IV. Hissə: Müsəlmanlar Çətinlikləri Səbir və Fədakarliqla Məğlub Edərlər (2/2)

Bədiüzzaman Səid Nursi kimdir?

Bediüzzaman'ın hayatını yakından bilmek, Allah'a olan derin sevginin insana nasıl bir ahlak kazandırdığını görebilmek için çok önemli bir fırsattır.

Səid Nursi yaxın keçmişimizdə yetişmiş ən böyük İslam alimlərindən və fikir adamlarındandır. 1873-də Bitlisən Hizan mahalına bağlı Nurs kəndində dünyaya gəlmiş, 1960-da Şanlıurfada Haqqın rəhmətinə qovuşmuşdur. Gənc yaşda əldə etdiyi dini və müsbət elmlərdəki dərin məlumatı, dövrün elm adamları tərəfindən qəbul görmüş, kiçik yaşdan etibarən diqqəti çəkən iti zəkası, qüvvətli yaddaşı və üstün qabiliyyətləri səbəbindən "Çağının bənzərsiz gözəlliyi" mənasını verən "Bədiüzzaman" sifətiylə xatırlanmağa başlanmışdır.

Bədiüzzaman Səid Nursi, Şərqin ən təcili ehtiyacı olaraq gördüyü təhsil problemini həll etmək üçün din və təhsil elmlərinin birlikdə oxudula biləcəyi və Medresetik Zəhra adını verdiyi bir universitet qurulmasını təmin etmək üçün 1907-də İstanbula gəlmişdir. Dərin məlumatıyla buradakı elm ətrafına da özünü çox qısa müddət içində qəbul etdirmiş, müxtəlif qəzet və jurnallarda məqalələr yayınlatmış, azadlıq və hökumət müzakirələrinə qatılaraq hökumətə dəstək vermişdir.

Dövrün hökuməti, Səid Nursinin universitet ilə əlaqədar ərizəsinə maraq göstərməmişdir. Hətta İstanbuldakı elm adamlarının, tələbələrin, mədrəsə müəllimlərinin və siyasətçilərin ona olan maraqlarından narahat olmuş, Bədiüzzamanın əvvəl ağıl xəstəxanasına daha sonra da həbsxanaya göndərilməsini təmin etmişdir.

Səid Nursinin sərbəst buraxılmasından qısa müddət sonra 23 İyul 1908-də II. Hökumət elan edilmiş. Bu dövrdə Bədiüzzaman hökumət və azadlıq anlayışlarının İslamiyyətə zidd olmadığını izah etmək üçün İstanbulda müxtəlif yerlərdə danışmalar etmiş, Şərqdəki tayfa rəislərinə Bədiüzzaman imzasıyla teleqraflar çəkmişdir. Nəşr etdiyi bu məqalələr və etdiyi danışmalarda sakitləşdirici bir rol oynamasına baxmayaraq, 1909-da 31 Mart hadisəsinə qarışdığı iddia edilərək haqsız ittihamlarla həbs olunub edam tələbiylə mühakimə olunmuş, ancaq nəticəsində bəraət qazanmışdır.

Bədiüzzaman bu hadisədən sonra təkrar Şərqə dönmüş, I. Dünya Döyüşündə tələbələriylə milis qüvvət meydana gətirərək döyüşə qatılmışdır. Könüllü alay komandiri olaraq böyük fədakarlıqlar göstərdiyi I. Dünya Döyüşündə Rusiyada əsir düşmüş, üç il davam edən əsarət həyatının sonunda Sibirdəki əsir düşərgəsindən qaçaraq İstanbula gəlmişdir.

İstanbulda dövlət böyükləri və elm adamları tərəfindən böyük bir maraqla qarşılanan Bədiüzzaman, Dar-ul Hikməti İslamiyə (İslam Akademiyası) üzvlüyünə təyin edilmişdir. Buradan aldığı maaşla öz kitablarını çap etdirərək pulsuz olaraq paylamağa başlamışdır. Səid Nursi daha sonra İstanbulun işğalı əsnasında işğalçıların həqiqi niyyətlərini ortaya qoyan Hutuvatı Sittə (Şeytanın Altı Dəsisəsi) adında xəbərdarlıqçı bir broşura hazırlamış, bu hərəkəti, İngilis işğal qüvvətləri komandirinin əmriylə ölü və ya diri ələ keçərilmək üzrə axtarılmasına səbəb olmuşdur. Milli mübarizəni müdafiə etmiş və dəstək olmuşdur. Bu hərəkətləri Anadoluda qurulan Millət Məclisinin bəyənməsini qazanmış və Ankaraya dəvət edilmişdir. 1922-də Ankaraya gəldiyində dövlət mərasimiylə qarşılanan Bədiüzzaman, özünə edilən Şərq Ümumi Vaizliyi, millət vəkilliyi və Diyanət İşləri Başçılığı təkliflərini rədd etmişdir.

Səid Nursi 1925-ci ildə Şeyx Səid üsyanı çıxdığında, hadisələrə heç bir maraq olmadığı halda, Vanda inzivaya çəkilmiş olduğu yerdən alınaraq Burdura, oradan da İspartanın Barla mahalına sürgünə aparılmışdır. Bədiüzzaman Risaləyi Nur Külliyyatının böyük bir qisimini burada yazmışdır.

Nur Risalələrini önlərindəki ən böyük mane olaraq görən ətraflar, 1934-cü ildə daha yaxından idarə edə bilmək məqsədiylə Səid Nursinin İspartanın mərkəzinə gətirilməsini istəmişdir. 1935-ci ildə isə polislər burada da işlərinə davam edən Səid Nursinin oturduğu evdə axtarış etmiş və bütün kitablarına əl qoymuşdur. Bədiüzzaman təhlükəsizliyə aparılaraq sorğulanmış, ancaq cinayət ünsürü bir şeyə rast gəlinməyincə sərbəst buraxılmışdır. Ancaq bir neçə gün sonra, yeni həbslərlə birlikdə Səid Nursi və Risaləyi Nurlar haqqında istintaq başladılmış, Bədiüzzaman və 120 Nur tələbəsi əsgəri vasitələrlə Eskişehir Həbsxanasına göndərilmişdir.

Bədiüzzaman, vətənə xəyanət iddiasıyla mühakimə olunmuşdur. Daha sonra isə Eskişehir Kriminal Məhkəməsinin verdiyi qərarla, Səid Nursiyə 11 ay həbslə birlikdə Kastamonuda məcburu iqamət; on beş tələbəsinə də altı ay həbs cəzası verilmişdir.

