Batin Təfsirçiləri Risalə-İ Nuru Necə İzah Edirlər?
Axırzaman Və Mehdilik Mövzusunda Edilən Batini Təfsirlər Hansılardır? Bədiüzzaman Nə Deyir? Təfsirçilər Nə Deyirlər?

1- Bədiüzzaman “Özünün seyid olmadığını” deyir, “bu mövzuda doğru danışmamağın da dinə uyğun olmadığını” ifadə edir, təfsirçilər “xeyr, seyiddir” deyirlər.

Bədiüzzamana görə:

Hz. Mehdinin hədislərdə bildirilən ən əhəmiyyətli xüsusiyyətlərindən biri də, “SEYİD”, yəni Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in nəslindən olmasıdır:

Qiyamətin qopması üçün vaxtdan sadəcə bir gündən başqa vaxt qalmamış da olsa Allah ƏHLİ-BEYTİMDƏN BİR ŞƏXSİ (Hz. Mehdini) göndərəcəkdir. (Sünen-i Ebu Davud, 5/92)

Bədiüzzaman da aşağıdakı sözündə, özünün Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in nəslindən olmadığını, hz. Mehdinin isə bu mübarək nəsildən olacağını ifadə etmişdir:

Bədiüzzaman seyid deyil və seyid olmamasının, özünün Mehdi ola bilməyəcəyinin dəlillərindən biri olduğunu ifadə edir. Şübhəsiz ki, bir adama sual verilməsinin səbəbi, əlaqədar mövzunun doğrusunu öyrənməkdir. Bədiüzzaman Səid Nursiyə də Mehdi olub-olmadığının soruşulmasının səbəbi doğruları öyrənməkdir. Bu sual qarşısında “xeyr, mən Mehdi deyiləm” deyirsə və bunun onlarla dəlilini irəli sürürsə, buna inanmaq lazımdır. Çünki Bədiüzzaman çox aydın bir şəkildə bu mövzuya cavab vermiş və “mən seyid deyiləm” demişdir.

Həmçinin, Bədiüzzaman əgər seyid olsaydı, bunu gizlətməsi üçün heç bir səbəb yox idi. Çünki seyid olmaq, gizlədilməsi lazım olan bir xüsusiyyət deyildir. Əksinə Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in nəslindən olmaq müsəlmanlar üçün böyük bir şərəfdir. Buna görə də, Bədiüzzaman seyid olsaydı, bunu heç bir şəkildə gizlətməz və aydın şəkildə ifadə edərdi. Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in nəslindən olduğunu ifadə etməkdən böyük bir qürur duyardı. Özündən belə bir sual soruşulduğunda “Bəli seyidəm, amma Mehdi deyiləm” deyərdi. Çünki Bədiüzzaman şəxsən öz əsərlərində Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in hədisini xatırladaraq “seyid olan bir adamın seyidliyini gizlətməsinin Quran əxlaqına uyğun olmadığını” ifadə edərək, bu mövzudakı sözünün qəti olaraq doğru olduğunu ifadə etmişdir:

Batin təfsirçilərinə görə:

Bədiüzzamanın sözlərini batin təfsiri adı altında şərh edən kəslər, Bədiüzzamanın yuxarıda yer verilən açıq-aşkar izahlarını görməməzlikdən gəlirlər. Bədiüzzaman aydın şəkildə “hz. Mehdi seyid olacaq, mən seyid deyiləm” dediyi halda, bəzi şəxslər “Bədiüzzamanın bu şərhləri doğru deyildir, özü filan gün bizi çağırmış, həm şərif, həm seyid, həm də hz. Mehdiyəm demişdir” kimi izahlar edirlər. Buna görə də batin təfsirçiləri Bədiüzzamanın risalələrdəki sözlərini qeyri-kafi görür və onun bu sözlərini əsas almırlar.

Halbuki bu, Bədiüzzamanın əsərlərində inandığı şeylərin tam əksinə məlumatlar verdiyini və bunların doğrusunu da xüsusi bir söhbət əsnasında sadəcə iki üç adama izah etdiyini iddia etmək mənasına gələr. Bu da, Bədiüzzamanın yüzlərlə səhifə boyunca etdiyi şərhlərin “etibarsız” olduğunu və verdiyi səhv məlumatlarla illərdir bütün müsəlmanları aldatdığını demək mənasına gələr ki, bu da yaşadığı əsrin mücəddidi olmuş belə böyük bir İslam böyüyünə yönəldilmiş çox böyük bir böhtan və haqsızlıq olar. Yüzlərlə səhifə boyunca yazdıqlarının əksinə, Bədiüzzamanın “-sadəcə iki üç adama- bütün yazdıqlarının yalan olduğunu dediyi” şəklində bir iddia, bu cür iddiaların sahiblərini töhmət altında saxlayar. “Bədiüzzaman həzrətləri milyonlarla insanı aldatdı, yalan danışdı, lakin bu mövzunun doğrusunu üç-beş adama izah etdi” şəklində bir iddia heç bir şəkildə qəbul edilə bilməz. Risalə-i Nurda Bədiüzzaman həzrətlərinin “yüzlərlə səhifə çox əhatəli və təfərrüatlı yalan danışdığını və ümməti aldatdığını, bu yazılanların bir yalan olduğunu” iddia etmək bir sayıqlamadır. Sevgi adına da olsa belə ağır bir təhqir edilə bilməz.

2-Bədiüzzaman, “3 vəzifəni də eyni anda yerinə yetirəcək adam ancaq Axırzaman Mehdisidir” deyir, təfsirçilər isə bu vəzifələrdən sadəcə birini kafi görürlər.

Bədiüzzamana görə:

Əvvəlki bölmələrdə də yer verildiyi kimi, Bədiüzzaman əsərlərində dəfələrlə hz. Mehdinin üç vəzifəsi olduğunu bildirmiş, bu üç vəzifənin eyni anda yerinə yetirilməsinin hz. Mehdinin ən əhəmiyyətli əlamətlərindən biri olduğuna diqqət çəkmişdir. Bu vəzifələrin birincisi materialist, darvinist və ateist fəlsəfələrlə fikri mübarizə aparılması və bu cərəyanların fikirlə tam olaraq susdurulmasıdır. İkincisi, İslam dünyasının liderliyini öhdəsinə götürərək İslam Birliyinin təmin edilməsi, üçüncüsü isə, Quran əxlaqının və Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in sünnəsinin yenidən dirçəldilməsi ilə bütün yer üzünə hakim olmasıdır. Bədiüzzaman öz yaşadığı dövrdə bu üç vəzifənin də eyni anda yerinə yetirilmədiyini, bunu ancaq hz. Mehdinin reallaşdıraca biləcəyini deyir. Bədiüzzamanın bu mövzunu izah edən xeyli sözü vardır. Bunlardan biri belədir:

Bədiüzzaman hz. Mehdinin “ÜÇ VƏZİFƏNİ EYNİ ANDA” yerinə yetirəcəyini ifadə etdiyi bu sözüylə mövzunun əhəmiyyətini yenidən xatırladır. Özü də daxil olmaqla, əvvəlki mücəddidlərdən heç birinin bunların üçünü də eyni anda yerinə yetirmədiyini aydın şəkildə ifadə edir, buna görə də özünün Mehdi olmayacağını deyir.

Bədiüzzaman “İNDİKİ DÖVRDƏ” sözləriylə öz yaşadığı dövrdən bəhs edir. Və öz dövründə hz. Mehdinin yerinə yetirəcəyi üç vəzifəni tək bir şəxsin eyni anda yerinə yetirməsinin və bu üç vəzifənin bir-birinə mane olmamasının qeyri-mümkün olduğunu deyir. Bədiüzzaman bu qənaətinin nə qədər güclü olduğunu isə, “ÇOX UZAQ” və “SANKİ QEYRİ-MÜMKÜN GÖRÜNÜR” sözləriylə ifadə etmişdir. Bu da, Bədiüzzamanın yaşadığı dövrdə hz. Mehdinin hələ zühur etmədiyini göstərən başqa əhəmiyyətli bir dəlildir. Bədiüzzamanın yaşadığı dövrdə üç vəzifənin də eyni anda yerinə yetirilməsinə şərait olmamışdır. Bədiüzzaman ancaq özündən bir əsr sonra zühur edəcək böyük Mehdinin bu vəzifələrin hamısını yerinə yetirəcəyini bildirir.

Bədiüzzaman burada istifadə etdiyi “ANCAQ” sözüylə başqa birinin bu vəzifələri bacarmasının Allahın diləməsiylə “İMKANSIZ” olduğunu ifadə etmişdir. Çünki Allah bu vəzifələri yalnız hz. Mehdinin yerinə yetirə bilməsini təqdir etmişdir. Hz. Mehdi də taleyində belə təqdir edildiyi üçün bu vəzifələri Allahın izni ilə müvəffəqiyyətlə yerinə yetirəcəkdir. İslam tarixində hələ bunu bacaran bir kimsə və ya birlik görülmədiyi kimi, Bədiüzzaman öz yaşadığı dövrdə də bu vəziyyətin reallaşmadığını vurğulayır.

Bədiüzzaman başqa bir sözündə də, Quran əxlaqını dünya üzərində hakim etmək məqsədiylə əvvəlki əsrlərdə də bəzi müsəlman şəxslərin gəldiyini, ancaq bunların heç birinin Axırzamanda hz. Mehdinin yerinə yetirəcəyi üç əhəmiyyətli vəzifəni bu şəkildə eyni anda yerinə yetirmədiklərini ifadə etmişdir. Buna görə də Axırzamanın “BÖYÜK MEHDİ”si ünvanına sahib olmadıqlarını ifadə etmişdir.

Bədiüzzaman bu mənada Risalə-i Nurun da hz. Mehdinin üç vəzifəsindən birincisi olan “imanı qurtarmaq” vəzifəsini yerinə yetirdiyini demişdir. Ancaq bu xidmətin kiçik ərazidə, yəni müəyyən bir ətrafla məhdudlaşdığını Böyük Mehdi ünvanına sahib olacaq hz. Mehdinin isə bu vəzifəni və digər iki vəzifəsini dünya səviyyəsində reallaşdıracağını izah etmişdir. Buna görə də, hz. Mehdi zühur etdiyi vaxt hədislərdə də ifadə edildiyi kimi, Mehdiliyini iddia etməyəcək ya da bunun təbliğatını aparmayacaqdır. Hz. Mehdinin burada sayılan və dünya səviyyəsində təsirli olacaq olan böyük işləri bu müqəddəs şəxsin zühur etdiyinin ən böyük isbatı və dəlili olacaqdır.

Batin təfsirçilərinə görə:

Bədiüzzaman, hz. Mehdinin üç vəzifəni də eyni anda yerinə yetirəcəyini, amma özünün bu vəzifələri yerinə yetirmədiyini ifadə edir. Batin təfsirçiləri isə, Bədiüzzamanın bu mövzudakı çox aydın ifadələrinə baxmayaraq, “sadəcə tək bir vəzifənin yerinə yetirilməsinin Mehdilik üçün kafi olduğunu” iddia edirlər.

Bədiüzzaman ömrünü İslam əxlaqının təbliğinə həsr etmiş, yaşadığı əsrin qütbü olmuş çox dəyərli bir İslam alimi və mütəfəkkiridir. Yaşadığı dövrdə ən çətin şərtlər altında belə iman xidmətini davam etdirmiş, bir çox insanın iman etməsinə vəsilə olmuşdur. Ancaq Bədiüzzamanın bu xidməti məhdud bir ərazidə reallaşmışdır. Hz. Mehdinin göstərəcəyi imani fəaliyyətlər isə, İslam əxlaqının “bütün dünyaya” hakim olmasını təmin edəcəkdir. Hz. Mehdi İslam dinini bütün batil inanc və xurafatlardan təmizləyəcək, Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in sünnəsini yenidən dirçəldəcək və din əxlaqını əvvəlki halına qaytaracaqdır. Bədiüzzamanın göstərdiyi xidmət isə, belə bir nəticə verməmişdir. Bundan əlavə, Bədiüzzaman hz. Mehdinin digər vəzifələri olan İslam Birliyini meydana gətirməmiş, bütün dünyadakı müsəlmanların mənəvi lideri xüsusiyyətinə sahib olmamış, bu xüsusiyyətlə Xristian dünyasıyla ittifaq yaratmamış, Quran əxlaqının və Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in sünnəsinin yenidən dirçəldilərək bütün yer üzünə hakim edilməsinə vəsilə olmamışdır.

Ancaq batin təfsirçiləri bu nəticələrdən heç birinin əldə olunmadığı və Bədiüzzaman da bu həqiqəti risalələrdə aydın şəkildə dilə gətirdiyi halda, təkcə bir vəzifənin və bunun da sadəcə müəyyən baxımdan yerinə yetirilmiş olmasının Mehdilik üçün kafi olduğunu iddia edirlər. Belə bir iddia isə, “Bədiüzzamanın sözləri əhəmiyyətli deyil; risalələrə deyil, batin təfsiriylə edilən şərhlərə inanmaq lazımdır” şəklində bir düşüncəylə hərəkət edildiyini göstərir. Bu isə, Bədiüzzaman kimi dəyərli bir İslam aliminin böyük bir zəhmətlə, səmimiyyətlə qələmə almış olduğu hikmətli əsərlərinin etibarlılığını təhlükə altına salacaq çox səhv bir yanaşmadır. Bədiüzzaman yaşadığı əsrin mücəddidi olmuş, müsəlmanlara işıq tutmuş çox böyük bir İslam alimidir. Şübhəsiz ki, əsərlərindəki hər bir sözü də bu istiqamətdə ən hikmətli şərhləri ehtiva edir.

