Quranın Ədəbi Yöndən Mükəmməl Olması
Quranin Təqlid Edilməsinin Qeyri-Mümkünlüyü
Bu hissəyə qədər Quranın elmi və tarixi nöqteyi-nəzərdən möcüzəli xüsusiyyətlərini qismən
də olsa qeyd etdik. Bütün bunlarla yanaşı, Quran həm də ədəbi dili baxımından heyrətamiz, bənzəri olmayan bir üsluba malikdir.
Hər şeydən əvvəl qeyd olunması lazım gələn məsələ Quranın hər bir dövrdə istənilən insan toplumuna müraciət etməyi bacaran bir üsluba malik olmasıdır. Quran onu oxuyan adamların elmi və mədəni səviyyəsindən asılı olmayaraq, hamının başa düşə biləcəyi bir dilə sahibdir. Bir ayədə Allah Quran haqqında belə buyurur:
“And olsun ki, biz Quranı ibrət almaq üçün belə asanlaşdırdıq...” (“Qəmər” surəsi, 54/22)
Asan başa düşülən üslubda yazılmasına baxmayaraq, Quranın üslubunun təqlid edilməsi heç bir cəhətdən mümkün olmamışdır. Allah`ın Quranın bənzərsiz olmasına diqqət çəkdiyi ayələrdən bir neçəsi belədir:
“Əgər bəndəmizə nazil etdiyimizə şəkkiniz varsa, siz də ona bənzər bir surə gətirin və əgər doğru deyirsinizsə, onda Allah`dan savayı şahidlərinizi çağırın!” (“Bəqərə” surəsi, 2/23)
“Yoxsa: “Onu özündən uydurdu!” - deyirlər. De: “Əgər doğru deyirsinizsə, ona bənzər bir surə gətirin və Allah`dan başqa kimə gücünüz çatırsa, onu da köməyə çağırın!”” (“Yunis” surəsi, 10/38)
Quranın “möcüzə” kəlməsi ilə səciyyələndirilməsinin səbəblərindən biri də yuxarıdakı ayələrdə vurğulandığı kimi, insanın onun hətta bir oxşarını yazmaqda aciz olmasıdır. Bu acizlik, bu imkansızlıq nə qədər böyükdürsə, möcüzə də bir o qədər böyükdür. Dolayısilə, Quranın üslubunun əsrlərdən bəri milyardlarla insan arasından bircə nəfər tərəfindən də təqlid edilə bilməməsi bu müqəddəs kitabın möcüzəvi olduğunu göstərən sübutlarından biridir.
F.F.Arbutnot (F.F.Arbuthnot) “İncilin və Quranın quruluşu” (“The Construction of the Bible and the Koran”) adlı kitabında Quran haqqında bunları qeyd edir:
“Ədəbi üslub baxımından dəyərləndiriləndə Quran yarı nəzm, yarı nəsr üslubunda təmiz ərəb dilində yazılmış nümunədir. Dilçi alimlər bəzi vəziyyətlərdə Quranda istifadə edilən bir çox qəlib və ifadələrə uyğun gələn düzümdən yararlansa da, Qurana oxşar bir çalışma meydana gətirmək üçün gərgin əmək sərf etsə də, onların bu məsələdə indiyə qədər nəyəsə müvəffəq olduqlarını heç kim deyə bilməmişdir”.256
Quranın ifadələrində işlədilən kəlmələr həm məna, həm də üslub axıcılığı və təsir etmə gücü baxımından çox özəl və bənzərsizdir. Ancaq Quranın Allah`ın əmr və qadağalarını bildirdiyi müqəddəs bir kitab olduğuna iman gətirmək istəməyənlər onu müxtəlif bəhanələrlə inkar etməyə çalışmışlar. Allah iman gətirməyənlərin Quran haqqında sözlərini aşağıdakı ayələrdə belə bildirir:
“Biz ona şeir öyrətmədik və bu, ona heç yaraşmaz da. Ona vəhy olunan ancaq öyüd-nəsihət və açıq-aşkar Qurandır ki, onunla diri olanları qorxutsun və o deyilən söz kafirlər barəsində gerçək olsun”. (“Yasin” surəsi, 36/69-70)
Quranın Üstün Qafiyə Sistemi
 |
| Prof. Adel M. A. Abbas'ın Science Miracles (Bilimsel Mucizeler) adlı kitabı |
Quranı təqlid olunmaz və bənzərsiz edən xüsusiyyətlərindən biri də onun ədəbi məziyyətləri ilə birbaşa bağlıdır. Quran ərəb dilində olsa da, o, ərəb ədəbiyyatında işlədilən dil qəliblərindən heç birinə oxşamır.
