II Fəsil : Heyvanlardakı Qavrama Sistemləri

Bütün canlılar ətraflarında olub bitənlərdən xəbərdar olmaq məcburiyyətindədirlər. Əks təqdirdə qida tapa bilməz, təhlükələrdən qoruna bilməz və yoldaşlarını seçə bilməzlər. Dolayısilə hər canlının yaşamaq üçün, cisimləri ayırd etməyini və lazımi reaksiyalar verməyini təmin edəcək sistemlərə ehtiyacı var.

Hər canlı növündə, xarici aləmdəki cismin nə olduğunu xəbər verən və canlının hərəkətlərini istiqamətləndirən özünəməxsus xüsusi sistemlər var. Yarasalardan qorunması lazım olan bir güvə növünün reseptorları yarasalara qarşı həssasdır, eynilə qızılbalıqların minlərlə kilometr üzmələrini təmin edən qavrama sistemləri də, tamamilə bu iş üçün uyğundur. Balinalar bir-birlərinin çıxardıqları səsləri qəbul edərək anlaşırlar. Yarasalar da müxtəlif tezliklərdə ötürdükləri səslərin geri qayıtması əsnasında ortaya çıxan məlumatları anlayar və bunları qiymətləndirərək qaranlıqda heç bir yerə dəymədən uçmağı və ovlamağı bacararlar.

İstiqamət təyinetmə sistemləri, infraqırmızı şüaları qəbuledən gözlər və xüsusi duyğu sistemləri canlılardakı qavrama sistemlərindən sadəcə bir neçəsidir. Bu fəsildə veriləcək nümunələrdə də göründüyü kimi, bu sistemlərdəki ortaq xüsusiyyət, qavrama əməliyyatını təmin edən bütün hissələrin canlının yaşaması üçün zəruri olan digər orqanlarla əlaqədə olub bütünlük təşkil etməsidir. Məsələn, burundakı iybilmə reseptorları (qəbulediciləri) beyindəki iybilmə mərkəzi ilə uyğunluq təşkil edir. Bu uyğunlaşma sayəsində qəbul edilən qoxu hər canlı üçün fərqli məna kəsb edə bilər, məsələn, bir canlı öz növünün əks cinsini yalnız bu qoxusuyla ayırd edə bilər. Yenə bir canlının gözündəki reseptorlarla, yəni işığa həssas nahiyələrlə, beyinindəki görmə mərkəzi uyğunluq təşkil edir. Məsələn, ilanların gözləri, istilik dalğalarının gözlərinə düşməsi nəticəsində fəaliyyətə keçən qəbuledici nahiyələrə malikdir. Sinir hüceyrələri isə təsviri beyinə olduğu kimi daşıyar. İlanın beyni də bu siqnalların istilik dalğaları olduğunu qavrayar.

Təsadüfən ortaya çıxması qətiyyən mümkün olmayan bu kimi dizayn nümunələri, canlıları Allahın yaratdığını sübut edən dəlillərdəndir. Allahın ucalığını və elminin sonsuzluğunu qavramaq üçün, bu kimi nümunələr üzərində düşünmək əhəmiyyətli vəsilədir. Qızılbalıqlar da məhz bu yaradılış dəlillərindən biridir.

Qızılbalıqların Təəccüb Oyandıran Istiqamət Təyinetmə Sistemləri

Şimali Amerikanın qərbindən axan çaylarda dünyanın ən qəribə köçərilərdən biri yaşayır. Bunlar, müxtəlif çətinliklərə sinə gərərək çaylar və vadiləri aşıb keçən qızılbalıqlardır.

Qızılbalıqların həyatı, bir çayın və ya dərənin yuxarı hissəsində buraxılan, mayalanan və üstləri çınqıl daşlarıyla (bəzən də qumla) örtülən yumurtalarla başlayır.

Qızılbalıqlar yumurtalarını çox vaxt yayın sonu və ya payızda, su axarlarına buraxarlar. Kürt dövrü bitdikdən sonra, ümumiyyətlə qışın sonunda yumurtalardan kiçik balalar çıxar. Balaların qarınlarının alt hissəsində inkişafları üçün ilk mərhələdə lazım olan qidanı daşıyan, yumurta sarısı bir kəsə var. Balalar dünyaya yeni gəldiklərində çınqıl daşlarının altında gizlənər və yumurta sarısı kisələrindəki qidanı tamamilə qurtarana qədər yırtıcı heyvanlardan qorunarlar.

Bir neçə həftə sonra qızılbalıqlar, su axarının içində özlərinə yemək axtaracaq qədər böyüyərlər. Təxminən 1 il ərzində su axarının içində yaşayarlar və bu müddətdə getdikcə böyüyərlər.

Qızılbalıqlar həm şirin, həm də duzlu suda yaşaya bilən quruluşda yaradılıblar. Bu yaradılışın məqsədi isə, balığın edəcəyi möcüzəvi səfərdə gizlənmişdir.

Yaz gələndə minlərlə qızılbalıq çay yatağı boyunca köç etməyə başlayarlar.

Balaların köç etməyə başlamaları növlərə görə fərqlənir. Məsələn, çəhrayı rəngli qızılbalıq balaları yumurtadan çıxan kimi dənizə doğru köç etməyə başlayar. Bəzi növlər; məsələn, Sakit okean qızılbalıqları bir neçə həftə bəsləndikdən sonra, Kral və Atlantik qızılbalığı isə su axarlarında 1 ilə 3 il arasında tərəddüd edən inkişaf müddətlərini tamamladıqdan sonra dənizlərə köç edərlər.

Gənc qızılbalıqlar ilk olaraq yaşadıqları çayın axını boyu köç edərlər. Dənizə doğru etdikləri səfərdə çağlayanlar, çirkli sular və özlərini ovlamaq istəyən böyük balıqlar kimi, müxtəlif təhlükələrlə üz-üzə gələrlər. Bunlardan xilas olub dənizə çatanlar ilk köçlərini başa vurarlar. Qızılbalıqlar həftələrlə davam edəcək bu səfərlərinin sonunda hədəflərinə, yəni Sakit okeana çatarlar. Dənizlərdə bir neçə il yaşadıqdan sonra yaxşıca inkişaf edib nəsil vermə yetkinliyinə çatanlar isə, heyrət verən yeni bir köçə başlayacaqlar.

Çaydan aşağıya, okeana doğru üzərkən qızılbalıqlarında bəzi fizioloji dəyişikliklər meydana gələr. Burada balıqlar əvvəllər şirin suda yaşayan canlılar olduqları halda, indi duzlu okean sularına uyğunlaşarlar. Bu əməliyyat yumurtlamaq üçün çaya qayıtdıqları vaxt, yenidən dəyişər. Çayın mənsəbində duzlu suya alışmaq üçün bir müddət yaşadıqdan sonra, yetkin balıq olaraq vaxtlarının böyük hissəsini keçirəcəkləri okeana doğru hərəkət edərlər.(19)

Atlantik Somon Balığının Yaşam Döngüsü
1. ABD 2. Rusya	3. Avrupa 4. Ispanya	1. Ergin somon 2. Yumurtlama	3. Balık Yumurtaları 4. Yumurtalarda Göz Oluşumu
Haritada somon balıklarının denize açıldıktan sonra izledikleri yollar görülüyor.		Yukarıdaki resimde somon balıklarının doğdukları günden göçlerini tamamladıkları zamana kadar yaşadıkları gelişim aşama aşama gösterilmektedir.

Qızılbalığın Çətin Səfəri Başlayır

Qızılbalıqlar illərlə əvvəl dənizə çatmaq üçün keçdikləri çay yatağından, indi tam əks istiqamətdə, yəni axına qarşı üzməklə mənbəyə doğru irəliləyərlər. Qarşılaşdıqları heç bir maneə onları bu səfərlərindən döndərməz. Çağlayanlarla qarşılaşdıqlarında suyun içindən yuxarı tullanaraq yollarına davam edərlər. 3 metrlik maneələri belə tullanaraq keçə bilərlər.

Qızılbalığın qayıdış səfərindəki hədəf, yumurtadan çıxdığı yerə çatmaqdır. Çünki qızılbalıqlar yumurtlamaq üçün doğulduqları çay yatağına gedərlər. Atlantik qızılbalığı həmin bu köç prosesini hər il təkrarladığı halda, digər növlər ömürləri boyu yalnız bir dəfə köç edərlər. Burada qısaca yekunlaşdırdığımız bu çətin səfərdə olduqca çətin maneələr var.

Bunlardan ilki, balığın qət etmək üçün lazım olan məsafənin uzunluğudur. Açıq dənizlərdə irəliləyən qızılbalıqlar məqsədlərinə çatmaları üçün, minlərlə kilometr üzməlidirlər. Məsələn, Atlantik qızılbalıqlarının böyük hissəsi təxminən 4000 kilometrlik məsafə qət edərlər.(20) Sakit okean qızılbalığı payızdakı yumurtlama dövründə, 3 200 kilometrdən çox üzər. Qırmızı bir qızılbalıq da 1600 kilometrdən daha çox yol qət edər.

Okeana çatar-çatmaz qızılbalıqların bədən strukturları dəyişər və duzlu suda yaşayacaq hala gələrlər. Sonrakı 1 və ya 4 illik müddət ərzində, okeanda nəhəng məsafələr qət edəcəklər. Amerika sahillərindən çıxıb Alyaska yarımadasının yanından keçərlər və Yaponiyaya doğru böyük xəyali bir yay cızıb geri qayıdarlar. Səfər nəticəsində qızılbalıqlar yetkinləşmiş və həyatlarının ən son və çətin səfərinə hazır hala gəlmişdirlər. Evlərinə, yəni doğulduqları su axarına geri qayıdacaqlar.

