III. Hissə: Problemlərini Bəhanə Edərək Fədakarlıqdan Qaçanlar (1/2)

Problemlərini Bəhanə Edərək Fədakarlıqdan Qaçanlar

Saleh möminlər həyatları boyunca qarşılaşdıqları bütün çətinliklərdə Allahın razılığını qazanmağı nəfslərinin mənfəətlərinə seçərlərkən, bir qisim insanlar bu əxlaqı yaşamaqdan şiddətlə qaçarlar. Quran əxlaqını bilən, başqalarına da bu əxlaqı nəsihət edib Müsəlmanlara dəstək olmanın əhəmiyyətini izah edən, hətta həyatda bundan başqa məqsədləri olmadığını tez-tez dilə gətirən bu insanlar çətinlik anında bu sözlərini bir anda unuda bilməkdədirlər. Hətta bəzən çətinliklərlə qarşılaşmadan, çətinliyə girmə ehtimalı meydana gəldiyi anda da geri çəkilə bilməkdədirlər.

Şübhəsiz bunun ən əhəmiyyətli səbəblərindən biri, dünya həyatına dair işlərin və fərdi problemlərin bu kəsləri əyləndirməsidir. Bu kəslər bütün bunları Allahın razılığını qazanıb axirət həyatlarını qurtarmaqdan daha əhəmiyyətli görərlər. Yaxşı bir peşə əldə etmək, bir ailə qurmaq, gələcəyə istiqamətli maddi və mənəvi sərmayələrdə olmaq bu kəslərin əsl diqqətlərini verdikləri mövzular halına gəlir və onları Allahın razılığına görə yaşamaqdan saxlayar. Halbuki Allah, dünya həyatı ilə əylənənlərdən olmamaları üçün bu insanları Quran ayələriylə belə xəbərdar etmişdir:

O kəslər ki, nə ticarət, nə alış-veriş onları Allahı zikr etməkdən, namaz qılmaqdan və zəkat verməkdən yayındırmaz. Onlar qəlblərin və gözlərin haldan-hala düşəcəyi (dəhşətdən ürəklərin duymaqdan, gözlərin görməkdən qalacağı) bir gündən (qiyamət günüdən) qorxarlar. (Nur Surəsi, 37)

Ayələrdə bildirilən mallar və uşaqlar, Allahın insanlar üçün yaratmış olduğu nemətlərdir. Əlbəttə insan yaxşı bir peşə əldə etmək, bir ailə qurmaq ya da ticarət kimi qazanc gətirəcək bir iş sahibi ola bilmək üçün səy göstərə bilər. Ancaq bunların heç biri, heç bir zaman adamın əsl həyatda məqsədi halına gəlməməli, ona Allahın zikrini, axirət üçün səy göstərməyi, Allahın razılığını axtarışı unutdurmamalıdır. Əksinə hər biri Quran əxlaqını daha yaxşı yaşamasına, Allahın razılığını qazana biləcəyi daha çox imkan tapa bilməsinə vəsilə olmalıdır. Əksinə isə, yuxarıdakı ayələrdə "onlar hüsrana çatanların da özləridir" hökmüylə ifadə edildiyi kimi, bunlar adamın dünyada və axirətdə hüsrana çatmasına və böyük günah yüklənməsinə səbəb ola biləcək mövzulara çevrilə bilər.

(Ya Rəsulum!) Qoy (kafirlər) hələ (istədikləri kimi) yeyib içsinlər ,(dünyadan) ləzzət alsınlar, arzuları-ümidləri başlarını qatsın. (Düçar olacaqları müsibəti) sonra biləcəklər!. (Hicr Surəsi, 3)

Dünya həyatındakı mənfəətləriylə əylənən və fədakarlıq mövzusunda lazım olan səyi göstərməyən bu kəslər, Allahın gücünü, iman edənlər üzərindəki rəhmətini, hər vaxt üçün onların vəlisi, dostu və köməkçisi olduğunu lazımı kimi qavraya bilməmişlər. Bu kəslər qarşılarına çıxan çətinlikləri meydana gətirənin Allah olduğunu, bu çətinliklərlə sınandıqlarını gözardı edər, insanların müstəqil güc və qüdrət sahibi olduqlarını düşünərlər. Onlar insanların özlərini zərərə sala biləcəklərini sanar, bundan ötəri də qorxuya qapılarlar. Quranda bu insanların vəziyyətinə belə bir nümunə verilmişdir: Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) ilə birlikdə döyüşə qatılacaq olan kəslərdən bəziləri, insanların özlərinə zərər verməsindən qorxuya qapılmış və geri çəkilmək istəmişlər. Quranda bu rəftar içərisindəki kəslərə Allahın üzərlərindəki köməyi və təvəkkül etmələri bildirilmişdir:

(Ya Rəsulum!) Sən müharibədən ötrü möminlərə (əlverişli) mövqelər hazırlamaq üçün sübh vaxtı öz ailəndən ayrılıb (Mədinədən Ühüdə) getdiyin vaxtı (yadına sal)! Şübhəsiz ki, Allah (hər şeyi) eşidəndir, biləndir!

(O müharibədə) sizin içərinizdən (Sələmə və Harisə oğullarından ibarət) iki dəstə məğlubiyyətdən (uğursuzluqdan) qorxaraq geri çəkilmək fikrinə düşmüşdü. Halbuki, Allah onların yardımçısı idi. Gərək möminlər (hər işdə) Allaha təvəkkül etsinlər!