Polis qarovulu altında məcburu iqamət üçün Kastamonuya gətirilən Səid Nursi, 1943-də İsparta prokurorundan gələn təlimat üzərinə yenidən həbs olunmuşdur. Ağır xəstə olmasına baxmayaraq Ankaraya oradan da qatarla İspartaya gətirilmişdir. Risaləyi Nur ilə əlaqədar iddiaların Dənizlidəki iddiayla birləşdirilməsi üzərinə isə Dənizliyə sövq edilmişdir. Dənizli həbsi yenə təcrid altında başlamış, çox çətin şərtlər altında keçən yeni həbsxana dövrü və mühakimə etmə mərhələlərində də Bədiüzzaman, Risaləyi Nurun yazımına davam etmişdir. Sonrasında isə 1944-də verilən bəraət və azad etmə qərarına baxmayaraq, dövrün hökuməti Səid Nursinin Afyonun Əmirdağ mahalında zəruri məskənə tabe tutulmasını əmr etmişdir.

Bədiüzzaman burada hökumət binasının qarşısında bir otağa yerləşdirilərək qarovul altına alınmışdır. Məscidə getməsinə belə icazə verilmədiyi, davamlı təqib və müşahidəyə tabe tutulduğu Əmirdağ sürgünü, Dənizli həbsxanasındakından belə çox daha ağır və çətin şərtlər altında keçmişdir. Bu dövrdə, hüquqi yollarla Bədiüzzamanı təsirsiz hala gətirə bilməyən müxalifləri onu zəhərləyərək öldürmək istəmişlər. Həyatı boyunca iyirmi üç dəfə olunacaq bu təşəbbüslərin üçü Əmirdağ sürgünündə reallaşmışdır.

Bu zülmlər yaşanarkən Bədiüzzamanın tələbələri tərəfindən Risaləyi Nurlar çoxaldılmış və beləcə Quran təbliğinin geniş kütlələrə yayılması təmin edilmişdir. Xüsusilə də kopiya aparatlarının istifadəsiylə birlikdə bu işlər daha da sürətlənmişdir.

Bediüzzaman, 11 ay hapse mahkum edildiği Eskişehir hapishanesinde, birçok kişinin iman etmesine Kuran ahlakını benimsemesine vesile olmuştur.

1944-də Dənizli Kriminal Məhkəməsinin bəraət qərarının Yargıtay tərəfindən təsdiqlənməsiylə birlikdə Bədiüzzaman sərbəst buraxılmışdır. Ancaq Risaləyi Nurların hər keçən gün yayılaraq insanlara çatması Hökuməti narahat etməyə başlamışdır. Yanvar 1948-də Səid Nursi və on beş tələbəsi evlərindən və işyerlərindən alınaraq Afyon həbsxanasına göndərilmişdir. Ancaq bütün bu ağır və çətin şərtlərə baxmayaraq Bədiüzzaman əsərlərini yazmağa davam etmişdir.

Dekabr 1948-də Səid Nursi haqqında 20 ay ağır həbs cəzası qərarı verilmiş, ancaq qərar şikayət edilmiş və Bədiüzzaman lehinə pozulmuşdur. Ancaq Mühakimə edənin bu qərarına baxmayaraq Afyon Kriminal Məhkəməsi mühakimə etməyi uzadaraq 20 aylıq müddətin həbsxanada keçməsini təmin etmişdir. Layiq olmadığı cəzanın müddətini həbs halıyla dolduran Səid Nursi, Sentyabr 1949-da sərbəst buraxılmışdır. Lakin Ankaradan gələn bir əmrlə bu səfər də Tiryəkdə məcburu məskənə tabe tutulmuş və Emirdağa ancaq dekabr ayında dönə bilmişdir.

Bədiüzzamana 1951-də Emirdağda, bundan dərhal bir il sonra da İstanbulda, Gənclik Rəhbəri adlı kitabı səbəbiylə bir iddia daha açılmışdır. İstanbulda edilən duruşmada məhkəmə lehdə qərar verərək iddianı nəticəyə bağlamışdır.

Yanvar 1960-da Ankaraya girməsi polis tərəfindən maneə törədilən Bədiüzzaman buradan İspartaya getmişdir. Bu dövrdə ağır xəstə olan 83 yaşındakı Səid Nursi, daha sonra tələbələriylə birlikdə Urfaya getmişdir. Burada, gedə bilməyəcək qədər narahat olan Səid Nursinin yerləşdiyi otelə gələn polislər, Daxiliişlər Nazirinin əmriylə Bədiüzzamanı İspartaya geri aparmağa çalışmışlar. Səid Nursiyə bu təzyiqlər sürərkən vəfat etmişdir.

Bədiüzzaman Səid Nursinin bir ömür boyu göstərdiyi fədakar əxlaqı

Bədiüzzaman Səid Nursi, bütün həyatını; sahib olduğu maddi mənəvi hər şeyi Allahın razılığını qazanmaq üçün həsr etmiş, bu uğurda hər cür fədakarlığı böyük bir şövq içərisində gözə almışdır. Həyatını bir çox insan üçün dözülməsi çox güc şərtlər altında keçirmiş, ömürünün sonuna qədər, etdiyi işlərdən narahat olan ətraflar tərəfindən əziyyət görmüşdür. Dəfələrlə məhkəmələrə çıxarılmış, həyatının böyük hissəsini qarovul altında keçirmişdir. Ömürünün təxminən 30 ilini həbs və sürgündə keçirən Bədiüzzaman, bu çətin şərtlər altında 6000 səhifəlik Risaləyi Nur Külliyyatını tamamlaya bilmək üçün əlindən gələn bütün səyi göstərmiş və müvəffəq olmuşdur.

Bir əsrə yaxın ömürünü təzyiq, zülm, hədələmə altında sürgünlərdə və həbslərdə keçirmiş, ancaq bu güc şərtlərə baxmayaraq inancından, əzmindən əsla taviz verməmişdir. Cəsarəti, yaşadığı hər cür çətinliyə baxmayaraq təvəkküllü və səbirli halı, ağılı, fərasəti, bəsirəti, şəfqəti və mərhəməti, vicdanı, ixlası, səmimiyyəti ilə bütün Müsəlmanlar üçün əhəmiyyətli bir nümunə olmuşdur. "Bəli qardaşlarım! Bu zamanda elə dəhşətli cərəyanlar (ürküdücü, qorxuducu axınlar) və həyatı və dünyanı sarsıdacaq hadisələr içində həddsiz bir mətanət (sərhədsiz bir güc, dayanıqlılıq) və soyuqqanlılıq, və sonsuz bir fədakarlıq daşımaq lazımdır..."79 sözləriylə ifadə etdiyi kimi, Bədiüzzaman Səid Nursi Quran əxlaqının təbliğində qeydsiz şərtsiz bir fədakarlıq göstərilməsi lazım olduğunu görmüş, bu məsuliyyəti özü boynuna götürdüyü kimi tələbələrinə də bu dayanıqlılıqla hərəkət etmələrini nəsihət etmişdir.