3- Bədiüzzaman “Mehdi bir şəxsdir və şəxsi mənəvisi vardır” deyir, təfsirçilər isə “sadəcə şəxsi-mənəvidir” deyirlər.

Bədiüzzamana görə:

Bədiüzzamanın hz. İsa və hz. Mehdinin gəlişi mövzularındakı izahları çox açıq və aydındır. Bədiüzzaman bu mövzularda Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in hədislərinə istinad edərək bir çox dəlillə “hz. İsanın və hz. Mehdinin bir şəxs olduqlarını” izah etmişdir. Bədiüzzaman tarixən göndərilmiş bütün elçilər kimi hz. İsanın da, hz. Mehdinin də bir şəxsi-mənəvilərinin olacağını ifadə etmişdir. Ancaq bu şəxsi-mənəvinin başında hz. İsa və hz. Mehdi bir şəxs olaraq şəxsən özləri olacaqlar. Belə ki, bir şəxs olmadan bir şəxsi-mənəvinin varlığından söhbət belə gedə bilməz. “Şəxsi mənəvi” anlayışı ümumiyyətlə bir camaatı təmsil etmək üçün işlədilən bir ifadədir, ancaq bu camaat, lideri olmayan bir camaat deyildir. Hər mömin birliyinin bir rəhbəri olduğu Quranda bildirilən, Allahın əsrlərdir davam edən bir adətullahıdır.

Bundan əlavə, Quranda tarixən müxtəlif cəmiyyətlərə göndərilən elçilər, nəbilər və rəsulların həyatları, mübarizələri və təbliğləri haqqında bir çox məlumatlar verilmişdir. Yaşadıqları hadisələr, ailələri, yoldaşları, uşaqları, Allaha olan səmimi imanları və duaları ilə əlaqədar ayələrdə müxtəlif məlumatlar vardır. Bütün bu məlumatlar bizə tarixən heç bir elçi, nəbi və ya peyğəmbərin bir şəxsi mənəvi olaraq göndərilmədiyini, bütün elçilərin bir şəxs olaraq gəldiklərini göstərir. Eyni şəkildə Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-dən sonra gələn və İslam tarixində iştirak edən heç bir mücəddid və ya müctəhid də bir şəxsi mənəvi olaraq göndərilməmişdir. Quranın adətullahında bütün elçilərin, bütün mücəddidlərin insanları xəbərdar edib qorxudacaq, onları Allahın razılığı, rəhməti və cənnətiylə müjdələyəcək, onlara doğrunu yanlışdan ayıracaq bir hidayət rəhbəri ola biləcək bir şəxs olaraq göndərildikləri aydın olur.

Şəxs olmadan bir şəxsi mənəvinin olması, bütün digər elçilərdə olduğu kimi hz. Mehdi üçün də mümkün ola bilməz. Hz. Mehdi də gəldiyində yenə ona yaxın olan insanlardan ibarət bir camaatı olacaq, başlarında da hz. Mehdi olacaqdır. Beləliklə, Bədiüzzamanın sadəcə bir neçə sözünün tədqiq olunması belə bu mövzunun heç bir mübahisəyə yol verməyəcək aydınlıqda olduğunu dəqiq bir şəkildə ifadə edir:

Bədiüzzamanın hz. Mehdi üçün istifadə etdiyi “O ZAT” ya da “O ŞƏXS” kimi ifadələr, hz. Mehdinin bir “şəxsi mənəvi” olmadığını aydın şəkildə ortaya qoyur.

1)

Bədiüzzaman bu sözündə hz. İsa və hz. Mehdi üçün “o möcüzəvi şəxslər” ifadəsindən istifadə edərək, hər ikisinin də bir şəxsi mənəvi deyil, bir şəxs olaraq gələcəklərini aydın şəkildə ifadə etmişdir.

2)

Bədiüzzaman, burada da “bir zat-ı nurani”, yəni “nurlu bir şəxs” deyərək, hz. Mehdinin bir şəxsi mənəvi deyil, bir insan olduğunu izah etmişdir.

Bədiüzzaman həmçinin “nurlu bir şəxs” ifadəsiylə bəhs etdiyi bu adamın “kamil iman sahiblərinin başçısı olaraq onlara liderlik edəcəyini” bildirir və bu sözləriylə, hz. Mehdinin bir şəxs olacağını yenidən təkrarlayır.

3)

Bədiüzzaman, bu sözündə də hz. Mehdi üçün “o zat” ifadəsini işlətmişdir. Bundan əlavə hz. Mehdidən və camaatından ayrı-ayrılıqda bəhs edərək, hz. Mehdi və onun şəxsi-i mənəvisinin iki fərqli anlayış olduğunu da yenidən izah etmişdir.

4)

Bədiüzzamanın bu sözündə istifadə etdiyi “TƏCCÜBLƏNDİRƏN VƏ HEYRƏT OYANDIRAN ŞƏXS” ifadəsi, hz. Mehdinin bir şəxsi mənəvi deyil, bir şəxs olduğunu aydın şəkildə bəyan edir.

Bədiüzzaman sözlərinin davamında isə hz. Mehdinin “sərkərdəlik xüsusiyyətinə” də diqqət çəkir. Bir şəxsi mənəvinin sərkərdəlik sifətinə sahib olmasından söhbət gedə bilməyəcəyi, burada hz. Mehdidən bu vəzifəni yerinə yetirə biləcək bir şəxs olaraq bəhs edildiyi çox aydındır.

Həmçinin, Bədiüzzaman Səid Nursi, hz. Mehdinin boynuna götürəcəyi bu böyük vəzifədə özünün də “təccübləndirən və heyrət oyandıran şəxsin bir xidmətçisi” ola biləcəyini ifadə edərkən, hz. Mehdinin bir şəxs olduğunu yenidən vurğulamışdır.

5)

Bədiüzzamanın bu sözündə istifadə etdiyi “müctəhid, mücəddid, hakim, hz. Mehdi, mürşid, qütbü əzəm, nurani bir şəxs” xüsusiyyətləri, mənalarından da aydın olduğu kimi, ancaq bir adama aid ola biləcək xüsusiyyətlərdir.

Həmçinin, Bədiüzzaman hz. Mehdinin “nurani bir zat” olduğundan bəhs edir. Əgər Bədiüzzaman hz. Mehdinin bir şəxsi mənəvi olduğunu vurğulamaq istəsəydi, burada “nurani bir zatdan” deyil, “nurani bir şəxsi mənəvidən” bəhs edərdi.

Həmçinin, burada şəxs sözündən əvvəl istifadə edilən “bir” sözü də bu mövzunu yenidən izah edir. “Zat” isə onsuz da yenə birlik və şəxs ifadə edən bir sözdür. Bədiüzzaman burada aydın şəkildə “bir şəxs” ifadəsini işlətmişdir, “iki” ya da “bəziləri” deməmişdir. Buna görə də Bədiüzzaman etdiyi bütün bu şərhləri ilə, hz. Mehdidən bir şəxsi mənəvi olaraq bəhs etmədiyini qəti bir şəkildə isbat edir.

6)

Bədiüzzaman hz. İsa və hz. Mehdi üçün “Axırzaman şəxsləri” ifadəsini işlətmişdir. Bədiüzzamanın burada istifadə etdiyi “şəxslər” ifadəsi, hz. İsa və hz. Mehdinin bir şəxsi mənəvi olaraq deyil, bir insan olaraq gələcəklərini aydın şəkildə ifadə edir.

Bədiüzzamanın Axırzamanda gələcək olan bu şəxslərin “imanın nuruyla tanına biləcəklərini” ifadə etməsi də, yenə hz. İsa və hz. Mehdinin bir şəxs olaraq gələcəklərini izah etdiyini göstərir. “Tanımaq” feli ancaq insanlar üçün məqbul ola biləcək bir vəziyyəti ifadə edir. Bir şəxsi mənəvinin özü olub-olmadığının tanına bilməsindən, əlbəttə ki, söhbət gedə bilməz.

7)

Bədiüzzamanın bu sözündə istifadə etdiyi “o şəxs” ifadəsi də yenə bu mövzunu heç bir mübahisəyə yol verməyəcək şəkildə aydınlaşdırır. Bədiüzzaman hz. Mehdidən “həqiqi gözlənilən o şəxs” ifadəsiylə bəhs edir. Əgər hz. Mehdinin bir şəxsi mənəvi olacağını demək istəsəydi, Bədiüzzaman burada “gözlənilən şəxsi mənəvi” deməliydi, lakin hz. Mehdiylə əlaqədar belə bir ifadə işlətməmişdir.

Bədiüzzaman bu sözündə həmçinin, hz. Mehdinin “bir əsr sonra gələcəyini” ifadə edir. Bir şəxsi mənəvi üçün gəlmə tarixinin verilməyəcəyi çox aydındır. “Gəlmək” feli də ancaq bir şəxs üçün istifadə ediləcək bir sözdür və buradan da Bədiüzzamanın hz. Mehdidən bir adam olaraq bəhs etdiyi aydın şəkildə başa düşülür.

8)

Bədiüzzaman burada da “Axırzamanın o böyük şəxsi” sözləri ilə hz. Mehdinin Axırzamanda gələcək bir şəxs olduğunu təkrarlamışdır. Hz. Mehdinin Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in nəslindən olacağını bildirmiş olması isə, Bədiüzzamanın hz. Mehdidən bir şəxsi mənəvi olaraq bəhs etmədiyini çox aydın bir şəkildə ifadə edir. Çünki “bir şəxsi-mənəvinin başqa bir insanın nəslindən gəlməsindən söhbət gedə bilməz”.

9)

Bədiüzzaman, bu sözündə də yenə “Axırzamanın o böyük şəxsi” deyərək, hz. Mehdinin bir şəxsi mənəvi deyil, bir şəxs olduğunu aydın şəkildə bildirir.

Bədiüzzaman “hz. Mehdinin Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in nəslindən olacağını” bu sözündə də yenidən ifadə edir. Yuxarıda da qeyd olunduğu kimi, Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in nəslindən gəlməsi üçün hz. Mehdinin ancaq bir insan olması lazımdır ki, Bədiüzzaman da bu sözüylə bu həqiqəti aydın şəkildə vurğulamışdır.

10)

11)

Bədiüzzaman bu iki sözündə də, hz. Mehdinin “seyid”, yəni “Peyğəmbər nəslindən gələcək bir şəxs” olduğunu yenidən təkrarlamışdır.

12)

Bədiüzzamanın bu sözündəki “bu zatı alişan” ifadəsi də, yenə hz. Mehdinin bir şəxs olaraq zühur edəcəyini aydın şəkildə ifadə etdiyini göstərir.

13)

Bədiüzzaman bu sözündə də yenidən, hz. Mehdinin bir şəxs olaraq zühur edəcəyini “o şəxs” ifadəsiylə təkrarlamışdır.

Həmçinin, “hz. Mehdinin yerinə yetirəcəyi böyük vəzifə”dən də bəhs edərək, onun bir şəxsi mənəvi deyil, bir insan olaraq fəaliyyət göstərəcəyini ifadə etmişdir.

14)

Səid Nursi bu izahında da, yenə hz. Mehdinin bir şəxs olaraq gələcəyini “o mübarək şəxs” sözləriylə təkrarlamışdır.

15)

- ...O şəxs...

- ...O nurani şəxslərə...

Bədiüzzaman bu sözündə Axırzamanda gələcək bu müqəddəs şəxslər üçün iki dəfə “şəxs” sözündən istifadə etmişdir. Özünün bu “nurani şəxslərə zəmin hazırladığını” deyərək, hz. İsa və hz. Mehdinin bir şəxsi mənəvi olmadıqlarını, bir şəxs olduqlarını aydın şəkildə ifadə etmişdir.

16)

Bədiüzzaman burada da, hz. Mehdinin İslam aləminin gözlədiyi “Axırzamanda gələcək bir şəxs” olduğunu ifadə edərək onun bir şəxsi mənəvi olmadığını yenidən təkrarlamışdır.

17)

Bədiüzzamanın bu sözündə istifadə etdiyi “özü” sözü də yenə şəxs ifadə edən və hz. Mehdinin bir şəxsi mənəvi olmadığını ifadə edən başqa bir dəlilidir.

Səid Nursi bu sözündə həmçinin, hz. Mehdinin bir şəxs olduğunu göstərən başqa ifadələr də işlətmişdir:

1- Hz. Mehdinin yerinə yetirəcəyi bir vəzifə vardır. Demək ki, hz. Mehdi bir şəxsdir.