Diqqətçəkən digər bir nöqtə isə, qızılbalıqların ideal vaxtda hərəkətə keçmələridir. Qızılbalıqlar uzun səfərlərinin vaxtını, tam yumurtlama dövrlərinə düşəcək şəkildə planlaşdırarlar. Nümunə olaraq Atlantik qızılbalığını verə bilərik. Bu növ, orta hesabla gündə 6-7 kilometr üzərək gedəcəyi yerə çatar; yayın sonunda başladığı köçünü payız aylarının sonuna yaxın tamamlayar.

Somon balıkları yumurtlamak için kendi hayatlarını tehlikeye atarak oldukça zorlu şartlarda, binlerce kilometrelik bir yolculuk yaparlar. Somonlar neden böyle bir yolculuğa kalkışırlar ve bu uzun yolculuklarında yönlerini nasıl bulurlar? Somonların nehirleri aşarak doğru hedefe ulaşmalarını sağlayan Yüce Allah, onları mükemmel bir yön tayin sistemi ile birlikte yaratmıştır. Somonlar Allah'ın onlar için yarattığı özel sistemleri kullanmakta ve diğer tüm canlılar gibi Allah'tan aldıkları ilhamla hareket etmektedirler. Tüm bu muhteşem sistemler Allah'ın yaratışındaki ihtişamı gözler önüne seren delillerdendir.

Qızılbalıqların Həll Etməli Olduqları Problemlər

Qızılbalıqların həll etməli olduqları ilk mühüm problem, gənclik dövründəki səfərində içində hərəkət etdiyi su axarının qurtaracağını tapmaqdır. Çünki qayıtdıqda gedəcəyi yolu bunun əsasında müəyyənləşdirəcək. Qızılbalıqlar bu məsələdə heç bir səhvə yol verməzlər. Bir vaxtlar dənizə daxil olduqları çayın mənsəbini keçirdikləri ilk sınaqda asanlıqla müəyyənləşdirərlər.

Su axarına daxil olan qızılbalıq, böyük qətiyyətlə axına qarşı üzməyə başlayır. Bundan sonraki işi ilk səfəri ilə müqayisədə olduqca çətindir.

Qızılbalıq hədəfinə çatmaq üçün, əvvəlcə çayın güclü axınınına qarşı mübarizə aparar. Bəzən su səthindən təxminən 3 metr yüksəkliyə qədər tullana-tullana şəlalə və çağlayanları aşar. Bəzən də, üst üzgəcinin sudan kənarda qalmasına səbəb olacaq qədər dayaz sulardan keçər. Üstəlik, bu dayaz sularda, özünü ovlamaq üçün gözləyən quşlar, ayılar kimi yırtıcı heyvanların təhditləri ilə qarşılaşar.

Qızılbalıqların səfərlərindəki mükəmməlliyin tam anlaşılması üçün, çay boyunca hərəkət edən bir qızılbalığın hədəfə çatana qədər nələrə diqqət yetirməli olduğunu düşünək:

Əvvəlcə bu qızılbalıq gedəcəyi yolu müəyyənləşdirərkən bəzi əhəmiyyətli qərarlar verməlidir. Balıq qurunun xeyli daxili hissəsində, bir çayın hər hansı bir qolunda dünyaya gəlmişdir. Çaylar da, bəzən müxtəlif qollardan ibarət olur. Dolayısilə bu qızılbalıq gəldiyi yerə yenidən çata bilmək üçün, hər qol ayrıcında doğru istiqamətə yönəlməlidir. Necə ki, qızılbalıqlar həyatlarında yalnız bir dəfə keçdikləri yolları azmadan taparlar; hər dəfə özlərini doğulduqları yerə aparacaq çayın qoluna daxil olarlar.

Qızılbalıqların səfərlərində xeyli təəccüb oyandıran incə bir məqam var. Balıq, səfəri ərzində çox böyük səy göstərir və həddindən artıq güc sərf edər, lakin buna baxmayaraq, hər hansı qida qəbul etməz. Çünki yorucu köçü əsnasında özünə lazım olacaq enerjini əvvəlcədən tədarük etmişdir. Üstəlik, nə qədər enerji tədarük edəcəyini doğru hesablamış və yanacaq miqdarını tam şəkildə tənzimləmişdir.

Qızılbalıqların köçlərini tədqiq edərkən bütün bunlarla yanaşı, dəniz və su axarlarının duzluluq dərəcəsi, suyun temperaturu kimi xüsusiyyətlər də nəzərə alınmalıdır. Bu nöqtədə qarşılaşdığımız həqiqət budur: Qızılbalıqlar həm dəniz, həm də su axarlarında mükəmməl uyğunlaşacaq təchizata sahibdirlər.

Bütün çətinliklərə baxmayaraq, qızılbalıqlar bu çətin səfərlərini müvəffəqiyyətlə tamamlayar; doğulduqları yerə qayıdaraq yumurtalarını buraxarlar. Qızılbalıq nəsli də milyonlarla ildir ki, davam edən bu böyük səfərlərinə davam edər.

Qızılbalıqların nə qədər böyük müvəffəqiyyət qazandıqları aparılacaq müqayisələr nəticəsində daha yaxşı aydın ola bilər. Məsələn, bir insanın yardım almadan və istiqamət göstərən bir vasitədən istifadə etmədən minlərlə kilometrlik məsafədən doğulduğu evə getməli olduğunu düşünək. Bunu müəyyən zaman müddətində, yalnız bir dəfə keçdiyi kələ-kötür yollardan düzgün şəkildə keçərək bacarma ehtimalı olduqca azdır. Ancaq qızılbalıqlar, insanların bacarma ehtimalı olmayan bu işi, doğulan kimi bacarmaq qabiliyyətinə sahibdirlər. Ancaq bu qabiliyyətin qızılbalıqların öz səyi nəticəsində meydana gələ bilməyəcəyi və ya təsadüflərin bu balıq növünə insandan daha üstün qabiliyyətlər verə bilməyəcəyi çox aydındır.

Bu canlılar Allahın bədənlərində yaratdığı xüsusi dizayn sayəsində minlərlə kilometrlik yolu asanlıqla qət edirlər. Düşünən hər insan qızılbalıqların bacardıqları işin möcüzəvi tərəfini dərhal görəcək və bunu üstün bir gücün yol göstərməsi, yəni ilhamı sayəsində reallaşdırdıqlarını dərhal anlayacaq.

Allah yaratdığı canlılarda insanlar üçün ibrət olduğunu bir ayədə belə bildirir:

Əlbəttə ki, sizin üçün heyvanlarda da ibrət var... (Nəhl surəsi, 66)

Qoxu Qəbul Etmə Mexanizmi

Qızılbalıqların səfərləri, təbiətdəki ən təəccüblü hadisələrdən biridir. Minlərlə qızılbalıq, illərlə dənizdə yaşadıqdan sonra, doğulduqları su axarı yatağını necə tapırlar? Bunun üçün, əvvəlcə nəhəng Sakit okeana tökülən minlərlə su axarı yatağından özlərinkini tapmalı, sonra da bu su axarı boyu yollarını qətiyyən azmadan üzməli, su axarının öz daxilində dəfələrlə qollara ayrılmasına baxmayaraq, hər qol ayrıcında doğru qərarı verib doğru istiqamətə getməlidirlər.

Milyonlarla ildir ki, yaşayan bütün qızılbalıqlar, edilməsi olduqca çətin olan bu işi eyni məharətlə bacarırlar. Bəs necə və niyə?

Əvvəlcə "necə" sualının cavabını öyrənək.

Tədqiqatlar, qızılbalıqların bu səfəri yerinə yetirmələri üçün, xüsusi duyğu sistemiylə yaradıldıqlarını göstərir. Qızılbalıqlar okeanda istiqamətlərini tapmaq üçün, dünyanın maqnit sahəsini hiss edən təbii kompasla yaradılıblar. Bu sayədə Sakit okeanın nəhəng su kütləsi içində istiqamətlərini heç bir səhvliyə yol vermədən tapırlar.

Əlbəttə ki, sizin üçün heyvanlarda da ibrət var... (Nəhl surəsi, 66)

Ancaq əsil məsələ, qızılbalıqların öz doğulduqları su axarı yatağını necə tapdıqları sualıdır. Bu müvəffəqiyyət, təbii kompasdan olduqca fərqli sistem tələb edir.

Qızılbalıqların bu fövqəladə səfəri necə reallaşdırdığını anlamaq məqsədiylə Amerikadakı Viskonsin gölü laboratoriyalarında (Wisconsin Lake labs) müxtəlif araşdırmalar aparılmışdır. Bu araşdırmalar nəticəsində qızılbalıqların gedəcəkləri istiqaməti təyin edərkən iybilmə duyğularından da istifadə etdikləri ortaya çıxmışdır.

Somon balıkları, insan yapısı teknolojik yön bulma sistemleri ile boy ölçüşebilecek özelliklere sahiptir. Bu özellikleri nedeniyle bir balıktan çok, üstün bir teknoloji ürünü gibidirler. Somon balıklarını bu mükemmel özellikleriyle birlikte yaratan, tüm canlıların Yaratıcısı olan Yüce Allah'tır.

Qızılbalıqların burunları iki dəlikdən ibarətdir. Su bir dəlikdən girər, o biri dəlikdən çıxar. Bu dəliklər balığın nəfəs almasıyla eyni vaxtda açılıb-bağlanacaq şəkildə dizayn olunmuşdur. Burunlarına, tərkibində hər hansı qoxulu maddə olan su girdikdə, burunlarındakı reseptorlara kimyəvi xəbərdarlıq verilir. Bu kimyəvi xəbərdarlıq bir fermentin reaksiyaya daxil olması nəticəsində elektrik siqnallarına çevrilir və mərkəzi sinir sisteminə ötürülür. Balıq bu sayədə qoxunu hiss edir.

Qızılbalıqların iybilmə mexanizmlərini quruda yaşayan canlılarla müqayisə edək:

Quruda yaşayan onurğalı bir canlıda, qoxu molekullarının burundakı selikli təbəqədə həll olaraq qoxu qəbulu baş verir. Lakin balıqlarda həll olma kimi mərhələdən söz gedə bilməz. Çünki qoxu onsuz da suyun içində və həll olmuş vəziyyətdədir. Bu, qızılbalıqlar üçün böyük üstünlükdür. Məhz bu sayədə qızılbalıqlar, iybilmə hissi güclü inkişaf etmiş ov itləri kimi qoxunu təqib edib, gəldiyi yeri tapa bilirlər.