Qurandakı qafiyə sisteminə “səci” deyilir. Filoloqlar Quranda işlədilən bu qafiyələrin də möcüzə olduğunu bildirirlər. Məşhur ingilis alimi, prof. Adil M.A.Abbas Quranın qrammatik baxımdan bir möcüzə olmasını sübut etmək üçün yazdığı “Elmi möcüzələr” (“Science Miracles”) adlı kitabında Quranda istifadə edilən hərfləri və qafiyə sistemini qrafiklər və cədvəllər vasitəsilə geniş tədqiq etmişdir. O bu kitabda Quranda istifadə edilən qafiyə sistemi ilə bağlı bir çox maraqlı nüanslar tapmışdır.
Məlum olduğu kimi, Quranda 29 surə 1 və ya 1-dən artıq simvolik hərflə başlayır. “Muqatta hərfləri” kimi tanınan bu hərflər həm də “başlanğıc hərfləri” adlandırılır. Ərəb dilindəki 29 hərfdən 14-ü - ayn, sin, kaf, nun, ra, ya, ta, ha, əlif, ləm, mim, hə, yə, sad “muqatta hərfləri”ni təşkil edir. Bu hərflərdən “nun” hərfinin “Qələm” surəsində istifadəsinə nəzər salanda ayələrin 88,8 faizinin “nun” hərfi ilə qafiyələndiyini görmək olar. “Şuara” surəsinin 84,6 faizi, “Nəml” surəsinin 90,32 faizi, “Qəsas” surəsinin isə 92,05 faizi “nun” hərfi ilə qafiyələnir.
Quranın hamısına nəzər salanda isə onun mətninin 50,08 faizinin “nun” hərfi ilə qafiyələndiyi aydın olur. Başqa sözlə desək, Quranda ayələrin yarısından çoxu “nun” hərfi ilə qurtarır. Eyni həcmdə və ölçüdə olan ədəbi çalışmaların heç birində mətnin yarısından çoxunun bir səslə qafiyələnməsi mümkün olmamışdır. Bu məsələ təkcə ərəb dilinə yox, bütün dillərə şamil edilir.
| Sure numarası | Surenin ismi | Nun harfi sayısı |
| 2 | Bakara | 193 |
| 3 | Al-i İmran | 121 |
| 7 | Araf | 193 |
| 10 | Yunus | 98 |
| 11 | Hud | 56 |
| 12 | Yusuf | 93 |
| 13 | Rad | 5 |
| 14 | İbrahim | 6 |
| 15 | Hicr | 81 |
| 19 | Meryem | 5 |
| 20 | Taha | - |
| 26 | Şuara | 192 |
| 27 | Neml | 84 |
| 28 | Kasas | 81 |
| 29 | Ankebut | 59 |
| 30 | Rum | 54 |
| 31 | Lokman | 7 |
| 32 | Secde | 27 |
| 36 | Yasin | 71 |
| 38 | Sad | 18 |
| 40 | Mümin | 32 |
| 41 | Fussilet | 30 |
| 42 | Şura | 6 |
| 43 | Zuhruf | 78 |
| 44 | Duhan | 44 |
| 45 | Casiye | 30 |
| 46 | Ahkaf | 26 |
| 50 | Kaf | - |
| 68 | Kalem | 42 |
Quran qafiyə baxımından ümumi şəkildə incələnəndə isə məlum olur ki, qafiyələrin təxminən 80 faizi “əlif”, “mim” və ya “nun” hərflərindən ibarət olan üç səsdən (n, m, a) təşkil edilib.257 “Nun” hərfindən başqa, ayələrin 30 faizi “mim”, “əlif” və yaxud da “ya” ilə qafiyələnir.
