Quşların mənşəyini araşdırarkən, bir başqa qanadlı canlı qrupu olan uçan sürünənləri də müzakirə etmək yerinə düşər. Uçan sürünənlər, ya da digər bir ifadə ilə uçan dinozavrlar, elm adamları tərəfindən “pterozavr” (pterosaur) olaraq adlandırılan nəsli kəsilmiş canlı qrupudur. Sürünənlər sinfi içində yer alan bu canlılar, təxminən 200 milyon il əvvəl Üst Trias dövründə ilk dəfə ortaya çıxmış və daha sonra nəsilləri kəsilmişdir. Bu canlılar sürünən sinfinin əsas xüsusiyyətlərinə malikdir: Metabolizm olaraq soyuqqanlıdırlar (istilik hasil edə bilməzlər) və bədənləri pulcuqlarla örtülüdür. Ancaq güclü qanadlara malikdirlər və bu qanadlar sayəsində uça bildikləri güman edilir.
Son dövrlərdə aparılan araşdırmalar, bu canlıların çox üstün qabiliyyətlərə malik olduqlarını göstərmişdir. Günümüzdə kəllə sümüklərinin dəqiqləşdirilmiş ilk rentgen görüntüləri, pterosauriaların uçuş qabiliyyətləri mövzusunda yeni anlayışlar qazandırıb. Çox həssas görmə sisteminə malik olduqları və dəri ilə örtülmüş qanadlarını səmərəli şəkildə istifadə etdikləri ortaya çıxıb. Berlin Təbiət Tarixi Muzeyindən David Unwin və alimlərdən biri Ohayo Universitetindən Lourens Witmerin bu mövzudakı araşdırmaları 23 oktyabr 2003-ci il tarixli “Science” jurnalında belə deyilir:
On metrə qədər uzanan qanad genişlikləri ilə pterosaurialar təsiredici ovçulardı... Beyin tomoqrafiyasının araşdırılması, daxili qulaqda tarazlıq hissini təmin edən üç ədəd yarım dairə şəklində kanal olduğunu ortaya çıxardı. Bu fırlanan kanalların radiusu, müasir canlıların inkişaf etmiş çevikliyi ilə əlaqəli olaraq olduqca geniş idi. Quşlarla müqayisədə pterosauriaların olduqca diqqət çəkici şəkildə böyük flokulusu (beyinciyinin bir qismi) vardı. Beynin bu hissəsi başı, boynu, gözləri əlaqələndirməyə yardımçı olub, heyvan hərəkət edərkən baxışlarını sabit saxlayırdı. Bəs niyə bu qədər böyük flokulus vardı? Witmer, pterosauriaların əzələ liflərini təşkil edən dəri ilə örtülü qanadlarından siqnallar aldıqları təxminini deyir. Ona görə “qanadı böyük duyğu orqanı olaraq istifadə etdikləri düşünülə bilərdi”. Unwin isə, “Bu əhəmiyyətli və həqiqətən həyəcan verici fikirdir” deyir. Bu cür “ağıllı qanadın” potensial məhsuldarlığının, nəhəng pterosauriaların necə yerdən havaya qalxdığını açıqlamağa yardımçı ola biləcəyini düşünür.222
“X-rays reveal pterosaurs' aerial expertise” (Rentgen şüaları pterosauriaların uçuş qabiliyyətlərini ortaya çıxarır) başlığı ilə “New Scientist”də verilən xəbərdə isə bu ifadələr yer alır:
Nəsli kəsilmiş sürünənlər olan pterosaurialar, tarazlıq biliyinin işlənməsi üçün bir onurğada indiyə qədər görülmüş ən böyük sinir sisteminə malik idi. Bu, böyük ehtimalla, baxışlarını ovları üzərində sabit tutarkən havada kompleks akrobatika hərəkətləri etmələrinə imkan verirdi...
Flokulus, müvazinət orqanları, oynaqlar, əzələlər və dəridən gələn siqnalları bütünləşdirir. Bir canlının tor qişasındakı görüntünü sabit saxlamaq üçün, göz əzələlərində kiçik və avtomatik hərəkətlər meydana gətirən sinir siqnalları göndərir. Witmerə görə bu olmasaydı, görmə hadisəsi titrəyən video kameraya bənzər olardı.223
Uçan sürünənlərin malik olduğu kəşf edilən sözügedən “sarsıntısız görüntü” sistemi, müasir vertolyotlarda aparılan kamera çəkilişləri zamanı istifadə edilən və son dərəcə həssas bir sistem olan “gyro-stabilised camera (stabil kamera)” sisteminə bənzəyir. Bu gün vertolyotlarda istifadə edilən bu inkişaf etmiş texnologiyanın bir oxşarına həmin canlılar milyonlarla il əvvəl malik idilər. Günümüzün inkişaf etmiş informasiya təcrübəsi və texnologiyası ilə meydana gətirilən belə mükəmməl bir sistemin analoqunu, bu canlıların kor təkamül mexanizmləri ilə qazandıqlarını düşünmək, əlbəttə, ağla ziddir. Uçan sürünənlərin bədənindəki bu yaradılış dəlili, təkamül nəzəriyyəsi üçün başlı başına böyük müəmmadır.
Digər tərəfdən, paleontoloji tapıntılar da bu canlıların təkamüllə deyil, yaradılışla ortaya çıxdıqlarını göstərir. Bunun səbəbi, uçan sürünənlərin, quru sürünənləri ilə aralarında heç bir keçid forması olmadan, bir anda və qüsursuz olaraq ortaya çıxmalarıdır. “Science” jurnalında nəşr olunan 1999-cu il tarixli bir məqalədə, təkamül baxımından böyük problem təşkil edən bu vəziyyət belə qəbul edilir:
Onurğalıların uçmağının təkamülünü anlamaq məsələsində, pterosauriaların və yarasaların tarixi qeydləri xəyal qırıqlığına səbəb olur: Ən ibtidai nümayəndələri, tam mənada istedadlı uçma halına gəlmişdir.224
Uçan sürünənlər, sitatda da qeyd edildiyi kimi çox yaxşı nizamlanmış qanadlara malikdir və bunların öncülü olan bir orqan heç bir quru sürünənində yoxdur. “Yarım qanadlı” hər hansı bir sürünənə, fosil izlərində rast gəlinmir.
Belə ki, “yarım qanadlı” sürünənlərin yaşamış olması da (quşların mənşəyi məsələsində olduğu kimi) mümkün deyil. Çünki bu kimi xəyali növlər, əgər yaşamış olsaydılar; Ön ayaqlarını itirdikləri zaman, hələ uçacaq halda da olmadıqları üçün digər sürünənlərə görə əngəlli hala gələcəkdilər. Bu halda isə, təkamül nəzəriyyəsinin öz iddiasına görə təbii seleksiya tərəfindən ələnib soylarının tükənməsi lazım idi. Yalnız bu nümunə də təkamül nəzəriyyəsinin öz içində nə qədər böyük ziddiyyətlər olduğunu göstərməyə yetərlidir.
Necə ki, uçan sürünənlərin qanadlarının quruluşu araşdırılarkən də, bunların təkamüllə açıqlanması mümkün olmayacaq qədər özlərinə məxsus və mükəmməl yaradılışa malik olduğu görülür. Uçan sürünənlərin qanadları üzərində digər sürünənlərin ön ayaqları kimi beş barmaqları var. Ancaq dördüncü barmaq, digər barmaqlardan orta hesabla 10-15 qat daha uzundur və qanad da bu barmağın altında uzanır. Əgər quru sürünənləri uçan sürünənlərə təkamülləşmiş olsaydı, bu halda sözügedən dördüncü barmaq da yavaş-yavaş, addım-addım uzanmış olmalı idi. Yalnız dördüncü barmaq deyil, bütün qanad quruluşunun, təsadüfi mutasiyalarla inkişaf etməsi və bütün bu prosesin canlıya üstünlük verməsi lazım idi. Ancaq belə bir prosesin baş verdiyinə dair heç bir sübut yoxdur. Buna görə də, iddialar xəyali bir sıra fərziyyələrdən uzağa gedə bilməz. Təkamül nəzəriyyəsinin paleontoloji səviyyədəki aparıcı tənqidçilərindən Duane T. Giş, bu məqamda belə şərh edir:
Bir quru sürünəninin mərhələli şəkildə uçan sürünənə çevrilə biləcəyi fərziyyəsi tamamilə əsassızdır. Belə bir dəyişiklik zamanı ortaya çıxacaq olan yarım, tamamlanmamış quruluşlar, canlıya üstünlük qazandırmaq bir yana, onu tamamilə əngəlli hala gətirəcəkdir. Məsələn, təkamülçülər, bəzi mutasiyaların yalnız dördüncü barmağa təsir etdiyini və onu zaman içində yavaş-yavaş uzatdığını güman edirlər. Əlbəttə, digər bəzi təsadüfi mutasiyaların da, hər nə qədər inanılmaz görünsə də, bu istiqamətdə tam əməkdaşlıq edərək, qanad qılafının, uçuş əzələlərinin, vətərlərin, sinirlərin, qan damarlarının və qanad üçün lazım olan digər quruluşların mərhələli olaraq təkmilləşməsini təmin etməlidirlər. Müəyyən bir mərhələdə, inkişaf etməkdə olan bu uçan sürünən 25%-lik qanad toxumasına malik olacaqdır. Ancaq bu qəribə məxluq heç bir formada yaşamayacaqdır. 25%-lik qanad toxuması ona nə üstünlük verə bilər? Aydındır ki, bu canlı uça bilməyəcək və artıq əvvəlki kimi qaça da bilməyəcəkdir.225
Bir sözlə uçan sürünənlərin mənşəyinin təkamül mexanizmləri ilə açıqlanması qeyri-mümkündür. Belə ki, fosil izləri də belə bir təkamül prosesinin baş verməmiş olduğunu ortaya qoyur. Fosil təbəqələrində, sadəcə, bu gün tanıdığımız kimi quru sürünənləri və qüsursuz uçan sürünənlər vardır. Heç bir ara forma yoxdur. Onurğalı paleontologiya sahəsində dünyanın tanınan bir neçə adından biri olan Robert L. Carroll, bir təkamülçü olmasına baxmayaraq bu haqda belə etiraf edir:
Trias dövrdə ortaya çıxan bütün uçan sürünənlər (pterosaurlar) uçuş üçün çox xüsusiləşmiş quruluşa malikdir... Əcdadlarının nə olduğu haqqında və uçmalarının mənşəyinin ilk mərhələləri haqqında isə heç bir tapıntı yoxdur.226
Bir sözlə quru sürünənləri ilə uçan sürünənlər, aralarında heç bir təkamül əlaqəsi olmadan, müxtəlif quruluşları ilə ortaya çıxmışdırlar. Bu, təkamülə deyil, yaradılışa dəlil təşkil edən bir həqiqətdir.