Visconsin Lake laboratoriyalarında ilk olaraq, balıqların müxtəlif qoxular arasındakı fərqləri nə dərəcədə hiss edə bildikləri sualına cavab axtarılmışdır. Bu məqsədlə xüsusi kanallara malik bir akvarium hazırlanmış və hər kanala şpris vasitəsilə fərqli bir bitkinin qoxusu vurulmuşdur. Təcrübədə, yalnız müəyyən kanalı istifadə edən balıqlar mükafatlandırılmış, digər kanalları istifadə edən balıqlar isə elektrik şokuyla cəzalandırılmışdır. Əməliyyatlar 14 ayrı qoxudan istifadə edilərək təkrarlanmışdır. Təcrübə nəticəsində balıqların qısamüddətli öyrənmə prosesindən sonra, hər dəfə mükafatlı qoxunu digərlərindən qyırd edə bildikləri görülmüşdür. Digər bir əhəmiyyətli kəşf də, üzərində təcrübə aparılan bala balıqların 3 il sonra belə düzgün qoxunu səhvliyə yol vermdən tapmaları olmuşdur.(21)

Elm adamları araşdırmanın nəticələrinə əsaslanaraq, balıqların insanla müqayisə edilə bilməyəcək qədər güclü iybilmə duyğusuna sahib olduqları qənaətinə və bu nəticəyə gəlmişdirlər:

Hər suyun özünəməxsus iyi var. Gənc qızılbalıq dənizə etdiyi ilk səfəri vaxtı, rast gəldiyi qoxuları tək-tək yaddaşına həkk edir. Qayıdış səfərində də yaddaşındakı qoxuların köməyi ilə doğulduğu yeri tapır.(22)

"Hər axının özünəməxsus bir qoxusu vardırmı?" sualını cavablandırmaq üçün yuxarıdakı təcrübə iki ayrı çayın suyu ilə təkrarlanmışdır. Nəticədə balıqların bunları da ayırd edə bildikləri görülmüşdür.

Həqiqətən də yer üzündəki bütün su axarlarının özlərinə məxsus kimyəvi tərkibləri var. Bu tərkiblər arasındakı fərqlər əksərən o qədər azdır ki, heç bir canlı tərəfindən hiss edilməz. Qızılbalıqlar istisna olmaqla...

Mövzuyla əlaqədar araşdırmalar bir qədər genişləndirilərək balıqların təbii mühitlərində davam etdirilmişdir. Vaşinqtondakı İssaquah çayında, xüsusi olaraq burunları tıxanmış balıqlar müşahidə altına alınmışdır. Bu təcrübədə də iybilmə duyğularından məhrum buraxılan qızılbalıqların çaş-baş qaldıqları və yollarını tapa bilmədikləri görülmüşdür.(23)

Bu günə qədər aparılan araşdırmaların nəticələri bir həqiqətə işarə edir: Qızılbalıqların iybilmə duyğusu insanı heyrətləndirəcək həssaslığa malikdir.

Sol: Wisconsin Gölü Laboratuvarında balıkların iki farklı kokuyu ayırt etmelerini sağlayacak bir eğitim için deney tankı kurulmuştur. Birebir olan bu çizimde tankın sol üst tarafındaki sarı renkli bidonlarda birbirinden farklı iki koku vardır. Bidondaki vanalardan birisi açıldığında koku su tankına karışır. Balık, kokulardan birisine doğru ilerlediğinde yiyecekle ödüllendirilir. Diğer kokuya yöneldiğinde ise hafif bir elektrik şoku ile cezalandırılırlar. Deneyde balıklar görme duyularını kullanmamaları için kör edilmişlerdir. Kısa bir denemeden sonra deneme durdurulmuştur. Üç yıl sonra balıklar deney tankına konduğunda balıkların ödül almalarını sağlayan kokuya doğru gittikleri görülmüştür. Sağ: Yukarıdaki düzenek somon balıklarının yolculuklarında, koku duyularının rolünün anlaşılması amacıyla hazırlanmıştır. Düzenekte, ortadaki havuzda birleşen yapay dört su akıntısı vardır. Bu akıntılardan A ile gösterilene, balıkların daha önce içinde kaldıkları havuzun kokusu verilmiştir. Diğer akıntılarda (B, C, D) ise farklı kokular vardır. Orta bölmedeki kapaklar açılıdığında balıkların önceden içinde yaşadıkları kokuyu içeren akıntıya (A) karşı harekete geçtikleri gözlenmiştir.

Qızılbalıqların Qətiyyətləri

Qızılbalıqların istiqamət tapma qabiliyyətlərini göstərən ən maraqlı hadisələrdən biri də, Şimali Kaliforniyadakı Preri Krik (Prairie Creek) Balıq Yetişdirmə Təsərrüfatında yaşandı. Bu təsərrüfatda edilən bir kəşf, möhtəşəm bir köç macərasını ortaya çıxardı(24):

1964-ci il 2 dekabrda, təsərrüfatın balıq artırma hovuzlarından birində, digər yüzlərlə bala balığın arasında üzən iki yaşına çatmış, bir qədər böyük qızılbalıq tapıldı. Balıq yaxından araşdırıldığı vaxt, arxa üzgəcində, Preri Krik Balıq Yetişdirmə Təsərrüfatının xüsusi metal qısqacı olduğu görülürdü. Bu, bu balığın bundan iki il əvvəl bu təsərrüfatda yetişdirilən sonra da okeana buraxılan qızılbalıqlardan biri olduğunu göstərirdi. Amma balıq okeandan geri qayıdaraq təsərrüfatın qapalı hovuzuna necə girmiş ola bilərdi?

Bu mövzuda fikir verən incə bir xüsus vardı: Hovuzun artıq sularının boşalması üçün istifadə olunan kanala açılan və metal barmaqlıqla bağlanmış qutunun qapağı qırıqdı: Görəsən balıq doğulduğu yerə geri qayıtmaq üçün, təsərrüfatın su kanallarına daxil olmuş və sonra da bu qutunun qapağını qırıb hovuzamı çatmışdı?

Hadisənin yeganə izahı bu idi. Amma balığın okeandan bu hovuza qədər qət etməli olduğu yol nəzərə alındıqda, bu olduqca çətin kimi görünürdü.

Qızılbalığın doğulduğu təsərrüfata qayıda bilməsi üçün, səfərinə bu nöqtədən, yəni Redvud Krik (Redwood Creek) çayının okeana töküldüyü yerdən başlamalı idi. Balıq daha sonra axına qarşı 5 kilometr üzməli və ilk yol ayrıcına gəlməli idi. Bu yol ayrıcında doğru qərar verib şimala yönəlməli, ancaq bir müddət sonra daha qəliz yol ayrıcına gəlib çatmalı idi. Çünki bu yol ayrıcında qızılbalıq üçün bir-birinə çox bənzər iki əlamət vardı. Qızılbalığın dünyaya gəldiyi balıq təsərrüfatı, həmin bu yol ayrıcının tam ortasında yerləşirdi. İlk ağla gələn seçim, qızılbalığın sağ tərəfə getməsiydi, çünki təsərrüfatın suları sağ tərəfdən axırdı.

Amma nədənsə balıq, sol tərəfi seçmiş və doğulduğu təsərrüfata arxa tərəfdən yaxınlaşmağa başlamışdı.

Bu təəccüblü qərarın səbəbi, bölgədən keçən avtomagistralda gizlənmişdir. Avtomagistralın altında, balıq yetişdirmə təsərrüfatındakı hovuzların artıq sularının buraxıldığı bir kanal yerləşirdi. Normalda bu kanaldan çox az su gələr və bunlar da çaya çata bilmədən meşə torpaqlarına hopardı. Amma həmin il çox yağış yağmışdı və kanalın suları çaya qədər çatırdı. Bu dayaz axın, qətiyyətlə evinə qayıtmaq istəyən qızılbalığa yol göstərmək üçün kifayət idi.

Qızılbalıq, tanıdığı qoxunu izləyərək çaydan çıxıb, su kanalı boyunca irəliləmiş olmalı idi. Bəzi yerlərdə yalnız 5-10 santimetr yüksəkliyində olan suda həm üzüb, həm də sürünərək kanalın içinə girməliydi. Sonra da tunel boyu qaranlığın içində hərəkət edərək avtomagistralı keçməli, həmçinin hündürdə yerləşən xüsusi su borularının içinə tullanmalı idi. Bütün bunları bacarıb qaranlıqların içində hədəfinə doğru hərəkət etsə belə, nəticədə yenə də çıxılmaz vəziyyətdə qalacaqdı. Balıq yetişdirmə təsərrüfatında bu taxta cığırın altında yerləşən, betondan hazırlanmış kanalın içində sıxışıb qalacaqdı.

Amma qızılbalıq doğulduğu yerə qayıtmaq üçün proqramlaşdırılmışdı. Bu kanalın içində yerləşən və hovuza bağlanan 12 santimetr diametrindəki bir borunun giriş hissəsini tapıb, bu boru boyunca hərəkət etdi və son bir maneə ilə daha qarşılaşdı: Borunun önünə yerləşdirilmiş metal barmaqlıq... Amma balıq bu maneəni də endirdiyi güclü baş zərbələriylə aşmışdı.

Məhz bu möhtəşəm səfərin sonunda, qızılbalıq 2 il əvvəl dünyaya gəldiyi kiçik hovuza gəlib çatdı.

Təsərrüfatdakı səlahiyyətli şəxslərin ağlına, gedilmiş bu yolu hesabladıqdan sonra bir fikir gəldi. Görəsən yuvaya qayıdan başqa qızılbalıqlar da vardımı? Bəlkə bir şey taparıq deyə taxta cığırın taxtalarını söküb altındakı kanala baxdılar və təəccübləndilər:

Kanalın içində, balıq yetişdirmə təsərrüfatının metal qısqaclarına sahib tam 70 ədəd qızılbalıq vardı.

