Şirk Qoşan Bir Cəmiyyət Hansı Vəziyyətə Düşər?

Bir cəmiyyətdə "insanlara tapınma dini"nin hakim olduğunu anlamağımızı təmin edəcək bəzi əlamətlər vardır. Bunlar arasındakı ən təməl əlamət, Allahın varlığını və hər an özləriylə birlikdə olduğunu unutmalarının insanlarda yaratdığı qafil rəftarlardır. Bu rəftarları mənimsəyən və Allahın rizasını unudub insanların özündən istədiklərini (din əxlaqına zidd olsa belə) gözü yumulu halda yerinə yetirən bir insan, özünə edilən hər cür təhqiri və alçaldıcı hərəkəti də gözə almış olar.

Buna, dəstələrinə qoşulmağı istədiyi insanlar, özü barədə “uyğundur” desinlər və aralarına qəbul etsinlər deyə, Quran əxlaqına tamamilə zidd rəftarlar edən biri nümunə olaraq verilə bilər. Səhvlik etdiyini bildiyi halda, yalnız insanlar özünü bəyənməsi üçün, hər cür çirkin rəftarı edə bilən bir insan, həm dünyada bunun vicdan əzabını yaşayar, həm də axirətdə səmimiyyətsizliyinin qarşılığını alar. Bu insan, insanların gözünə girdiyini zənn etdiyi halda, Allah onun əsil niyyətini tamamilə bilir. O, Allahı unutmuşdur, lakin Allah onu hər an görür və qəlbində gizlətdiyi niyyətini bilir. İnsanlar bu rəftarı qarşısında onun barəsində müsbət düşüncələrə sahib olsalar da, Allah həmin bu insanın səmimiyyətsiz olduğunu bilir.

Məsələn, olduqca pis əxlaqa sahib olduğuna, kasıb və ehtiyac sahibi insanların haqqını yediyinə, Allahın qadağan etdiyi yolla haqsız qazanc əldə etdiyinə şahid olmasına baxmayaraq, yalnız özünün yüksəlməsi üçün, müdirinin bütün bu çirkin rəftarlarını görməzliyə vuran insanı da Allah görür. Bu insan, həm müdirinin özü barədə; "çalışqan və çox sadiqdir" deməsi üçün var gücüylə çalışdığı, həm də Allahın haram etdiyi hərəkətə göz yumduğu bir vaxtda, Allah onun bütün düşüncələrinə və sözlərinə şahid olar. Allah rizasını qazanmaq üçün heç bir səy göstərmədiyi halda, hər hansı insanın rizasını qazanmaq üçün etdikləri, Allah Qatında yazılır.

Məhz bu cür yanlış inanclara sahib insanlar, qarşı tərəfdə təsir oyadaraq, onları razı salmaq üçün, sanki iplərini insanların idarə etdiyi bir kuklaya çevrilər və özlərindən istəniləni (doğru, yanlış, haram, halal demədən) tam şəkildə yerinə yetirərlər. Sırf dünyəvi arzularını və bəzi nəfsani istəklərini təmin edə bilmək üçün, Allahı unutduran, Onun rizasını güdməkdən uzaqlaşdıran bu batil sistemin bir parçası olmağı qəbul edərlər. İnsan heysiyyətini sındıran, insanı alçaldan, bəsitləşdirən bir həyat tərzini mənimsəməyi gözə alar, başqa insanların boyunduruğu altında, imanın gətirdiyi insani heybəti itirmiş şəkildə yaşayarlar. Bunun nəticəsində də, bir-birlərinə qarşı olduqca səmimiyyətsiz, ədəbsiz və iki üzlü rəftarlar edər, həqiqi mənada sevgini bilməyən, yalnız öz mənfəətləri üçün yaşayan ürküdücü bir insan cəmiyyətinin yaranmasına səbəb olarlar. Özlərini, həqiqi dostluğun yaşanmadığı, tamamilə mənfəətə əsaslanan əlaqələrin hakim olduğu bir sistemin içinə həbs edərlər. Öz əlləriylə qurduqları bu sistem içində isə, İsra surəsində bildirildiyi kimi, Allahın köməyindən və mərhəmətindən uzaq şəkildə tənha və köməksiz qalarlar:

Allahla yanaşı başqa ilahlar qəbul etmə, yoxsa zəlil və tənha (köməksiz) qalarsan. (İsra surəsi, 22)

Şirk qoşaraq "insanlara tapınma dini"nin mənsubu olan insanların bu vəziyyətə düşmələrinin kökündəki bəzi səbəbləri belə sadalaya bilərik;

Allahı Unudaraq Insanların Rizasını Qazanmağa Çalışarlar

Şirk qoşan insanlar Allahın varlığını və kainat üzərindəki mütləq hakimiyyətini unudublar. Bu qəflətdən ötrü də, özlərinin müstəqil gücə sahib olduqlarını zənn edərlər. İstədikləri hər şeyi edə biləcəklərini, istədikləri həyatı planladıqları kimi yaşaya biləcəklərini, heç kəsin onlara qarışa bilməyəcəyini, öz həyatlarına hakim ola biləcəklərini düşünürlər. Heç kəsin üzərlərində hakim olmasını qəbul etməz və asi xarakterə sahib olarlar. Allahın sonsuz gücünü, hər şeyi nəzarəti altında saxladığını, özlərinin isə, aciz qul olduqlarını görməzlikdən gələrlər. Bütün kainatın, Allahın müəyyənləşdirdiyi taleyi olduğunu və heç bir varlığın, özü üçün müəyyənləşdirilmiş olan bu taledən kənara çıxa bilməyəcəyini qavraya bilməzlər. Nəticə etibarilə də, dünyada yalnız öz arzu və istəklərini gerçəkləşdirəcəkləri bir həyat tərzi yaşamağa çalışarlar; Allahın rizasını görməzlikdən gələrlər.

Halbuki bu insanlar, həqiqətlərdən xəbərsiz şəkildə özlərini bu qədər məsuliyyətsiz hiss etdikləri, yəni Allahın varlığını unutduqları halda, Allah hər an onlarla birlikdədir. Etdikləri hər şeyi görür, Allahı unudub insanların rizasını qazanmaq üçün göstərdikləri səyi bilir. Məsələn, birinə olan sevgisini sübut edə bilmək və onun sevgisini qazana bilmək üçün, bir insanın göstərdiyi səyə, özünü ona sevdirəcək rəftarlar göstərməkdəki həssaslığına, bir sözlə, etdiyi hər şeyə Allah şahiddir. Quranda, Allaha şirk qoşanların insanların rizasını qazanmaq üçün göstərdikləri səylər belə bildirilir:

İnsanlardan elələri də vardır ki, Allahdan qeyrilərini Ona tay tutur, onları da Allahı sevdikləri kimi sevirlər. İman gətirənlərin isə Allaha olan sevgisi daha güclüdür... (Bəqərə surəsi, 165)

Bu xarakterə sahib bir insan, sevdiyi insanın özü barəsində; "məni həqiqətən sevir, mənə dəyər verir" deməsi üçün, göstərdiyi bu böyük şövqü və istəyi Allaha qarşı göstərməsi tələb olunduqda bu təklifi qəbul etməz. Məsələn, beş vaxt namaz qılması tələb olunsa, böyük ehtimalla bu təklifi qəbul etməz. İmkanlarının və vaxtının məhdud olduğu, fasiləsiz iş rejimi şəraitində namaza vaxt ayıra bilməyəcəyi kimi, bəhanələr irəli sürər. Çünki bu ibadəti yerinə yetirdiyi təqdirdə demək olar ki, ictimai ətrafındakı heç kəs onu tərifləməyəcək və alqışlamayacaq. Yəni onun yanlış dünyagörüşünə görə, bu ibadəti yerinə yetirməyin onun üçün, müəyyən faydası olmayacaq. Hətta insanların onlar barədə, "namaz qılır, dinə üz tutdu, çox dəyişdi" deməmələri üçün belə, bu ibadəti etməkdən imtina edə biləcək qədər qafil ola bilər. Etdiyi bu seçim nəticəsində, müəyyən sayda insanın rəğbətini və səthi sevgisini qazandığı halda, Allahın, qulları üçün fərz buyurduğu mühüm bir ibadəti yerinə yetirməyərək Onun sonsuz sevgisini və rəhmətini itirdiyini dərk etmir.