Bədiüzzaman kimi, tələbələri də ondan aldıqları təhsil ilə bu üstün əxlaqı mənimsəmiş və böyük bir ixlas, sədaqət və fədakarlıq içərisində Quran və Risaləyi Nurların təbliğini davam etdirmişlər. Səid Nursi və Nur tələbələri göstərdikləri fədakarca səyləriylə bütün Müsəlmanlara nümunə olmuş; birlik içərisində, ixlasla və fədakarlıq ruhuyla hərəkət edildiyində Allahın icazəsiylə ən çətin şərtlər altında belə müvəffəqiyyətə çatıla biləcəyini göstərmişlər.

Risaləyi Nurların yazılması

Erkek olsun, kadın olsun inanmış olarak kim salih bir amelde bulunursa, onlar cennete girecek ve onlar, bir 'çekirdeğin sırtındaki tomurcuk kadar' bile haksızlığa uğramayacaklardır. (Nisa Suresi, 124)

Bədiüzzaman və tələbələrinin həyatlarına baxıldığında, birlik və fədakarlıqla hər cür çətinliyin aşıla biləcəyi sirrinin təcəlli etdiyi bir çox nümunəyə rast gəlinər. Bunlardan biri Bədiüzzamanın az qala qeyri-mümkün deyiləcək şərtlər altında, bu gün bir çox Müsəlman üçün bir hidayət rəhbəri olan Risaləyi Nur Külliyyatını yazmış olmasıdır. Bədiüzzaman Səid Nursi, özünə yönəldilən hədələmələri, edilən təzyiq və məhdudlaşdırmaları heçə sayaraq, hər şərtdə Risalələri təlif etməyə davam etmişdir. Bəzən sürgündə, bəzən həbsxana hücrələrində, hətta döyüş illərində, cəbhədə və üç il əsir qaldığı Rus əsir düşərgələrində də səmimi təfəkkürlərini kağıza tökməyə davam etmişdir. İnsanlara Quranı təbliğ etmənin şövqü, Səid Nursinin ən çətin şərtlər altında belə bu maneələri aşa bilməsini, fədakarlıqda dayanıqlılıq göstərə bilməsini təmin etmişdir. Bədiüzzamanın bu nümunə əxlaqı, onun Böyük Sözlər adlı əsərinin Konfrans hissəsində belə vurğulanmışdır:

Bədiüzzamanın bu halı da, bütün İslam mücahidlərinə (İslam üçün çalışanlara, mübarizə edənlərə) və ümumi (bütün) Müsəlmanlara bir nümunədir. Yəni, mübarizə (xidmət) ilə ubudiyet (qulluq) və təqvanı (Allaha yaxınlığı) birlikdə edir; birini edib, digərini laqeyd yanaşmır. Cəbbar və zalım din düşmənlərinin planıyla həbsxanalara sövq edilib, təcridi mütləqdə (tamamilə təcrid edilərək, tək başına həpsedil.rək) və çox soyuq bir otaqda buraxılması və şiddətli soyuqların və xəstəliklərin izdirabları (ağrıları, çətinlikləri) və titrəmələri və qocalığın taqətsizlikləri (yaşlılıqdan qaynaqlanan gücsüzlükləri) içində olması da, telifata (kitablarını yazmasına) nöqsanlıq verməmişdir (maneə ola bilməmişdir). 80

Bədiüzzamanın Afyonda birlikdə həbsxanada qaldığı tələbələrindən Həsən Akyol isə onun bu mövzudakı dayanıqlılığını dilə gətirməkdə; boş yarpaqlara qədər tapdığı hər imkanı qiymətləndirərək yazılarını yazdığını belə izah etməkdədir:

O, axşamdan səhərə qədər kağızlara, dəftərlərə, boş yarpaqlara, kiçik cib dəftərlərinə davamlı yazı yazardı. Amma o yazarkən biz oxumuruq. O otaqda tək başına dayanırdı. Yazdıqlarını də burada yazırdı. Səhər olduğu zaman otağını açarlar, yazdıqları yazıları, onun qırx beş qədər tələbəsinə verərdilər. Onlar da bu yazıları səhərdən axşama qədər öz dəftərlərinə yazardılar. Heç cür bitirə bilməzdilər. Bəzən mən də onlarla birlik olar, onlar kimi yazılar yazardım.81

Tarixçəyi Həyat adlı əsərdə isə Səid Nursinin bu mövzudakı fədakarlığı belə izah edilməkdədir:

Bədiüzzaman Səid Nursi Həzrətləri elə müşkül (çətin) və ağır vəziyyətlər (şərtlər) altında Risaləyi Nur Külliyyatını təlif edir ki (yazır ki), tarixdə heç bir elm adamının qarşılaşmadığı çətinliklərə məruz qalır. Lakin sönməyən bir əzm, iradə və xidmət eşqinə malik (sahib) olduğu üçün; qorxmadan, yorulmadan, usanıb bezmədən, bütün qüvvətini sərf edərək bənzərsiz bir səbir və dözüm və nəfsindən imtina edərək , bu millət və məmləkəti kommunizm əjdahasından, mason fəlakətindən (masonluq hücumundan, faciəsindən), dinsizlikdən mühafizə edəcək -edən və etməkdə olan- və aləmi İslamı və bəşəriyyəti tenvir (insanlığı işıqlandırma) və irşadda (doğru yola çatdırmada) böyük bir rəhbər olan bu xariqüladə Risaləyi Nur əsərlərini meydana gətirir. Yüz otuz parça olan Risaləyi Nur Külliyyatının təlifi (yazılması), iyirmi üç ildəsona çatır. Nur Risalələri, şiddətli ehtiyac zamanında təlif edildiyindən (yazıldığından), hər yazılan risalə, çox şəfalı bir dərman hökmünü daşıyır və elə də təsir edib bir çox kəslərin mənəvi xəstəliklərini müalicə edir.