Qızılbalıqların bu fövqəladə hekayəsi, bizə yaradılış haqqında əhəmiyyətli dəlillər təqdim edir. Balığın reallaşdırdığı səfər, hər mərhələsi diqqətlə hesablanmış bir çox sistem sayəsində baş tutmuşdur;

1) Balığa, doğulduqdan sonra dənizə getməsini, bunun üçün illərlə davam edən uzun səfər etməsini, sonra da doğulduğu çay yatağına geri qayıtmasını əmr edən bir "proqram"ın olması belə böyük möcüzədir. Bununla yanaşı, balıqda;

2) Bu programın tələbindən ötrü bədəninin şirin sudan duzlu suya adaptasiya olmasını təmin edən genetik məlumat,

3) Nəhəng okeanda heç yolunu azmadan yolunu tapmasını təmin edən təbii kompas sistemi,

4) Həmçinin doğulduğu su axarının qoxusunu tapmasını təmin edəcək olduqca həssas iybilmə sistemi vardır.

Bütün bunlar, qızılbalığın özü üçün müəyyənləşdirilmiş köç yolu üçün xüsusi olaraq yaradılmış bir canlı olduğunu açıq şəkildə göstərir.

Şübhəsiz ki, bu mükəmməl sistemlərin hər biri, təkamülçülərin irəli sürdüyü "təsadüf" iddiasını təklikdə yox etməyə kifayətdir. Qızılbalığın səfəri, "təsadüf" sözünü gülünc hala gətirən bir plan və dizayn möcüzəsidir.

Qızılbalığı bu mükəmməl xüsusiyyətlərlə birlikdə yaradan isə bütün canlıların Yaradıcısı və aləmlərin Rəbbi olan uca Allahdır.

Təkamülçülərin Instinkt Və Təbii Seleksiya Yanlışlıqları

Qızılbalıqların köç səfəri və möhtəşəm istiqamət tapma mexanizmləri darvinizmi çıxılmaz vəziyyətə salan həqiqətlərdən biridir. Qızılbalıqların yollarını necə tapdıqları sualı verilsəydi; təkamülçülər buna "instinkt" cavabını verəcəkdilər.

İnstinkt; heyvanların ağıllı və şüurlu davranışları qarşısında əlacsız qalan təkamülçülərin arxasına sığındıqları sözdür. Ancaq instinktin mənası və mahiyyəti tam mənasıyla naməlumdur. İnstinktin mənbəyi, bu davranışların ilk olaraq necə ortaya çıxdığı kimi suallar cavabsızdır. Bu barədə təkamülçülər konkret və dəqiq cavab verə bilməzlər.

Təkamülçülərin "instinkt" olaraq xarakterizə etdikləri anlayışın qızılbalıqların yollarını tapmalarını təmin etməsi, əlbəttə ki, qeyri-mümkündür. İnstinkt, qızılbalıqlara keçəcəkləri hər çayın ayrı-ayrılıqda tərifini verməli, yol ayrıclarında yollarını azmadan tapmalarını təmin etməlidir. Belə bir düşüncənin məntiqsiz olduğu çox aydındır.

Qızılbalıqların davranışları təkamül nəzəriyyəsinin "təbii seleksiya" iddialarına da zərbə endirir. Təkamülün bu iddiasına görə təbiətdəki bütün canlılar eqoist həyat mübarizəsi aparırlar. Bu mübarizədə də yalnız güclü olanlar həyatda qalır.

Halbuki təbiətdəki canlıların fədakar və əməkdaş davranışları təkamülçülərin bu iddialarını da qəti şəkildə təkzib edir. Məsələn, qızılbalıqların davranışları nəzərə alındıqda təbii seleksiya iddiası mənasız qalır.

Qızılbalıqlar həyatları bahasına minlərlə kilometrlik çətin səfərə çıxmağa niyə təşəbbüs edirlər? Özlərinə heç bir mənfəət təmin etməsinə baxmayaraq, niyə belə köç edirlər? Niyə dənizlərdəki zəngin qida mənbələrini tərk edirlər? Niyə yumurtalarını həmin anda olduqları yerə, dənizə və ya su axarlarının başlanğıcı deyil, əksinə mütləq dənizdən minlərlə kilometr aralıdakı çay qollarına buraxırlar?

Təkamülçülərin iddiaları nəzərə alındıqda, qızılbalıqlar yalnız özlərini yaşadacaq davranışlar etməlidirlər. Ancaq qızılbalıqlar tam əksinə yumurtlamaq naminə öz həyatlarını təhlükəyə ataraq çətin bir səfərə çıxmağa çalışırlar. Aləmlərin Rəbbi olan Allah dünyadakı digər bütün canlılar kimi qızılbalıqlara da gedəcəkləri istiqaməti ilham edir.

Qızılbalıqlardakı istiqamət təyinetmə sistemlərini yaradan, çayları keçərək doğru hədəfə çatmalarını təmin edən, uca Allahdır.

Allah bir ayədə bütün canlıları nəzarət altında saxladığını belə bildirir:

Elə bir canlı yoxdur ki, Allah onun kəkilindən tutmuş olmasın. Həqiqətən, Rəbbim ədalətlidir. (Hud surəsi, 56)

Qızılbalıqlar Allahın onlar üçün yaratdığı xüsusi sistemlərdən istifadə edir və digər bütün canlılar kimi Allahdan aldıqları ilhamla hərəkət edirlər. Bütün bunlar Allahın yaratmasındakı ehtişamı göstərən dəlillərdəndir. Qızılbalıqların həyatları Allahın yaratma sənətindəki gözəlliklərdən biridir. Canlılardakı bu kimi incəliklər və yer üzündəki müxtəliflik insanın düşünməsinə və Allaha yönəlməsinə səbəb olur.

Güvələrin Ixtisaslaşma Sahəsi: Ultrasəs Dalğalar

Bir heyvanın yaşaya bilməsi üçün düşmənini və ya ovunu seçə bilməsi ən zəruri ehtiyacıdır. Bəzi güvə növləri bu mövzuda böyük üstünlüyə sahibdirlər. Çünki ən böyük düşmənlərinin, yəni yarasaların ovlanarkən istifadə etdikləri yüksək tezlikli səs dalğalarını eşidə bilərlər.

Tufts Universitetindən bir neçə tələbə və elm adamı, gecə kəpənəklərinin mərkəzi sinir sistemini öyrənmişdirlər. Məqsəd; güvənin mərkəzi sinir sistemini qulağa bağlayan duyğulardakı nizamın sirrini açmaq və güvənin yarasadan necə xilas olduğunu tapmaqdı.(25)

Araşdırmalar nəticəsində qulaqlarındakı xüsusi sistem sayəsində güvələrin, yarasanın ovlanma sistemini dəldikləri aydın olmuşdur. Yarasa ilə əlaqədar məlumatlar, güvənin qulağından mərkəzi sinir sisteminə yalnız iki lif vasitəsilə ötürülür. Sadə quruluşa sahib olduğu təəssüratını verən bu sistem, əslində güvənin ultrasəs dalğalarını hiss etməsini təmin edəcək qədər mükəmməl dizayna malikdir.

Düşmənin Döyüş Planını Ələ Keçirmək

Böcək yeyən yarasalar gecə qaranlığında uçarkən, bir sıra yüksək tezlikli qışqırıqlar atarlar. Beləliklə əks-səda dalğalarının gəlmə istiqamətini və uzaqlığını müəyyənləşdirib ovlarını tapmağı bacararlar. Bu radar o qədər həssasdır ki, yarasaların ağcaqanaddan belə kiçik böcəkləri tapıb tutmasını təmin edər. Yarasa çox müvəffəqiyyətli ovçudur, ancaq gecələr uçan bəzi güvə növləri (lat. noctuidae, geometridae və arctiinae ailəsinin üzvləri) yarasaların yaydıqları ultrasəs dalğalarını eşidən qulaqlara malikdir. Bu qulaqlar güvələrin qanadlarının altında yerləşir və "erkən xəbərdarlıq sistemi" kimi çalışırlar. Bu sayədə yarasaya yem olmaqdan xilas olurlar.

Güvələr bir yarasanın yaxınlaşdığını hiss etdikləri zaman, hər zamanki uçuşlarından fərqli olaraq iti uçuşlar və ya qarışıq halqalar edərlər. Bəzən də maksimum sürətlə yarasanın göndərdiyi yüksək tezlikli səs dalğalarının gəldiyi istiqamətin tam əksi istiqamətində uçarlar. Nyu-York Şəhər Universitetindən (City University of New York) Asher E. Treat, yarasaların gəliş istiqamətinə görə fərqli istiqamətdə hərəkət edən güvələrin yaşama şanslarının digərlərinə görə olduqca yüksək olduğunu müşahidə etmişdir.(26)

Güvənin qulağı, bizim qətiyyən eşidə bilməyimiz, 3200 metrdən daha uzaqdan gələn yarasaların buraxdığı ultrasəs dalğalarını eşidə bilir. Bundan başqa, bu dalğalarla yanaşı saniyədə 10 kilohersdən 100 kilohersin artıq tezliki dalğaları belə hiss edə bilər. Ən böyük qabiliyyətləri isə, impuls səslərini (yəni səssizlik şəraitində hərdənbir ortaya çıxan qısamüddətli ani səsləri) hiss etmələri və səs şoklarının yüksəklikləri arasındakı fərqi ayırd etmələridir. Bunlar güvə ilə yarasanın vuruşmasında güvə üçün böyük üstünlüklərdir.