2- Hz. Mehdi digər vəzifələriylə məşğul olacaq və bu vəzifəni şəxsən özünün yerinə yetirə bilməsi üçün vaxtı olmayacaqdır. “Məşğuliyyət və vaxt məhdudluğu” ancaq bir insan üçün məqbul olan vəziyyətlərdir. Bir şəxsi mənəvinin məşğul olmasından ya da vaxtının olmamasından söhbət gedə bilməz.

18)

Bədiüzzaman bu sözləri ilə, İslam tarixində bir çox adamın hz. Mehdinin öz dövrlərində gələcəyini düşünərək yanıldıqlarını və bu şəxsin Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-dən 1400 il sonra gələcəyi xatırlatmışdır. Yuxarıdakı bölmələrdə də ifadə edildiyi kimi, “gəlmək” feli ancaq bir insan üçün məqbul olan bir vəziyyətdir. Bədiüzzaman burada, hz. Mehdinin bir şəxsi mənəvi olduğunu vurğulamaq istəsəydi, çox fərqli ifadədən istifadə edərdi. Halbuki, tarixini də verərək, nə vaxt gələcəyini bildirməsi, hz. Mehdidən bir şəxs olaraq bəhs etdiyini ifadə edir.

Bədiüzzaman hz. Mehdi və onun camaatının şəxsi mənəvisindən iki fərqli anlayış olaraq bəhs edir.

19)

Bədiüzzaman bu şərhində hz. Mehdi üçün “onun”, hz. Mehdinin camaatı üçünsə “onun cəmiyyəti” ifadəsini işlətmişdir. Şəxs bildirən “onun” sözü hz. Mehdinin bir şəxs olduğunu göstərir. Cəmiyyəti isə, hz. Mehdinin şəxs-i mənəvisini təmsil edir və hz. Mehdinin şəxsindən fərqli bir anlayış olaraq bəhs edilmişdir. Ancaq hz. Mehdinin bir cəmiyyətinin olması üçün özünün də bir şəxs olaraq bu cəmiyyətin başında olması lazımdır.

20)

- ...Onun cəmiyyəti...

- ...Hz. Mehdinin nurani camaatı...

- ...Hz. Mehdi cəmiyyətinin...

Bədiüzzamanın bu sözündə keçən “Süfyan komitəsi” darvinist, materialist və ateist cərəyanları təmsil edir. Bədiüzzaman Axırzamanda zühur edəcək olan hz. Mehdinin bu cərəyanların haqq dini pozmağa istiqamətli fəaliyyətlərini dayandıracağını, dini həqiqi halına qaytaracağını və Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in sünnəsi ilə hərəkət edəcəyini bildirmişdir.

Bədiüzzaman bu və yuxarıdakı sözündə hz. Mehdinin bir cəmiyyəti olacağını bildirir. Bu cəmiyyət, hz. Mehdinin şəxsən başında olmasından əmələ gələn şəxsi mənəvisidir. Əvvəlki bölmələrdə də izah edildiyi kimi, “hz. Mehdinin cəmiyyəti”, hz. Mehdinin də başında olacağı, onun təbliğinə riayət edib ona tabe olan insanlardan ibarət olan bir birliyi ifadə edir. Ancaq bu birliyin bu mövzudakı ən əhəmiyyətli xüsusiyyəti bu şəxsi mənəvini meydana gətirən şəxsin, yəni hz. Mehdinin varlığıdır. Buna görə də, Bədiüzzamanın bu sözündə istifadə etdiyi “hz. Mehdinin nurani cəmiyyəti” anlayışı da, yenə hz. Mehdinin bir şəxs olaraq gələcəyini göstərir.

21)

Bədiüzzaman bu sözündə hz. Mehdi və şəxsi mənəvinin fərqli anlayışlar olduğunu aydın şəkildə ifadə edir. Hz. Mehdinin şəxsi və tələbələri adlı iki fərqli anlayışdan bəhs edir. Buradakı “və" sözü bu mövzuya aydınlıq gətirir. Bu ikisi bir-birindən fərqlidir və ikisinin bir yerə gəlməsindən hz. Mehdinin şəxsi mənəvisi əmələ gəlir.

22)

Bədiüzzamanın bu sözündə də, hz. Mehdi və camaaatının şəxsi mənəvisi, yenə “və” ifadəsiylə bir-birindən ayrılmışdır. Bu izahdan hz. Mehdi və şəxsi-mənəvinin iki fərqli anlayışı təmsil etdiyi aydın olur. “Hz. Mehdinin camaatındakı bir şəxsi mənəvi”dən də bəhs edilir, “hz. Mehdi” isə bu anlayışdan kənar saxlanılaraq, ayrılıqda yada salınır. Demək ki, hz. Mehdinin bir şəxsi mənəvisi olacaq, lakin özü də ayrılıqda bu şəxsi-mənəvinin başçısı olacaqdır.

23)

Bədiüzzamanın bu sözündə isə, hz. Mehdinin camaatının şəxsi-i mənəvisinin yerinə yetirəcəyi üç böyük vəzifədən bəhs edilir. Bu camaatın şəxs-i mənəvisini təmsil edən, başçıları olan adam isə hz. Mehdidir. Amma bu vəzifəni bu qüdsi camaatın şəxsi-mənəvisi yerinə yetirir. Bədiüzzamanın bu şərhi də, yenə hz. Mehdinin “şəxsi-mənəvisi”nin və “şəxsinin” iki fərqli anlayış olaraq qeyd olundğunu göstərir.

Batin təfsirçilərinə görə:

Yuxarıda sadəcə bir qisminə yer verilmiş sözlərində, Bədiüzzamanın hz. Mehdidən bir şəxs olaraq bəhs etdiyi çox aydın olaraq görünür. Bədiüzzaman hz. Mehdi üçün aydın şəkildə “zat”, “şəxs” kimi ifadələr istifadə etmişdir. Lakin niyəsə batin təfsirçiləri Bədiüzzamanın bu dəqiq şərhlərini dəlil olaraq qəbul etmir, hz. Mehdi sadəcə bir şəxsi mənəvidir deyirlər. Bu düşüncələrə isə heç bir dəlil gətirmir, sadəcə Bədiüzzamanın batini təfsir məntiqiylə səhv formalarda şərh etdikləri sözlərini təqdim edirlər. Hətta bəhsi keçən kəslərin bu mövzulardan söhbət açıldığı vaxt istifadə etdikləri qəlibləşmiş bəzi cavabları vardır. Məsələn, “Axırzamanda hz. Mehdi adında bir şəxs zühur edəcəkmi?”-deyə bir sual soruşulduğu vaxt belə bir cavab verilər: “Xeyr, hz. Mehdi gəlməyəcək, şəxsi mənəvisi gələcək”, ya da “hz. Mehdi onsuz da gəlmişdir. Çünki Mehdilik bir şəxsi mənəvidir, zühur edəcək Mehdi də budur. Hal-hazırda da bu şəxsi mənəvi mövcuddur”. Eyni şəkildə hz. İsa üçün də “hz. İsa yer üzünə ikinci dəfə gələcəkmi?”-deyə bir sual soruşulduğu vaxt “Xeyr, hz. İsa gəlməyəcək, hz. İsanın özü yer üzünə enməyəcək, şəxsi mənəvisi yer üzündə olacaqdır” deyilir. Ya da “hz. İsanın da, hz. Mehdinin də şəxsi mənəvisi onsuz da gəlmişdir” kimi şərhlər edilər. Bəziləri də, “Bədiüzzaman əsərlərində hz. İsa və hz. Mehdinin gələcəyi mövzusunda dəqiq şərhlər verməmişdir” kimi sözlərlə bu düşüncələrini Bədiüzzamanın sözləriylə sübut etməyə cəhd edirlər.

Halbuki, bu dünyagörüşü olduqca yanlış və xətalıdır. Çünki Bədiüzzaman hz. İsa və hz. Mehdi ilə əlaqədar sözlərində bu mövzunu çox dəqiq ifadələrlə izah etmiş, Axırzamanda gözlənilən bu kəslərin bir şəxsi mənəvi olmadığını, bir şəxs olaraq zühur edəcəklərini aydın bir şəkildə ifadə etmişdir.

Bədiüzzamanın bu sözlərinə baxmayaraq, inadla hz. Mehdinin bir şəxsi mənəvi olacağının ifadə edilməsi isə, əlbəttə ki, bəhsi keçən kəslərin bəzi narahatlıqlarla hərəkət etmələrindən qaynaqlanır. Bunlar arasında başqa bir şəxsin Bədiüzzamandan daha üstün bir mövqe sahibi olması, risalələrdən daha təsirli əsərlər yazılması, saxta Mehdilərin çıxma ehtimalı və ya Mehdinin zühur etməməsi vəziyyətində xəyalların puç olması qorxusu, mövcud rejimin pozulması, mənfəət ya da etibar itkisinə məruz qalmaq kimi narahatlıqlar sayıla bilər. Hz. Mehdinin bir şəxsi mənəvi olacağı fikri yayıldığı təqdirdə isə, Mehdinin gözlənilməsi də aradan qalxacaqdır. Mövcud rejim pozulmayacaq, gələcəkdə Bədiüzzamanın sözlərinin səhv çıxması qorxusu olmayacaq, hz. Mehdinin zühur etməməsi ehtimalında da ruh düşkünlüyü yaşanmayacaqdır. Halbuki, təməldə Bədiüzzamanın da ifadə etdiyi kimi, tamamilə iman zəifliyindən və hz. Mehdi inancının güclü olmamasından qaynaqlanan bu şübhələr tamamilə yersizdir. Hədislərdə və Bədiüzzamanın sözlərində, hz. Mehdinin vəsilə olacağı bildirilən hadisələrə Allah Quran ayələrində də işarə etmişdir. İslam əxlaqını bütün yer üzünə hakim edəcəyini, bundan 1400 il əvvəl Allah Quranda möminlərə müjdələmişdir. Allahın vədi haqdır. Taledə Allah bunu kimin vəsiləsiylə reallaşdırsa, bu adam hz. Mehdi olacaqdır.

Allah İslam əxlaqını bütün dünyaya hakim edəcəyini, iman edən qullarını güc və iqtidar sahibi edəcəyini vəd etmişdir. Allahın izni ilə bu vəd reallaşacaqdır. Allahın adətullahında Quran əxlaqının hakimiyyəti vardır. Və yenə bu adətullaha görə bu hakimiyyətdə mömin birliyinin başında bir lider olması lazımdır. Bu şəxsə Mehdi deyilmişdir. Ancaq əsl əhəmiyyətli olan bu şəxsə nə ad verildiyi deyildir. Bu adam müxtəlif formalarda adlandırıla bilər. Ancaq qəti olan Allahın bu vədinin reallaşacağı və bu hadisəyə vəsilə olacaq və möminlərə liderlik edəcək bir şəxsin mövcud olacağıdır.

4- Bədiüzzaman “hz. İsa gələcəkdir” deyir, təfsirçilərin bir qismi “hz. İsa gəldi, öldü, hətta dəfn edildi” deyir, digər bir qismi isə “hz. İsa şəxsi mənəvidir” deyir.

Bədiüzzamana görə:

Bədiüzzaman əsərlərində hz. İsanın bir şəxs olaraq ikinci dəfə yer üzünə gələcəyini bir çox dəlillərlə izah etmişdir. Bədiüzzamanın bu şərhlərinə görə, hz. İsa yer üzünə yenidən gəldiyi vaxt, əvvəlki gəlişində olduğu kimi yenə ona yaxın kəslərdən ibarət olan bir camaatı olacaq və başlarında da hz. İsa olacaqdır. Bu camaat hz. İsanın şəxsi mənəvisini əmələ gətirəcək, ancaq tarixən göndərilmiş olan bütün elçilərdə olduğu kimi, başlarında da bir lider olaraq hz. İsa şəxsən özü olacaqdır.

Bədiüzzamanın bu mövzunu izah edən sözlərindən birində hz. İsanın bir şəxsi mənəvi deyil, bir şəxs olduğu belə ifadə edilir:

Bədiüzzaman hz. İsanın ikinci dəfə yer üzünə insan surətində gələcəyini və haqq dinin başına şəxsən keçəcəyini ifadə edir. Bundan əlavə, Bədiüzzaman hz. İsanın Dəccal ilə olan mübarizəsini izah etdiyi sözlərində də bir şəxsi mənəvi ilə digər bir şəxsi mənəvi arasında yaşanacaq bir mövzudan deyil, hz. İsanın bilavasitə şəxsinin Dəccalın şəxsinə qarşı edəcəyi bir mübarizədən bəhs edir:

Bədiüzzaman başqa bir sözündə isə Dəccalın təsirinin ancaq möcüzə sahibi bir peyğəmbər tərəfindən aradan qaldırıla biləcəyini ifadə edərək, hz. İsanın bir şəxsi mənəvi deyil, “möcüzələr göstərəcək xüsusiyyətlərə sahib bir şəxs olacağını” yenidən aydın şəkildə ifadə etmişdir:

Batin təfsirçilərinə görə:

Bədiüzzaman hz. İsanın ikinci dəfə yer üzünə gəlişini bir çox sözündə aydın şəkildə müjdələmişdir. Ancaq bəzi dairələr müxtəlif səbəblərdən üzündən hz. İsanın bir şəxs olaraq gələcəyini qəbul etmək istəmir və bu məqsədlə Bədiüzzamanın sözlərini təfsir adı altında səhv şəkillərdə şərh etməyə cəhd edirlər. Təfsirçilərin bir qismi, "Hz. İsa gəldi, öldü, hətta basdırıldı", bir qismi də "Hz. İsa şəxsi mənəvidir" deyirlər.

