Xilaskarini Gözləyən Qafqaz və Mərkəzi Asiya

Türkiyə üçün Yaxın Şərq və Balkan yarımadasındakı tarixi üstünlük Qafqaz və Mərkəzi Asiyaya da aiddir. Türkiyə bu bölgədə böyük potensial nüfuza malikdir. Qafqaz tarix boyu rus zülmündən qaçaraq Osmanlıya sığınmış müsəlman xalqların diyarıdır. Mərkəzi Asiya isə Osmanlı torpağı olmasa da, türk olduğuna görə Türkiyəyə bağlıdır. Buna görə türk millətinin aydın gələcəyi müəyyən edilərkən başda türk-rus münasibətləri olmaqla, bu coğrafiyanın tarixi arxa planının təhlil edilməsi faydalı olacaq.

Tilla Kari Medresesi, Özbekistan

SSRİ-nin süqutundan sonrakı Qafqaz xəritəsində Türkiyə ilə yaxından əlaqədar olan bölgə meydana gəlmişdir. Çünki müstəqilliklərini bir-bir elan edən müsəlman-türk dövlətləri ilə Türkiyə arasında din, dil, mədəni və tarixi cəhətdən çox güclü əlaqələr var. Habelə, siyasi və iqtisadi gücü, demokratik, müasir kimliyi ilə Türkiyə Mərkəzi Asiya dövlətləri üçün nümunədir, hətta bu dövlətlər tərəfindən “böyük qardaş” qəbul edilir. Ancaq bu əlaqələri daha da möhkəmləndirərək bölgədə güclü Türk Birliyi qurmaq gündəmə gəldikdə Türkiyənin qarşısına mühüm maneələr çıxır. Bu maneələrdən biri də bölgədə itirdiyi siyasi və iqtisadi hegemonluğunu yenidən qazanmaq istəyən Rusiyadır.

Mərkəzi Asiya və Qafqazı Rusiya üçün mühüm hədəf edən faktorlardan ən əsası neft-qaz və təbii resurslardır. Respublikalar müstəqilliklərini qazandıqdan sonra Rusiya xammal qıtlığı təhlükəsi ilə qarşılaşmışdır. Bununla bərabər, bu torpaqlar coğrafi cəhətdən də Rusiya üçün strateji əhəmiyyət daşıyır. Xüsusilə, Qafqaz Mərkəzi Asiyanın qapısı və Rusiyanın rəqib hesab etdiyi İran və Türkiyənin kəsişmə nöqtəsi olduğuna görə, Rusiya üçün çox dəyərlidir. Bütün bu səbəblər Rusiyanın bu bölgəni nüfuz dairəsinə salmaq üçün göstərdiyi səyləri açıqlamaq üçün kifayətdir. Əslində bölgədəki hədəflərindən tarixən də əl çəkməyən Rusiya Türkiyəyə qarşı Osmanlı dövründən etibarən davam edən münasibətini heç vaxt dəyişməmişdir.

Rusiyanın Türkiyəyə və türk millətinə nöqteyi-nəzərinin tam anlamaq üçün əvvəlcə Rusiyanın xarici siyasət anlayışını yaxşı izah etmək lazımdır. Rusiya qurulduğu dövrdən etibarən daima sərhədlərini genişləndirmək və dənizə çıxışını təmin etmək ehtiyacı hiss etmişdir. Bu anlayış Rusiyanın XVIII əsrin əvvəllərində sərhədlərini Baltik dənizinə qədər genişləndirməsinə səbəb olmuşdur. 1721-ci ildə isə imperatorluğunu elan edən Rusiya qitə dövlətinə çevrilmişdir. Bir qitə dövləti kimi Rusiya xarici siyasətini qitəyə ən yaxın bölgələri nəzarəti altında saxlayan strategiya üzərində qurmuşdur. Buna əsasən Rusiya təhlükəsizliyini təmin etmək üçün dörd əsas bölgəyə nüfuz etməyi hədəfləmişdir. Bu bölgələr Balkan yarımadası, Baltikyanı ölkələr, Qafqaz və Mərkəzi Asiyadır.43 Ona görə tarixən ruslarla bu bölgələrdə yaşayan xalqlar arasında qarşıdurma olmuşdur.