Vuruşan iki ölkədən birinin digərinin döyüş planını ələ keçirməsi, əlbəttə ki, çox əhəmiyyətlidir. Onların istifadə edəcəkləri silahların xüsusiyyətləri və hansı taktikadan istifadə edərək hücum edəcəkləri barədəki məlumatlar, qələbəni asanlaşdıracaq məlumatlardır. Güvələr də məhz yarasaların işlədəcəkləri bütün hücum taktikalarından xəbərdar olmaları sayəsində qalib gəlirlər. Əlbəttə ki, bu güvələrin mükəmməl şəkildə dizayn olunaraq yaradılmalarının bir nəticəsidir. Güvənin, yarasanın səsini qəbul edərkən bir çox alternativ variantın reallaşma ehtimalı var. Ancaq bunlar arasında tam olaraq güvənin işinə yarayacaq variant reallaşar və güvə yarasadan xilas olar. Bu ehtimalları araşdıraraq güvənin bacardığı işin əhəmiyyətini vurğulayaq:

Güvənin səs dalğalarını qəbuletmə uzaqlığı yarasanınkından daha az olsaydı, qulaqları yarasadan qorunmasına fayda verməyəcəkdi. Bu təqdirdə güvə yarasanın varlığından xəbərdar olub önündən qaçmağa çalışsa belə, yarasa onu tapacaq və daha sürətli uçduğu üçün də nəticədə onu tutacaqdı. Bundan başqa, güvə çox yaxınlığındakı yarasanı uzaqdaymış kimi hiss edə bilər və ya yarasanın göndərdiyi səsin gəlmə istiqamətini səhv anlayaraq ondan qaçmaq əvəzinə ona doğru uça bilərdi...

Lakin bu saysız ehtimallara baxmayaraq, güvələr ən doğrusunu edərlər və yarasaya yem olmaqdan xilas olarlar.

Əhzab surəsinin 52-ci ayəsində; "Allah hər şeyə nəzarət edəndir" deyə buyurulur. Güvələr də yer üzündəki bütün canlılar kimi, Allahın bədənlərində yaratdığı mükəmməl sistemlər və bunları necə istifadə edəcəklərinin özlərinə ilham edilməsi sayəsində həyatlarını davam etdirirlər. Eləcə də, Allahın ilhamı ilə ağıllı hərəkətlər edir, düzgün seçim aparırlar. Güvələrdəki sistem də bunun saysız dəlilindən biridir.

Noctuidae, Geometridae ve Arctiidae ailelerinden olan güvelerin kanatlarının altında bir "erken uyarı sistemi" gibi çalışan kulaklar bulunur. Bu kulaklar güve için son derece hayati öneme sahiptir. Güve, kulakları sayesinde kendisinden 100 metre uzaktaki yarasayı duyarak yerini kestirebilir. Dahası yarasanın ortalıkta öylesine dolaştığını mı, yoksa kendisini hedef alan bir saldırıya mı başladığını belirleyebilir. Güvelerin kulakları, yarasaların yaydıkları çok düşük frekanslı ses dalgalarını algılayabilecek biçimde yaratılmıştır.

1. Merkezi Sinir Sistemi 2. Kulak zarı 3. Kulak Bu resimde güvenin kulağı ve kulağın merkezi sinir sistemine olan bağlantısı gösterilmiştir.

Güvələrdəki Mükəmməl Eşitmə Sistemi

“Scientific American” jurnalında dərc olunan məqalələrdən istifadə edilərək hazırlanan “Animal Engineering” adlı kitabda qeyd olunan məlumatlar, güvələrin bədənində qüsursuz kompleks bir sistem olduğunu göstərir(27):

Güvənin qulaqları döş qəfəsinin arxa hissəsinin yan tərəflərində yerləşir. Qulaq, əsas etibarilə böcəyin döş qəfəsi ilə qarınını ayıran dar bir keçidə yerləşdirilmişdir. Qulaqlar kənardan baxan biri üçün, kiçik bir oyuq kimi görünə bilər. Bu oyuqların hər birinin içində şəffaf qulaq pərdəsi var.

Sonrakı sətirlərdə yaxşı şəkildə görüləcəyi kimi, güvənin qulağındakı bütün incəliklər daha yaxşı eşitməsini və yarasanın qışqırığını analiz etməsini təmin edəcək xüsusiyyətdədir.

Keçidin orta qulaq deyə adlandırılan hissəsində yerləşmiş pərdənin arxasında bir hava kisəsi var. Güvənin eşitmə sistemindəki hissələrin yerləşdiyi bir sıradan ibarət nazik toxuma da, hava kisəsini uzunasına kəsib keçərək qulaq pərdəsinin ortasından skelet dayağına qədər uzanır. Bu sıra üzərində A hüceyrəsi deyə adlandırılan iki eşitmə hüceyrəsi yerləşir. Bu iki hüceyrəyə bitişik olan və B hüceyrəsi deyə adlandırılan, səslə birbaşa əlaqədə olmayan üçüncü bir hüceyrə də var.

Hər A hüceyrəsi, bir ucu çölə, yəni qulaq pərdəsinə doğru, digər ucu da içəri, yəni skelet dayağına doğru uzanan bir sinir lifi göndərir. Güvənin qəbul etdiyi yüksək tezlikli səs dalğalarıyla bağlı bütün məlumatlar A1 və A2 deyə adlandırılan bu iki A lifi vasitəsilə mərkəzi sinir sisteminə ötürülür. Hər iki A lifi də böyük B hüceyrəsinin çox yaxınlığından keçir. B hüceyrəsinin də bir sinir lifi var və qısa məsafə sonra üç lif halında birləşir. Birləşən üç lif, orta qulaq siniri olaraq güvənin mərkəzi sinir sisteminin içinə doğru davam edir.

Sinir liflərindəki elektrik siqnalları 1 voltun mində 1-2-si qədərdir. Güvənin A liflərindəki siqnallar, duyğu hüceyrələrindən mərkəzi sinir sisteminə saniyənin mində iki hissəsindən daha qısa müddətdə çatar.

Bu sinirlər, yarasaların yaydığı səs dalğalarını qəbul edə biləcək potensiala malikdir. Həmçinin bu dalğalar arasındakı dəyişiklikləri və dalğaların ölçülərini müəyyənləşdirmə məsələsində olduqca həssasdırlar. Güvə, liflərin bütün bu xüsusiyyətləri sayəsində, uzaqdakı bir yarasanın uzun və zəif qışqırığını, öldürmək məqsədiylə yaxınlaşan bir yarasanın şiddətli qışqırığından ayırd edə bilər.

Güvə Bu Fərqləndirməni Necə Bacara Bilir?

Elm adamları bu suala cavab verə bilmək üçün; "güvə, qulağına çatan məlumatlardan hansını qiymətləndirir və necə bir nəticə çıxardır?" suallarına əsaslanaraq araşdırmalara başlamışdırlar. Təkamülçülərin "təsadüfi yaranma" iddialarını yox edən bu incə xüsusların bəziləri belədir:

Elm adamları mövzuyla əlaqədar mikroskopik elektrik axınlarını müəyyən edən bir alətlə (osiloskopla) ölçmə işləri aparıblar. Bir güvənin qulağı yarasanın qışqırığı tərəfindən oyandırıldığı zaman osiloskopda A hüceyrəsinin dərhal fəaliyyətə keçdiyinə dair iti yüksəlmələr meydana çıxar. Oyandırılma dərəcəsi gücləndikcə sinirdəki elektrik siqnallarında da dəyişikliklər müşahidə olunar. Birincisi siqnalların böyüklükləri artar, ikincisi siqnallar arasındakı vaxt intervalı azalar, üçüncüsü isə, əvvəlcə A1 lifində ortaya çıxan yüksəlmələr, eyni anda hər iki lifdə də ortaya çıxar. (A1 lifi səs qəbuletmə məsələsində A2 lifindən daha həssasdır.) Dördüncü olaraq da, oyandırılma dərəcəsi nə qədər böyükdürsə, A hüceyrəsi də o qədər sürətli şəkildə yüksəlti meydana gətirər.

Bu məlumatları qiymətləndirən elm adamlarını cavablandırılmalı yeni suallar gözləyir. Artan güclü oyandırılma dərəcəsi qarşısında güvənin eşitmə reaksiyasıyla əlaqədar hansı dəyişiklik, güvənin davranışını müəyyənləşdirir? Elm adamları; "güvənin bxış prizması" deyə xarakterizə etdikləri təxmin etmə üsulunu istifadə edərək bu nəticələrə gəlmişdirlər:

Güvənin birinci növ məlumatlar, (yəni A yüksəlmələrinin sayı) əsasında hərəkət etməsi onu ölümcül səhvə yönəldə bilər. Məsələn, güvə uzaqdakı bir yarasanın uzun və zəif qışqırığını, özünü öldürmək üzrə yaxınlaşan bir yarasanın şiddətli qışqırığıyla qarışdıra bilər.

Belə bir xətanın qarşısı, ancaq güvənin yarasanın qışqırığının dərəcəsini müəyyənləşdirməsi üçün ikinci məlumatdan (sivri yüksəltiləri arasındakı aralıqları) istifadə etməsiylə alına bilər.

Üçüncü tip məlumat (A2 lifinin fəaliyyəti) “erkən xəbərdarlıq” mesajını, “üstünə götürmək” mesajı halına gətirmək işinə yaraya bilər.

Dördüncü tip məlumat (bir iti yüksəlmənin meydana gəlməsi üçün lazım olan vaxt) gəzən yarasanın yerini müəyyənləşdirmək üçün lazım olan məlumatı güvə üçün təmin edə bilər. Məsələn, əgər səs güvənin sol qulağında sağdakı qulağından daha güclüdürsə, o zaman A yüksəlmələri, mərkəzi sinir sisteminin sol tərəfinə sağ tərəfindən bir millisaniyənin kiçik bir hissəsi qədər daha tez zamanda çatacaq.

Bunlar güvənin yarasa ilə əlaqədar qərarı verərkən hansı mümkün variantlardan və necə bir sistemdən istifadə etməsi ilə əlaqədar təxminlərdir. Bir də güvənin aydın şəkildə müşahidə edilə bilən davranışları var.