Məlum olduğu kimi, Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in hədislərində hz. Mehdinin və hz. İsanın eyni dövrdə ortaya çıxacaqları və bir yerə gələcəkləri xəbər verilir. Hz. İsa və hz. Mehdi Dəccalın qurduğu inkara əsaslanan fikir sisteminə qarşı birlikdə mübarizə aparacaq, yeddi il birlikdə hökm edəcək və İslam əxlaqını bütün dünyaya birlikdə hakim edəcəkdirlər. Hz. Mehdinin keçmişdə zühur etdiyini iddia edən ya da Bədiüzzamanın hz. Mehdi olduğunu irəli sürən bəzi kəslər isə, bu mövzuya aydınlıq gətirməkdə bəzi çətinliklərlə üzləşirlər. Çünki hz. İsa hələ də ortaya çıxmamışdır. Hədislərdə və Bədiüzzamanın əsərlərində ifadə edildiyi kimi birlikdə namaz qılmamışlar. Ancaq bu kəslər hz. Mehdinin keçmişdə zühur etmiş və vəfat etmiş olduğunu iddia etdikləri üçün, belə bir tarixi görüşün reallaşmasından heç cür söhbət gedə bilməz. Buna görə də heç bir dəlilə əsaslanmayan bu iddianın dəstəklənməsi və təfsir edilməsi üçün hz. İsa ilə əlaqədar da “batini təfsir” adı altında həqiqətdən kənar bəzi iddialar ortaya atılır. Hz. İsanın sadəcə bir ruh olaraq gələcəyi, xristianlığı təmsil edən bir şəxsi mənəvi olacağı ya da Bədiüzzamanın yaşadığı vaxt gəldiyi və vəfat edib dəfn olunduğu kimi əsassız fikirlər irəli sürülür. Halbuki, Bədiüzzaman əsərlərində çox aydın bir dillə və dəfələrlə hz. İsanın insan surətində “bir şəxs” olaraq yer üzünə gələcəyini ifadə etmişdir. Hz. İsanın “xristian ruhaniləriylə ittifaq yaradacağını, Dəccal ilə mübarizə aparıb onu fikirlə təsirsiz hala gətirəcəyini” ifadə etmişdir.

Bədiüzzamanın hz. İsanın gəlişi ilə əlaqədar çox aydın sözlərinə baxmayaraq irəli sürülən bu kimi iddialar, böyük bir İslam aliminin yazmış olduğu kitabların hamısını şübhəli hala gətirəcək çox səhv tətbiqlərdir. Bu kimi səhv cəhdlərin qabağının alınması isə, -özünün də dəfələrlə vurğuladığı kimi- Bədiüzzamanın həqiqi fikirlərini öyrənə bilmək üçün sadəcə risalələrə əsaslanmağın əhəmiyyətini bəyan etməklə mümkün olacaqdır.

5-Bədiüzzaman “İslam əxlaqı dünyaya hakim olacaq” deyir, təfsirçilər isə “bu onsuz da reallaşmışdır” deyir. Bir qismi də, “bunu hz. Mehdinin şəxsi-mənəvisi yerinə yetirəcək” deyir. “Bəs bu olduğu vaxt müsəlman aləminin başına bir adam keçmiş ola bilərmi?” deyildiyi vaxt, “xeyr, eyni anda çox adam lider ola bilər, şəxsi mənəvi də lider ola bilər, liderə ehtiyac yoxdur” kimi hz. Mehdini rədd etmək üçün müxtəlif etiraz, təfsir və bəhanələr gətirirlər.

Bədiüzzamana görə:

İslam əxlaqının yer üzünə hakim olacağı, Qurani Kərimdə bildirilmiş olan haqq bir vəddir. Quranda İslam əxlaqının hakimiyyətiylə əlaqədar bildirilmiş olan ayələr olduqca aydındır. Bunlardan bəziləri belədir:

Allah sizlərdən iman gətirib yaxşı işlər görənlərə vəd etmişdir ki, özlərindən əvvəlkiləri varislər etdiyi kimi ONLARI DA YER ÜZÜNÜN VARİSLƏRİ EDƏCƏK, möminlər üçün onların Özünün bəyəndiyi dinini möhkəmləndirəcək və onların qorxusunu sonra arxayınçılıqla əvəz edəcəkdir… (Nur surəsi, 55)

Onlar Allahın nurunu öz ağızlarıyla söndürmək istəyirlər. Halbuki kafirlərin xoşuna gəlməsə də, Allah Öz nurunu tamamlayacaqdır. Müşriklərin xoşuna gəlməsə də, İSLAM DİNİNİ BÜTÜN DİNLƏRDƏN ÜSTÜN ETMƏK MƏQSƏDİLƏ Öz Elçisini hidayət və haqq dinlə göndərən Odur. (Saff surəsi, 8-9)

Onlar ağızları ilə Allahın nurunu söndürmək istəyirlər. Allah isə buna yol verməz, kafirlərin xoşuna gəlməsə də, O, Öz nurunu tamamlayar. Müşriklərin xoşuna gəlməsə də, İSLAMI BÜTÜN DİNLƏRDƏN ÜSTÜN ETMƏK ÜÇÜN ÖZ ELÇİSİNİ DOĞRU YOL GÖSTƏRİCİSİ VƏ HAQQ DİN İLƏ GÖNDƏRƏN ODUR. (Tövbə surəsi, 32-33)

Quranda bildirildiyi kimi, İslam əxlaqının hakimiyyəti Allahın bir vədidir. Rəbbimiz bu vədini mütləq yerinə yetirəcəkdir. Həmçinin, Quranda, mömin birliklərin başlarında mütləq bir liderin olduğu bildirilir. Hər peyğəmbər, nəbi və ya elçi, göndərildikləri cəmiyyətə liderlik etmişdir. Tarixən çəkilmiş bütün misallarda göründüyü kimi, hakimiyyət dövründə də müsəlmanların başlarında onlara yol göstərəcək bir liderləri mütləq olacaqdır. Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in mütəvatir hədislərində, bu dövrdə İslam əxlaqının hakimiyyətində möminlərin liderinin “hz. Mehdi” olacağı xəbər verilmişdir.

Bədiüzzaman da Risalə-i Nur Külliyyatında Allahın Quran ayələrində bildirdiyi bu müjdəyə geniş yer vermiş, İslam əxlaqının hz. Mehdi vəsiləsiylə hakim olacağını ifadə etmişdir. Bədiüzzamanın İslam əxlaqının bütün dünyaya hakim olacağını ifadə etdiyi sözlərindən bəziləri belədir:

1)

Bədiüzzamanın şərhlərinə görə, hz. Mehdi İslam dünyasının lideri xüsusiyyəti ilə hal-hazırda müxtəlif qruplar halında dağınıq halda olan müsəlmanları birləşdirəcək, İslam əxlaqını və fəzilətini, Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in həqiqi sünnələrini dirçəldəcəkdir. İslam aləminin birliyini yaradacaq, bu vəsiləylə insanları maddi və mənəvi təhlükələrdən xilas edəcək və insanların Allahın qəzəbindən çəkinmələrinə vəsilə olacaqdır. Bədiüzzamanın burada istifadə etdiyi “İHYA ETMƏK” sözü olduqca əhəmiyyətlidir. Bu söz “yenidən həyata qovuşdurmaq” mənasındadır. Hz. Mehdi bu vəzifəni yerinə yetirərək İslam əxlaqının dünya səviyyəsində yaşanmasına vəsilə olacaqdır.

2)

Bədiüzzaman bu sözündə də, hz. Mehdinin ikinci vəzifəsinin Quran əxlaqının əsaslarının tamamilə yaşanmasına vəsilə olmaq olduğunu izah etmişdir. “İCRA VƏ TƏTBİQ ETMƏK”, “tətbiq etmək, qüvvəyə mindirmək, yerinə yetirmək” deməkdir. Bədiüzzaman da bu ifadələriylə, hz. Mehdinin Quran əxlaqının tələblərini və əsaslarını və Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in sünnəsini bütün insanlar arasında tətbiq edəcəyini və həyata keçirəcəyini bildirir.

3)

Bədiüzzaman Cəlal və Qüdrət sahibi olan Rəbbimizin Axırzaman əlamətlərinin şiddətləndiyi dövrdə Allahın insanların qurtuluşuna vəsilə olması üçün Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in nəslindən nurani bir şəxs olan hz. Mehdini göndərəcəyini və onun vəsiləsiylə dinsizlik və zülm dövrünü aradan qaldıracağını ifadə etmişdir. Hz. Mehdi Allahın izni ilə İslam dünyasının üz-üzə gəldiyi zülm və çətinliklərə son qoymaqla vəzifələndirilmiş adam olacaq və fəaliyyətləri ilə Quran əxlaqını dünya səviyyəsində hakim edəcəkdir. Bədiüzzaman Allahın bu vədinin haqq olduğunu və vədini mütləq reallaşdıracağını ifadə etmişdir.

4)

Bədiüzzaman bu sözündə, hz. Mehdinin baş sərkərdəlik vəzifəsini boynuna götürərək və Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in soyundan gələn Əhli-beytin köməyiylə bütün dünyaya haqq və ədalət gətirəcəyini bildirir. Quran həqiqətlərinin və Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in sünnəsinin lazım olduğu kimi yaşandığı dövr Allahın izni ilə hz. Mehdiylə birlikdə başlayacaq, İslam əxlaqı hz. Mehdi vəsiləsiylə bütün dünyaya hakim olacaqdır.

Bədiüzzamanın burada istifadə etdiyi “İHYA” sözünün mənası “YENİDƏN CANLANDIRMAQ”dır. Bədiüzzamanın da ifadə etdiyi kimi, hz. Mehdi Axırzamanda Qurandan uzaqlaşmış olan insanların yenidən Quran əxlaqına görə yaşamalarına vəsilə olacaqdır.

“ELAN” sözünün mənası isə, “HƏR KƏSƏ ÇATDIRMAQ”dır. Bədiüzzamanın şərhlərinə görə, hz. Mehdi, Quran həqiqətlərini və Quran əxlaqını hər kəsin görə biləcəyi, çata biləcəyi şəkildə eşitdirəcəkdir. Kütləvi informasiya vasitələrini və texnologiyanı çox yaxşı istifadə edən hz. Mehdi İslam həqiqətlərini çox müxtəlif və hikmətli üsullardan istifadə edərək bütün dünyaya aydın şəkildə göstərəcək və elan edəcəkdir.

“İCRA” sözünün mənası da, “TƏTBİQ ETMƏK”dir. Bədiüzzaman bu sözləriylə də hz. Mehdinin Quran əxlaqını bütün dünyaya hakim edəcəyini və bütün cəmiyyətlərdə yaşanan hala gətirəcəyini ifadə edir.

Bədiüzzamanın burada hz. Mehdinin fəaliyyəti haqqında üstündə durduğu geniş əhatəli xidmətlər, bütün dünyanın gözləri qabağında reallaşacaq hadisələrdir. Bədiüzzaman bunların heç birinin özü həyatda olarkən reallaşmamış olduğuna diqqət çəkir, lakin bu əlamətlərin reallaşmasına vəsilə olacaq adamın hz. Mehdi ola biləcəyini bildirir.

5)

Bədiüzzaman, hz. Mehdinin ikinci vəzifəsini ancaq “BÖYÜK BİR MADDİ GÜC VƏ HAKİMİYYƏTLƏ” reallaşdıra biləcəyini vurğulamışdır. Bu gücə sahib olacaq yeganə adam hz. Mehdidir. Bədiüzzaman hz. Mehdinin bu vəzifəsini dünya səviyyəsində reallaşdıracağını xatırladaraq, onun sahib olacağı maddi güc və hakimiyyətin də çox böyük miqyasda olacağına diqqət çəkmişdir. Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in dövründən etibarən belə bir güc və hakimiyyət təmin edilə bilməmişdir. Bədiüzzamanın da diqqət çəkdiyi kimi buradakı “hakimiyyət” anlayışı, hz. Mehdinin bütün müsəlmanların mənəvi lideri olaraq İslam əxlaqını bütün dünyaya hakim edəcəyini ifadə edir.

6)

Bədiüzzaman, Axırzamanda müsəlmanların çox çətin hadisələrlə üz-üzə gələcəyini bildirmişdir. Bu mühit indiki vaxtda, yəni Axırzamanda meydana gəlir. Dünyanın bir çox yerində İslama və müsəlmanlara qarşı yaradılan çətin şəraitlər, müsəlmanlar arasında İslama olan sevgini artırır və bu da müsəlmanları çıxış yolları axtarmağa sövq edir. Bədiüzzaman da bu sözləriylə, hz. Mehdinin zühurundan əvvəl reallaşacaq olan bu vəziyyəti xatırladır.