(Ya Rəsulum!) Həqiqətən, siz Bədrdə (düşmənə nisbətən az və) zəif olduğunuz halda, Allah sizə yardım etdi. (Allaha) şükür edən olmaq üçün Allahdan qorxun! (Al-İmran Surəsi, 121-123)

Peyğəmbər Əfəndimiz (s.ə.s.) dövründə, fədakarlıqda dözümlülük göstərə bilməyən, çətinliklər qarşısında yorqunluğa qapılan çox müxtəlif nümunələrə rast gəlinmişdir. Xüsusilə də çətinliyin artıb daha çox fədakarlıq göstərilməsi lazım olan vəziyyətlərdə bu rəftar pozuqluğu yaxşıca diqqətə gəlmişdir. Peyğəməbrimiz (s.ə.s.), bu kəsləri "O zaman sən möminlərə deyirdin: "Rəbbinizin üç min mələk endirərək imdadınıza yetişməsi sizə kifayət etməzmi?" (Al-İmran Surəsi, 124) ayəsiylə müjdələmiş, müvəffəqiyyətin ancaq Allahın köməyiylə olduğunu xatırlatmışdır. Ancaq fədakarlıqdan qaçan bu kəslər yenə də müxtəlif bəhanələrin ardında gizlənərək Peyğəmbərimiz (s.ə.s.)dən geridə qalmaq üçün icazə istəmişlər. Allah Quranda bu kəslərin səmimiyyətsiz ruh hallarını belə açıqlamaqdadır:

Ancaq varlı olduqları halda (döyüşə getməmək üçün) səndən izin istəyənlər məzəmmətə layiqdirlər. Onlar (cihada getməyib) arxada qalanlarla (qadınlar və uşaqlarla) bir yerdə qalmağa razı oldular. Allah onların ürəklərini (qazandıqları günaha görə) möhürləmişdir. Buna görə də onlar (başlarına gələcək müsibəti) bilməzlər! (Tövbə Surəsi, 93)

Kimiləri evlərinin kimsəsiz olduğunu, kimiləri havanın çox isti olduğunu, kimiləri də maddi olaraq güc çatdıra bilmədiklərini qarşıya qoyaraq qaçmağa çalışmışlar. Səhabələrdən bir çox adamın, lazımlı imkanları tapa bilmədikləri halda sırf fədakarlıqlarından ötəri döyüşə piyada olaraq qatıldıqları, bir qisminin isə peyğəmbərlə birlikdə səfərə çıxa bilmədikləri üçün ağladıqları bir şövq mühitində, zəngin və imkan sahibi olduqları halda fədakarlığa yanaşmamışlar.

Digər bir qismi isə "Peyğəmbəri çağırmağı öz aranızda bir-birinizi çağırmağınızla eyni tutmayın! (Peyğəmbəri özünüz bir-birinizi çağırdığınız kimi çağırmayın. Ona "Muhəmməd, nə deyirsən?" yox, "Bəli! Buyur, ey Allahın elçisi, ey Allahın peyğəmbəri!" – deyə cavab verin. Və ya Peyğəmbərin duasını öz duanız kimi hesab etməyin. Onun duası, sizinkilərdən fərqli olaraq, Allah dərgahında mütləq qəbul olunar). Həqiqətən, Allah sizlərdən (xütbə zamanı məsciddən) xəlvət sovuşub aradan çıxanları bilir. Onun (Allahın, yaxud Peyğəmbərin) əmrinə qarşı çıxanlar başlarına gələcək bir bəladan, yaxud düçar olacaqları şiddətli bir əzabdan həzər etsinlər!" (Nur Surəsi, 63) ayəsiylə bildirilən əxlaqı göstərərək, bir-birlərinin arxasında saxlanaraq Müsəlmanların yanından qaçmışlar. Halbuki əsl məqbul olan kəslərin bu çətinlik anlarında da ixlas və sədaqət göstərmələri, fədakar bir rəftar içərisində olmalarıdır.

Allah "Barı, sizdən əvvəlki nəsillərin ağıl və fəzilət (hünər) sahibləri yer üzündə fitnə-fəsad törətməyi qadağan edəydilər! Onların xilas etdiyimiz az bir qismi istisnadır. (Onlar keçmiş peyğəmbərlərin əshabələridir ki, insanlara yaxşı işlər görməyi əmr edər, pis işləri yasaq edərdilər.) Zalımlar isə onlara verilmiş nemətə (dünyanın ləzzətinə) uydular və günahkar oldular." (Hud Surəsi, 116) ayəsiylə bu kəslərin dünya həyatını seçdiklərini bildirər. Bir başqa ayədə isə, bu kəslərin daha əvvəlində verdikləri sözə diqqət çəkilməkdədir.

Halbuki bundan əvvəl (Ühüd vuruşundan sonra) bir daha (düşməndən) üz çevirib qaçmayacaqları barədə Allaha söz vermişdilər. Allaha verilən əhd barəsində (qiyamət günü) mütləq sorğu-sual olunacaqdır! (Əhzab Surəsi, 15)

Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) dövründə Müsəlmanların qarşılaşdıqları bu vəziyyət bütün zamanlar üçün etibarlıdır. İman sahibi olduqlarını iddia edən bəzi insanlar hər hansı bir çətinliklə qarşılaşdıqlarında dərhal din əxlaqını yayma məsuliyyətlərini bir kənara buraxa bilməkdədirlər. Çox qısa gedəcək olan bu dünya həyatının keçici mənfəətlərinə qapılaraq bir anda öz problemlərinə dönə bilərlər. Əslində onlar da dünyada davam edən ədalətsizlikləri maneə törətmənin, acı çəkən, möhtac mövqedə olan, zülm görən insanlara kömək etmənin: insanlara doğru yolu göstərərək bu zülmü dayandırmanın özləri kimi ağıl və vicdan sahibi insanların məsuliyyəti olduğunun şüurundadırlar. Amma bunu digər Müsəlmanlara buraxaraq geridə qalmağı məqbul görərlər.