Məhz bundan ötrü də, Allah Quranda qullarını insanların rizasını qazanmağa çalışıb Öz rizasını qazanmağı unutma təhlükəsinə qarşı xəbərdar etmişdir. İnsanların şirkin istənilən formasından imtina edib, Özünə yönəlmələrini və namaz qılmalarını bir ayədə belə əmr etmişdir:

“Sidq ürəkdən xalis bağlılar” olaraq, Ona tərəf yönəlin və Ondan qorxun, dosdoğru namaz qılın və müşriklərdən olmayın. (Rum surəsi, 31)

İnsanlardan, Allah'dan Qorxduqlarından Daha Çox Qorxmaları

Bir gücə və ya hadisəyə qarşı qəlbində ciddi qorxu hiss keçirmək, insana bir çox şeyi ən yaxşı şəkildə edə biləcəyi iradə verər. Bu qorxunun dərəcəsi, öz iradəsiylə edə bilməyəcəyini düşündüyü hadisələr qarşısında belə, insana gözlənilməz şəkildə qəti və konkret qərarlar aldırar.

İnsanlar qəlblərində yaşadıqları dərin qorxu hissinin dərəcəsinə görə, özlərindən istənilən hər şeyi edə biləcək hala gələrlər. Məsələn, yoxluq çəkən və təcili surətdə pula ehtiyac duyan bir insan, aldığı iş təklifi qarşısında bu işə girə bilmək üçün, əlindən gələn hər şeyi edər. Qarşısına çıxan bu fürsəti qaçırmağı gözə ala bilməz. İşlə əlaqədar görüşdüyü insanlara özünü ən yaxşı halıyla tanıtmağa diqqət yetirər. Səhv etməkdən qorxar. Qarşısındakı insanlara olduqca hörmətli davranar, onların, şəxsiyyətinə və iş təcrübəsinə güvənmələri üçün əlindən gələn hər cür diqqəti göstərər. Həmin iş yerinin qanunları, orada işləyən insanlarda axtarılan xüsusiyyətlərin nə olduğu kimi məlumatları görüşdən əvvəl öyrənməyə çalışar, görüş vaxtı da bu xüsusiyyətlərə zidd olan ifadələr işlətməməyə diqqət göstərər. Bir an belə dalğın olmaz və ya qeyri-münasib rəftar göstərməz. Gələcəyi barədəki bitməyən qorxusu və narahatlıqları onu ayıq saxlayar. İş yerinin səlahiyyətli şəxslərinin görüşdən sonra özü barədə müsbət qərar vermələri və özü barədə fikir bildirərkən "tam axtardığımız insan" demələri üçün əlindən gələn hər cür səyi göstərər.