| Harf | ا | ي | م | ن | Toplam |
| Sesler | a | y | m | n | |
| Ayet sayısı | 949 | 246 | 666 | 3123 | 4984 |
| Yüzde oranı (%) | 15,22 | 3,94 | 10,68 | 50,08 | 79,92 |
| Ayet numarası | Müminun Suresi |
| 1 | Kad efleha elmu'minun |
| 2 | Elleziyne hum fi salatihim haşiun |
| 3 | Ve elleziyne hum an ellağvi muğridun |
| 4 | Ve elleziyne hum lizzekati failun |
| 5 | Ve elleziyne hum lifuricihim hafizun |
| 6 | ... ev ma meleket eymanuhum fe innehum gayru melumiyn |
| 7 | ... fe ulaike hum eladun |
| 8 | Ve elleziyne hum liemanetihim ve ahdihim raun |
| 9 | Ve elleziyne hum ala salavatihim yuhafizun |
| 10 | Ulaike hum elvarisun |
| 11 | ... hum fiha halidun |
| 12 | Ve lekad halakna elinsane min sulaletin min tiyn |
| 13 | Sümme cealnahu nutfeten fi kararin mekiyn |
| 14 | ... fe tebareke Allahu ehsenu elhalikiyn |
| 15 | Sümme innekum beade zalike lemeyyitun |
| 16 | Sümme innekum yevme elkıyameti tubasun |
| 17 | ... ve ma kunna an elhalki gafiliyn |
| Ayet numarası | Nahl Suresi |
| 1 | ... ve teala amma yuşrikun |
| 2 | ... ennehu la ilahe illa ena fettakun |
| 3 | ... teala amma yuşrikun |
| 4 | ... fe iza huve hasiymun mubiyn |
| 5 | ... ve menafiu ve minha te'kulun |
| 6 | Ve lekum fiha cemalun hıyne turiyhune ve hiyne tesrehun |
| Ayet numarası | Enam Suresi |
| 1 | ... Sümme elleziyne keferu birabbihim yeadilun |
| 2 | ... sümme entum temterun |
| 3 | ... ve yealemu ma teksibun |
| 4 | ... illa kanu anha muaridiyn |
| 5 | ... fe sevfe ye'tiyhim enbau makanu bihi yestehziun |
| 6 | ... ve enşe'na min beadihim karnen aheriyn |
| 7 | ... in haza illa sihrun mubiyn |
| 8 | ... sümme le yunzarun |
| 9 | ... ve lelebesna aleyhim ma yelbisun |
| 10 | ... ma kanu bihi yestehziun |
| Ayet numarası | Rum Suresi |
| 6 | ... ve lakinne eksere ennasi la yealemun |
| 7 | ... ve hum an elahiretihum gafilun |
| 8 | ... ve inne kesiyren min ennasi bilikai rabbihim lekafirun |
| 9 | ... ve lakin kanu enfusehum yazlimun |
| 10 | ... en kezzebu biayatillahi ve kanu biha yestehziun |
| 11 | ... sümme ilayhi turceun |
| 12 | ... yublisu elmucrimun |
| 13 | ... ve kanu bişürekaihim kafiriyn |
| 14 | Ve yevme tekumu essaatu yevmeizin yeteferrakun |
| 15 | ... fe hum fi ravdatin yuhberun |
| Ayet numarası | Yunus Suresi |
| 26 | ... ulaike ashabu elcenneti hum fiha halidun |
| 27 | ... ulaike ashabu ennari hum fiha halidun |
| 28 | ... ve kale şürekauhum ma kuntum iyyana teabudun |
| 29 | ... in kunna an ibadetikum leğafiliyn |
| 30 | ... ve dalle anhum ma kanu yefterun |
| 31 | ... fe kul e fe la tettekun |
| 32 | ... fe enna tusrafun |
| 33 | ... ennehum la yu'minun |
| 34 | ... fe enna tu'fekun |
| Ayet numarası | Ankebut Suresi |
| 6 | ... inne Allahe leğaniyyun an elalemiyn |
| 7 | ... ve lenecziyennehum ehsene ellezi kanu yeamelun |
| 8 | ... feunebbiukum bima kuntum teamelun |
| 9 | ... lenudhilennehum fi essalihiyn |
| 10 | ... ev leyse Allahu biealeme bima fi suduri elalemiyn |
| 11 | ... ve leyealemenne elmünafikiyn |
| 12 | ... innehum lekazibun |
| 13 | ... ve leyuselunne yevme elkıyameti amma kanu yefterun |
| 14 | ... feehaze hum ettufanu ve hum zalimun |
| Ayet numarası | Neml Suresi |
| 12 | ... innehum kanu kavmen fasikiyn |
| 13 | ... haza sihrun mubiyn |
| 14 | ... fe unzur keyfe kane akibetu elmufsidiyn |