Risaləyi Nuru oxuyan hər bir kimsə, guya o risalə özü üçün yazılmış kimi bir haləti ruhiyə (ruh halı, psixologiya) içində qalaraq, böyük bir iştiyak (şövq və arzu) və şiddətli bir ehtiyac hiss edərək mütaliə edir (düşünür, təfəkkür edir). Nəhayət elə əsərlər bədənə gəlir ki, bu əsr və gələcək əsrlərin bütün insanlarının imani, İslami, fikri, ruhi, ürəyi, ağılı ehtiyaclarına tam cavab verəcək və kafi gələcək Quranı həqiqətlər lütfkarlıq edilir. ..82

Tələbələri isə, Bədiüzzamanın fədakarlıqla əlaqədar söylədiyi sözləri belə köçürməkdədirlər:

Bir gün fedakarlıqdan bəhs edərkən demişdi: "Mənim indiki tələbələrim, Ruslarla döyüşərkən mənimlə Şərqdə özünü alova atan fədailərdən daha fədakardır. Çünki bütün ömürünü fəda etmək asan deyil. Bir anda insan özünü alova atsa, şəhid olar gedər. Davamlı surətdə sədaqətlə, fədakarlıq isə, elə asan deyil. Onun üçün mənim bu zamandakı tələbələrim Köhnə Səidin tələbələrindən çox fədakardırlar. Nə vaxt Şərqdə bu sir inkişaf etsə (ortaya çıxsa), mənim həmyerlilərim dinə böyük xidmət edərlər" demişdi. 83

Tələbələri isə Bədiüzzamanın Quran əxlaqını təbliğ mövzusundakı şövq, dayanıqlılıq və fədakarlığını Son Şahidlər adlı əsərdə belə dilə gətirməkdədirlər:

"Quran və Risaləyi Nurla əlaqədar bir məsələ olunca, Ustad 25 yaşında bir dəliqanlı gümrahlığında olardı. "84

"Barlaya çatdığımızda yorğunluq, xəstəlik hiss etməzdi. Heç bir zaman Ustadımızı boş dayanarkən görmədik. "85

"Biz Ustadımızın yanında qaldığımız uzun illər boş oturduğunu görmədik. Ya oxucu, ya təshih edər, və yaxud oxudar, dinlər idi. "86

"Qardaşım, sizi təbrik edirəm. Bizlər Ustadın sayəsində müəllif (yazar, kitabı tərtipləyən kəslər) olduq. Bizlər qorxumuzdan nə əsər yaza bilirdik və nə də kimsəyə izah edə bilirdik... Lakin onun ixlası, onun şəfqəti, onun mərhəməti, onun təvazüsü, onun şücaəti (igidlik, cəsurluq) və qəhrəmanlığı hər şeyə qalib gəldi. "87

Bədiüzzamanın ən çətin şərtlər altında belə Quranı təbliğ etməyə davam etməsi

Küçük, büyük infak ettikleri her nafaka ve (Allah yolunda) aştıkları her vadi, mutlaka Allah'ın yaptıklarının daha güzeliyle onlara karşılığını vermesi için, (bunlar) onlar adına yazılmıştır. (Tevbe Suresi, 121)

Bədiüzzaman qarşısına çıxarılan bütün maneələrə baxmayaraq Risalələrlə reallaşdırdığı Quran təbliğinə davam etmiş, əlindəki ən məhdud imkanı da bu uğurda istifadə etmişdir. Sürgün, həbsxana ya da əsir düşərgəsi olsun, getdiyi hər yerdə İslamı izah etməyə, yazmağa davam etmiş, yeni tələbələr əldə etmiş, beləcə risalələrin gedərək daha geniş kütlələrə yayılmasını təmin etmişdir.

Qafqaz cəbhəsində könüllü birliklərinin başında ikən İşaratul İcaz adlı Ərəbcə əsərini təlif etmiş, döyüş sonrasında üç il qaldığı əsir düşərgəsində isə, həyatlarını cəbhədən cəbhəyə keçərək hərb meydanlarındakı qarşıdurmalarla keçən əsir zabitlər üçün bir elm məclisi, imanlarını və ixlaslarını gücləndirəcəkləri bir bacarıq məktəbi olmuşdur. Rusların bir müddət sonra kəffarələ Kosturmadakı Tatar məhəlləsində bir məsciddə qalmasına icazə vermələri üzərinə Bədiüzzaman, iki yarım il boyunca bu məsciddə həm imamlıq etmiş həm də iman söhbətlərinə davam etmişdir. Bədiüzzamanın və Nur tələbələrinin həyatlarını qələmə alan Tarixçəyi Həyat adlı əsərdə, Bədiüzzamanın gərək həbs və sürgünlərdə gərəksə də əsir düşərgələrində göstərmiş olduğu bu qərarlı fədakarca və ixlaslı rəftar belə izah edilməkdədir:

Bədiüzzaman, belə möcüzələr möcüzəsi bir inayətə məzhər olan (köməyə, lütfkarlığa sahib olan) mübarək bir şəxsiyyətdir. Və bunun üçündür ki, zindanlar ona bir gülistan olmuş; oradan əbədiyyətlərin nurlu üfüqlərini görər. Edam ştativləri, bir vəz və irşad (doğru yolu göstərmə) kürsüsüdür. Oradan insanlığa ülvi bir məqsəd uğrunda səbir və stabillik, mətanət və cəladət (igidlik, qüvvət) dərsləri verər. Həbsxanalar bir Mədrəsəyi Yusufiyyəyə inqilab edər (çevrilər). Oraya girərkən, bir professorun universitetə dərs vermək üçün girdiyi kimi girər. Çünki oradakılar, onun feyik və irşadına möhtac olan tələbələridir. Hər gün bir neçə vətəndaşın imanını qurtarmaq və canıları mələk kimi bir insan halına gətirmək, onun üçün dünyalara dəyişilməz bir səadətdir. 88

Bu sözlərdə də izah edildiyi kimi, Bədiüzzaman üçün bir adamın belə imanı sevməsi çəkdiyi çətinlikləri gözə alması üçün kafi olmuşdur. Necə ki onun vəsilə olmasıyla bir çox insan imanı sevmiş, Quran əxlaqını mənimsəmişdir:

O həbsxanalardan həbsxanalara atıldı. Həbsxanalar, zindanlar onun sayəsində Mədrəsəyi Yusufuya oldu. Səid Nur zindanları nur, könülləri nur etdi. Nə qədər azılı qatillər, nə qədər nizam və ismət düşmənləri, bu iman abidəsinin (imanıyla səslənilmiş, dillərə dastan olmuş) qarşısında əridilər; sanki yenidən yaradıldılar. Hamısı halım səlim möminlər halına, xeyirli vətəndaşlar halına gəldilər… Sizin hansı məktəbləriniz, hansı tərbiyə sistemləriniz bunu edə bildi, edə bilər? Onu diyar diyar sürdülər. Hər sürgün yeri, onun öz vətəni oldu. Hara getsə, hara sürtülsə, ətrafı saf, təmiz möminlər tərəfindən sarılırdı. Qalın həbsxana divarları, onu mömin qardaşlarından bir an belə ayıra bilmədi. Böyük mürşidin, tələbələriylə arasına yığılan bu maddi kəsafətlər (maneələr, divarlar); din, eşq, iman sayəsində lətafətlər (gözəlliklər) halına gəldilər. Kor qüvvətin, ölü maddənin bu təhdid (məhdudlaşdırmaları) və təhdidləri, ruh aləminin ümid etməyinlərində (okeanlarında) böyük dalğalar meydana gətirdi. Bu dalğalar, kənd otaqlarından başlayaraq, bəzən hər tərəfi qucaqladı; universitetlərin qapılarına qədər dayandı. İllərdir müqəddəsatları tapdalanmış vətən uşaqları, məhv edilən nəsillər, imana susayanlar; onun yoluna, onun nuruna qaçdılar. Ustadın Nur risalələri əldən ələ, dildən dilə, eldən ilə çatdı, gəzdi. Gənc-qoca, cahil-münəvvər səkkizindən səksəninə qədər hər kəs ondan bir şey götürdü, onun nuruyla nurlandı. 89

Həbsxanalarda və sürgündə də çətin şərtlərə baxmayaraq işlərini və təbliği davam etdirməsi

Bədiüzzaman qaldığı həbsxanalarda çox çətin şərtlər altında tutulmuş, ən xəstə və ən çətin günlərində belə yanacaq heç bir şeyin olmadığı soyuq mühitlərdə buraxılmışdır. Gərək sürgündə ikən gərəksə həbsxanada ikən iyirmi üç dəfə zəhərlənməyə çalışılmış, bütün bunlar bədənində ağır təxribat meydana gətirmişdir. Azılı qatil və günahkarların arasında tutulmuş, tələbələriylə görüşməsi qadağan edilərək bütün iddia yoldaşlarından təcrid edilmişdir. Ancaq o beləsinə çətin şərtlər altında da öz problemləri yerinə, ətrafındakı insanların dünya və axirət xoşbəxtliklərini, rifahlarını düşünmüşdür. Ətrafındakı insanları imana dəvət etməyə, onlara Quran əxlaqını sevdirmək üçün səy göstərməyə davam etmişdir.

Burdur, Isparta və Barla sürgünləri

1925-ci ildə Burdurda zəruri iqamətə tabe tutulan Bədiüzzaman burada yerləşdiyi evdə və Kasaboğlu Məscidində ətrafındakı insanlara iman həqiqətləri izah etməyə və Quran əxlaqını izah etməyə başlamışdır. Ancaq, edilən dərslərdən və xalqın ətrafına toplanmasından narahat olan dövrün hökuməti, Səid Nursinin İspartaya göndərilməsini əmr etmişdir. 1926-da İspartaya nəql edilən Bədiüzzaman, burada da imani söhbətlərinə davam etmiş və ətrafındakı insanlar gedərək çoxalmağa başlamışdır. Bu vəziyyət qarşısında hökumət bu dəfə də Bədiüzzamanı, İspartanın daha uca bir kəndinə nəql edərək insanlarla əlaqəsini kəsmək istəmiş, Əğirdir Gölünə yaxın bir dərə içinə qurulmuş olan və nəqliyyatın göl üzərindən qayıqla edildiyi Barlaya göndərilməsini təmin etmişdir.

İspartanın çox köhnə kəndlərindən biri olan Barlanın əhalisinin əksəriyyətini yaşlılar meydana gətirirdi. Gənclər iqtisadi səbəblərlə böyük şəhərlərə köç etmişlərdi. Oxuma-yazma səviyyəsi də xeyli aşağı olan Barla, hökumət tərəfindən təcridə ən uyğun yer olaraq seçilmişdi. Səid Nursi özü üçün artıq bir davamlılıq qazanan bu sürgünləri, sürgün olaraq deyil, vəzifə olaraq görmüş və hər cür qeyri-mümkünlüyə baxmayaraq təbliğinə davam etmişdir. Necə ki kəndlilər tərəfindən özünə təsis edilən buradakı kənd otağında bir çox yeni əsər yazmış və yenə bir çox adamın imanına vəsilə olmuşdur.

Əskişəhər həbsxanası

Əskişəhər həbsxanasında tam təcrid edilən Səid Nursi, burada bir iki istisna xaric kimsəylə görüşdürülməmişdir. Ancaq bütün bu çətinlikli və çətin şərtlərə baxmayaraq Risaləyi Nurların təlifi yenə davam etmiş, Bədiüzzaman, Yirmiyeddinci, Yirmisəkkizinci, Yirmidoqquzuncu və Otuzuncu Ləmaları burada yazmışdır.

Əskişəhər həbsi əsnasında olduqca çətin günlər keçirən Bədiüzzamana bu həbs əsnasında tətbiq olunan ağır rəftarlardan bəzi nümunələr müxtəlif qaynaqlarda belə köçürülmüşdür:

"120 tələbəsiylə Əskişəhər həbsxanasında olan Səid Nursi tam bir təcrid içərisinə alınaraq, özünə və tələbələrinə müxtəlif zülm və işgəncələr edilir. Tələbələrindən Zübeyr Gündüzalpın izah etdiyinə görə 12 gün yemək verilmir. "90

"Onsuz da bizə edam məhkumu gözüylə baxırdılar. Heç bir ziyarətçi buraxmırdılar. 'Siz də edam olacaqsınız bunlarla danışsanız' deyirdilər. Gecələri pislikdən, taxtabitilərdən, tarakanlardan yatmaq belə olmurdu. "91

Dənizli həbsxanası dövrü

Dənizli həbsi də Əskişəhər kimi yenə təcrid altında başlamış, ancaq çox çətin şərtlər altında keçən yeni həbsxana dövrü və mühakimə etmə mərhələlərində də Bədiüzzaman, Risaləyi Nurun yazımına davam etmişdir. Ayrıca həbsxanadakı Nur Tələbələri sayəsində Risaləyi Nurla tanış olan məhkumlar tam fərqli bir insan olmuş, ibadətlərini yerinə yetirməyə başlamış; beləcə həbsxanalar bir təbliğ və elm məclisinə çevrilmişdir.

Kastamonudakı sürgün dövrü

Polis qarovulu altında məcburu iqamət üçün Kastamonuya göndərilən Bədiüzzaman sürgünün ilk bir ayında polis bölməsinin üst qatında oturmaq məcburiyyətində buraxılmış, daha sonra isə yenə polis bölməsin tam qarşısında və bir neçə metr uzaqlıqda olan bir evə yerləşdirilmişdir. Evinin polis bölməsinə baxan pəncərələrini pərdəylə bağlamasına da icazə verilməyən, tamamilə hüquq xarici ağır təzyiqlər altında qalan Səid Nursi, burada da Risaləyi Nurların təlifinə ara verməmişdir.