Bədiüzzaman, müsəlmanlarda əmələ gələn İslamı qorumaq səyinin artması nəticəsində, hz. Mehdinin müsəlmanların liderliyini boynuna götürərək, İslam əxlaqını bütün dünyada hakim edəcəyi və insanları “TARİXİ HAQQ VƏ HƏQİQƏTƏ”, yəni “HAQQ YOLA VƏ HƏQİQƏTƏ” yönəldəcəyini bildirmişdir.

7)

Bədiüzzaman İslam birliyi ilə müsəlman və xristian dünyasının haqq din uğrunda ittifaq yaratması kimi böyük bir hadisənin ancaq üç şərtin meydana gəlməsiylə reallaşa biləcəyinə diqqət çəkmişdir. Bədiüzzaman “ÇOX BÖYÜK BİR GÜC VƏ SƏLTƏNƏT” sözləri ilə bu şərtlərdən ikisini izah edir. “Səltənət” anlayışı güc və səlahiyyət ifadə edən bir sözdür. “GÜC” anlayışı isə “istədiyi şeyi icra edə bilmə gücünü, yəni səlahiyyət”ni ifadə edir. Bədiüzzaman hz. Mehdinin İslam birliyini yaradıb bu birliyin liderliyini boynuna götürəcəyini və “çox böyük bir güc və səlahiyyətə sahib olacağını” bildirmişdir. Bədiüzzamanın “ÇOX BÖYÜK” sözləri hz. Mehdinin sahib olacağı bu gücün və səltənətin təsir dairəsinin böyüklüyünü ifadə edir. Bədiüzzaman bu sözləri ilə Allahın izni ilə hz. Mehdinin İslam əxlaqını bütün dünyaya hakim edəcəyini bildirir.

8)

Bu sözündə də Bədiüzzaman yenə İslam əxlaqının bütün dünyada hakim olacağını deyir, bütün müsəlmanları bu tarixi hadisə ilə müjdələyir.

Batin təfsirçilərinə görə:

Bədiüzzaman burada sadəcə bir qisminə yer verdiyimiz sözlərində, İslam əxlaqının hz. Mehdi vəsiləsiylə bütün dünyada hakim olacağını aydın şəkildə bildirir. Batin təfsirçilər isə Bədiüzzamanın bu əhəmiyyətli müjdələrini nəzərdən qaçırır və bu mövzunu müxtəlif formalarda ifadə edirlər. Heç bir dəlilə istinad etmədən irəli sürülən bu mövzudakı fikirlərdən bəzilərini belə sıralaya bilərik:

1 - Batin təfsirçiləri “İslam əxlaqının hakimiyyəti onsuz da yaranmışdır” deyirlər:

İslam əxlaqının bütün dünyaya hakim olması kimi bütün dünyanın gözləri qabağında reallaşacaq bir vəziyyət nə Bədiüzzamanın yaşadığı dövrdə, nə də ondan əvvəlki mücəddidlərin dövründə reallaşmamışdır.

2 – “Bəs İslam əxlaqı hakim olduğu vaxt müsəlman aləminin bir başçısı olmuşdurmu?” deyildiyində, “xeyr, eyni anda çox adam lider ola bilər, şəxsi mənəvi də lider ola bilər, ya da liderə ehtiyac yoxdur” kimi hz. Mehdini rədd etmək üçün müxtəlif etiraz, təfsir və bəhanələr gətirirlər:

İslam əxlaqının dünya hakimiyyətinin reallaşdığını iddia edən bu kəslər, əlbəttə ki, izah etməkdə çətinlik çəkdikləri bir xüsusla üz-üzə gəlirlər. Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in hədislərində və bu günə qədər gəlib-getmiş bütün əhli-sünnə alimlərinin izahlarında, bu hakimiyyətin başında bir lider olaraq hz. Mehdinin olacağı xəbər verilir. Bədiüzzamanın şərhlərində də bu mövzu eyni şəkildə izah edilmişdir. Bu vəziyyət həmçinin, Allahın Quranda bildirdiyi adətullahının da bir gərəyidir. Tarixən mövcud olmuş hər müsəlman birliyinin başında bir lider olmuşdur. Heç bir elçi və ya peyğəmbər, mücəddid ya da müctəhid bir şəxsi mənəvi olmamışdır. Hər biri Allahın vəzifələndirdiyi bir şəxs olaraq insanları din əxlaqını yaşamağa dəvət etmişlər. Axırzamanda da Allahın bu adətullahı dəyişməyəcək, hz. Mehdi də hədislərdə və İslam alimlərinin əsərlərində bildirildiyi kimi bir şəxs olacaqdır.

Bütün bu məlumatlar bir qisim şəxslərin irəli sürdükləri “liderə ehtiyac yoxdur” ya da “şəxsi mənəvi lider olacaqdır” kimi şərhlərin etibarsızlığını aydın şəkildə ifadə edir.

3- Batin təfsirçilər “bu vəzifəni hz. Mehdinin şəxsi mənəvisi yerinə yetirəcək” deyirlər:

Bədiüzzamana Mehdilik hüsnü-zənni ilə yaxınlaşan kəslər, Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in hədislərində Bədiüzzamanın da əsərlərində izah etdiyi hz. Mehdinin ikinci və üçüncü vəzifələrinin yerinə yetirilməmiş olması mövzusuna bir izah gətirmirlər. Çünki Bədiüzzaman ömrünü İslama xidmət etməyə həsr etmiş, bu uğurda hər cür fədakarlığı gözə alaraq imani cəhətdən çox böyük bir xidmət göstərmişdir. Ancaq yaşadığı müddət ərzində bütün müsəlmanların mənəvi lideri xüsusiyyətinə sahib olmamış, İslam birliyini yaratmamış, xristian dünyası ilə ittifaq yaratmamış, hz. İsa ilə bir yerə gəlməmiş, birlikdə namaz qılmamış və İslam əxlaqının bütün dünyaya hakim olmasına vəsilə olmamışdır. Sözlərində izah etdiyi kimi, siyasət və səltənət aləmində Mehdilik vəzifəsini boynuna götürməmişdir. Bütün dünyaya haqq və ədalət gətirməmiş, bütün müsəlman dünyasıdakı zülm və haqsızlıqların aradan qaldırılmasına vəsilə olmamışdır. Budur Bədiüzzamana mehdiyyət mövzusunda hüsnü-zənn bəsləyən kəslər də bu həqiqətləri dərk etdikləri üçün bu mövzunu öz aləmlərində izah etməyə çalışırlar. Bunun üçün də, Bədiüzzamanın sözlərinə “batini təfsir” adı altında bəzi şərhlər gətirərək, bütün bu vəzifələri hz. Mehdinin deyil, onun şəxsi mənəvisinin, yəni tələbələrinin və əsərlərinin yerinə yetirəcəyi fikrini müdafiə edirlər.

Halbuki, bu bölmənin 3-cü maddəsində Bədiüzzamanın sözləriylə sübut olunaraq izah edildiyi kimi, Bədiüzzaman əsərlərinin heç bir yerində “hz. Mehdi bir şəxsi mənəvi olacaq” şəklində bir söz işlətməmişdir. Əksinə, hz. Mehdidən hər bir sözündə “zat və ya şəxs” kimi ifadələrdən istifadə etməklə bəhs etmişdir. Həmçinin, hz. Mehdinin hz. İsa ilə birlikdə namaz qılacaqlarını ifadə etmişdir. Bədiüzzamanın bu şərhlərinə məhəl qoymadan, “hz. Mehdi bir şəxsi mənəvi olacaq və İslamın hakimiyyətini də bu şəxsi mənəvi təmin edəcək” şəklində bir açıqlama edə bilmək heç cür mümkün deyildir.

6- Bədiüzzaman tələbələrinin özünə qarşı bəslədiyi hüsnü zənlərinin bir səhv və qarışdırma olduğunu səbəbləriylə bərabər izah etmişdir, təfsirçilər isə “təvazökarlıq edir, qəsdən elə deyir” deyirlər.

Bədiüzzamana görə:

Bədiüzzaman əsərlərində “hz. Mehdinin bir və ya iki vəzifəsinin deyil, tam olaraq ÜÇ VƏZİFƏSİNİN olduğunu” bildirir. Bu üç vəzifəni də eyni anda yerinə yetirməyən şəxslərin isə Axırzamanın böyük Mehdisi ola bilməyəcəyini ifadə etmişdir.

Bədiüzzamanın bu mövzudakı ətraflı şərhlərinə baxmayaraq, bu mühüm həqiqət nəzərdən qaçırılaraq Bədiüzzamanın Mehdi ola biləcəyi istiqamətində bəzi fikirlər irəli sürülür. Halbuki, Bədiüzzaman əsərlərində bu mövzuya şəxsən özü aydınlıq gətirmiş, Mehdi olmadığını səhifələrlə yazdığı sübutlarla bərabər izah etmişdir. Bu mövzudakı bütün bu aydın bəyanlarına baxmayaraq Risalə-i Nura və bu əsərin müəllifi kimi özünə Mehdilik mövzusunda hüsnü-zənn bəsləyənlərə isə, bu düşüncələrinin “qarışdırmadan qaynaqlanan bir səhv olduğunu” demişdir:

Bədiüzzaman Risalə-i Nurun şəxsi mənəvisinin və bu əsərlərin müəllifi olaraq özünün bəzən hz. Mehdi ola biləcəyinin güman edildiyini, ancaq bunun bir qarışdırma və səhv olduğunu ifadə etmişdir. Başqa bir sözündə isə bu düşüncəyə sahib olan kəslərin iman həqiqətlərini izah etmə mövzusu istiqamətində bir dəyərləndirmə etdiklərini, ancaq hz. Mehdinin digər iki vəzifəsi olan “İslam birliyinin təmin edilməsi, bütün İslam dünyasının lideri olunması və hz. İsa ilə birlikdə İslam əxlaqının dünyaya hakim olmasının özündə görünmədiyi xüsusunu nəzərə almadıqlarını” demişdir. Bundan ötəri də Risalə-i Nura və özünə edilən Mehdilik bənzətməsinin sadəcə bir “zənn”dən ibarət olduğunu ifadə etmişdir:

Bədiüzzaman bu sözüylə, hz. Mehdiyə aid xəbər və işarələrin Risalə-i Nur camaatıyla uyğunlaşdırılmağa cəhd edildiyini, ancaq bu bənzətmənin hz. Mehdi ilə əlaqədar verilən məlumatlara uyğun gəlmədiyini ifadə etmişdir. Bədiüzzaman bu bənzətməni edən kəslərin hz. Mehdinin iki böyük və əhəmiyyətli vəzifəsini nəzərə almadıqları üçün belə səhv bir qənaətə gəldiklərini ifadə edir. İslam birliyinin təmin edilməsi və hz. Mehdinin bütün müsəlmanların liderliyini boynuna götürməsi, xristianlarla ittifaq təmin edilməsi və hz. İsa ilə birlikdə Quran əxlaqının bütün yer üzünə hakim olması bu ana qədər hələ reallaşmamışdır. Bədiüzzaman da daxil olmaqla, Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-dən sonrakı dövrlərdə gəlib-getmiş mücəddidlərdən heç biri bu böyük vəzifələri yerinə yetirməmişlər. Buna görə də, Bədiüzzaman da bu həqiqəti dilə gətirərək Risalə-i Nurun şəxsi mənəvisini Mehdiliklə səciyyələndirənlərin yanıldıqlarını ifadə edir. Belə ki, bir mövzuda bir adama hüsnü-zənn bəslənməsi, bu düşüncənin həqiqəti əks etdirdiyini göstərən bir dəlil olmadığı aydındır. Onsuz da Bədiüzzaman da risalələrində bunu dilə gətirmişdir.

Bundan əlavə, Bədiüzzaman sözlərində hz. Mehdinin fərqləndirici bir xüsusiyyəti olaraq “ÇOX GENİŞ ƏRAZİDƏ HÖKM SAHİBİ OLMASI”na diqqət çəkmişdir. Hz. Mehdinin bu xüsusiyyəti olduqca vacibdir. Hz. Mehdi vəzifələrini sadəcə müəyyən bir bölgədə yerinə yetirməyəcək, onun təsir sahəsi çox geniş bir ərazidə, yəni dünya səviyyəsində olacaqdır. Bədiüzzaman “dar dairə” olaraq ifadə etdiyi “kiçik diametrli” tətbiqlərin müsəlmanları yanıltmamasının lazım olduğunu bildirir. Hz. Mehdinin ikinci və üçüncü vəzifələrini geniş ərazidə reallaşdıracağını xatırladaraq, öz şəxsinə və Risalə-i Nurun şəxsi mənəvisinə edilən Mehdilik bənzətməsinin səhvini sübutlarla bərabər izah edir.

Bədiüzzamanın hz. Mehdinin yerinə yetirəcəyini ifadə etdiyi vəzifələr mövzusunda “ÇOX GENİŞ ƏHATƏLİ BİR HÖKM VERMƏK”, yəni “DÜNYA MİQYASINDA” bir nəticə isə, əvvəlcədən də ifadə etdiyimiz kimi, bu günə qədər reallaşmamışdır. Bu da hz. Mehdinin keçmiş dövrdə zühur etmiş bir şəxs olmadığını aydın şəkildə ifadə edir. Bəhsi keçən üç vəzifənin dünya səviyyəsində yerinə yetirilməsi, Allahın izni ilə hz. Mehdinin ən əhəmiyyətli əlamətlərindən olacaq və onu bütün insanlara tanıdacaqdır.