| 15 | ... min ibadihi elmu'miniyn |
| 16 | ... inne haza lehuve elfadlu elmubiyn |
| 17 | ... fe hum yuzeun |
| 18 | ... suleymanu ve cunuduhu ve hum la yeşurun |
| 19 | ... ve edhilni birahmetike fi ibadike essalihiyn |
| Ayet numarası | Nisa Suresi |
| 23 | ... inne allahe kane gafuren rahiymen |
| 24 | ... inne allahe kane aliymen hakiymen |
| 25 | ... ve allahu gafurun rahiymun |
| 26 | ... ve allahu aliymun hakiymun |
| 27 | ... en temiylu meylen aziymen |
| Ayet numarası | Maide Suresi |
| 22 | ... fe inyehrucu minha fe inna dahilun |
| 23 | ... fe tevekkelu in kuntum mu'miniyn |
| 24 | ... inna hahuna kaidun |
| 25 | ... fe ufruk beynena ve beyne elkavmi elfasikiyn |
| 26 | ... fe la te'se ala elkavmi elfasikiyn |
| 27 | ... kale innema yetekabbelu Allahu min elmuttakiyn |
| 28 | ... inni ehafu Allahe rabbe elalemiyn |
| 29 | ... ve zalike cezau ezzalimiyn |
| 30 | ... fe katalehu fe esbaha min elhasiriyn |
| 31 | ... fe esbaha min elnadimiyn |
| Ayet numarası | Araf Suresi |
| 2 | ... ve zikra lilmu'miniyn |
| 3 | ... kaliylen ma tezekkerun |
| 4 | ... fe caeha be'suna beyaten ev hum kailun |
| 5 | ... iz caehum be'suna illa en kalu inna kunna zalimiyn |
| 6 | ... ve leneselenne elmurseliyn |
| 7 | ... ve ma kunna gaibiyn |
| 8 | ... fe ulaike hum elmuflihun |
| 9 | ... bima kanu biayatina yazlimun |
| 10 | ... kaliylen ma teşkurun |
| 11 | ... lem yekun min essacidiyn |
| Ayet numarası | Tevbe Suresi |
| 7 | ... inne Allahe yuhibbu elmuttakiyn |
| 8 | ... ve ekseruhum fasikun |
| 9 | ... innehum sae ma kanu yeamelun |
| 10 | ... ve ulaike hum elmuatedun |
| 11 | ... ve nufassilu elayati likavmin yealemun |
| 12 | ... leallehum yentehun |
| 13 | ... ehakku en tehşevhu in kuntum mu'minyn |
| 14 | ... ve yeşfi sudure kavmin mu'miniyn |
| Ayet numarası | Bakara Suresi |
| 62 | ... ve la havfun aleyhim ve la hum yahzenun |
| 63 | ... ve uzkuru ma fihi leallekum tettakun |
| 64 | ... lekuntum min elhasiriyn |
| 65 | ... fe kulna lehum kunu kiredeten hasiiyn |
| 66 | ... ve mev'izeten lilmuttakiyn |
| 67 | ... euzu billahi en ekune min elcahiliyn |
| 68 | ... fe ef'alu ma tu'merun |
| 69 | ... bakaratun safrau fakiun levnuha tesurru ennnaziriyn |
| Ayet numarası | Al-i İmran Suresi |
| 130 | ... ve ettaku Allahe leallekum tuflihun |
| 131 | Ve ettaku ennare elleti uiddet lilkafiriyn |
| 132 | ... leallekum turhemun |
| 133 | ... uiddet lilmuttakiyn |
| 134 | ... ve Allahu yuhibbu elmuhsiniyn |
| 135 | ... ve lem yusirru ala ma fealu ve hum yealemun |
| 136 | ... ve niame ecru elamiliyn |
| 137 | ... fenzuru keyfe kane akibetu elmukezzibiyn |
| 138 | ... ve mev'izetun lilmuttakiyn |
| 139 | ... ve entum elealevne in kuntum mu'miniyn |
| 140 | .. ve Allahu la yuhibbu ezzalimiyn |
| Ayet numarası | Enbiya Suresi |
| 5 | ... felye'tina biayetin kema ursile elevvelun |
| 6 | ... e fe hum yu'minun |
| 7 | ... in kuntum la tealemun |
| 8 | ... ve ma kanu halidiyn |
| 9 | ... ve ehlekna elmusrifiyn |
| 10 | ... e fe la teakilun |
| 11 | ... ve enşe'na beadeha kavmen aheriyn |
| 12 | ... hum minha yerkudun |
| Ayet numarası | Nur Suresi |
| 47 | ... ve ma ulaike bilmu'miniyn |
| 48 | ... feriykun minhum muaridun |
| 49 | Ve in yekun lehum elhakku ye'tu ileyhi muziniyn |