Allah, etmələri lazım olan doğru rəftarı bildikləri halda bunu başqalarının üzərinə buraxan kəsləri "Siz insanlara yaxşı işlər görmələrini əmr etdiyiniz halda, özünüzü unudursunuz? Halbuki özünüz kitab (Tövrat) oxuyursunuz. Məgər (çirkin əməllərinizi) başa düşmürsünüz?" (Bəqərə Surəsi, 44) ayəsiylə xəbərdar etmişdir.

Ayrıca Quranın "Ey iman gətirənlər! Sizə elə bir ticarət (qazanc yolu) göstərimmi ki, o sizi şiddətli əzabdan xilas etsin? (O qazanc yolu budur: ) Allaha və Onun Peyğəmbərinə iman gətirəsiniz. Allah yolunda malınız və canınızla vuruşasınız (cihad edəsiniz). Bilsəniz, bu sizin üçün nə qədər xeyirlidir!" (Saf Surəsi, 10-11) ayələriylə bildirdiyi kimi bu, Allahın icazəsiylə adamı dünyada və axirətdə qurtuluşa yönəldəcək olan rəftardır. Allah, bunun daha xeyirli olduğunu xatırlatmışdır. Həqiqi imanı yaşamayan insanlar, dinə bir ucundan sarılmalarının, fədakarlığı da özlərini çətinə soxmamaq şərtiylə həyatlarının qurtuluşları üçün kafi olacağını düşünə bilərlər.

Eyni şəkildə özlərini və yaxınlarını çətinliklərdən mümkün olduğunca uzaq tutmalarının da özləri üçün bir qazanc olacağını zənn edə bilərlər. Ancaq Allah Quran ayələrində bu kəslərin itkin içərisində olduqlarını xatırlatmışdır. Dünya həyatının məşğələlərinə və öz şəxsi problemlərinə dalaraq, Allahın üzərlərinə yüklədiyi məsuliyyətləri gözardı edən bu insanların irəlidə "boş əməllərlə əyləndiklərini" fərq edərək böyük bir peşmanlığa qapılacaqları Quranda belə xəbər verilmişdir:

(Ya Rəsulum!) Qoy (kafirlər) hələ (istədikləri kimi) yeyib içsinlər ,(dünyadan) ləzzət alsınlar, arzuları-ümidləri başlarını qatsın. (Düçar olacaqları müsibəti) sonra biləcəklər! (Hicr Surəsi, 3)

İnsanı dünyada və axirətdə qurtuluşa çatdıracaq olan gözəl əxlaq, dünyada malından və canından fədakarlıqda ola bilməyi, çətinlikdə, xəstəlikdə və ən çətin anlarda belə Allahın bəyənəcəyi əxlaqı göstərə bilməyi tələb etməkdədir. Bütün bu həqiqətləri bilərək yenə də nəfsinin istəklərinə məğlub olan, öz rahatını və mənfəətlərini seçən bir kimsə isə, əlbəttə axirətdə göstərdiyi bu əxlaqdan məsul tutulacaq.

Heç şübhəsiz dünyada az bir çətinliyə və fədakarlığa səbir göstərməmək üçün, sonsuz həyatı təhlükəyə atmaq böyük bir ağılsızlıqdır. Adamın bu həqiqəti çox yaxşı düşünüb, Allahın köməyinin daim Quran əxlaqına sədaqət göstərənlərlə birlikdə olduğunu bilməsi, hər cür fədakarlığı və məsuliyyəti özünün talib etməsi lazımdır.

Unudulmamalıdır ki "Neçə-neçə peyğəmbər bir yığın allahpərəstlə (Allah adamı ilə) birlikdə (düşmənə qarşı) vuruşmuşlar. Lakin onlar Allah yolunda çəkdikləri müsibətlərə görə nə zəiflik, nə acizlik göstərmiş, nə də (kafirlərə) boyun əymişlər. Allah səbr edənləri sevər!" (Al-İmran Surəsi, 146) ayəsiylə xəbər verilən Müsəlmanların üstün əxlaqını yaşamaq, adama Allahın sevgisini qazandıracaq.

Fədakarlıqdan Qaçmaq Üçün Qarşıya Qoyulan Bəhanələr

Quran əxlaqının lazımlığını bildikləri halda fədakarlıqdan qaçan kəslər, bu rəftarlarının səhv olduğunun fərqindədirlər. Ancaq imanlarının zəifliyi səbəbiylə bu mövzuda lazım olan iradə və vicdanı istifadə edib, davranışlarını dəyişdirməzlər. Yaşadıqları iman zəifliyi, insanların məmnuniyyətini Allahın razılığından daha üstün tutmalarına səbəb olar. Allahın ürəklərindəki zəifliyi, iman və vicdanı zəifliyini bilməsini əhəmiyyətli görməz, ətraflarındakı insanları səmimi olduqlarına inandırmağı kafi görərlər. Fədakarlıqdan qaçmalarını, məqbul və qanuni göstərə bilmək üçün səmimiyyətsiz bəhanələrin ardına sığınarlar. Əslində `bütün səmimiyyətləriylə fədakarlığa talib olmağı, hər cür məsuliyyəti boynuna götürməyi istədikləri ancaq müxtəlif bəhanələrin buna mane olduğu` təəssüratını verməyə çalışarlar. Bu, eyni zamanda öz vicdanlarını rahatlaşdırmaq üçün də istifadə etdikləri üsuldur.