Bədiüzzaman sözlərində dəfələrlə, nə əvvəlki əsrlərdə gələn mücəddidlərin dövründə, nə də öz yaşadığı dövrdə, hz. Mehdinin üç vəzifəsinin eyni anda yerinə yetirilmədiyini və bunu ancaq hz. Mehdinin reallaşdıra biləcəyini ifadə etmişdir. Bədiüzzamanın bu mövzunu izah edən sözlərindən biri belədir:

Batin təfsirçilərinə görə:

Bədiüzzaman sözlərində özünə və Risalə-i Nura Mehdilik bənzətməsi edən kəslərin yanıldıqlarını bildirir və bunun səbəblərini də sübut edir. Ancaq Bədiüzzamanın bu mövzuya aydınlıq gətirən bu sözləri nəzərə alınmır və müxtəlif təfsir üsullarıyla təfsir edilməyə cəhd göstərilir. Bədiüzzamanın özünə yönəldilən Mehdilik bənzətməsini qəbul etməməsinin təvazökarlıqdan qaynaqlandığı ya da bunun Bədiüzzamanın Mehdiliyini gizlətmək üçün qəsdən istifadə etdiyi bir taktika olduğu iddia edilir.

Ancaq bu mövzuda bir çox səhvlərin olmasından söhbət gedə bilər. Hər şeydən əvvəl Bədiüzzamanın sadəcə təvazökarlıq naminə inanmadığı bir şeyi risalələrinə köçürtməsi mümkün deyildir. Üstəlik, inanmadığı və bütün müsəlmanların səhv məlumatlandırılmasına səbəb olacaq belə bir mövzunu gizlədə bilmək üçün, sadəcə taktika məqsədli olaraq, yüzlərlə səhifə etibarilə yazı yazması, hz. Mehdi olmadığını izah edə bilmək üçün onlarla dəlil təqdim etməsindən söhbət gedə bilməz. Bədiüzzaman Səid Nursi həzrətlərinin dürüstlüyü və doğru sözdən əsla ayrılmaması onun bütün ömrünə hakim olan çox əhəmiyyətli bir xüsusiyyətidir. Allah qorxusu olduqca güclü olan Bədiüzzaman kimi səmimi bir şəxsin yalan deyərək bütün cəmiyyəti aldatdığını demək heç bir şəkildə qəbul ediləcək bir yanaşma tərzi deyildir. Bədiüzzaman məhkəmələrdə belə doğru danışmasıyla və dürüstlüyü ilə tanınır. İstiqlal məhkəmələrində belə bu xüsusiyyətini heç cür tərk etməmiş, daima həqiqətləri demişdir. Doğru danışdığı üçün üzləşə biləcəyi heç bir çətinlikdən qorxmadığını isə məhkəmə müdafiələrində keçən bir sözündə “...Başım bədənimdən ayrılmadıqca və ya boynuma ip keçirilib asılmadıqca bu təklifinizi mənə tətbiq edə bilməzsiniz!” (Bediüzzaman ve Talebelerinin Mahkeme Müdafaaları, səh. 379) deyərək ifadə etmişdir.

7-Bədiüzzaman “hz. Mehdi gələcəkdə zühur edəcək” deyir, təfsirçilər isə “gəlib-getdi” deyirlər.

Bədiüzzamana görə:

Bədiüzzaman Risalə-i Nur Külliyatının müxtəlif hissələrində “hz. Mehdinin gələcəkdə zühur edəcək bir şəxs olduğunu” aydın şəkildə ifadə etmişdir. Bədiüzzamanın bu mövzunu izah edən sözlərindən bəziləri belədir:

1)

Bədiüzzaman bu sözüylə, İslam tarixində əvvəllər də bir çox adamın hz. Mehdinin zühur tarixi ilə əlaqədar müxtəlif qənaətlərə gəldiklərini və bu mübarək şəxsin “öz yaşadıqları əsrə yaxın” bir tarixdə, ya da öz dövrlərində gələcəyini zənn etdiklərini ifadə etmişdir. Ancaq Bədiüzzaman “QARİB (yaxın) OLDUĞUNU ZƏNN ETMİŞLƏR” deyərək bəhsi keçən kəslərin hz. Mehdinin əvvəlki tarixlərdə zühur etmiş ola biləcəyini düşünməklə sadəcə “zənn edərək” yanıldıqlarını xatırlatmışdır. Bədiüzzaman, hz. Mehdinin Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-dən “1400 İL SONRA” zühur edəcəyini xəbər vermişdir.

Diqqət yetirilsə, Bədiüzzaman burada “hz. Mehdi zühur etdi ya da zühur etmişdir” demir “gələcək zamanda” olan bir sözdən istifadə edir və “ZÜHUR EDƏCƏK” deyir. Həmçinin, nə 1373, nə 1378, nə 1398, nə də başqa bir tarix verməmiş, tam olaraq 1400 il sonrasından bəhs etmişdir. Bu tarix miladi 1980-ci ilə uyğun gəlir. Hicri 13-cü əsrin mücəddidi olaraq hicri 14-cü əsrə qədər mücəddidlik vəzifəsini yerinə yetirən Bədiüzzaman, hicri 1379, yəni miladi təqvimlə 1960-cı ildə vəfat etmişdir. Buna görə də, Bədiüzzaman hz. Mehdinin zühuru üçün öz yaşadığı dövrdən çox sonrakı bir tarixi bildirir. Bədiüzzaman bu şərhiylə aydın və konkret bir tarix verərək özünün hz. Mehdi olmadığını ifadə edir, hz. Mehdinin öz vəfatından təxminən 20 il qədər sonra zühur edəcəyi ilə müjdələyir.

Bədiüzzaman bu sözüylə həmçinin, hz. Mehdinin zühurundan əvvəl Mehdi olduğu zənn edilən şəxslərin əksinə “1400 il sonra zühur edəcək olan Mehdinin bir HƏQİQƏT” olacağını ifadə etmişdir. Yəni, bu müqəddəs şəxsin Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in hədislərində müjdələdiyi bütün xüsusiyyətlərə sahib olan “HƏQİQİ MEHDİ” olacağını və bu xüsusiyyətləriylə Mehdi zənn edilən kəslərdən fərqləndirilib tanınacağını xatırlatmışdır.

Bədiüzzaman həmçinin, risalələrində Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in hədislərinə əsaslanaraq “hər əsrin əvvəlində bir mücəddid göndəriləcəyini” xatırlatmışdır. Bədiüzzaman, “1400 İL SONRA” tarixini verərək həmçinin, “14-cü və 15-ci əsrlər arasında xidmət edəcək olan mücəddidin də hz. Mehdi olduğunu” xəbər verir.

2)

Bədiüzzaman bu sözündə istifadə etdiyi, gələcək zamanı bildirən işlənmiş bir fel olan “gələcək” sözüylə hz. Mehdinin “sonrakı bir tarixdə zühur edəcək bir şəxs olduğunu” yenidən vurğulamışdır. Bədiüzzaman bu yolla yaşadığı dövrdə hz. Mehdinin hələ zühur etməmiş olduğunu aydın bir şəkildə ifadə edir.

3)

Bədiüzzaman, hz. Mehdinin hələ zühur etmədiyini, müsəlmanlar tərəfindən gözlənildiyini və öz yaşadığı dövrdən bir əsr sonra zühur edəcəyini bildirir.

Bədiüzzaman “HƏQİQİ GÖZLƏNİLƏN” sözləri ilə hz. Mehdinin “HƏLƏ GÖZLƏNİLDİYİNİ” ifadə edir. Şübhəsiz ki, əgər Bədiüzzaman hz. Mehdinin öz yaşadığı dövrdə zühur etmiş olduğunu fikirləşsəydi, bu ifadədən istifadə etməzdi. “Həqiqi gözlənilən” sözünün əvəzinə “zühur etmiş olan” və ya “zühur edən” deyərdi. Ancaq belə bir sözü risalələrin heç bir yerində işlətməmişdir. Tam əksinə, Bədiüzzaman hz. Mehdinin hələ zühur etmədiyini və zühurunun bütün İslam aləmi tərəfindən gözlənildiyini aydın şəkildə ifadə edir. Aydındır ki, Bədiüzzaman hz. Mehdinin özündən sonrakı bir dövrdə və mütləq zühur edəcəyi mövzusunda qəti bir qənaətə sahibdir və bunu israrla dilə gətirir.

Bundan əlavə, Bədiüzzaman burada istifadə etdiyi “HƏQİQİ” sözüylə də, hz. Mehdinin zühurunun nə qədər qəti bir həqiqət olduğunu ifadə edir.

Həmçinin, Bədiüzzaman hz. Mehdinin yalnız gələcəkdə zühur edəcəyini bildirmir, bununla yanaşı bu mübarək şəxsin gəliş vaxtını da müjdələyir. Hz. Mehdinin “ÖZÜNDƏN BİR ƏSR SONRA, YƏNİ HİCRİ 1400-CÜ İLLƏRDƏ” zühur edəcəyini xəbər verir.

Şübhəsiz ki, əgər Bədiüzzaman hz. Mehdinin öz dövründə yaşadığını fikirləşsəydi, belə uzaq bir tarix verməz, əksinə, aydın şəkildə ifadə edərdi. Demək ki, Bədiüzzamanın bu mövzudakı qənaəti heç bir etiraza yol verməyəcək qədər qətidir.

4)

Bədiüzzaman bu sözündə də yenidən hz. Mehdinin özündən sonrakı bir tarixdə gələcəyini ifadə etmişdir. Özünün hz. Mehdidən əvvəlki dövrdə yaşadığını isə, özünü “hz. Mehdinin qabaqcılı” olaraq xarakterizə edərək ifadə etmişdir.

Bədiüzzaman, burada da yenə “zühur etmiş” və ya “zühur etdi” kimi öz dövrünü və özündən əvvəlki dövrü nəzərdə tutan ifadələrə yer verməmiş, “gələcəkdə zühur edəcək” deyərək, hz. Mehdinin öz yaşadığı dövrdən sonra zühur edəcəyini izah etmişdir.

Bədiüzzaman bu sözüylə, öz gördüyü işlərin hz. Mehdiyə zəmin hazırlayacağını ifadə edir, özünü bu mübarək şəxsin “XİDMƏTÇİSİ” olaraq xarakterizə edir. Şübhəsiz ki, bu olduqca qəti bir şərhdir. Əgər Bədiüzzaman, özünün hz. Mehdi olduğu istiqamətində bir qənaətə sahib olsaydı, özünü “hz. Mehdinin xidmətçisi” olaraq xarakterizə etməzdi. Çünki “bir adamın eyni anda həm hz. Mehdi, həm də onun xidmətçisi ola bilməsi” mümkün deyildir. Buna görə də bu ifadə aydın bir şəkildə Bədiüzzamanın burada çox aydın bir şəkildə hz. Mehdi olmadığını ifadə etdiyini çatdırır.

Bundan əlavə “DÜMDAR” sözü “yardımçı qüvvə” mənasını verir. Bədiüzzaman bu sözüylə özünü, əsl mübarizəni yerinə yetirən şəxsə şərait hazırlayan yardımçı qüvvələrə bənzətmişdir. Beləliklə, özündən sonra zühur edəcək olan və yerinə yetirəcəyi böyük fikri mübarizə ilə İslam əxlaqının gətirdiyi bütün gözəllikləri yer üzünə hakim edəcək olan hz. Mehdinin bir yardımçısı olduğunu ifadə edir. Əgər Bədiüzzaman özünün hz. Mehdi olduğunu fikirləşsəydi, şübhəsiz ki, burada özünü “hz. Mehdinin yardımçısı” olaraq təsvir etməzdi. Çünki “hz. Mehdinin və yardımçısının”, “bir-birindən fərqli, iki ayrı adam” olduğu çox aydındır. Əgər Bədiüzzaman “yardımçısıyam” deyirsə, bu onun özünün hz. Mehdi olmadığını ifadə etdiyi çox aydın bir ifadədir.

Bədiüzzamanın burada istifadə etdiyi “PİŞDAR BİR NƏFƏR” ifadəsi, “QABAQDA GEDƏN BİR ƏSGƏR” mənasını verir. Bədiüzzaman bu sözüylə özünü, qabaqda gedən aparıcı qüvvələrə bənzədərkən, hz. Mehdinin özündən sonra gələcəyini yenidən vurğulamışdır. Əgər Bədiüzzaman özünün hz. Mehdi olduğunu ifadə etmək istəsəydi, şübhəsiz ki, belə bir ifadədən istifadə etməzdi. Çünki bu ifadə əks istiqamətdə təqdim ediləcək bütün iddiaları əsassız hala salır və mövzuya qəti bir aydınlıq gətirir. Bədiüzzaman “özünü QABAQDA GEDƏN” bir adam olaraq xarakterizə etməklə, “hz. Mehdinin özündən sonra zühur edəcək” bir kimsə olduğunu dəqiqləşdirir.

Bədiüzzaman burada həmçinin, “BİR NƏFƏR”, yəni əsgər sözündən istifadə edərək, özünün hz. Mehdi deyil, onun bir yardımçısı və ona xidmət edən bir vəzifə sahibi olduğunu yenidən ifadə edir. Bədiüzzaman, özünü bir “XİDMƏTÇİSİ, QABAQCILI” olaraq səciyyələndirdiyi və bu qədər təriflə, hörmətlə bəhs etdiyi hz. Mehdi bütün İslam aləmi tərəfindən əsrlərdir gözlənilir. Bədiüzzaman da bu şərhləriylə, hz. Mehdinin Axırzamanda Allahın izni ilə şübhəsiz zühur edəcəyi ilə möminləri müjdələyir.

5)

Bədiüzzaman bu sözləri ilə hz. Mehdinin əvvəlki mücəddidlərin və Bədiüzzamanın yaşadığı dövrdə zühur etmədiyini demiş, bu mübarək şəxsin bunların hamısından “SONRA” zühur edəcəyini ifadə etmişdir. Həmçinin, Bədiüzzaman bu vəziyyəti, sadəcə felin gələcək zamanında işlənmiş bir feldən istifadə edərək deyil, bunu bir də “SONRA” sözüylə təsdiqləyərək çox dəqiq bir üslubla izah etmişdir.

Bədiüzzaman bu sözündə də Risalə-i Nur Külliyatının hz. Mehdinin təbliğində istifadə etdiyi ilkin bir hazırlıq olduğunu ifadə etmişdir. Bədiüzzaman zühur etdiyi vaxt hz. Mehdinin risalələri hazır yazılmış vəziyyətdə əldə edəcəyini və imanı xilas etmək vəzifəsində risalələrdən faydalanacağını ifadə etmişdir. Bədiüzzaman bu sözləri ilə özünün hz. Mehdi olmadığına və hz. Mehdinin “ÖZÜNDƏN SONRAKI DÖVRDƏ ZÜHUR EDƏCƏK BİR ŞƏXS OLDUĞUNA” yenidən aydınlıq gətirir.

6)

Bədiüzzaman bu sözündə yenidən hz. Mehdinin özündən sonrakı bir dövrdə və sonrakı bir tarixdə zühur edəcəyini bildirir. Bədiüzzaman hz. Mehdi və tələbələrini Risalə-i Nurun əsl sahibləri olaraq səciyyələndirir, Risalə-i Nurun dar dairədə, yəni məhdud bir ərazi daxilində başlatdığı xidməti, daha sonrakı bir tarixdə zühur edəcək olan bu mübarək şəxsin tamamlayacağı və bunu dünya səviyyəsində bir xidmətə çevirəcəyi ilə müjdələyir.

Bədiüzzaman burada istifadə etdiyi “TA AXIRZAMANDA” sözləriylə, hz. Mehdinin gələcəyi vaxtı ifadə edir. Bədiüzzaman bu ifadəsiylə, əvvələn hz. Mehdinin özündən “sonrakı bir tarixdə” zühur edəcəyini dilə gətirir. Bədiüzzamanın burada istifadə etdiyi “TA” sözü isə bu mövzuya aydınlıq gətirən əhəmiyyətli bir ifadədir. “TA” sözü məsafə bildirən bir sözdür. Bədiüzzaman bu əlavə ilə, “Axırzamanın öz yaşadığı dövrdən xeyli vaxt sonra, daha uzaq bir dövr olduğunu” ifadə edir.

Bədiüzzaman, hz. Mehdidən əvvəl gəlmiş, insanların Allahın dinindən uzaqlaşdığı bir dövrdə Quran əxlaqı və iman həqiqətləri üzərində dayanaraq çox böyük bir imani fəaliyyət başlatmışdır. “O TOXUMLAR SÜNBÜLLƏNƏR” sözləriylə, bu böyük fikri mübarizəsini toxum əkməyə bənzədir. Sonradan hz. Mehdi dövründə bu iman toxumlarının sünbüllənəcəyini, yəni hz. Mehdinin Bədiüzzamanın başlatdığı bu imani fəaliyyətləri genişlədəcəyini və nəticə əldə edəcəyini ifadə edir. Bədiüzzaman çəkdiyi bu məsəllə özünün hz. Mehdidən əvvəlki bir dövrdə yaşadığını, hz. Mehdinin zühurunun isə özündən sonrakı bir dövrdə reallaşacağını aydın şəkildə ifadə edir.

Bədiüzzaman “BİZ DƏ QƏBRİMİZDƏN SEYR EDƏRİK” sözləriylə, əkdiyi iman toxumlarının sünbüllənəcəyini, yəni hz. Mehdinin Quran əxlaqını bütün dünyaya hakim edəcəyi dövrdə, özünün vəfat etmiş olacağını ifadə etmişdir. Bədiüzzaman bu sözüylə yenidən özünün hz. Mehdi olmadığını, onun gəlib vəzifəsinə başladığı dövrdə özünün həyatda olmayacağını xatırladaraq ifadə etmişdir.

Batin təfsirçilərinə görə:

Bədiüzzaman hz. Mehdinin özündən sonrakı bir tarixdə zühur edəcəyini dəfələrlə və çox aydın ifadələrlə izah etmişdir. Ancaq Bədiüzzamanın sözlərinin aydınlaşması üçün risalələrdəki sözlərin qeyri-kafi olduğunu fikirləşənlər, bu mövzunu risalələrdə izah edildiyi formada qəbul etmirlər. Hz. Mehdinin çoxdan zühur etdiyini və vəzifələrini yerinə yetirdiyini ifadə edirlər. Halbuki, bu fikir həm Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in hədislərində verdiyi xəbərlərlə, həm də Bədiüzzamanın risalələrdə izah etdikləriylə tamamilə ziddiyyət təşkil edir. Bir adamın hz. Mehdinin keçmiş dövrlərdə zühur etmiş olduğundan bəhs edə bilməsi üçün bu şəxsin müsəlmanların xəlifəsi, yəni mənəvi lideri xüsusiyyəti ilə bütün dünya müsəlmanları arasında İslam birliyini qurduğu vaxt, bu birlik vəsiləsiylə xristian dünyasıyla dinsizliyə qarşı ittifaq yaratdığından və Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in sünnələrini dirçəldib dini bütün batil inanc və tətbiqlərdən təmizləyib, hz. İsa ilə birlikdə İslam əxlaqını bütün yer üzünə hakim etdiyindən də bəhs edə bilməsi lazımdır. Ancaq bu hadisələrin heç biri hələ reallaşmadığı üçün bu iddiayla ortaya çıxan kəslərin yanıldıqları da çox aydın bir şəkildə görünür.

8-Bədiüzzaman, “Mehdinin siyasət aləmində də vəzifəsinin olduğunu” deyir, təfsirçilər isə “Mehdi siyasət aləmində olmayacaq” deyirlər.

Bədiüzzamana görə:

Bədiüzzaman hədislərdə verilən bu məlumatlara əsaslanaraq, Axırzamanda zühur edəcək olan hz. Mehdinin eyni anda üç fərqli sahədə Mehdilik vəzifəsini yerinə yetirəcəyini, yəni həm “SİYASƏT MEHDİSİ”, həm “SƏLTƏNƏT MEHDİSİ”, həm də “DİYANƏT MEHDİSİ” olacağını ifadə etmişdir. Bədiüzzamanın, hz. Mehdinin bu əhəmiyyətli xüsusiyyətini izah etdiyi sözlərindən biri belədir:

Bədiüzzaman bu sözləri ilə, hz. Mehdinin siyasət sahəsində əhəmiyyətli vəzifələr boynuna götürəcəyini bildirir. Hz. Mehdinin “Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in xəlifəsi”, yəni “müsəlmanların mənəvi lideri” xüsusiyyətinə sahib olaraq bütün dünya müsəlmanları arasında İslam birliyini quracağını, xristian aləmiylə ittifaq yaradacağını və hz. İsa ilə birlikdə İslam əxlaqını bütün dünyada hakim edəcəyini bildirir. Bədiüzzamanın ətraflı olaraq izah etdiyi hz. Mehdinin boynuna götürəcəyi bütün bu vəzifələr, hz. Mehdinin “Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in xəlifəsi, yəni bütün dünya müsəlmanlarının mənəvi lideri” xüsusiyyətinə sahib olacağını və “idarəçi” mövqeyində çıxış edəcəyini aydın şəkildə ifadə edir.

Müsəlmanları maraqlandıran hər mövzuya çıxış yolu tapan bir adam olaraq mənəvi liderləri hz. Mehdi olacaqdır. Hz. Mehdinin boynuna götürəcəyi bu vəzifənin nə cür adlandırıldığı əhəmiyyətli deyildir. Hz. Mehdinin məşğul olacağı siyasət, “Quran əxlaqı çərçivəsindəki siyasət” olacaqdır. Əhəmiyyətli olan hz. Mehdinin yerinə yetirəcəyi bu vəzifənin “Quranın bir hökmü” olmasıdır. Quran əxlaqına uyğun siyasətin mənası gözəl əxlaqlı, şəfqətli, mərhəmətli olmaq, ədalətli davranmaq, möminlər arasında birlik və qardaşlığı, sülhü və ictimai ədaləti təmin etmək, ədalətsizliyi aradan qaldırmaq, zənginlik və rifahı təmin etməkdir. Quranda hz. Mehdinin yerinə yetirəcəyi bu vəzifə “İslam əxlaqının hakimiyyəti” olaraq müjdələnir:

Allah sizlərdən iman gətirib yaxşı işlər görənlərə vəd etmişdir ki, özlərindən əvvəlkiləri varislər etdiyi kimi onları da yer üzünün varisləri edəcək, möminlər üçün onların özünün bəyəndiyi dinini möhkəmləndirəcək və onların qorxusunu sonra arxayınçılıqla əvəz edəcəkdir... (Nur surəsi, 55)

Hz. Mehdi də Quranın bu hökmü gərəyi, bütün müsəlmanların dincliyini, birlik və həmrəyliyini təmin edəcək, İslam əxlaqının gözəlliyini bütün dünyada hakim edəcəkdir. Bədiüzzamanın da siyasət və səltənət anlayışlarıyla nəzərdə tutduğu əsas mövzu budur: “Hz. Mehdinin bütün dünya müsəlmanlarının liderliyini boynuna götürməsi və Quranda ifadə edilən bu hökmə uyğun olaraq İslam dünyasının mənfəətləri istiqamətində fəaliyyətlər yerinə yetirməsi”dir. Bütün bunlar Quran əxlaqının və Quran ayələrinin bir gərəyidir. Bədiüzzamanın “o şəxsin ikinci vəzifəsi Quran əxlaqının əsaslarını və Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in sünnəsini icra və tətbiq etməkdir” (Sikke-i Tasdik-i Gaybi, səh. 9) sözləriylə bildirdiyi kimi, hz. Mehdi də Quran əxlaqının tələblərini tətbiq etdiyi vaxt, İslam birliyinin yaranmaması, hz. Mehdinin idarəçi xüsusiyyətinə sahib olmaması, səlahiyyət sahibi olmaması ya da lider mövqeyində olmamasından söhbət gedə bilməz. Çünki bütün bunlar Allahın bütün müsəlmanları yaşamaqla məsul etdiyi hökmlərdir. Necə ki, Bədiüzzaman da hz. Mehdinin bu xüsusiyyətlərə sahib olacağını “Xilafət-i Məhəmmədiyyə (s.ə.v) (Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in xəlifəsi) ünvanı ilə şəair-i İslamiyyəni (İslam əxlaqının əsaslarını) ihya etməkdir (yenidən canlandırmaqdr)” (Emirdağ Lahikası, səh. 259) sözləri ilə ifadə edir.

Bir ayədə Allah müsəlmanlara aralarındakı “əmr sahiblərinə” tabe olmalarını belə bildirir:

Ey iman gətirənlər! Allaha və Elçisinə itaət edin, həm də özünüzdən olan əmr sahiblərinə də. Əgər bir şey haqqında mübahisə etsəniz, Allaha və Axirət gününə inanırsınızsa, Allaha və Onun Elçisinə müraciət edin. Bu, sizin üçün daha xeyirli və nəticə etibarilə daha yaxşıdır. (Nisa surəsi, 59)

Bu ayə kimi Quranda müsəlmanların Allahın özlərini dünyada və axirətdə xilas etməsi üçün göndərmiş olduğu elçilərə tabe olmaları ilə əlaqədar bir çox ayə vardır. Məhz, Bədiüzzamanın “siyasət, diyanət, səltənət, mübarizə sahəsində və bir çox sahədə işləri olduğu kimi” sözləriylə, hz. Mehdi üçün nəzərdə tutduğu siyasət anlayışı da budur. Bədiüzzaman bu sözlərində yer alan “siyasət və səltənət” anlayışlarıyla hz. Mehdinin Quranın bu hökmünü necə yerinə yetirəcəyini izah edir.

Necə ki, risalələrdəki hz. Mehdinin vəzifələrinin izah edildiyi sözlər diqqətlə tədqiq olunduğu vaxt, Bədiüzzamanın bu sözləri ilə nəyi nəzərdə tutmuş olduğu asanlıqla aydın olur, hz. Mehdinin siyasət və səltənət sahəsində bir çox vəzifə boynuna götürəcəyi aydın şəkildə görünür.

Batin təfsirçilərinə görə:

Bədiüzzaman hz. Mehdinin siyasət sahəsində əhəmiyyətli vəzifələrinin olacağını aydın şəkildə ifadə etmişdir. Batin təfsirçiləri isə, Bədiüzzamanın bu aydın ifadələrini qəbul etmirlər. Hz. Mehdinin siyasət sahəsində bir vəzifə boynuna götürməyəcəyini, sadəcə iman həqiqətləri mövzusunda fəaliyyətlər göstərəcəyini irəli sürürlər.

Halbuki, heç bir dəlilə istinad etməyən bu fikir Bədiüzzamanın risalələrdə yüzlərlə səhifə etibarilə izah etdiyi məlumatlarla tamamilə ziddiyyət təşkil edir. Çünki əvvəlki sətirlərdə izah edildiyi kimi Bədiüzzaman əsərlərində hz. Mehdinin yerinə yetirəcəyi üç böyük vəzifə haqqında geniş məlumat vermiş və hz. Mehdinin “siyasət sahəsində Mehdilik vəzifəsini necə yerinə yetirəcəyini” təfərrüatlı olaraq izah etmişdir. Bu sözlərində, hz. Mehdinin “İslam əxlaqını bütün dünyaya hakim edəcəyini, müsəlmanların mənəvi liderliyini boynuna götürərək İslam birliyini təmin edəcəyini, xristian dünyası ilə ittifaq yaradacağını” təfərrüatlı olaraq izah etmişdir. Bədiüzzamanın bütün bu izahları heç bir müzakirə və ya şərhə yol verməyəcək qədər aydındır.

Çox aydındır ki, əgər Bədiüzzaman hz. Mehdinin sadəcə iman həqiqətləri istiqamətində bir xidmət göstərib, siyasət ya da səltənət sahələrində vəzifə yerinə yetirməyəcəyini düşünsəydi, risalələrdə belə bir şərhə yer verməz, hz. Mehdinin bu istiqamətdəki vəzifələrini Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in hədislərinə əsaslanaraq bu qədər uzun və ətraflı şəkildə izah etməzdi. Çünki Bədiüzzaman kimi dərin imanlı böyük bir mücəddidin əsərlərində düşündüyü və inandığı şeylərin tam tərsinə şərhlər etməsindən heç cür söhbət gedə bilməz.

9-Bədiüzzaman “Mehdinin İslam dünyasının başında olacağını” deyir, təfsirçilər isə “Mehdi belə bir mövqe sahibi olmayacaq” deyirlər.

Bədiüzzamana görə:

Allah Quranda “İslam əxlaqını bütün dünyaya hakim edəcəyini, iman edən qullarını güc və iqtidar sahibi edəcəyini” vəd etmiş və bu vədinin qəti olduğunu bildirmişdir. Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in hədislərində, bütün böyük İslam alimlərinin və Bədiüzzamanın sözlərində də bu vəziyyətə “hz. İsa ilə hz. Mehdinin vəsilə olacaqları” ifadə edilmişdir. Rəbbimizin bu vədi istiqamətində İslam əxlaqı bir gün mütləq hakim olacaq və bir adamın müsəlmanların liderliyini boynuna götürməsi lazım gələcəkdir. Bədiüzzaman bu cür dünya səviyyəsində bir hakimiyyətlə rastlaşmamış və bütün dünya müsəlmanlarının liderliyini boynuna götürməmişdir. Uzun müddətdir ki, İslam dünyasının başında bütün müsəlmanları bir yerə gətirəcək bir lider yoxdur. Müsəlmanların bu lideri 1400 ildir müjdələndiyi kimi hz. Mehdi olacaqdır. Yer üzündəki zülmü və qaranlığı aradan qaldıracaq, İslam əxlaqının gözəlliyinin bütün insanlar tərəfindən yaşanmasına vəsilə olacaqdır. Bədiüzzaman da əsərlərində bu həqiqəti dilə gətirmiş və hz. Mehdinin “Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in xəlifəsi, yəni müsəlmanların mənəvi lideri xüsusiyyətinə sahib olacağını” bildirərək bütün müsəlmanları bu böyük hidayət liderinin gəlişiylə müjdələmişdir.

Bədiüzzaman risalələrdə hz. Mehdidən bəhs etdiyi bir çox sözündə, hz. Mehdinin “İslam dünyasının lideri” xüsusiyyətinə sahib olacağını ifadə etmişdir. Bu sözlərindən bir qismini belə sıralaya bilərik:

1)

Hz. Mehdi hal-hazırda müxtəlif qruplar halında dağınıq vəziyyətdə yaşayan müsəlmanları birləşdirəcək, İslam əxlaq və fəzilətini, Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in həqiqi sünnəsini dirçəldəcəkdirdir. İslam aləminin birliyini meydana gətirəcək, bu vəsiləylə insanları maddi və mənəvi təhlükələrdən qurtaracaq və insanların Allahın razılığına uyğun bir həyat yaşayaraq Allahın əzabından çəkinmələrinə vəsilə olacaqdır.

Bədiüzzaman hz. Mehdinin bu ikinci vəzifəsini “Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in xəlifəsi”, yəni “Müsəlmanların mənəvi lideri” sifətiylə yerinə yetirəcəyini bildirmişdir. Şübhəsiz ki, hz. Mehdinin “İslam cəmiyyətinin lideri xüsusiyyəti ilə” İslamiyyəti yenidən dirçəltməsi, sayı milyonlara çatan bir birliyin maddi və mənəvi gücü ilə hərəkət edərək bütün yer üzündə İslam birliyini təmin etməsi xüsusiyyətləri, onun lider xüsusiyyətinə sahib olacağını aydın şəkildə ifadə edir.

2)

Bədiüzzaman, hz. Mehdinin başqa bir vəzifəsinin də İslam cəmiyyətini birləşdirmək və xristian aləmiylə ittifaq yaratmaq olduğunu bildirmişdir. Hz. Mehdinin bu vəzifəsini iman sahiblərinin, Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in nəslindən gələn fədakar seyidlərin və digər bütün müsəlmanların dəstəyiylə reallaşdıracağını bildirmişdir.

Bədiüzzaman bu sözüylə, “hz. Mehdinin dünya səviyyəsində bütün müsəlmanların xəlifəsi vəzifəsini boynuna götürəcəyini” yenidən ifadə edərək, “hz. Mehdinin İslam dünyasının başında lider xüsusiyyəti ilə çıxış edəcəyini” izah etmişdir.

Bədiüzzamanın hz. Mehdi ilə əlaqədar izahlarında dəfələrlə təkrarladığı hz. Mehdinin bu xüsusiyyətini görməməzlikdən gələrək, sadəcə iman həqiqətləri istiqamətində fəaliyyət göstərəcəyini iddia edə bilməkdən heç cür söhbət gedə bilməz. Bədiüzzaman çox aydın dəlillərlə, hz. Mehdinin bu sahələrdə müxtəlif fəaliyyətlər icra edəcəyini izah etmiş və bütün bunların hz. Mehdinin tanınmasındakı ən əhəmiyyətli əlamətlərdən olacağını ifadə etmişdir.

3)

Bədiüzzaman hz. Mehdinin fəaliyyətlərindən əvvəl hz. Mehdinin birinci vəzifəsi olan iman həqiqətlərini yaymaq və materializmi fikrən yox etmək istiqamətində istifadə edəcəyi elmi vəsaitləri hazırlayacaq olan bir birlik olacağından bəhs edir. Bədiüzzaman “bir cəhətdə” yəni “bir istiqamətiylə” sözləriylə isə bu elmi birliyin materializmi fikrən təsirsiz hala gətirilməsi işlərini sadəcə bir baxımdan yerinə yetirəcəklərini, buna görə də “hz. Mehdinin də özünə proqram edərək bu birliyin işlərindən bu istiqamətiylə faydalanacağını” bildirir. Əvvəlki səhifələrdə də ifadə edildiyi kimi, materialist fəlsəfənin “tam mənasıyla təsirsiz hala gətirilməsi” isə ancaq hz. Mehdinin göstərəcəyi xidmətlər nəticəsində reallaşdırılacaqdır.

Bədiüzzaman hz. Mehdi üçün burada “o vəzifəsini şəxsən özünün yerinə yetirməsinə vaxt və vəziyyət imkan verməz” sözlərindən istifadə etmişdir. Bunun səbəbinin isə, “hz. Mehdinin dünya səviyyəsində bütün “Müsəlmanların mənəvi lideri” olaraq “siyasət və səltənət sahəsində reallaşdıracağı böyük vəzifələri” səbəbiylə vaxtının olmaması olduğunu” ifadə etmişdir.

Bədiüzzamanın bu şərhləri “hz. Mehdinin bütün dünya müsəlmanlarının mənəvi lideri olaraq siyasət və səltənət sahələrində dünya səviyyəsində bir çox xidmətlər göstərəcəyini” aydın şəkildə ifadə edir.

4)

Bədiüzzaman, Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in hədislərində də bildirildiyi kimi, hz. Mehdinin İslam əxlaqını bütün dünyaya hakim etməsi ilə birlikdə yer üzündə görünməmiş bir ədalət, dinclik və sülh mühitinin yaşanacağını ifadə edir. Hz. Mehdinin bu uca ədalətinə, haqq və doğruluqdan ayrılmamağına, dürüstlüyünə bütün dünya şahid olacaqdır. Bədiüzzaman hz. Mehdinin dünya səviyyəsində reallaşdıracağı bu vəzifəni “baş sərkərdəlik” sifətiylə reallaşdıracağını ifadə etmişdir. Bədiüzzaman bu sözləri ilə, hz. Mehdinin “bütün dünya müsəlmanlarının liderliyini” boynuna götürəcəyini yenidən izah edir. Bu mövzuda soruşulacaq bir neçə suala veriləcək cavablar hz. Mehdinin bu xüsusiyyətinin çox aydın bir şəkildə başa düşülməsini təmin edəcəkdir:

Hz. Mehdinin “baş sərkərdəlik” sifətinə sahib olması nəyi ifadə edir?

Bədiüzzaman hz. Mehdinin bu sifətini xatırladaraq hz. Mehdinin bütün dünya müsəlmanları üzərində “idarəçi” mövqeyində çıxış edəcəyini yenidən aydın şəkildə ifadə edir.

Hz. Mehdinin bütün dünyaya uca ədalətini və haqqaniyyətini göstərməsi necə reallaşacaqdır?

Uca bir ədalət anlayışının və haqdan ayrılmamağının bütün dünyaya göstərilməsi ancaq “dünya səviyyəsində bir idarə gücüylə” mümkün ola bilər. Bütün insanların hz. Mehdinin ədalət anlayışına şahid olmaları, hz. Mehdinin “ədaləti təmin edə biləcək səlahiyyətlərə sahib bir mövqedə çıxış edəcəyini” göstərir.

Batin təfsirçilərinə görə:

Bədiüzzamanın burada qeyd edilən bir neçə sözü belə, hz. Mehdinin İslam dünyasının lideri olacağı mövzusunda Bədiüzzamanın çox aydın ifadələri olduğunu açıqlayır. Buna baxmayaraq, Bədiüzzamanın sözlərinin müxtəlif formalarda təfsir edilərək, hz. Mehdinin bir mövqe sahibi olmayacağı fikrinin irəli sürülməsi Bədiüzzamanın risalələrdəki izahlarıyla tamamilə ziddiyyət təşkil edir. Bədiüzzamanın, hz. Mehdinin yerinə yetirəcəyini bildirdiyi yuxarıda qeyd olunan dünya səviyyəsindəki vəzifələrin hər biri hz. Mehdinin bu lider xüsusiyyəti ilə reallaşdıracağı vəzifələrdir.

Şübhəsiz ki, böyük mütəfəkkir Bədiüzzaman 13-cü əsrin mücəddididir. Ancaq özünün də Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in hədisləri istiqamətində izah etdiyi kimi, “BÜTÜN MÜSƏLMANLARIN LİDERİ” xüsusiyyətinə sahib olmasından söhbət getməmişdir. Allahın izni ilə bütün İslam aləmi üçün böyük müjdələr ehtiva edən bu hadisələr Axırzamanda hz. Mehdi vəsiləsiylə yaşanacaq və bu ünvana da hz. Mehdi sahib olacaqdır. Bədiüzzaman bu mövzunu bütün bu dəlilləriylə birlikdə izah edərək, özünün Axırzaman Mehdisi olmadığını aydın bir şəkildə ifadə etmişdir.

Bu gün dünyada 1 milyarddan çox müsəlman yaşayır. Dünya tarixində ilk dəfə olaraq müsəlmanlar sayca bu qədər çoxdurlar. Bu böyüklükdə bir kütləyə liderlik etmək tarixdə heç kimə nəsib olmamışdır. Bədiüzzamanın da müjdələdiyi kimi, bu şərəfli xüsusiyyətə Allahın izni ilə Axırzamanın “Böyük Mehdisi” sahib olacaqdır.