Osmanlıya Bağlı Rus Təbəəsi

Rusiyanın tarix boyu izlədiyi ekspansionist (sərhədləri genişləndirmə) siyasət Qafqazda yaşayan müsəlman xalqına çox təsir etmişdir. Xüsusilə XIX əsrdən etibarən Qafqaz Rus ekspansionizminə məruz qalmışdır.

Rusların qəsdən və məcburi tətbiq etdikləri deportasiya və sürgün siyasətinin kökündə bu torpaqlarda potensial müsəlman birliyinə maneçilik məqsədi dururdu. Çar rejiminin hakimiyyəti altında yaşayan müsəlmanlar isə hər zaman özünün Anadolu müsəlmanlarına, yəni Osmanlıya daha yaxın hiss etmişdir.

70 yıl süren baskının ardından komünizmin çökmesiyle, Kafkasya bozkırlarında esmeye başlayan bağımsızlık rüzgarları, Türk Dünyası'nı birlik ve beraberliğe doğru yönlendirmektedir.

Həm türklərin ədalət və tolerantlıq anlayışı ilə yaxından tanış olmaları, həm də din birliyi rus təbəəsi olan xalqların tez-tez Osmanlının mərhəmətinə, ədalətinə və nizamına sığınmasına səbəb olmuşdur. Osmanlı tarix boyu həmişə Qafqaz türklərini müdafiə etmiş, türk xalqları ilə arasında olan tarixi və mədəni əlaqəsini heç vaxt kəsməmişdir. Belə ki, Osmanlı arxivləri də bu vəziyyəti nümayiş etdirir. Osmanlı təbəəsi olduğu halda, aralarındakı sazişə zidd olaraq Rusiyanın hakimiyyəti altına keçən Gürcüstan xalqının hər iki hökumət haqqındakı fikirlərini ifadə edən sənədlərə Prof. İsmet Miroğlu elmi fəaliyyətlərində yer vermişdir. Bu sənədlərin hər biri türk ədalət və tolerantlığını əks etdirməklə bərabər bu torpaqlarda yaşayan milyonlarla insanın Türkiyə ilə tarixi əlaqəsinin dəlilidir. Baş Nazirliyin Arxivindəki bu sənədlərdən birində Gürcüstan xalqı Osmanlı ilə əlaqələrini belə ifadə edir:

Qafqaz xalqları daima Osmanlıya meyilli olublar. Həmişə öz torpaqlarını Dövləti Ali-Osmanlının bir hissəsi hesab etmiş, həm türk, həm də müsəlman kimi Osmanlı sultanlarına bağlılıqlarını dilə gətirmişlər. Osmanlı sultanlarına yazdıqları məktublarda onları öz torpaqlarına dəvət etmiş, rəsmi surətdə Osmanlı torpaqlarının bir hissəsi olmağı özləri təklif etmişlər. Bir gürcü məliki tərəfindən Osmanlı padşahına göndərilən məktub bu tarixi həqiqəti göstərir:

Gürcü xalqı və rəhbərləri tərəfindən göndərilən başqa məktub isə belədir:

RUS ASKERLERİNİN HEDEFİ SAVUNMASIZ ÇEÇEN HALKI

Geçmişte olduğu gibi bugün de Kafkaslarda yaşayan ve çoğu Müslüman olan halklar doğrudan veya dolaylı olarak Rus baskısına ve şiddetine maruz kalmaktadırlar. Müslüman Çeçen Halkına yönelik devam eden Rus zulmü bunun en açık örneğidir.

Rus askerleri özellikle sivilleri hedef almakta ve tüm dünyanın gözleri önünde kadın, yaşlı, çocuk demeden masum Çeçen halkını vahşice katletmekte.

Kasım 1999, Tarih ve Düşünce Dergisi

Bu gün də Qafqazda yaşayan və əksəriyyəti müsəlman olan xalqlar birbaşa və ya dolayı yollarla Rusiyanın təzyiqinə məruz qalır, hətta bir çoxu müharibə şəraitində müstəqilliklərini, adət-ənənələrini qorumaq, dinlərini azad yaşamaq üçün canlarını verirlər. Bu gün də bu məsum xalqlar açıq-aşkar zülmə məruz qalır, kömək gözləyirlər.