Kastamonuda da Bədiüzzamanın ətrafını yeni tələbələri almağa başlamışdır. Ancaq, özünü ziyarətə gələnlər polis bölməsinə çəkilib sorğulanmış, görüşmələri maneə törədilmiş, zülm və əziyyətə tabe tutulmuşlar. Bütün bunlara baxmayaraq insanlar Risalələri oxumağa yazmağa davam etmiş, iman həqiqətlərini başqalarına da izah etməyi davam etdirmişlər.

Afyon Emirdağdakı sürgün dövrü

Kastamonudan sonra Emirdağa gətirilən Bədiüzzaman, bu səfər də hökumət binasının qarşısında bir otağa yerləşdirilmişdir. Məscidə getməsinə belə icazə verilmədiyi, davamlı təqib və müşahidəyə tabe tutulduğu Emirdağ sürgünü, Bədiüzzaman üçün Dənizli həbsxanasındakı ağır şərtlərdən belə çox daha çətinlikli bir dövr olmuşdur. Ziyarətçilərlə görüşməsi qadağan edilən Bədiüzzaman, Emirdağda üç dəfə də zəhərlənmə təhlükəsi sovuşdurmuşdur. Hüquqi yollardan Bədiüzzamanı maneə törədə bilmədiklərini görən müxalifləri, onu zəhərləyərək ortadan qaldırmaq istəmişlər. Dəfələrlə zəhərləndiyi halda Allahın köməyiylə mütləq ölümdən hər dəfə xilas olan Bədiüzzaman, bütün bu təşəbbüslər səbəbiylə böyük çətinliklər yaşamışdır.

Afyon həbsxanası

1948-in başlarında Səid Nursi və on beş tələbəsi evlərindən və işyerlərindən alınaraq Afyon mərkəzinə aparılmış, bir həftəyə qədər gözlədilərək sorğulamaları edilmiş və ardından da həbsxanaya sövq edilmişlər. Bir tərəfdən məhkəmə davam edərkən bir tərəfdən də Afyon həbsxanasında məhbus olan Bədiüzzaman və tələbələrinə edilən təzyiqlər gedərək artmışdır. Bu dövrdə artıq xəstə və yetmiş yaşında olan Səid Nursi, 60 nəfərlik böyük bir kamerada tək başına buraxılmış, soyuq qış gecələrində otağının qırıq pəncərəsi buz tutmasına baxmayaraq başqa bir yerə nəql edilməmiş və bütün bunlara əlavə olaraq bir neçə dəfə də burada zəhərlənmişdir. Həbsxana təbibi, epidemiya xəstəlikdən qorumaq üçün peyvənd etmə bəhanəsiylə damarına ən qüvvətli zəhərlərdən vurmuşdur. Zəhərin təsiriylə alovlar içində ciddi narahatlıqlar yaşayan Bədiüzzaman, tək və soyuq kamerasında kimsəylə görüşdürülməmiş, həbsxanadakı tələbələrinin özünü ziyarət etməsinə belə icazə verilməmişdir. Ancaq, Nur Tələbələri burada da həbsxananı mədrəsəyə çevirməyi bacarmış, məhkumlara Qurani Kərim və Risaləyi Nur dərsləri verərək onlardan bir çoxunun imanına vəsilə olmuşlar. Bədiüzzaman isə içərisində olduğu bütün bu ağır və çətin şərtlərə baxmayaraq yazmağa davam etmiş, On dördüncü və On beşinci Şüaları burada yazaraq Risaləyi Nurların təlifini tamamlamışdır.

Səid Nursi həbsxana günlərini, bu dövrlərdə özünə qəsdli olaraq edilən zülm və əziyyətləri, haqsız tətbiqləri belə izah etməkdədir:

Çox adi bəhanələrlə zemherinin ən şiddətli soyuq günlərində məni həbs edərək böyük və çox soyuq iki gün peçsiz bir kamerada təcridi mutak içində (tamamilə tək başına buraxaraq) həbs etdilər. Mən kiçik otağımda gündə neçə dəfə peç yandırar və daim manqalımda alov varkən, zəiflik və xəstəliyimdən çətin dözə bilirdim. İndi bu vəziyyətdə həm soyuqdan bir qızdırma, həm dəhşətli bir çətinlik və hiddət içində çırpınarkən inayəti İlahiyyə (Allahın köməyi) ilə bir həqiqət ürəyimdə inkişaf etdi (meydana gəldi). Mənən: 'Sən həbsə, Mədrəsəyi Yusufuya adı vermisən (sən həbsə Yusuf mədrəsəsi demisən). Həm Dənizlidə çətinliyimizdən min dərəcə çox, həm fərah, həm mənəvi qazanc, həm oradakı həbslərin Nurlardan istifadələri, həm böyük dairələrdə Nurların fütuhatı (müvəffəqiyyətləri, zəfərləri) kimi nəticələr, sizə şekva (şikayət) yerində minlər şükr etdirdi. Həm bir saat həbsinizi və çətinliyinizi on saat ibadət hökmünə gətirdi; o fani saatları baqiləşdirdi. inşaallah bu üçüncü Mədrəsəyi Yusufiyədəki müsibətlərin Nurlardan istifadələri və təsəlli tapmaları, sənin bu soyuq və ağır çətinliyi hərarətləndirib sevinclərə çevirəcək. 92

Guya böyük bir cinayət törətmişəm deyə mənim pəncərələrimi mıxladılar (mismarladılar). Və tüstü məni sıxırdı, bir pəncərəni buraxmadım ki mıxlanılsın. İndi onu da mıxladılar. Həm həbs üsulu təcrid on beş gün qədər olduğu halda, məni üç yarım ay təcridi mütləqdə (tamamilə tək başıma buraxaraq) heç bir yoldaşımla təmas etdirmədilər. Həm üç aydan bəri mənim əleyhimdə qırx səhifəlik bir iddianamə yazılıb mənə göstərildi. Yeni hurufu (hərfləri) bilmədiyimdən, həm narahat və xəttim çox nöqsan (yazım çox əskik) olmasından çox xahiş etdim ki, "Mənə biri iddianaməni oxuyacaq və hissəsi bilən tələbələrimdən mənim etiraznaməmi yazacaq iki adama icazə verin" dedim; icazə vermədilər. Dedilər, "Vəkil gəlsin, oxusun." Sonra onu da buraxmadılar. Tək bir qardaşa dedilər ki: "Köhnə hurufa (hərflərə) çevir, ona ver." Halbuki o qırx səhifəni yazmaq altı-yeddi gündə ancaq olar. Bir saatda mənə oxumaq işini, altı-yeddi günə qədər uzatmaq, ta mənimlə kimsə təmas etməsin fikri isə, çox dəhşətli bir istibdad (təzyiq) ilə mənim bütün hüququ müdafiəmi iskat etməkdir (bütün hüquqi müdafiə etməmi qüvvədə olmayan etməkdir). Dünyada, yüz cinayəti olan və asılacaq bir adam da belə rəftar görə bilməz. 93