Əgər güvənin qəbul etdiyi səs zəifdirsə və qarşı tərəfdən gəlirsə, güvə dərhal əks tərəfə dönərək uçar. Çünki səsin zəif olması yarasanın hələ güvənin yerini müəyyənləşdirmədiyini, dolayısilə onun arxasına düşmədiyini göstərir. Çünki yarasalar ovlarının yerini müəyyənləşdirib hücum edərkən qısa fasilələrlə səs dalğaları yaymağa başlayarlar. Zəif dalğaları qəbul edən güvə, istiqamətini dəyişdirərək arxasında qoyub oradan uzaqlaşar.

Əgər güvənin qəbul etdiyi siqnallar güclüdürsə, o, ya qəfildən yerə doğru enişə keçər, ya da havada bir sıra kəskin manevrlər edər. Bütün bunların məqsədi yarasanın əlindən xilas olmaqdır.

A1. A1 sinir lifi A2. A2 sinir lifi A. Hava kesesi	B. B sinir lifi C. Kulak zarı
Bu çizimde güvenin işitme organındaki sinir lifleri ve akustik hücreler gösterilmiştir.

Güvənin Dəstək Sistemləri

Güvənin iki qulağa sahib olması, ona səsin gəldiyi istiqaməti müəyyənləşdirmə imkanı da verir. Əgər yarasa güvənin solunda isə sağdan gələn səs dalğaları, soldakına nisbətən saniyənin mində biri qədər gec qəbul edilər. İki qulaq arasındakı bu qəbul etmə fərqi, güvənin səsin gəldiyi yeri müəyyənləşdirməsi üçün kifayətdir.

Şübhəsiz ki, güvənin qulaqlarındakı təəccüblü xüsusiyyətlər bunlarla məhdudlaşmır. Bəzi güvələrin qulaqları membrana bənzər quruluşdan əmələ gəlmiş bir qapağa malikdir. Bu qapaq eynilə bizim qulaq seyvanımız kimi funksiya yerinə yetirir. Səsləri toplayaraq, eşitmə potensialının gücləndirilməsinə kömək edir.

Bütün bunlarla yanaşı, bəzi güvələr həm ultrasəs dalğalarını qəbul edər, həm də belə səsləri yaya da bilərlər. Bu güvələr yarasanın varlığını hiss etdiklərində qaçmaqdan ziyadə ultrasəs dalğaları yayarlar. Ancaq bu təəccüblü haldır. Çünki yarasalar ultrasəs dalğalarını qəbul etməkdə tamamilə məharət sahibidirlər. Bu təqdirdə güvənin bu hərəkətinin intiharla eyni olduğunu düşünə bilərsiniz. Ancaq yarasalar bu cür güvələrlə qarşılaşdıqlarında gözlənilənin əksinə sürətlə oradan uzaqlaşmağı seçərlər. Elm adamları bu davranışın iki təmələ əsaslana biləcəyini düşünürlər:

1) Güvənin yaydığı səs dalğaları yarasanın qəbuletmə sistemini korlayır.

2) Səs dalğaları yayan güvələr yarasaların sevmədiyi dada malikdirlər. Yarasa bu səsi qəbul etdiyi vaxt, dadsız bir ovla qarşılaşdığını düşünür.

Bura qədər verilən məlumatlara nəzər saldıqda, həm güvələrin davranışlarında çox açıq şəkildə şüur olduğu görülür, həm də bədənlərindəki müəkəmməl dizayn diqqət çəkir. Güvənin ultrasəs dalğalarını qəbul etməsi, bunları şərh edə bilməsi, əks dalğalar göndərə bilməsi ayrı-ayrı dizaynlar tələb edən xüsusiyyətlərdir.

Güvənin yarasanın səsini eşidə bilməsi, bir sıra mürəkkəb əməliyyatlar sayəsində mümkün olur. Bu əməliyyatlardan birini, məsələn, A1 lifi ilə A2 lifi arasındakı qəbuletmə fərqini aradan qaldırsanız güvə, yarasa qışqırıqları arasındakı fərqi hiss edə bilməz və ya qulaq pərdəsinin quruluşuna xələl gəldikdə, güvə artıq heç nə eşidə bilməz. Güvənin yarasanın səslərini qəbul etməsi də, təklikdə heç nə ifadə etməz. Böcəyin yaşaya bilməsi üçün, düşmənin varlığına reaksiya verəcək bir sinir sisteminin də olması şərtdir.

Bu sinir sistemində, müəyyən əzələləri hərəkətə keçirərək qaçmağı təmin edən reaksiyalar nizamlı surətdə baş verməlidir. Sinir sisteminin, müəyyən nizama malik məlumatı, yəni yarasanın qışqırıqlarını, güvənin qaçış hərəkətinə çevirən sistem, "mürəkkəb bir sistem"dir.

Bu sistem üzərində bir qədər düşündükdə təkamül nəzəriyyəsinin müəyyən zaman müddətində yaranma iddialarının nə qədər ağılsız olduğunu yenidən görərik. Təkamül nəzəriyyəsi canlıların yalnız təsadüfi dəyişikliklər nəticəsində yarandıqlarını iddia edir. Ancaq güvənin eşitmə sistemi; "sadələşdirilə bilməz mürəkkəbliyə" malikdir. Yəni güvənin eşitmə sistemi, ancaq tərkibindəki hissələrin bütöv halda işləməsiylə öz funksiyasını yerinə yetirə bilir. Hissələrdən təkcə biri belə olmasa və ya gərəyi kimi işləməsə sistem heç bir işə yaramayacaq. Dolayısilə təkamülçülərin "təsadüf" anlayışının etibarlılığı yoxdur.

Canlılardakı sistem və orqanların əksəriyyəti bu sadələşdirilə bilməz mürəkkəbliyə malikdir. Bu anlayışın darvinizmə çox açıq şəkildə zərbə endirdiyini, Darvin də anlamışdır. Darvin, “Növlərin mənşəyi” adlı kitabında bu etirafı edir:

“Əgər ardıcıl baş verən çox sayda kiçik dəyişikliklər nəticəsində kompleks bir orqanın əmələ gəlməsinin qeyri-mümkün olduğu göstərilsə, nəzəriyyəm tamamilə süqut edəcək...” (28)

Müasir texnologiya sayəsində canlılarda kompleks sistemlər olduğu açıq şəkildə göstərilmişdir və təkamül nəzəriyyəsi süqut etmişdir. Darvin nəzəriyyəsini elmin olduqca zəif inkişaf etdiyi dövrdə ortaya atmışdır. O dövrdəki texniki təchizat, məlumat çatışmazlığı və dolayısilə dar düşüncə tərzi təkamül nəzəriyyəsinin bütün iddialarında açıq şəkildə özünü göstərir. Lakin hal-hazırda XXI əsrdəyik və texnologiya inkişaf etmiş vəziyyətdədir. Elmi inkişafların canlılardakı mükəmməl strukturları ortaya çıxardığı bir zamanda, hələ də israrla darvinizmi müdafiə edənlərin olması, əlbəttə ki, düşündürücü haldır.

Canlılardakı fövqəladə strukturlar, onların təsadüfən yaranmadıqlarını və üstün yaradılışla yaradıldıqlarını açıq şəkildə sübut edir. Bütün canlı və cansız varlıqları, bir anda ən mükəmməl şəkildə yaradan uca Allahdır. Darvinizmi israrla müdafiə edənlərinsə, aşağıdakı ayə üzərində düşünmələrində fayda var:

De: “Allaha qoşduğunuz şəriklər arasında haqqa yönəldən bir kimsə varmı?” De: “Allah Öz qullarını haqqa yönəldir. Elə isə deyin görək haqqa yönəldən kəs arxasınca gedilməyə daha çox layiqdir, yoxsa özünə doğru yol göstərilməyincə onu tapa bilməyən kəs? Sizə nə olub? Necə mühakimə edirsiniz?” (Yunis surəsi, 35)

Evrimcilerin Güveler Hakkındaki Büyük Yanılgıları
	Güvelerin kulak yapısı bazı bilim adamlarınca "basit" kabul edilir. Ancak bu kabulün nedeni sadece evrimci anlayıştır, bilimsel bir dayanağı yoktur. Merkezi sinir sistemine sahip olan hayvanlar ve insanlar dış dünyayı, binlerce sinir lifi ile beyne bağlı bir sıra duyu organı aracılığıyla algılar. Güvenin algılaması ise topu topu birkaç sinir lifi aracılığı ile sağlanmaktadır. Bu nedenle evrimci görüşe göre güvenin işitme duyusu en ilkeldir ve bu nedenle evrimsel gelişimin en alt basamaklarında yer almaktadır. Ancak evrimciler her iddialarında olduğu gibi bu konuda da ciddi bir yanılgı içindedirler. Bir sistemi sırf bu nedenlerle ilkel olarak kabul etmek büyük bir hatadır. Çünkü herkes tarafından bilindiği gibi bir işlevin, mümkün olan en az elemanla, küçük bir hacimde ihtiyacı tam olarak karşılaması "ilkelliğin" değil tam tersine "gelişmişliğin" bir göstergesidir. Sözgelimi cep telefonları ve radyolar gibi ses algılayıcı sistemler teknoloji geliştikçe küçülmekte ve içlerindeki elektronik parçalar azalıp mükemmelleşmektedir. Güvelerdeki sistem de çok az parçayla mükemmel işleyen bir sistemdir. İnsanın teknolojik aletlerle yapabildiği ses ölçümlerini güveler kulaklarıyla yapabilmektedirler. Bu özelliği ilkellik olarak nitelendirmek evrimcilerin Allah'ın apaçık varlığını gözardı etme yönündeki sonuçsuz çabalarından başka bir şey değildir. Böyle bir sistem "aşama aşama" gelişemez, çünkü ara aşamaların hiçbiri tek başına bir işe yaramayacaktır.
20. yüzyıl bilimi, canlılığı en ince detaylarına kadar incelemiş ve canlılardaki yapıların çoğunun birbirini takip eden çok sayıda küçük değişiklikle oluşamayacak kadar kompleks olduğunu göstermiştir. Bu tip kusursuz sistemlerin var olabilmesi için "son derece üstün bir bilgiye" sahip bir tasarımcının varlığı gereklidir. Canlılardaki benzeri olmayan tasarımlar herşeyin sahibi olan Allah'a aittir. Allah'ın üstün yaratma gücü ve sanatı, bir ayette şöyle ifade edilir: O Allah ki, yaratandır, (en güzel bir biçimde) kusursuzca var edendir, 'şekil ve suret' verendir. En güzel isimler O'nundur. Göklerde ve yerde olanların tümü O'nu tesbih etmektedir. O, Aziz, Hakimdir. (Haşr Suresi, 24)