Qarşıya qoyduqları bəhanələrin etibarsızlığını, həqiqətən istəmiş olsalar mütləq bir yol tapacaqlarını çox yaxşı bilmələrinə baxmayaraq, bunlara özlərini inandırmağa çalışarlar. Bu vəziyyətdə vicdanlarının səsini bir az olsun dinləyərək, öz mənfəətləri istiqamətində hərəkət edə biləcəklərini, məsuliyyət götürməkdən qaçaraq rahat bir həyat yaşaya biləcəklərini sanarlar. Halbuki əlbəttə ki bu mümkün olmaz.

Vicdanları, Allahın razılığına uyğun gəlmədikləri, Quran əxlaqına uyğun hərəkət etmədikləri hər an, onlara bu gerçəkləri xatırladar. Çünki özləri də davranışlarının gerçək mənasını və Qurandakı hökmünü bilməkdədirlər. Ancaq Allahın razılığına uyğun davranışa yanaşmamaları və üzərlərinə düşən məsuliyyəti fərq etdikləri halda bundan üz çevirmələri isə, bu kəslərin dünyada və axirətdə böyük bir məsuliyyət yüklənmələrinə səbəb olar.

Qarşıya qoyduqları bəhanələrdə diqqət yetirdikləri ən fundamental xüsusiyyətlərdən biri isə, bunların ola bildiyincə 'günahsız və inandırıcı' görünməsidir. Bu bəhanələr mümkün olduğunca insanların vicdanlarına xitab edə bilməli, həqiqətən istədikləri halda imkanlarının qeyri-kafiliyi səbəbiylə məsuliyyət boynuna götürə bilmədikləri mövzusunda razı salıcı olmalıdır. Bu mövzuda isə Quran əxlaqının yaşanmadığı cəmiyyətlərdə ümumiyyətlə ən çox qəbul görən və hətta şəfqət mərhəmət oyandıracağını düşündükləri üsul və bəhanələri istifadə edərlər. Cahiliyyə inancları istiqamətində bir həyat yaşayan kəslərin ölçüləri Quran əxlaqı olmadığı üçün bu bəhanələr onlar arasında həqiqətən də məqsədinə çata bilər. Ancaq möminlər arasında belə bir vəziyyət söz mövzusu olmaz. Möminlər hər mövzuda Quran əxlaqını ölçü götürərlər. Quranda isə həm səmimi rəftarın, həm də orta bir yol tutan və öz mənfəətlərini Allahın razılığından üstün tutan insanların rəftarının necə olacağı təsvir edilmişdir. Bu səbəblə Müsəlmanlar bəhanələrin arxasına sığınaraq, fədakarlıqdan qaçmağa çalışanları, Allahın diləməsiylə ayırd edə bilərlər. Qəbul görəcəyini ümid edərək qarşıya qoyduqları bəhanələr, tam tərsinə bu kəslərdəki səmimiyyətsizliyin və iman zəifliyinin ortaya çıxmasına səbəb olar.

Xeyrlərdə yarışmaq yerinə, Quran əxlaqını səthi olaraq yaşayan bu kəslərin istifadə etdikləri bəhanələrin ən məşhur olanlarından biri "güclərinin çatmadığı" məntiqinə dayanandır. Gündəlik həyatda ağla gələ biləcək maddi mənəvi hər mövzuda bu bəhanəni istifadə edə bilərlər. Bu iddialarını etibarlı hala gətirə bilmək üçün isə ümumiyyətlə ürəklərinin təmiz olduğunu iddia edərək səmimiyyətlərini qarşıya qoyarlar. Hətta bu məqsədlə Allahın adına and içməkdən də heç çəkinməzlər. Quranda belə bir vəziyyətlə hereket edən səmimiyyətsiz insanların içində olduqları vəziyyət belə bildirilməkdədir:

Əgər o (dəvət olunduqları yürüş), asan əldə edilən mənfəət (dünya malı, yaxud qənimət) və orta (mənzilli) bir səfər olsaydı, onlar mütləq sənin ardınca gedərdilər. Lakin yorucu (məşəqqətli) məsafə (Təbuk səfəri) onlara uzaq gəldi. Bununla belə, onlar: "Əgər gücümüz çatsaydı, biz də sizinlə bərabər səfərə çıxardıq", - deyə Allaha and içəcəklər. Onlar (yalandan Allaha and içməklə) özlərini həlak edirlər. Allah isə onların yalançı olduqlarını bilir. (Tövbə Surəsi, 42)

Ancaq ayədə də ifadə edildiyi kimi, həqiqətdə Allah bu kəslərin səmimiyyətsizliklərinə, yalan danışdıqlarına şahiddir. Hər şeydən əvvəl Quranın " Allah hər kəsi yalnız qüvvəsi yetdiyi qədər yükləyər (bir işə mükəlləf edər). Hər kəsin qazandığı yaxşı əməl də, pis əməl də özünə aiddir. (Möminlər deyirlər: ) "Ey Rəbbimiz, (bəzi tapşırıqlarını) unutduqda və ya yanıldıqda bizi cəzalandırma! Ey Rəbbimiz, bizdən əvvəlkiləri yüklədiyin kimi, bizi ağır yükləmə! Ey Rəbbimiz, gücümüz çatmayan şeyi bizə yükləyib daşıtdırma! Bizi əfv edib bağışla, bizə rəhm et! Sən bizim ixtiyar sahibimizsən (mövlamızsan). Kafirlərə qələbə çalmaqda bizə kömək et!" (Bəqərə Surəsi, 286) ayəsiylə heç kimin gücünün çatacağından çox məsul tutulmayacağı bildirilmişdir. Bunun əksin söyləmələri bu kəslərin ürəklərində xəstəlik olduğunu, əsl məqsədlərinin bu məsuliyyətdən qaçmaq olduğunu açıqca ortaya qoymaqdadır.