Ancaq Bədiüzzaman yaşadığı bu çətinlikləri heç bir zaman üçün çətinlik olaraq görməmiş, bu dünyagörüşünü bir çox dəfə yazılarında da dilə gətirmişdir. Bunlardan bəziləri belədir:

"Madam biz qədərə təslim olduq, bu sıxıntıları savab qazanmaq cəhətiylə mənəvi bir nemət bilirik. Madam keçici dünyəvi müsibətlərin sonları əksəriyyətlə ferahlı və xeyrli olur. Madam haqqalyaxın dərəcəsində (imanın ən yüksək dərəcəsində) yəqini bir qənaətimiz var ki, biz elə bir həqiqətə həyatımızı vəqfetmişik ki, günəşdən daha parlaq və cənnət kimi gözəl və səadəti əbədiyə kimi şirindir. Əlbəttə biz, bu sıxıntıları hallar ilə müftehirane (fəxr edən), mütəşəkkiranə (təşəkkür edən) bir mücahədəsi mənəviyə (mənəvi mübarizə) edirik, deyə şekva (şikayət) etməmək lazımdır." 94

"Məni, nəfsini qurtarmağı düşünən özünü bəyənmiş bir adammı zənn edirlər? Mən, cəmiyyətin imanını qurtarmaq yolunda dünyamı da fəda etdim, axirətimi də. Səksən illik bütün həyatımda dünya zövqü adına bir şey bilmirəm. Bütün ömürüm hərb meydanlarında, əsarət zindanlarında, yaxud məmləkət həbsxanalarında, məmləkət məhkəmələrində keçdi. Çəkmədiyim cəfa, görmədiyim əza qalmadı. Divanı hərblərdə, bir canı kimi rəftar gördüm; bir avara kimi məmləkət məmləkət sürgünə göndərildim. Məmləkət zindanlarında aylarla ihtilattan (digər kəslərlə görüşməkdən, onlara qarışmaqdan) daşınmağa çağırıldım. Dəfələrlə zəhərləndim. Müxtəlif təhqirlərə məruz qaldım... Mənim fitrətim, zillət və təhqirə dözməz. İzzət və şehameti İslamiyə (ağıl, zəka ilə birlikdə olan İslami igidlik) məni bu halda olmaqdan şiddətlə daşınmağa çağırar. Belə bir vəziyyətə düşüncə, qarşımda kim olursa olsun, istəsə ən zalım bir cəbbar (zalım, qəddar), ən hunhar (zalım) bir düşmən komandiri olsa təzəllül etməm (özümü alçaltmam, buna dözməm). Zülmünü, hunharlığını onun sifətinə vurmam. Məni zindana atar, yaxud edama aparar. heç əhəmiyyəti yoxdur. -Necə ki elə oldu.- Bunların hamısını gördüm. Bir neçə dəqiqə daha o zalım komandirin ürəyi, vicdanı zulümkarlığa dayana bilsəydi Səid bu gün əslmiş və günahsızlar zümrəsinə qatılmış olacaqdı. Mənim bütün həyatım belə zəhmət və məşəqqətlə (çətinliklə), fəlakət və müsibətlə keçdi. Cəmiyyətin imanı, səadət və salamatlığı yolunda nəfsimi, dünyamı fəda etdim. Halal olsun. Onlara qarğış belə etmirəm. Çünki, bu sayədə Risaləyi Nur, heç olmazsa bir neçə yüz min, yaxud bir neçə milyon adamın imanını qurtarmağa vəsilə oldu. Ölməklə tək özümü qurtaracaqdım, lakin həyatda qalıb də zəhmət və məşəqqətlərə dözüm ilə bu qədər imanın xilas olmasına xidmət etdim. Allaha min dəfə həmd olsun. " 95

Bədiüzzamanın bütün bu zamanlar içərisində yaşadığı çətinlikləri və bunlar qarşısındakı mətanətli və fədakar rəftarını tələbələri belə dilə gətirməkdədirlər:

"Qış mövsümü. Hər tərəf donmuş Afyon ətrafla əlaqəsi kəsilmiş dəmiryolu bağlanmışdı 15-20 gün şəhərə yemək, yanacaq gəlməmiş, sular axmırdı. Hz. Ustadın pəncərələri qırıq, döşəmə taxtaları aralı isinmək mümkün deyil. O gün Hz. Ustadı qarşısında bir qaz tənəkəsi, içində bir miqdar manqal kömürü, bir çaydanlıq, cüt ədyal altında iki qat olmuş halda gördüm." 96

"Biz Ustad Həzrətləri ilə çox vaxt görüşsək də, digər tələbələri kimi çoxu hallarına muttali olmamız (bilməmiz) mümkün deyildi. Şiddətli soyuqlarda peçsiz otaqda saxlamaq, öldürücü zəhərlər vermək kimi vəziyyətlərə zaman zaman şahid olardıq. Ustadı izdirab içində gördüm. Kim bilər, hansı əza və cefanın dərhal arxası sıra idi? Əcaib bir gün və əcaib bir qış." 97

"Digər tərəfdən də, yaşlı və xəstə Bədiüzzamana hər cür mərhəmətsizcə rəftar edilir, hava almaq üçün pəncərə kənarına belə yaxınlaşdırılmırdı. Həbsxananın suyu alt qatda olduğu üçün çox vaxt Üstadı susuz qoyurdular. Bütün bu rəftarlara karşı, Ustad səbrlə qarşılıq verir, qarğış da etmirdi. 98

"Zaman zaman həbsxanaya gedər, Üstadı ziyarətdə olurdum. Bir səfər ki, ziyarətimdə hərarəti 40 dərəcəyə qədər çıxmışdı. Beləsi bir halda belə, yenə təlif (yazma), təshih işiylə məşğul idi. Tələbələri yanında idi. Onsuz da özləri də çox xəstəlik çəkmişdi." 99