İlanlarda Istiliyi Qəbul Edən Sistem

Zınqırovlu ilanın başının ön hissəsində yerləşən üz çuxurlarında istilik reseptorları var. İlan bunlardan istifadə edərək ətrafındakı canlıların bədən temperaturlarının yaranmasına səbəb olduğu infraqırmızı şüalarını müəyyənləşdirər. Bu sistem, mühit temperaturunun 1/300 bir dərəcə artımını saniyənin mində 35 hissəsi qədər qısa müddətdə müəyyənləşdirə biləcək qədər həssasdır. Hətta bu həssaslıq o qədər yüksəkdir ki, ilan, özündən uzaqlaşmış ovunun ayaq izlərindən yayılan temperaturu müəyyənləşdirməklə də ovunu təqib edə bilər.

İlanın bu həssas istilik qəbuletmə duyğusu yalnız ovunu tapmasına yaramaz. İlan soyuqqanlı bir heyvandır. Yaşadığı mühitin temperaturu ancaq 30⁰-dən artıq olduqda normal həyati fəaliyyətlərini davam etdirə bilər. Dolayısilə istilik reseptorları, qış vaxtı yaşayacaqları isti bir mağara və ya ağac qovuğu tapmalarında ilanların ən böyük dəstəkçisidir. 14 ilan növündən yalnız ikisində istilik reseptorları var. Bu iki növün sahib olduğu reseptorlar arasında da struktur etibarilə fərqlər var. Məsələn, gürzə ilanlarındakı reseptorlar başlarının ön tərəfində, gözlərinin aşağısındaki açıqlıqları irəli doğru baxacaq şəkildədir.

Çuxurlar bir neçə millimetr diametrində və təxminən 5 millimetr dərinlikdədir. Çuxurun içi bir membran vasitəsilə iki hissəyə ayrılır. Beləliklə də, daxili və xarici kamera adlandırılan hissələr meydana gələr. İlanın başında, membranın içinə doğru qurtaran və "trigeminal (üçlü)" deyə adlandırılan iki sinir qolu vardır. Ovun bədənindən yayılan istilik, elektrik siqnallarına çevrilir. Trigeminal sinirin vəzifəsi isə, bu siqnalları beyinə ötürməkdir. Beynin istilik siqnallarını qəbuletmə nahiyəsi isə "terminus (dayanacaq)" dur.(29)

Sinir qolu bu nahiyəyə yaxınlaşdıqca üzərindəki xüsusi örtüyü itirməyə başlayır. Ən sonunda geniş və yastı struktura çevrilir. Bu strukturun uclarında mitoxondri adlanan kiçik hüceyrəvi strukturlar mövcuddur. İstilik xəbərdarlığı bunlara gəlib çatdıqda struktur etibarilə dəyişirlər. Məhz ovun hiss edilməsi də bu dəyişmə sayəsində reallaşır. Hazırkı dövrdə bu qəbuletmə sisteminin işləmə prinsipi tam da məlum deyil. Elm adamlarının bu mövzudakı ortaq qənaəti, qəbul prosesinin tamamilə özünəməxsus mürəkkəb mərhələlər nəticəsində reallaşmasıdır.

İstilik Qəbuletmə Sistemindəki Xüsusi Nəzarətin Əhəmiyyəti

İlanın istilik qəbuletmə sistemi, öz bədən temperaturundan asılı olmadan işləyir. Sistem; xəbərdarlıq gələn kimi işləyir, sonra isə reaksiya verir.(30) Yalnız bu xüsusiyyət belə ilanlardakı bu sistemin, xüsusi hazırlanmış plan nəticəsində yaradıldığını göstərməsi baxımından kifayətdir. Əgər istilik reseptorları, heyvanın öz bədənindən yayılan istiliyi də nəzərə alsaydı sistem daim siqnal verəcəkdi. Bu siqnallar ilanın ətrafdakı istilik mənbələrindən aldığı siqnalları üstələyəcək və sistemi iflic edəcəkdi.

Göründüyü kimi bu vəziyyət ilanları bu mükəmməl sistemləri ilə birlikdə Allahın yaratdığını göstərir.

İlanlara məxsus bu qəbuledici sistemdəki bütün təfərrüatlar tamdır. Bütün mərhələlər ən incə nöqtəsinə qədər mükəmməl şəkildə yaradılmışdır.

Təsadüflərin belə çox mərhələli düşünülmüş sistemi yarada bilməyəcəyi çox aydındır. Allahdan başqa heç bir gücün belə mükəmməl sistemlər yaratması, üstəlik, bunun həmin canlının bütün növlərində olmasını təmin etməsi qətiyyən mümkün deyil. Bu açıq həqiqəti ilanlardakı digər sistemlərə aid bəzi nümunələri nəzərdən keçirərək yenidən görək.

1. Serabellum 2. Optik Merkez 3. Beyin	4. Trigeminal Sinir 5. Zar	6. Dış Oda 7. İç Oda
Yandaki resimlerde boa yılanındaki ısı algılayıcılarının anatomisi gösterilmiştir. Alt ve üst çenedeki pulların arkasında detaylı bir sinir ağı vardır. Bunlar ikiye ayrılan bir sistem oluştururlar. Sistem kızıl ötesi bir uyarıcı ile karşılaştığında trigeminal sinir beyne sinyal taşır. Yılan küçük bir kızıl ötesi radyasyon algıladıktan 35 milisaniye sonra beyinde bir tepki kaydedilir.

İlanlardakı Ovlanma Mexanizmləri

İlan, iybilmə orqanı olan haçalı dilinin köməyi ilə, zülmət qaranlıqda yarım metr qarşısında yerə çömbəlib oturmuş hərəkətsiz bir canlının varlığını hiss edə bilər. Gecə qaranlığına baxmayaraq, istilik qəbuledici sistem sayəsində ovunun yerini tam düzgün şəkildə müəyyənləşdirir. İlan əvvəlcə ovuna səssizcə yaxınlaşır, hücum edəcəyi məsafəni alır, sonra boynunu yay kimi gərər və ovunun üzərinə böyük sürətlə atılar. Artıq bu əsnada 1800 açıla bilən güclü çənəsindəki dişlərini ovuna keçirmişdir. Bütün bunlar, bir avtomobilin yarım saniyə müddətində sıfırdan 90 km/saat sürətə çatması ilə eyni sürətdə olub bitir.

İlanın, ovunu təsirsiz hala gətirmək üçün işlətdiyi ən böyük silahı isə “zəhər dişləri”dir. Bu dişlərin uzunluğu təxminən 4 sm-dir. Dişlərin içi oyuqdur və zəhər vəzlərinə bağlıdır. Bu vəzlərin əzələləri, ilan ovunu dişlədiyi anda yığılar və zəhəri əvvəlcə diş kanalına, oradan da ovun dərisinin altına təzyiqlə ötürərlər. İlanın zəhəri, ya ovun mərkəzi sinir sistemini iflic edər, ya da qanını laxtalandıraraq ölümünə səbəb olar.

Ilanlar Istilik Yayan Cismin Həqiqi Ov Olub-Olmadığını Necə Anlayarlar?

Aparılan bir təcrübə nəticəsində ilanın, istilik reseptorunun və haçalı dilinin ortaq fəaliyyəti sayəsində istilik yayan cismin həqiqi ov olub-olmadığını müəyyənləşdirdiyi ortaya çıxmışdır. Qaranlıq mühitdə ilanın önünə isti bir qum torbası və ölü bir heyvan qoyulmuşdur. İlan əvvəlcə dərhal torbanın üzərinə hücuma keçir, ancaq onu yeməyə çalışmır. Heyvandan istilik yayılmamasına baxmayaraq, onunla rastlaşdıqda diliylə yoxlamış və sonra da onu yeməyə başlamışdır. Əgər belə olmasaydı, ilan istilik yayan bütün cisimlərə hücum edib onları sancacaq və beləliklə vaxtını boş yerə itirəcəkdi. Ancaq iki duyğu sisteminin bir-birini tamamlayacaq xüsusiyyətlərdə yaradılması sayəsində belə vəziyyət ortadan qaldırılmışdır.

Bir canlının gecə görmə sisteminə, səhvsiz yer müəyyənləşdirmə xüsusiyyətinə və başqa bir heyvanı zəhərləyərək öldürmək üçün lazımi təchizata sahib olması, təəccüblü və mükəmməl bir xüsusiyyətdir.

Allahın açıq-aşkar görünən varlığını israrla inkar edənlər, əlbəttə ki, ilanın belə üstün qabiliyyətə necə sahib olduğunu izah edə bilməzlər. Çünki ilanın ağzında yerləşən zəhər sistemi, olduqca mürəkkəb və xüsusi plan əsasında hazırlanmış sistemdir. Bu sistemin işləməsi üçün, heyvanda əvvəlcə içləri oyuq xüsusi "zəhər dişləri", sonra bu dişlərə bağlanmış zəhər vəziləri, ən sonunda isə, bu vəzlərin içində düşmənlərini dərhal iflic edəcək qədər güclü bir zəhər əmələ gəlməlidir.