Quranda bu mövzuya, Talut adlı hökmdarın yanındakı möminlərin rəftarlarına dair bir nümunə verilmişdir. Allah bu kəslərə Talut adlı adamı hökmdar olaraq göndərmiş və onları bir çayla sınayacağını bildirmişdir. Özlərindən çayın suyundan içməmələri istənən bu insanların yalnız çox az bir qisimi Talutun özlərindən tələb etdiyi bu fədakarlığı göstərmişlər. Geri qalanlar isə, buradakı hikməti və xeyiri görə bilməmiş öz nəfslərinin istəklərindən yana rəftar etmişlər. Daha sonra da, yuxarıda ifadə etdiyimiz bəhanəyə dayanaraq, Talut ilə birlikdə mübarizə edə biləcək gücləri olmadığını söyləmiş və geri çəkilmişlər. Ayədə bildirildiyi kimi, 'Allahın köməyiylə az bir güc ilə də böyük müvəffəqiyyətlər əldə edilə biləcəyini' bilənlər isə, verdikləri sözdə dözümlülük göstərərək Taluta uyğun gəlmişlər. Quranda bu kəslərin vəziyyəti belə izah edilməkdədir:

Talut qoşunu ilə (öz yurdundan, Qüdsdən) ayrıldığı zaman (əsgərlərinə) dedi: "Allah sizi (axar) bir çay vasitəsilə imtahan edəcək. Kim onun suyundan içsə, o məndən (mənə tabe olanlardan) deyildir. Kim ondan dadmasa, dadsa da, bir ovucdan artıq içməsə, o məndəndir"! Lakin onların az bir qismi müstəsna olmaqla, (hamısı) o sudan içdi. O (Talut) və onunla birlikdə olan möminlər (çayı) keçdikdən sonra (düşmən qoşununu görüb) dedilər: "Bu gün bizim Calut (düşmən tərəfin hökmdarı) və onun qoşunu ilə vuruşmağa taqətimiz yoxdur"! (İçərilərindən) Allahın rəhmətinə qovuşacaqlarına (Allahın dərgahına qayıdacaqlarına) inanalar isə dedilər: "Neçə dəfə olub ki, az bir dəstə Allahın izni (iradəsi) ilə çox bir dəstəyə qalib gəlib! Allah səbr edənlərlədir!" (Bəqərə Surəsi, 249)

Fədakarlıqdan qaçmağa çalışan kəslər bəzən də əslində özləri heç istəmədikləri halda "şərtlərin onları bu vəziyyətə məcbur etdiyi" bəhanəsini qarşıya qoyarlar. Quranda havanın istiliyini bəhanə edərək Peyğəmbərimiz (s.ə.s.)la birlikdə fədakarlığa qatılmaqdan qaçmağa çalışan kəslərin rəftarları da bu vəziyyətin nümunələrindəndir:

(Təbuk döyüşündə iştirak etməyib) arxada qalanlar (münafiqlər) Allahın Rəsuluna qarşı çıxaraq (evdə) oturub qalmalarına sevindilər, Allah yolunda malları və canları ilə cihad etmək istəmədilər və (möminlərə): "Bu istidə döyüşə çıxmayın!" – dedilər. (Ya Peyğəmbərim!) De: "Cəhənnəm odu daha istidir!" Kaş biləydilər! (Tövbə Surəsi, 81)

Şübhəsiz ürəklərindəki səmimiyyətsizliyi gizləməyə çalışan bu kəslərin, belə bir bəhanənin qəbul olacağını düşünmələri necə böyük bir aldanış içərisində olduqlarını göstərməkdədir. Allah insanlara ancaq qaldıra biləcəkləri qədər məsuliyyət yükləyəcəyini, hər çətinliklə birlikdə asanlığı da yaratdığını bildirər. Allahın mömin qullarına daim kömək və dəstək edəcəyini bilən möminlərin belə bir bəhanənin səmimi olduğuna inanmaları əlbəttə ki söz mövzusu deyil. Havanı isti yaradan da, bu kəslərin qarşısına fədakarlıq və xidmət imkanı çıxaran da Allahdır.

Allah dilədiyi an havanı dəyişdirməyə ya da adamın istidən təsirlənməməsini təmin etməyə güc çatdırandır. Bu həqiqəti, səmimiyyətsizcə bəhanələrin arxasına saxlanan bu kəslər də bilməkdədirlər. Bunun yanında, eyni şərtlər altındakı digər Müsəlmanların bu vəziyyətə baxmayaraq fədakarlıqdan qaçmayıb məsuliyyəti tərəddüdsüz boyunlarına götürmələri, bu kəslərin səmimiyyətsizliklərini ortaya qoyan ayrı bir müqayisə imkanı meydana gətirməkdədir.

Söz mövzusu kəslər, özləri mübarizədən qaçdıqları kimi, "Bu istidə döyüşə çıxmayın" deyərək başqalarına eyni çağırışda olmuşlar, onları da fədakarlıqdan qaçmağa dəvət etmişlər. Bir qisimi isə "Onlardan (münafiqlərdən): "Mənə (döyüşə getməməyə) izin ver, məni fitnəyə salma!" – deyənlər də var. Bilin ki, onlar (özləri) fitnəyə düşmüşlər. Şübhəsiz ki, Cəhənnəm kafirləri bürüyəcəkdir!" (Tövbə Surəsi, 49) ayəsiylə bildirildiyi kimi, fədakarlığı və xidməti özləri üçün bir "fitnə" olaraq qiymətləndirmişlər. Ayənin davamında Allah, saxtakarlıqlarının ardında gizlənərək Peyğəmbərdən icazə istəyən bu kəslərin səmimiyyətsizliyini və əsl özlərinin fitnədə olduqlarını xəbər vermişdir.