| 50 | ... bel ulaike hum ezzalimun |
| 51 | ... ve ulaike hum elmuflihun |
| 52 | ... fe ulaike hum elfaizun |
| 53 | ... inne Allahe habiyrun bima teamelun |
| 54 | ... ve ma ala erresuli illa elbalağu elmubiyn |
| 55 | ... fe ulaike hum elfasikun |
| Ayet numarası | Hicr Suresi |
| 5 | ... ve ma yeste'hirun |
| 6 | … inneke le mecnun |
| 7 | ... in kunte min essadikiyn |
| 8 | ... ve ma kanu izen munzariyn |
| 9 | ... ve inna lehu lehafizun |
| 10 | Ve lekad erselna min kablike fi şiyai elevveliyn |
| 11 | ... kanu bihi yestehziun |
| 12 | Kezalike neslukuhu fi kulubi elmucrimiyn |
| 13 | ... kad halet sunnetu evveliyn |
| 14 | ... fihi yearucun |
| 15 | ... nahnu kavmun meshurun |
200-300 sətirlik bir şeirdə qafiyənin iki-üç səsdən ibarət olması həmin əsərə onu möhtəşəm abidəyə çevirən bir xüsusiyyət qazandıra bilər. Ancaq Quranın uzunluğu, özündə ehtiva etdiyi məlumatlar və hikmətli izahlar nəzərə alınanda belə bir qafiyə sistemindən istifadənin necə bir fövqəladə vəziyyət olması daha aydın görünür. Çünki Quran insanlara rəhbər olan imani bir kitab olmaqla, özünün bütün ədəbi üstünlükləri ilə, sosial və ya psixoloji mövzuları ilə yanaşı, təbiət elmləri ilə bağlı əksər mövzuları da əhatə edir.
Bu isə, dolayısilə, o deməkdir ki, özündə belə müxtəlif və elmi mövzuları ehtiva edən Quranda bu qədər az səslə belə mükəmməl qafiyənin olması insan əməyi ilə gerçəkləşdirilə bilinməyəcəyini göstərir. Ərəb dili mütəxəssisləri məhz bu baxımdan Qurana “qəti olaraq təqlid edilə bilməz” şəklində tərif verirlər.
Bill Klintonun Qurandan Nə Qədər Təsirləndiyini Anladan Çıxışı
ABŞ-ın keçmiş prezidenti Bill Klinton prezidentliyinin son ilində Ramazan bayramı münasibəti ilə Ağ Evdə müsəlmanları qəbul etmişdi. Quran ayələrinin oxunması ilə başlayan toplantıdakı çıxışında Bill Klinton da Qurandan ayələr oxumuş və tez-tez İslama olan marağını ifadə etmişdi:
İmamın Qurandan oxuduğu hissədə Allah`ın insanları bir-biri ilə mübarizə aparmaları üçün deyil, tanış olmaları üçün müxtəlif irqlərdən yaratdığı bildirilir. Məncə, bu, çox təsirləndiricidir. Tövratda insanların əcnəbilərdən üz döndərməməsindən, bunu edənin Allah`ın qanunlarına qarşı çıxması anlamına gəldiyindən bəhs edilir. İncildə isə insanlara qonşuları ilə yaxşı davranmalarının vacibliyi söylənilir. Ancaq Quranda Allah`ın millətləri və irqləri onlar bir-birini tanısınlar, fikirlərini paylaşsınlar deyə yaratdığının bildirilməsi, məncə, möhtəşəm bir şeydir... Bunu deməyimə icazə verin, məncə, dünyanın İslamdan öyrənəcəyi daha çox şey var. Dünyada hər dörd insandan biri müsəlmandır. Amerikalılar universitetlərdə və liseylərdə İslamı öyrənirlər. Mənim də qızım lisey şagirdi olarkən İslam tarixi dərsi almış və Quranın əksər hissəsini oxumuşdu. Hətta məktəbdən gələndən sonra bizi də bu məsələdə maarifləndirir və bizə suallar verirdi. Bu ölkə insanlarının sizin dininizi, ibadətlərinizi, ənənələrinizi daha yaxşı başa düşmələri üçün özünüzü, dininizin dəyərlərini və insanlığa verdiyi töhfələrini onlara anlatmağınızı sizdən bir daha xahiş edirəm. Quranda insanların özlərinə qarşı necə davranıldığını istəyirlərsə, başqalarına qarşı da eynilə davranmalarının lazım olduğu bildirilmişdir. Özümüz üçün istəmədiyimiz bir şeyi başqaları üçün də istəməməyimiz və sülh üçün səy göstərməyimiz...307
