызматтарын орундатып, ар кандай материалдарды, факторлорду, молекулаларды өз ичинде алып жүрөт. Адамдын бул кереметти толук түшүнүүдө да мынча алсыз калышы анын Аллахка болгон моюн сунуучулугун жана таң калуусун андан да күчөтүшү керек.

Аллах – кудуреттүү, бүт нерсенин үстүндө, Муктедир. Сүрөттөөчү, бүт нерсеге калып жана келбет берүүчү, Мусаввир. Көзөмөлдөөчү жана коргоочу, Мүхеймин. Жана Аллах бүт нерседе жана ар бир окуяда улуулугун көрсөтүүчү, Мүтекеббир. Аллахтын кудуретин жакшылап түшүнүп, жараткан нерселеринде Раббибиздин улуу сыпаттарын көрүшүбүз жана Ага багытталышыбыз керек. Ага багытталган, албетте, дүйнөдө жана акыретте өзүнө пайда алып келет. Аллах бир Куран аятында төмөнкүдөй кабар берет:

Ал – Аллах, Андан башка илах жок. (Ал) Мелик; Куддүс; Селам; Мүмин; Мүхеймин; Азиз; Жеббар; Мүтекеббир. Аллах (мушриктердин) шерик кошкондорунан абдан улук. (Хашр Сүрөсү, 23)

Аң-Сезимдин Көрүнбөгөн Булагы

A nerve cell in the body acts with amazing intelligence. However, to call a nerve cell intelligent doesn't imply that it possesses the intelligence. The reason of the amazing consciousness in body cells is the inspiration they take from God.

Адам денесиндеги системалар өз кызматтарын орундатып жатканда, жасалып жаткан иштин координациясын, тартибин, уюштурулушун да аркалашат. Бул китепте денедеги түзүлүштөрдүн «акылдуу» деп сыпатталышынын жана мунун негизинде акылдын булагын түшүндүрүүгө аракет кылынышынын себеби ушул. Албетте, «акылдуу бир клетка» же «акылдуу бир орган» сөздөрү салыштырмалуу айтылган сөздөр. Себеби бир мээси жана нерв системасы жок клетка же кыртыштардын өз башынча бир аң-сезими болушу мүмкүн эмес. Бирок баарынын кылган иштеринде таң калыштуу бир аң-сезим көрүнүүдө. Бул болсо дарвинисттер менен бүт материалисттер үчүн чоң бир туюк. Себеби материалисттер да аң-сезим мээдеги клеткалардан жана ал клеткалардын арасындагы химиялык реакциялардан келип чыгат дешет. Кыскасы, материалист көз-караш боюнча «аң-сезим мээден гана турат».

Материалисттер аң-сезимди мээге таяндырууга аракет кылып жатканда, илимий байкоолор мээси жок жандыктардын аң-сезими бар экенин көрсөтүүдө. Бул китепте каралган «акылдуу клеткалар» мунун бир мисалы. Акыркы жылдары бактериялар менен башка бир клеткалууларга жасалган байкоолор да бул микроскопиялык жандыктардын өтө «акылдуу» кыймыл-аракеттер жасаарын, айлана-чөйрөсүн анализдеп чечим алаарын көрсөтүүдө. Молекулярдык биолог Майкл Дентон мындай деп жазат:

«Бир чаңдан да кичинекей болгонуна карабастан, амебалар алда канча комплекстүү жандыктарга окшош жашоо стратегияларын жүргүзүшөт. Эгер бир амебаны алып аны бир мышыкчалык чоңойто алганыбызда, бул сүт эмүүчү менен болжол менен бирдей мээ деңгээли бар экенин көрмөкпүз. Бирок бул кичинекей жандыктар кантип мынчалык жакшы ойлонулган чечимдерди ала алышат?... Бир амеба кармагысы келген олжосун аң-сезимдүү кубалайт, олжосу багытын өзгөрткөндө ал да анын артынан багытын өзгөртөт, көпкө чейин анын артынан кубалайт. Бул кыймыл-аракеттерди молекулярдык деңгээлде түшүндүрүүгө болбойт.»