Səmimiyyətsiz insanların ətraflarını razı salmaq üçün sığındıqları bir başqa bəhanə tərzi isə "dünya həyatının məşquliyyətlərini qarşıya qoymaları"dır. Yenə Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) dövründə, Müsəlmanlara dəstək olmağa çağırıldıqlarında, fədakarlıqdan qaçmağa çalışan insanlar "evlərinin açıq olduğu" bəhanəsini qarşıya qoyaraq geridə qalmaq istəmişlər:

O zaman onlardan bir tayfa: "Ey Yəsrib (Mədinə) əhli. (Burada) sizin üçün duracaq bir yer yoxdur, (evinizə) qayıdın!" – demişdi. Başqa bir dəstə isə: "Evlərimiz açıqdır (kimsəsizdir, oğru girməsindən qorxuruq)" – deyə (geri qayıtmaq üçün) Peyğəmbərdən izin istəyirdi. Həqiqətdə evləri açıq (kimsəsiz) deyildi. Onlar ancaq (döyüşdən) qaçmaq istəyirdilər. (Əhzab Surəsi, 13)

Bu kəslər, Peyğəmbərin çağırışına uyğun gəldiklərində böyük bir çətinlik və təhlükə içərisinə girəcəklərini düşünərək, özlərini bu vəziyyətdən qurtara biləcək bəhanələr tapmağa çalışmışlar. Evlərində də özlərinə ehtiyac olduğunu, orada da məsuliyyətli olduğunu qarşıya qoymuşlar. Ancaq Allah onların yalnız 'yalan danışmaqda' olduqlarını bildirmişdir. Söz mövzusu kəslər, Allahın razılığının Peyğəmbərin çağırışına uyğun gəlməkdə, Müsəlmanlara dəstək olmaqda olduğunu əlbəttə çox yaxşı bilməkdədirlər. Ayənin davamında bildirildiyi kimi, əsl məqsədləri isə "məsuliyyətdən və fədakarlıqdan qaçmaq"dır.

Bu bəhanə tərzləri ağla gələ biləcək hər mövzuda ortaya çıxa bilməkdədir. Dünyada yaşayan köməyə möhtac insanların vəziyyətini bilən hər mömin, bütün bu problemlərin məsuliyyətini boynuna götürməsi və bu mövzuda əlindən gələni etməsi lazım olduğunu bilməkdədir. Bunun Quran əxlaqının, vicdan sahibi olmanın bir lazımı olduğununun fərqindədirlər. Ancaq daha əvvəl də ifadə etdiyimiz kimi, səmimiyyətsiz bir adam bu məsuliyyətdən qaçmaq ya da məsuliyyətlərini başqa insanların üzərinə atmaq üçün "gücünün çatmadığı, şərtlərin uyğun olmadığı, maraqlanması lazım olan başqa problemlərinin olduğu" bəhanələrinə sığınar. Bu məqsədlə bəzən sağlamlığını, bəzən üzərindəki məsuliyyətləri, bəzən də maddi ehtiyaclarını qarşıya qoyaraq, həqiqətdə özünü heç maraqlandırmadığını düşündüyü bu mövzular üçün imkan tapa bilmədiyini söyləyər. Həqiqətdə isə əsl məqsədləri qarşıya qoyduqları bəhanələrlə mübarizədən qaçmaq, bunu başqalarının üzərinə buraxmaqdır.

Onlar bu əxlaqı göstərib sözdə özlərini məsuliyyətdən qurtarmağa çalışarkən, insanlar zülm görməyə, mərhəmətsiz tətbiqlər və çətin şərtlər altında əzilməyə davam etməkdədir. Ancaq bu vicdansızlıq içərisindəki insanlar bu vəziyyətin fərqinə belə varmamaqdadırlar. Özlərinə görə belə mövzular üçün rahatlarını qaçırmaqdansa, dünya həyatının əyləncələriylə məşğul olmaq daha əhəmiyyətli və daha cazibədardır. Bunun yanında, eyni dünyagörüşünə sahib olan insanların da çox olması bu kəsləri aldatmaqdadır. Halbuki unudulmamalıdır ki axirətdə hər insan tək başına hesab verəcək. Allah " (Ya Rəsulum!) Sən (çətinliklərə, əziyyətlərə) səbr et. Şübhəsiz ki, Allahın (sənə verdiyi zəfər) vədi haqdır. Qoy (axirətə) qəti inanmayanlar səni etinasızlığa sövq etməsinlər. (Səni yüngül hesab edib yerindən oynatmasınlar, səbirsizliyə, səbatsızlığa sövq edərək öz fikrindən və amalından döndərib risaləti təbliğ etməkdən daşındıra bilməsinlər!)" (Rum Surəsi, 60) ayəsiylə bu cür insanlardan təsirlənib zəiflik göstərməmələri mövzusunda möminləri xəbərdar etməkdədir.

" (Ya Rəsulum!) Allah yolunda vuruş (cihad et). Sən yalnız özünə cavabdehsən, lakin möminləri də (cihada) təşviq et! Ola bilsin ki, Allah kafirlərin gücünü qırmış (sizi kafirlərin qəzəbindən saxlamış) olsun. Allahın qəzəbi (qəhri) də, əzabı da çox şiddətlidir!" (Nisa Surəsi, 84) ayəsiylə isə, Allah bu kəslərə çox əhəmiyyətli bir həqiqəti bildirmişdir. Allah, insanlardan gələcək bütün çətinlikləri aradan qaldırmağa qadirdir. Allaha güvənən bir kimsə, Allahın köməyiylə bütün çətinliklərin öhdəsindən gələ bilər. Ancaq bundan qaçdığı təqdirdə Allahın çətin əzabıyla qarşılaşa bilər ki, Allahın xaricində insanı bu çətin əzabdan qoruya biləcək başqa heç bir güc yoxdur. İnsanın bu həqiqəti yaxşı düşünərək Allah qorxusuyla səmimi davranmağa və Allahın razılığını hər şeyin üzərində tutmağa yönəlməsi lazımdır.