"Ustadımız həqiqətən çox zəhmət çəkdi, zəhmətdə rəhməti görürdü. Hər şeydən məhrum idi. Dəstnamaz aldığı yer əlli metr məsafədə, üstü açıq, elektriki yox idi. Qış qiyamət, evdə bəzən odunu da/ olmazdı. Barlada qışın hər şeydən məhrum idi. Yanında yalnız bir yumurta olar, çörəyini məhəllələrdə edərlər, lakin buna baxmayaraq Ustad çox məmnun idi. " 100

"Ustadın yeməyini mən verirdim." "Bunun otağına kitab, qələm, kağız və ziyarətçi soxmayacaqsan" dedilər. "Olar" dedim. Özünə apardığım çörəkləri bəlkə yetmiş parçaya bölür, birazın özünə alır, geri qalanını da "İbrahim qardaşım bunları tələbələrimə apar" deyirdi. Bəzən bu vəziyyətə çox heyrət edirdim." 101

Nur tələbələrinin çətinliklərə fədakarlıqla etiraz etmələri

Bədiüzzaman kimi, tələbələri də eyni məqsəd uğrunda bir çox çətinliklə qarşılaşmış, ancaq bu çətinliklər qarşısında daha da fədakarca bir səy içərisinə girərək Quran əxlaqının təbliğinə davam etmişlər. Sözlər adlı əsərdə izah edildiyi kimi Nur tələbələri, bu təbliğlərinin hər hansı bir şəkildə maneə törədilməsi ehtimalına qarşı Ustadın risalələrini əzbərləmişlər. Bədiüzzaman ilə birlikdə onlar da həbsxanalara aparılmış, orada da olduqları müddət içərisində də yenə ixlasla Risalələri əlləriylə yazaraq çoxaltmağa və paylamağa davam etmişlər:

Əgər gizlicə bir imkan tapsalar, onlar yenə Risaləyi Nur ilə məşğuldurlar. Hətta "Bəlkə həbsə atılaram, Nur Risalələrimi verməzlər, çalışmaqdan məhrum qalaram." deyə bəzi Nurları əzbərləyən tələbələr də olmuşdur. Muhlis bir Nur tələbəsi, həbsxanadan çıxarıldığı vaxt; guya o qırmanclı, falaqqalı, müxtəlif işgəncəli həbsxana, ona bir qüvvət, bir enerji qaynağı olmuş, sədaqət və teyakkuzla (diqqət və oyanıqlıqla) Nur xidmətində qaçdırmaq üçün bir qırmanc təsiri etmiş kimi, Ustadına daha çox yaxınlaşar və köhnəsindən daha çox Nurlara çalışardı. 102

Yaşadıqları çətinliklər bu kəslərin imanlarını, şövqlərini, əzm və fədakarlıqlarını daha da artırmışdır. Bu ixlaslı dünyagörüşləri tələbələri tərəfindən belə təsvir edilmişdir:

... Qəhrəman Emirdağ Nur tələbələri, Ustadımıza qarşı çox sadiqdirlər. Ustadları üçün canlarını verərdilər. O qədər basqı, hədələmə, zülm və pislik onları heç yordurmadığı kimi əksinə daha çox qəhrəmanlıq edirdilər. Elə zaman oldu ki, üç qardaşın üçünü də oğulları ilə birgə həbs etdilər. Günlərlə, aylarla dükkanları bağladıldı, müflisləşdirənə qədər işlətdilər, amma yenə dərslərin mahiyyətini tam anlamağa vəsilə oldu. Deyil malları və sərvətləri, onlar, Ustad və Risaləyi Nur üçün canlarınə verirdilər. Sərvətlərini itirmiş, müflisləşmiş, bunları düşünmürdülər belə. 103

Risaləyi Nur tələbələri də, Bədiüzzamanın əxlaqını mənimsəmiş, yaşadıqları çətinliklərə təvəkkül və gözəl bir səbir ilə cavab vermişlər:

Risaləyi Nurun iman dərsləriylə iman mərtəbələrində tərəqqi (irəliləmə) və ucalma edib qüvvətli imanı əldə edən Nur Tələbələri üçün elə hücumlar, bir cəhətdən bir imtahandır və kömürlə almazı ayıran bir ölçü alətidir. Nur Tələbələri üçün Allaha iman, Peyğəmbərə tabelik və Qurani Kərimlə əməldən ötəri həbslər bir Mədrəsəyi Yusufuyadır. Zülm və işgəncələr, bir qamçı, bir pərçimdir. Qədəri İlahi bizə o hücumlarla işarə verir ki: "Haydı dayanma çalış!" Quran və iman xidməti uğrunda məhkəmələrdə danışmaq, Nur Tələbələrin tərəfindən bir dostu ilə söhbət etməkdir. Polis bölmələrinə aparılıb, gətirilmək, bazara gedib gəlməkdən fərqsizdir... Bəşərin zulmən məhkum etməsi isə, həqiqətdə Haqqın bəraət verəcəyinə bir dəlildir. Bütün elə işgəncə və zülmlər, Nur Tələbələri üçün bir şərəf medalıdır. Nə xoşbəxt ki, otuz ildən bəri Nur Tələbələri böyük qardaşlarımız bu nemətlərə məzhər olmuşlar. 104

Bədiüzzaman bir sözündə tələbələrinin bu ixlaslı və fədakar əxlaqlarını izah etməkdə və onlara, qarşılarına çıxan hər hadisədən razı olmalarını belə xatırlatmaqdadır:

Mən maddi və mənəvi hər şeyimi fəda etdim, hər müsibətə dözdüm, hər işgəncəyə səbr etdim. Bu sayədə iman həqiqətləri hər tərəfə yayıldı. Bu sayədə Nur məktəbi mədəniyyətinin yüz minlərlə, bəlkə də milyonlarla tələbələri yetişdi. Artıq bu yolda, iman xidmətində onlar davam edəcəklər və mənim maddi və mənəvi hər şeydən infaq peşəmdən ayrılmayacaqlar. Tək və tək Allah rizası üçün çalışacaqlar. inşaallah. Mənimlə birlikdə çox tələbələrim də müxtəlif müsibətlərə, əza və cəfalara məruz qaldılar, ağır imtahanlar keçirdilər. Mənim kimi onlar da bütün haqsızlıqlara və haqsız hərəkət edənlərə qarşı bütün haqqlarını halal etmələrini istəyərəm. Çünki onlar bilməyərək, qədəri İlahinin (Allahın təyin etdiyi qədərin) sirlərinə, dərin təcəllilərinə ağıl çatdıra bilməyərək bizim iddiamıza, iman həqiqətlərinin inkişafına xidmət etdilər. Bizim vəzifəmiz onlar üçün tək hidayət xahişindən ibarətdir. 105