Həmçinin heyvan ovunu sancdığı anda bu sistemi işə salacaq bir refleksin yaranması da şərtdir. Bu çox hissəli sistemin tək bir hissəsi belə olmasa, sistem işləməyəcək. Bu da ilanın ovlamaq üçün seçdiyi heyvanlara yem olmasıyla nəticələnəcək bir vəziyyətdir.

Bütün bunlarla yanaşı, zəhərin ilana heç bir zərər verməməsi də başlı-başına araşdırılmalı bir incəlikdir. İlanın bədənində həm zəhər, həm də zəhəri saxlayacaq bir sistem var. Zəhərin yerləşdiyi vəzlərin qoruyucu xüsusiyyətdə olması vacibdir, əks halda zəhər ilanın bədəninə yayılacaq və onun ölümünə səbəb olacaq. Göründüyü kimi, zəhər sistemi bütöv halda yaranmalıdır. Belə bir sistemin xəyali təkamül prosesində mərhələli şəkildə əmələ gələ bilməyəcəyi ortadadır.

Zəhər sistemi üzərində düşünmək təkamülçülərin "təsadüfən yaranma" iddialarının gülünclüyünü ortaya çıxarmaq üçün kifayətdir. Təkamülçülərin iddiaları xəyali fərziyyələrdən ibarətdir. İstilik reseptorlarının və ya zəhər dişlərinin daha əvvəl olmadığı halda, bir gün birdən-birə əmələ gələ bilməyəcəyi aydındır. Bunun üçün əvvəlcə dişlər, sonra da onların içindəki boşluqlar əmələ gəlməlidir. Daha sonra orqanizm, digər canlılara necə bir zəhərin təsir göstərəcəyini öyrənməli, sonra isə bu formul əsasında zəhəri hazırlamalıdır ki, bu saydıqlarımız baş verməsi lazım olan mərhələlərin çox səthi şəkildə təsviridir. Bura qədər verilən nümunələrdən də göründüyü kimi, ilanların bədən sistemlərindəki hər şey mürəkkəb və bir-birləriylə əlaqəlidir. Hər şey ən incə nöqtəsinə qədər mükəmməl incəliklərə malikdir. Bu isə çox açıq şəkildə yaradılışı sübut edir. İlanları, mükəmməl qoxu hiss etmə qabiliyyətləri, zəhər sistemləri və digər bütün xüsusiyyətləri ilə birlikdə yaradan üstün güc sahibi olan Allahdır. Bütün bu açıq-aydın dəlillərə baxmayaraq, Özünə iman etməməkdə israr edənləri Allah Quranda zalım adlandırır və belə buyurur:

Rəbbinin ayələri yadına salınarkən onlardan üz döndərən, əvvəlcə öz əlləri ilə etdikləri günahlarını unudan adamdan daha zalım kim ola bilər? Quranı anlamasınlar deyə, Biz onların qəlbinə örtüklər çəkdik, qulaqlarına da tıxac vurduq. Sən onları doğru yola çağırsan da, onlar heç vaxt doğru yola gəlməzlər. (Kəhf surəsi, 57)

1. Çıngıraklı yılan avına, son model bir spor araba ile kıyaslanabilecek kadar ani bir hızla saldırabilir. 2. Yılanın kafasının önündeki ısı algılayıcıları bir termal kamera gibi çalışır. Hayvan bu algılayıcılar sayesinde gece karanlığında bile çevresini görebilir. 3. Yılan, bir damlası onlarca hayvanı öldürmeye yetecek kadar güçlü bir zehire sahiptir. Bu zehirin sentezlendiği bezler, modern bir laboratuvardan daha üstün teknikler kullanarak çalışmaktadır. 4. Kuyruğun ucundaki çıngırak düşmanları uyaran bir alarm sistemi gibi iş görür. 5. Zehirin düşmana zerk edilmesi için kullanılan dişlerde özel bir enjektör sistemi vardır.

Əqrəbin Hissetmə Bacarığı

Çöl akrebi milyonlarca yıldır kum üzerindeki en ufak titreşimleri dahi algılayabilecek hassasiyette sistemlere sahiptir. İnsanlar ise uzun yıllar içinde bilim alanında edindikleri birikimler sonucunda titreşim sensörleri yapabilmişlerdir.

Səhrada yaşayan qum əqrəbləri, kiçik heyvanlar arasında ən təhlükəlilərdəndir. Bu əqrəb növünün gözləri demək olar ki, heç görməz. Buna baxmayaraq, gecələri ovlarının yerini böyük məharətlə müəyyənləşdirə bilərlər. Bəs bu təəccüblü hadisə necə baş verir?

Bu vəziyyət, əqrəbin səkkiz ayağında da yerləşən yarıq formasındakı mükəmməl reseptorlarla əlaqədardır. Bu reseptorlar, millimetrin milyonda bir hissəsindən daha kiçik titrəyişlər yaradan hərəkətləri belə müəyyənləşdirəcək qədər həssasdırlar.

Bir kəpənəyin əqrəbin yaxınlığındakı bir yerə qonduğunu düşünək. Yerə qonan kəpənək yerdə iki cür titrəyiş dalğası meydana gətirər. Birincisi saniyədə 150 metr sürətlə yayılan həcm dalğalarıdır. İkincisi isə, səthə paralel şəkildə saniyədə 50 metr sürətlə yayılan "R" adlı dalğalardır. Ova olan məsafə, bu iki dalğanın əqrəbə çatma müddətləri arasındakı fərq müəyyənləşdirilərək hesablanır.(31)

Əlbəttə ki, ovun nə qədər uzaqda olduğunu bilmək tam müəyyənləşdirmə mənasını verməz. Dolayısilə hədəfin hansı istiqamətdə olduğunun bilinməsi də vacibdir.

Əqrəbin qıçları təxminən 5 sm. Diametrli xəyali bir dairə üzərində yerə dəyər. Dolayısilə ovun yaydığı R dalğasının əqrəbin ova ən yaxın olan ayağına çatmasıyla, ən uzaqdakı reseptora çatması arasında təxminən 5 millisaniyə (saniyənin iki yüzdə bir hissəsi) fərq yaranar. Reseptorlardan biri R dalğasını müəyyənləşdirdiyi vaxt, sinir hüceyrələri əqrəbin sinir sistemi mərkəzinə bir siqnal göndərər. Bu xəbərdarlıq siqnalı, qarşı tərəfdəki üç ayaqdan gecikərək gələn dalğaları qəbul edən sinirə də ötürülər. Ancaq bu üç ayaqdan gələn siqnallar müvəqqəti dayandırılaraq sinir sistemi mərkəzinə dərhal çatmaz.

Beləliklə də, hər dəfə erkən gələn siqnalın gəldiyi ayaqla digər tərəfdəki üç ayağın mövqeyi qiymətləndirilər. Bu qiymətləndirmə əsasında da, dalğanın gəldiyi istiqamət müəyyənləşdirilər.

Əgər xəbərdarlıq siqnalı ilə müvəqqəti dayandırılan siqnalların ayaqdakı reseptorlara çatması arasındakı fərq saniyənin beş yüzdə bir hissəsi qədərsə, sinir sistemi mərkəzi hər iki siqnalı da eyni anda qəbul edər. Bu isə əqrəb üçün, hərəkətə keç və "hücum üçün mükəmməl dizayn olunmuş silahlarını işlət" mənasını verir.

Ayaqlardan gələn siqnalları emal edən 8 sinir hüceyrəsi sanki komitə kimi toplanıb, hər dəfə ovun istiqamətini ortaq qərar əsasında müəyyənləşdirirlər.(32)

Bəs bu proses necə reallaşır? Bunun üçün sinir hüceyrələri hər dəfə yığıncaq keçirir, məlumatları müəyyənləşdirərək və nəticəyə mi gəlirlər?

Belə bir yığıncaq keçirilmədiyi, sinir hüceyrələrinin yalnız zülal, yağ və sudan ibarət olan canlılar olduğu, ağla və şüura sahib olmadıqları aydındır.

Bu mexanizm milyonlarla ildən bəri yaşamış hər əqrəbdə eynidir. Təkamülçülərin iddia etdiyi kimi, təsadüfən və müəyyən zaman müddətində yaranmamış və ya sonradan əlavə olunmamışdır. Əqrəbi, sonsuz qüdrət sahibi olan Allah mükəmməl dizaynla yaratmışdır.

1- Ciğerler Akreplerin karınlarında sekiz adet nefes deliği bulunur. Bunlardan sadece biri açık olsa bile akrep hiç zorlanmadan nefes almaya devam eder. Güçlü ciğerleri sayesinde iki gün suyun altında rahatlıkla kalabilir. 2- Güçlü Zırh Vücudunu bir zırh gibi saran kabuğu, onu yalnız düşmanlarından değil, radyasyondan bile koruyacak kadar dirençlidir. İnsan vücudunun radyasyona direnci 600 rads dolayındadır. Oysa akreplerde bu direnç 40.000 ile 150.000 rads'a kadar yükselir. 3- Zehirli Mizrak Akreplerin bazen insanı bile öldürecek derecede olan kuvvetli zehirleri vücutlarının arka tarafında bulunan mızrakları vasıtasıyla düşmanlara aktarılır. 4- Kiskaçlar Akrebin kıskaçlarının görevi, kurbanlarını iğnesiyle sokmadan önce etkisiz hale getirmektir. Ayrıca kıskaçlar vasıtasıyla kumu kazıp yer altına gizlenebilirler. 5- Beyin Akrep başından kuyruğuna kadar uzanan 15 sinir düğümünden oluşan bir beyin yapısına sahiptir. Beynin bu yapısı hayvanın süratli karar alma, refleks ve gerekli emirlerin organlara ulaştırılması için büyük bir avantaj sağlar. 6- Ayaklar Ayaklarındaki alıcılar hayvanın her türlü hareketi, sesi ve titreşimi algılamasını sağlamaktadır. Bu alıcılar o kadar hassastır ki, akrep, yakınındaki bir canlının kumda oluşturduğu titreşimleri, saniyenin 1/1000'i kadar olağanüstü bir sürede algılayabilir.