Başqa bir insan da, yanında işlədiyi iş sahibinin şirkət içində görmək istəmədiyi hərəkətləri edərkən tutulmaqdan çox qorxar. İşinə yubanmamağa, xüsusi telefon danışıqları aparmamağa, bir sözlə, həmin iş yerində qeyri-münasib rəftarlar göstərməməyə diqqət göstərər. Digər şirkət işçilərini də, bu mövzulara diqqət göstərməli barəsində xəbərdar edər. Özünə işində intizamlı olmayan, ciddiyyətsiz bir insan deyilməsindən çox qorxar. Çünki bu kimi mənfi rəylər, dünyada maddi itkiyə məruz qalmasına səbəb olacaq, yaxşı bir həyat yaşamasına mane olacaq. Əlbəttə ki, bir insan işində intizamlı olmalı, qeyri-münasib rəftarlar göstərməkdən çəkinməlidir. Lakin burada yanlış olan, bir insanın bu gözəl rəftarları, yalnız insanlardan qorxduğu və onlardan çəkindiyi üçün etməsidir ki, belə xarakterdə onsuz da gözəl rəftarlar daimi ola bilməz. Allahdan qorxmayan bir insan, insanların özünü görməyəcəyinə və onların əks reaksiyasıyla üzləşməyəcəyinə inandığı hallarda, bu intizama uymayan istənilən rəftarı asanlıqla göstərə bilər. Məhz buna görə də, insan gözəl rəftarlar göstərərkən də çox mühüm bir həqiqəti unutmamalıdır. Bu həqiqət, qorxulmalı olan yeganə güc sahibinin Allah olmasıdır. İnsanların, qarşılarında həyəcanlandıqları, qorxu hissinə qapıldıqları, gözlərində böyütdükləri insanları və hadisələri yaradan və öz nəzarəti altında saxlayan Allahdır. Allah Qatında onların nə zənginliklərinin, nə də güclərinin əhəmiyyəti var. Tək əhəmiyyətli şey, təqvaları və gözəl əxlaqlarıdır. Həmçinin insanlar yalnız talelərində müəyyənləşdirilmiş hadisələrlə qarşılaşırlar. Bu nümunədəki insanın taleyində o işə girməsi müəyyənləşdirilsə, Allahdan başqa heç bir güc bu nəticəni dəyişdirə bilməz. Hətta nə qədər yanlış, nə qədər böyük axmaqlıqlar etsə də, Allah istədiyi təqdirdə, həmin insan o işə girər. Lakin taleyində başqa şey müəyyənləşdirilibsə də, belə olan halda, istənilən səyi göstərsə də, o işə girə bilməz. Allahın müəyyənləşdirdiyi taledən kənara çıxa bilməz. Quranda bütün hadisələrin Allahın məlumatı daxilində gerçəkləşdiyi belə bildirilir:

Yer üzündə baş verən və sizin başınıza gələn elə bir müsibət yoxdur ki, Biz onu yaratmamışdan əvvəl o, Yazıda müəyyən edilmiş olmasın. Şübhəsiz ki, bu, Allah üçün çox asandır. (Hədid surəsi, 22)

Unudulmamalıdır ki, burada nümunə olaraq bəhs etdiyimiz insan, hələ o işə girə bilmədən ölə bilər. O zaman həyatı boyu yaşadığı dünyəvi qorxuların, insanlara isnad etdiyi müstəqil gücün mənası da qalmaz. Göstərdiyi bütün səylər hədər gedər. Axirət günü, qənaətlərinə böyük əhəmiyyət verdiyi insanların heç biri özünə dəstək verə bilməz. Həyatı boyu Allahın rizasını görməzlikdən gəlib insanları rizasını qazanmağa çalışaraq etdiklərinin qarşılığını min il deyil, on min il deyil, milyon və ya milyard il belə deyil, sonsuza qədər davam edəcək cəhənnəm əzabı içində qalaraq alacaq. Həyatı boyu etdiklərindən ötrü tövbə edib bağışlanma diləmədiyi halda Allah, bu insanı işlədiyi günahlardan və etdiyi pisliklərdən ötrü, sonsuz cəhənnəm həyatına məhkum şəkildə yaşada bilər.

Məhz bütün bu həqiqətlər əsasında düşünüldükdə, Allah qorxusunun bütün bu qorxulardan daha üstün olduğu daha yaxşı aydın olacaq. Quranda "...Allahdan qorxun və bilin ki, siz Onun hüzuruna toplanacaqsınız" (Bəqərə surəsi, 203) şəklində bildirilərək bu böyük həqiqətə diqqət çəkilir.