Бул абзацтын акыркы сүйлөмүнө көңүл буруу керек. Амебалардын кыймыл-аракеттерин «молекулярдык» деңгээлде, б.а. химиялык реакциялар менен, физикалык таасирлер менен түшүндүрүүгө болбойт. Бул жандыктар аң-сезим менен чечим алгандай кыймыл-аракет кылышууда. Кызыгы болсо булардын мээси да, нерв системасы да жок. Болгону белок, май жана суудан турган бир клетка гана. Бактериялардын акылдуу кыймыл-аракеттерин көрсөткөн башка мисалдар да бар.

Белгилүү Франция илимий журналы Science et Vie'нин 1999-жылдын июль айындагы санында айтылгандай, бактериялар бир-бири менен байланыш курушуп, ошол маалыматтардын негизинде чечим алышат.

Science et Vie'де бул байланыштын өтө комплекстүү бир система аркылуу жасалаарына басым жасалат. Бактериялардын бетинде электрдик сигналдарды чыгаруучу жана кабыл алуучу механизмдер бар. Бактериялар ушул жол менен бир-бирине сигналдар жөнөтүп, айлана-чөйрөсүнүн өзгөчөлүктөрү, ал жердеги азыктардын абалы сыяктуу маалыматтарды жиберет. Ал маалыматтардын негизинде дагы канчалык көбөйүшү жана көбөйүүнү качан токтотушу керек экенин чечишет.

Кыскасы, көзгө көрүнбөгөн кичинекей жандыктар айлана-чөйрөсү жөнүндө маалымат чогултуп, анан аларды чечмелеп бир-бирине жөнөтүүдө жана анан белгилүү бир багытта чечим алышып, аны ишке ашырышууда. Болгондо да тобу менен...

Бул мисалдардын баары жандыктарда зат менен түшүндүрүүгө эч мүмкүн эмес бир аң-сезим бар экенин көрсөтүүдө. «Эң комплекстүү жандык» деп кабыл алынган адамдан «эң жөнөкөй жандык» деп кабыл алынган бир клеткалууларга чейин бүт жандыктарда заттан жогору бир булактан келген таң калыштуу бир аң-сезим бар.

Бул заттын үстүндөгү булак эмне?

Куранда бизге бул темада өтө маанилүү маалыматтар берилет. Мисалы, бал аарыларынан сөз кылынган аяттарда бул жандыктарга «аң-сезимдүү» кыймыл-аракеттерди Аллахтын илхам кылаары айтылат:

Раббиң бал аарысына вахий кылды: тоолордо, дарактарда жана алар курган үйлөрдө өзүңө үйлөр кур. Кийин мөмөлөрдүн баарынан же, ушундайча Раббиң сага жеңил кылган жолдор менен жүр-уч. Алардын курсактарынан ар кандай түстөрдөгү шербеттер чыгат, анда адамдар үчүн бир шыпаа бар. Шек жок, ойлонгон бир коом үчүн чындыгында мында аяттар бар. (Нахл Сүрөсү, 68-69)

Башка бир аятта болсо бүт жандыктардын Аллахтын башкаруусунда экени билдирилет. Куранда кабар берилгендей, «Ал маңдайынан кармап-көзөмөлдөбөгөн эч бир жандык жок.» (Худ Сүрөсү, 56)

Куранда айтылган мына ушул сыр – жандыктардагы сырдуу аң-сезимдин булагы. Аң-сезим материалисттер ойлогондой заттын бир касиети эмес. Затты түзгөн атомдорду эмне гана кылбаңыз, баары бир аң-сезимдүү кыла албайсыз. Аң-сезим сөзсүз башка бир аң-сезимден келиши керек. Жандыктардагы аң-сезим болсо Аллахтын илхамынан келип чыгууда.

Адам денесинде же башка бир организмдеги клеткаларда көрүнгөн акыл – бул Аллахтын жандыктарды бүтүндөй башкарып тураарынын бир көрүнүшү. Аллах жараткан нерселери аркылуу Өзүн таанытууда жана адамдар буларды карап Аллахтын чексиз күч-кудуретин таанып түшүнө алышат. Ушул себептен бул китептеги аң-сезим мисалдары айтылып жатканда, бул маанилүү чындыкты дайыма эсте тутуу керек.