Türkiye ve Türki Cumhuriyetler arasında tesis edilecek bir işbirliğinin temel dayanak noktası kuşkusuz, 70 yıldır Rusya tarafından unutturulmaya çalışılan, Müslümanlık ve Türklük bilincinin geliştirilmesidir. Bu yönde atılan önemli bir adım 29 Ekim 1992 günü Ankara'da gerçekleşen Türk zirvesiydi.

Bu coğrafiyada geostrateji və geosiyasi cəhətdən bu xalqlara yardım əli uzadacaq yeganə ölkə, şübhəsiz ki, Türkiyədir. Bu ölkələrlə din və dil birliyinə malik olan Türkiyə keçmişdə olduğu kimi, bu günkü müasir və demokratik idarəçilik sistemi ilə bu bölgədə liderliyə layiq yeganə ölkədir. Habelə, bu, sözügedən ölkələr üçün olduğu qədər, Türkiyə üçün də ciddi strateji üstünlükdür. Çünki Türkiyənin buradakı siyasi nüfuz dairəsi Qafqazla məhdudlaşmır. Sayı 250 milyondan artıq olan böyük Türk Dünyası onları tək birlik altında toplayacaq gücü gözləyir.

Mərkəzi Asiyada 1990-cı ildə meydana gələn mənzərə Türkiyə üçün çox mühüm və yeni strateji qapı açdığı kimi, XXI əsr üçün də çox mühüm məsuliyyət tələb edir. 1991-ci il uzun müddət kommunist rus hökumətinin zorakı siyasəti altında əzilmiş, zülm görmüş türk dövlətlərinin müstəqilliklərini qazandığı dönüş nöqtəsi olmuşdur. 70 il davam edən təzyiqin ardınca kommunizmin süqutu ilə Mərkəzi Asiyada başlayan müstəqillik hərəkatları Türk Dünyasını birlik və bərabərliyə, güclü dünya hakimiyyətinə istiqamətləndirir. Eyni zamanda, tarix boyu dünya dövlətləri qurmuş, üç qitəni tənzimləmiş türk milləti Türk birliyi qurmaq üçün çox təcrübəlidir.

Orxon kitabələrindən Kültigin kitabəsindəki bu cümlələr türkün dünya hakimiyyətini və bu sahədə təcrübəsini sübut edir:

Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev

250 milyonluq Türk dünyası XXI sərdə sağlam addımlarla irəliləyir. Türkiyə və türk dövlətləri arasında qurulacaq iş birliyinin təməli, şübhəsiz ki, 70 il boyu Rusiyanın unutdurmağa çalışdığı müsəlmanlıq və türklük şüurunun inkişafıdır. Türk-İslam əxlaqının əsas prinsipləri olan ədalət, tolerantlıq, mərhəmət kimi xislətlərin möhkəmləndirilməsi ilə yer üzündə hal-hazırda çatışmayan sülh və əmin-amanlıq mühiti türk millətinin zəmanəti ilə bərqərar ediləcəkdir.

Türk ölkələri uzun illər başqa ölkələrin hakimiyyəti altında yaşasalar da, bu müddət ərzində sosial və mədəni quruluşlarında köklü dəyişiklik olmamışdır. Milli adət-ənənələrini qoruyan bu dövlətlər tarixən müsəlman Osmanlı dövlətinin təbii liderliyini qəbul etdikləri kimi, bu gün də Türkiyənin liderliyi ilə qurulacaq güclü “Türk Birliyi”nin həsrətini çəkirlər. Bu gün özbəklər, azərbaycanlılar, türkmənlər, qırğızlar kimi bütün müsəlman türk xalqları Türkiyənin bu birliyi qurmaq üçün atacağı addımları gözləyir. Qazaxıstanın prezidenti Nursultan Nazarbayevin 28 sentyabr 1991-ci ildə İstanbulda söylədiyi nitq türk respublikalarının bu gözləntisini və gələcəyə dair ümidlərini əks etdirmək baxımından çox əhəmiyyətlidir: