Quranın Ədəbi Yöndən Mükəmməl Olması

Quranin Təqlid Edilməsinin Qeyri-Mümkünlüyü

Bu hissəyə qədər Quranın elmi və tarixi nöqteyi-nəzərdən möcüzəli xüsusiyyətlərini qismən

də olsa qeyd etdik. Bütün bunlarla yanaşı, Quran həm də ədəbi dili baxımından heyrətamiz, bənzəri olmayan bir üsluba malikdir.

Hər şeydən əvvəl qeyd olunması lazım gələn məsələ Quranın hər bir dövrdə istənilən insan toplumuna müraciət etməyi bacaran bir üsluba malik olmasıdır. Quran onu oxuyan adamların elmi və mədəni səviyyəsindən asılı olmayaraq, hamının başa düşə biləcəyi bir dilə sahibdir. Bir ayədə Allah Quran haqqında belə buyurur:

“And olsun ki, biz Quranı ibrət almaq üçün belə asanlaşdırdıq...” (“Qəmər” surəsi, 54/22)

Asan başa düşülən üslubda yazılmasına baxmayaraq, Quranın üslubunun təqlid edilməsi heç bir cəhətdən mümkün olmamışdır. Allah`ın Quranın bənzərsiz olmasına diqqət çəkdiyi ayələrdən bir neçəsi belədir:

“Əgər bəndəmizə nazil etdiyimizə şəkkiniz varsa, siz də ona bənzər bir surə gətirin və əgər doğru deyirsinizsə, onda Allah`dan savayı şahidlərinizi çağırın!” (“Bəqərə” surəsi, 2/23)

“Yoxsa: “Onu özündən uydurdu!” - deyirlər. De: “Əgər doğru deyirsinizsə, ona bənzər bir surə gətirin və Allah`dan başqa kimə gücünüz çatırsa, onu da köməyə çağırın!”” (“Yunis” surəsi, 10/38)

Quranın “möcüzə” kəlməsi ilə səciyyələndirilməsinin səbəblərindən biri də yuxarıdakı ayələrdə vurğulandığı kimi, insanın onun hətta bir oxşarını yazmaqda aciz olmasıdır. Bu acizlik, bu imkansızlıq nə qədər böyükdürsə, möcüzə də bir o qədər böyükdür. Dolayısilə, Quranın üslubunun əsrlərdən bəri milyardlarla insan arasından bircə nəfər tərəfindən də təqlid edilə bilməməsi bu müqəddəs kitabın möcüzəvi olduğunu göstərən sübutlarından biridir.

F.F.Arbutnot (F.F.Arbuthnot) “İncilin və Quranın quruluşu” (“The Construction of the Bible and the Koran”) adlı kitabında Quran haqqında bunları qeyd edir:

“Ədəbi üslub baxımından dəyərləndiriləndə Quran yarı nəzm, yarı nəsr üslubunda təmiz ərəb dilində yazılmış nümunədir. Dilçi alimlər bəzi vəziyyətlərdə Quranda istifadə edilən bir çox qəlib və ifadələrə uyğun gələn düzümdən yararlansa da, Qurana oxşar bir çalışma meydana gətirmək üçün gərgin əmək sərf etsə də, onların bu məsələdə indiyə qədər nəyəsə müvəffəq olduqlarını heç kim deyə bilməmişdir”.256

Quranın ifadələrində işlədilən kəlmələr həm məna, həm də üslub axıcılığı və təsir etmə gücü baxımından çox özəl və bənzərsizdir. Ancaq Quranın Allah`ın əmr və qadağalarını bildirdiyi müqəddəs bir kitab olduğuna iman gətirmək istəməyənlər onu müxtəlif bəhanələrlə inkar etməyə çalışmışlar. Allah iman gətirməyənlərin Quran haqqında sözlərini aşağıdakı ayələrdə belə bildirir:

“Biz ona şeir öyrətmədik və bu, ona heç yaraşmaz da. Ona vəhy olunan ancaq öyüd-nəsihət və açıq-aşkar Qurandır ki, onunla diri olanları qorxutsun və o deyilən söz kafirlər barəsində gerçək olsun”. (“Yasin” surəsi, 36/69-70)

Quranın Üstün Qafiyə Sistemi

Prof. Adel M. A. Abbas'ın Science Miracles (Bilimsel Mucizeler) adlı kitabı

Quranı təqlid olunmaz və bənzərsiz edən xüsusiyyətlərindən biri də onun ədəbi məziyyətləri ilə birbaşa bağlıdır. Quran ərəb dilində olsa da, o, ərəb ədəbiyyatında işlədilən dil qəliblərindən heç birinə oxşamır.

Qurandakı qafiyə sisteminə “səci” deyilir. Filoloqlar Quranda işlədilən bu qafiyələrin də möcüzə olduğunu bildirirlər. Məşhur ingilis alimi, prof. Adil M.A.Abbas Quranın qrammatik baxımdan bir möcüzə olmasını sübut etmək üçün yazdığı “Elmi möcüzələr” (“Science Miracles”) adlı kitabında Quranda istifadə edilən hərfləri və qafiyə sistemini qrafiklər və cədvəllər vasitəsilə geniş tədqiq etmişdir. O bu kitabda Quranda istifadə edilən qafiyə sistemi ilə bağlı bir çox maraqlı nüanslar tapmışdır.

Məlum olduğu kimi, Quranda 29 surə 1 və ya 1-dən artıq simvolik hərflə başlayır. “Muqatta hərfləri” kimi tanınan bu hərflər həm də “başlanğıc hərfləri” adlandırılır. Ərəb dilindəki 29 hərfdən 14-ü - ayn, sin, kaf, nun, ra, ya, ta, ha, əlif, ləm, mim, hə, yə, sad “muqatta hərfləri”ni təşkil edir. Bu hərflərdən “nun” hərfinin “Qələm” surəsində istifadəsinə nəzər salanda ayələrin 88,8 faizinin “nun” hərfi ilə qafiyələndiyini görmək olar. “Şuara” surəsinin 84,6 faizi, “Nəml” surəsinin 90,32 faizi, “Qəsas” surəsinin isə 92,05 faizi “nun” hərfi ilə qafiyələnir.

Quranın hamısına nəzər salanda isə onun mətninin 50,08 faizinin “nun” hərfi ilə qafiyələndiyi aydın olur. Başqa sözlə desək, Quranda ayələrin yarısından çoxu “nun” hərfi ilə qurtarır. Eyni həcmdə və ölçüdə olan ədəbi çalışmaların heç birində mətnin yarısından çoxunun bir səslə qafiyələnməsi mümkün olmamışdır. Bu məsələ təkcə ərəb dilinə yox, bütün dillərə şamil edilir.

Sure numarası	Surenin ismi	Nun harfi sayısı
2	Bakara	193
3	Al-i İmran	121
7	Araf	193
10	Yunus	98
11	Hud	56
12	Yusuf	93
13	Rad	5
14	İbrahim	6
15	Hicr	81
19	Meryem	5
20	Taha	-
26	Şuara	192
27	Neml	84
28	Kasas	81
29	Ankebut	59
30	Rum	54
31	Lokman	7
32	Secde	27
36	Yasin	71
38	Sad	18
40	Mümin	32
41	Fussilet	30
42	Şura	6
43	Zuhruf	78
44	Duhan	44
45	Casiye	30
46	Ahkaf	26
50	Kaf	-
68	Kalem	42

Quran qafiyə baxımından ümumi şəkildə incələnəndə isə məlum olur ki, qafiyələrin təxminən 80 faizi “əlif”, “mim” və ya “nun” hərflərindən ibarət olan üç səsdən (n, m, a) təşkil edilib.257 “Nun” hərfindən başqa, ayələrin 30 faizi “mim”, “əlif” və yaxud da “ya” ilə qafiyələnir.

Harf	ا	ي	م	ن	Toplam
Sesler	a	y	m	n
Ayet sayısı	949	246	666	3123	4984
Yüzde oranı (%)	15,22	3,94	10,68	50,08	79,92

Ayet numarası	Müminun Suresi
1	Kad efleha elmu'minun
2	Elleziyne hum fi salatihim haşiun
3	Ve elleziyne hum an ellağvi muğridun
4	Ve elleziyne hum lizzekati failun
5	Ve elleziyne hum lifuricihim hafizun
6	... ev ma meleket eymanuhum fe innehum gayru melumiyn
7	... fe ulaike hum eladun
8	Ve elleziyne hum liemanetihim ve ahdihim raun
9	Ve elleziyne hum ala salavatihim yuhafizun
10	Ulaike hum elvarisun
11	... hum fiha halidun
12	Ve lekad halakna elinsane min sulaletin min tiyn
13	Sümme cealnahu nutfeten fi kararin mekiyn
14	... fe tebareke Allahu ehsenu elhalikiyn
15	Sümme innekum beade zalike lemeyyitun
16	Sümme innekum yevme elkıyameti tubasun
17	... ve ma kunna an elhalki gafiliyn

Ayet numarası	Nahl Suresi
1	... ve teala amma yuşrikun
2	... ennehu la ilahe illa ena fettakun
3	... teala amma yuşrikun
4	... fe iza huve hasiymun mubiyn
5	... ve menafiu ve minha te'kulun
6	Ve lekum fiha cemalun hıyne turiyhune ve hiyne tesrehun

Ayet numarası	Enam Suresi
1	... Sümme elleziyne keferu birabbihim yeadilun
2	... sümme entum temterun
3	... ve yealemu ma teksibun
4	... illa kanu anha muaridiyn
5	... fe sevfe ye'tiyhim enbau makanu bihi yestehziun
6	... ve enşe'na min beadihim karnen aheriyn
7	... in haza illa sihrun mubiyn
8	... sümme le yunzarun
9	... ve lelebesna aleyhim ma yelbisun
10	... ma kanu bihi yestehziun

Ayet numarası	Rum Suresi
6	... ve lakinne eksere ennasi la yealemun
7	... ve hum an elahiretihum gafilun
8	... ve inne kesiyren min ennasi bilikai rabbihim lekafirun
9	... ve lakin kanu enfusehum yazlimun
10	... en kezzebu biayatillahi ve kanu biha yestehziun
11	... sümme ilayhi turceun
12	... yublisu elmucrimun
13	... ve kanu bişürekaihim kafiriyn
14	Ve yevme tekumu essaatu yevmeizin yeteferrakun
15	... fe hum fi ravdatin yuhberun

Ayet numarası	Yunus Suresi
26	... ulaike ashabu elcenneti hum fiha halidun
27	... ulaike ashabu ennari hum fiha halidun
28	... ve kale şürekauhum ma kuntum iyyana teabudun
29	... in kunna an ibadetikum leğafiliyn
30	... ve dalle anhum ma kanu yefterun
31	... fe kul e fe la tettekun
32	... fe enna tusrafun
33	... ennehum la yu'minun
34	... fe enna tu'fekun

Ayet numarası	Ankebut Suresi
6	... inne Allahe leğaniyyun an elalemiyn
7	... ve lenecziyennehum ehsene ellezi kanu yeamelun
8	... feunebbiukum bima kuntum teamelun
9	... lenudhilennehum fi essalihiyn
10	... ev leyse Allahu biealeme bima fi suduri elalemiyn
11	... ve leyealemenne elmünafikiyn
12	... innehum lekazibun
13	... ve leyuselunne yevme elkıyameti amma kanu yefterun
14	... feehaze hum ettufanu ve hum zalimun

Ayet numarası	Neml Suresi
12	... innehum kanu kavmen fasikiyn
13	... haza sihrun mubiyn
14	... fe unzur keyfe kane akibetu elmufsidiyn
15	... min ibadihi elmu'miniyn
16	... inne haza lehuve elfadlu elmubiyn
17	... fe hum yuzeun
18	... suleymanu ve cunuduhu ve hum la yeşurun
19	... ve edhilni birahmetike fi ibadike essalihiyn

Ayet numarası	Nisa Suresi
23	... inne allahe kane gafuren rahiymen
24	... inne allahe kane aliymen hakiymen
25	... ve allahu gafurun rahiymun
26	... ve allahu aliymun hakiymun
27	... en temiylu meylen aziymen

Ayet numarası	Maide Suresi
22	... fe inyehrucu minha fe inna dahilun
23	... fe tevekkelu in kuntum mu'miniyn
24	... inna hahuna kaidun
25	... fe ufruk beynena ve beyne elkavmi elfasikiyn
26	... fe la te'se ala elkavmi elfasikiyn
27	... kale innema yetekabbelu Allahu min elmuttakiyn
28	... inni ehafu Allahe rabbe elalemiyn
29	... ve zalike cezau ezzalimiyn
30	... fe katalehu fe esbaha min elhasiriyn
31	... fe esbaha min elnadimiyn

Ayet numarası	Araf Suresi
2	... ve zikra lilmu'miniyn
3	... kaliylen ma tezekkerun
4	... fe caeha be'suna beyaten ev hum kailun
5	... iz caehum be'suna illa en kalu inna kunna zalimiyn
6	... ve leneselenne elmurseliyn
7	... ve ma kunna gaibiyn
8	... fe ulaike hum elmuflihun
9	... bima kanu biayatina yazlimun
10	... kaliylen ma teşkurun
11	... lem yekun min essacidiyn

Ayet numarası	Tevbe Suresi
7	... inne Allahe yuhibbu elmuttakiyn
8	... ve ekseruhum fasikun
9	... innehum sae ma kanu yeamelun
10	... ve ulaike hum elmuatedun
11	... ve nufassilu elayati likavmin yealemun
12	... leallehum yentehun
13	... ehakku en tehşevhu in kuntum mu'minyn
14	... ve yeşfi sudure kavmin mu'miniyn

Ayet numarası	Bakara Suresi
62	... ve la havfun aleyhim ve la hum yahzenun
63	... ve uzkuru ma fihi leallekum tettakun
64	... lekuntum min elhasiriyn
65	... fe kulna lehum kunu kiredeten hasiiyn
66	... ve mev'izeten lilmuttakiyn
67	... euzu billahi en ekune min elcahiliyn
68	... fe ef'alu ma tu'merun
69	... bakaratun safrau fakiun levnuha tesurru ennnaziriyn

Ayet numarası	Al-i İmran Suresi
130	... ve ettaku Allahe leallekum tuflihun
131	Ve ettaku ennare elleti uiddet lilkafiriyn
132	... leallekum turhemun
133	... uiddet lilmuttakiyn
134	... ve Allahu yuhibbu elmuhsiniyn
135	... ve lem yusirru ala ma fealu ve hum yealemun
136	... ve niame ecru elamiliyn
137	... fenzuru keyfe kane akibetu elmukezzibiyn
138	... ve mev'izetun lilmuttakiyn
139	... ve entum elealevne in kuntum mu'miniyn
140	.. ve Allahu la yuhibbu ezzalimiyn

Ayet numarası	Enbiya Suresi
5	... felye'tina biayetin kema ursile elevvelun
6	... e fe hum yu'minun
7	... in kuntum la tealemun
8	... ve ma kanu halidiyn
9	... ve ehlekna elmusrifiyn
10	... e fe la teakilun
11	... ve enşe'na beadeha kavmen aheriyn
12	... hum minha yerkudun

Ayet numarası	Nur Suresi
47	... ve ma ulaike bilmu'miniyn
48	... feriykun minhum muaridun
49	Ve in yekun lehum elhakku ye'tu ileyhi muziniyn
50	... bel ulaike hum ezzalimun
51	... ve ulaike hum elmuflihun
52	... fe ulaike hum elfaizun
53	... inne Allahe habiyrun bima teamelun
54	... ve ma ala erresuli illa elbalağu elmubiyn
55	... fe ulaike hum elfasikun

Ayet numarası	Hicr Suresi
5	... ve ma yeste'hirun
6	… inneke le mecnun
7	... in kunte min essadikiyn
8	... ve ma kanu izen munzariyn
9	... ve inna lehu lehafizun
10	Ve lekad erselna min kablike fi şiyai elevveliyn
11	... kanu bihi yestehziun
12	Kezalike neslukuhu fi kulubi elmucrimiyn
13	... kad halet sunnetu evveliyn
14	... fihi yearucun
15	... nahnu kavmun meshurun

200-300 sətirlik bir şeirdə qafiyənin iki-üç səsdən ibarət olması həmin əsərə onu möhtəşəm abidəyə çevirən bir xüsusiyyət qazandıra bilər. Ancaq Quranın uzunluğu, özündə ehtiva etdiyi məlumatlar və hikmətli izahlar nəzərə alınanda belə bir qafiyə sistemindən istifadənin necə bir fövqəladə vəziyyət olması daha aydın görünür. Çünki Quran insanlara rəhbər olan imani bir kitab olmaqla, özünün bütün ədəbi üstünlükləri ilə, sosial və ya psixoloji mövzuları ilə yanaşı, təbiət elmləri ilə bağlı əksər mövzuları da əhatə edir.

Bu isə, dolayısilə, o deməkdir ki, özündə belə müxtəlif və elmi mövzuları ehtiva edən Quranda bu qədər az səslə belə mükəmməl qafiyənin olması insan əməyi ilə gerçəkləşdirilə bilinməyəcəyini göstərir. Ərəb dili mütəxəssisləri məhz bu baxımdan Qurana “qəti olaraq təqlid edilə bilməz” şəklində tərif verirlər.

Bill Klintonun Qurandan Nə Qədər Təsirləndiyini Anladan Çıxışı

ABŞ-ın keçmiş prezidenti Bill Klinton prezidentliyinin son ilində Ramazan bayramı münasibəti ilə Ağ Evdə müsəlmanları qəbul etmişdi. Quran ayələrinin oxunması ilə başlayan toplantıdakı çıxışında Bill Klinton da Qurandan ayələr oxumuş və tez-tez İslama olan marağını ifadə etmişdi:

İmamın Qurandan oxuduğu hissədə Allah`ın insanları bir-biri ilə mübarizə aparmaları üçün deyil, tanış olmaları üçün müxtəlif irqlərdən yaratdığı bildirilir. Məncə, bu, çox təsirləndiricidir. Tövratda insanların əcnəbilərdən üz döndərməməsindən, bunu edənin Allah`ın qanunlarına qarşı çıxması anlamına gəldiyindən bəhs edilir. İncildə isə insanlara qonşuları ilə yaxşı davranmalarının vacibliyi söylənilir. Ancaq Quranda Allah`ın millətləri və irqləri onlar bir-birini tanısınlar, fikirlərini paylaşsınlar deyə yaratdığının bildirilməsi, məncə, möhtəşəm bir şeydir... Bunu deməyimə icazə verin, məncə, dünyanın İslamdan öyrənəcəyi daha çox şey var. Dünyada hər dörd insandan biri müsəlmandır. Amerikalılar universitetlərdə və liseylərdə İslamı öyrənirlər. Mənim də qızım lisey şagirdi olarkən İslam tarixi dərsi almış və Quranın əksər hissəsini oxumuşdu. Hətta məktəbdən gələndən sonra bizi də bu məsələdə maarifləndirir və bizə suallar verirdi. Bu ölkə insanlarının sizin dininizi, ibadətlərinizi, ənənələrinizi daha yaxşı başa düşmələri üçün özünüzü, dininizin dəyərlərini və insanlığa verdiyi töhfələrini onlara anlatmağınızı sizdən bir daha xahiş edirəm. Quranda insanların özlərinə qarşı necə davranıldığını istəyirlərsə, başqalarına qarşı da eynilə davranmalarının lazım olduğu bildirilmişdir. Özümüz üçün istəmədiyimiz bir şeyi başqaları üçün də istəməməyimiz və sülh üçün səy göstərməyimiz...307