Fədakarlıqdan Qaçmalarının Həqiqi Səbəbləri

Fədakarlıqda olmağı özləri üçün bir itkin olaraq görən insanlar, əvvəlki hissədə izah edildiyi kimi, özlərini təmizə çıxarmaq üçün bir çox bəhanə qarşıya qoyarlar. Ancaq həqiqətdə özləri də ürəklərində olan səmimiyyətsizliyi əlbəttə çox yaxşı bilməkdədirlər. Bütün bu bəhanələri yalnız insanları razı salmaq, ətraflarındakı kəslər arasındakı etibarlarını qoruya bilmək üçün istifadə etməkdədirlər. Necə ki Müsəlmanlar da Quranı özlərinə rəhbər etmiş olmalarından ötəri, onların bu rəftarlarının həqiqətdə niyə qaynaqlandığını bilməkdədirlər.

Söz mövzusu kəslərin Allahın razılığını qazana biləcəkləri halda məsuliyyət boynuna götürməkdən, fədakarlıqda olmaqdan qaçmalarının ən fundamental səbəblərindən biri "ürəklərinin şübhəyə qapılmış və qərarsızlığa düşmüş olmaları"dır. Quranda bu vəziyyət belə bildirilməkdədir:

(Ya Peyğəmbər!) Bil ki, onlar öz Rəbbi ilə qarşılaşacaqları (qiyamət günü dirilib haqq-hesab üçün Allahın hüzurunda duracaqları) barədə şəkk-şübhə içindədirlər. Və yenə bil ki, O (Öz elmi və qüdrəti ilə) hər şeyi ehtiva edəndir! (Fussilət Surəsi, 54)

Biz Musaya kitab (Tövrat) verdik və onun (Quranın) barəsində də ixtilaf düşdü (yəhudilərin bəzisi isə inanmadı). Əgər Rəbbindən öncə bir söz (ilahi hökm, təqdir) olmasaydı (cəza qiyamətə saxlanılmasaydı), şübhəsiz ki, (hələ dünyada ikən) işləri bitmişdi. (Ya Rəsulum!) Həqiqətən, onlar (yəhudilər və ya Məkkə müşrikləri) onun (Quranın) barəsində də şəkk-şübhədədirlər! (Hud Surəsi, 110)

Səndən (cihada çıxmamaq üçün) izin istəyənlər ancaq Allaha, axirət gününə iman gətirməyənlər və ürəkləri şəkk-şübhəyə düşənlərdir. Onlar öz şübhələrində tərəddüd edib durarlar. (Tövbə Surəsi, 45)

Şübhəsiz ki, hər çətinlikdən sonra bir asanlıq gələr! (Asanlıq yalnız çətinliklə hasil olar!) Həqiqətən, hər çətinlikdən sonra bir asanlıq gələr! (Buna görə də çətinliklərə səbirlə dözmək lazımdır!) (İnşirah Surəsi, 5-6)

Allah, insanları şeytanın bu aldatmasına qarşı " (Ya Rəsulum!) Haqq sənin Rəbbindədir, buna heç vaxt şübhə edənlərdən olma! " (Bəqərə Surəsi, 147) ayəsiylə xəbərdar etmiş, Allah Qatında əsl qəbul olanın hər nə çətinliklə qarşılaşılırsa qarşılaşılsın tərəddüdə qapılmadan əzmlə səy göstərməyə davam etmək olduğunu bildirmişdir:

Möminlər yalnız Allaha və Peyğəmbərinə iman gətirən, (iman gətirdikdən) sonra heç bir şəkk-şübhəyə düşməyən, Allah yolunda malları və canları ilə vuruşanlardır! Məhz belələri (imanlarında) sadiq olanlardır! (Hucurat Surəsi, 15)

Söz mövzusu kəslər Allahın, axirətin və hesab gününün varlığından yana şübhəyə düşmüş, dünya həyatının mənfəətlərini daha yaxın və daha asan görmüşlər. Allahın sonsuz ədalət sahibi olduğunu, hər şeyi xeyrlə yaratdığını, iman edənlərin köməkçisi olduğunu unutmuşlar. "Hər kəs Allahı, Onun Peyğəmbərlərini və iman gətirənləri özünə dost tutarsa, (hər iki dünyada işləri yaxşı gedər). Şübhəsiz ki, qələbə çalanlar məhz Allahın firqəsidir (Allahı özünə hami və dost seçən şəxslərdir)." (Maidə Surəsi, 56) ayəsiylə vəd edildiyi kimi, səmimi insanların mütləq üstün gələcəyini unutmuşlar. Allah yolunda xidmət etmələri ya da fədakarlıq göstərmələri lazım olduğunda qaçmağa işlərinin ən əhəmiyyətli səbəblərindən biri də yaşadıqları bu qəflət halı və ürəklərindəki şübhədir.

Bu vəziyyətin ikinci bir səbəbi isə, vicdanlarını örtən bu insanların, " Həqiqətən, bunlar (Məkkə müşrikləri) tez keçib gedəni (fani dünyanı) sevər, ağır günə (qiyamət gününə) dal çevirərlər." (İnsan Surəsi, 27) ayəsiylə bildirildiyi kimi, "dünya həyatını axirətə seçmələri"dir. Halbuki dünya həyatının mənfəətləri nə qədər yaxın və asan görünsə də, Quran ayələrini bilən bir insan əsl qalıcı və davamlı olanın axirət nemətləri olduğunu bilər. Ancaq imanları zəif olan bu kəslər dünya həyatına daha çox əhəmiyyət verməkdədirlər. Ürəklərindən dünya bəzəklərinə qarşı duyduqları ehtirası təyin etmədikləri üçün, bunlardan infaq etməyi də qəbul edə bilməzlər. Din əxlaqına və Müsəlmanlara qarşı bir yaxınlıq göstərməməkdədirlər; amma dünya həyatı, yaxınları, məşğul olduqları işlər, etdikləri ticarət, sahib olduqları mal mülk, insanlar arasında əldə etdikləri etibar, onlar üçün Allahın razılığından daha əhəmiyyətlidir. Dilləriylə bəlkə bunu açıq açıq söyləməzlər, amma həyat tərzləri, dünyadan yana göstərdikləri səy bu həqiqəti açıqca ortaya qoyar. Quranda, həqiqətdə fasiq olan bu kəslərin vəziyyətinə belə diqqət çəkilməkdədir:

(Ya Rəsulum!) De: "Əgər atalarınız, oğullarınız, qardaşlarınız, övrətləriniz, qəbiləniz (qohumlarınız), qazandığınız mallar, kasad olmasından qorxduğunuz ticarət, xoşunuza gələn məskənklər sizə Allahdan, Onun Peyğəmbərindən və Allah yolunda cihaddan daha əzizdirsə, Allahın əmri (əzabı) gəlincəyə qədər gözləyin. Allah fasiqləri doğru yola yönəltməz! (Tövbə Surəsi, 24)

(Hüdeybiyyə səfərindən) geri qalan bədəvi ərəblər sənə deyəcəklər: "Mal-dövlətimiz və ailələrimiz başımızı qatdı (səninlə yola çıxa bilmədik). (Allahdan) bizim bağışlanmağımızı dilə!" Onlar ürəklərində olmayanı dilləri ilə deyirlər. (Onlara) de: "Əgər Allah sizə bir zərər, yaxud bir xeyir vermək istəsə, bu işdə Allaha bir şeylə kim mane ola bilər?!" Bəli, Allah sizin nə etdiyinizdən xəbərdardır! (Fəth Surəsi, 11)

Bu səmimiyyətsiz əxlaqı yaşayan insanların fədakarlıq söz mövzusu olduğunda geriyə qaçmalarının bir başqa səbəbi isə "öz mənfəətlərini Allahın razılığından daha üstün tutmalarıdır. Təməldə səmimiyyətsiz bir iman anlayışı içərisində olmalarından ötəri, - öz mənfəətlərinə toxunmadığı müddətcə- dünya üzərində olub bitən heç bir mövzu onları həqiqi mənada maraqlandırmaz. Belə bir mövzunun həmsöhbəti olduqlarında nəzakətən maraqlanırmış kimi, sevimli bir neçə sözlər, ancaq hərəkət olaraq heç bir şəkildə hərəkətə keçməyi düşünməzlər.

Quranda, Peyğəmbərimiz (səv) dövründə də eyni əxlaq anlayışıyla hərəkət edən insanların, əllərində güc və sərvət kimi imkanlar olduğu halda, yalnız öz rahatlarını düşünmələrindən ötəri Rəsulullahdan geridə qalanlarla birlikdə qalmağı tələb etdikləri bildirilməkdədir:

"Allaha iman gətirin, Onun Peyğəmbəri ilə birlikdə vuruşun!" – deyən bir surə nazil edildiyi zaman aralarında sərvət sahibi olanlar səndən izin istəyib: "Qoy biz də (döyüşə çıxmayıb evdə) oturanlarla bir yerdə qalaq!" – deyərlər.

Onlar arxada qalanlarla (qadınlar, uşaqlar və xəstələrlə) bir yerdə qalmağı özlərinə rəva bildilər. Onların ürəkləri möhürlənmişdir, buna görə də (Allahın öyüd-nəsihətini, cihadın savabını, ondan boyun qaçırmağın rəzalətini) anlamazlar. (Tövbə Surəsi, 86-87)

Bədəvilərdən (Təbuk döyüşünə getməmək üçün) izin almağa üzrxahlar gəldi. Allaha və Onun Peyğəmbərinə yalan söyləyənlər isə (üzr belə istəməyib evlərində) oturdular. Onlardan kafir olanlara şiddətli bir əzab üz verəcəkdir. (Tövbə Surəsi, 90)

Şübhəsiz bu vəziyyət, iman etdiklərini və Allahın razılığını qazanmaq üçün yaşadıqlarını söyləyən bu insanların həqiqətdə axirətdən çox dünyaya əhəmiyyət verdiklərini açıqca ortaya qoymaqdadır. Söz mövzusu kəslərin fədakarlıqdan qaçmalarının bir başqa səbəbi isə "qorxaq olmaları"dır. Allahın bütün insanların hakimi olduğunu, dilədiyi an dilədiyi şeyi yaratmağa qadir olduğunu unudarlar. Ətraflarındakı insanların Allahdan müstəqil bir gücə sahib olduqlarını sanaraq insanlardan çox çox çəkinərlər. Onların nə deyəcəkləri, haqqlarında nə düşünəcəkləri son dərəcə əhəmiyyətlidir. Eyni şəkildə insanlara gələcək zərəri önləyə biləcək və onlara xeyr çatdıra biləcək tək gücün Allah olduğundan da qafildirlər. Bu səbəblə güc sahibi sandıqları insanların özlərinə zərər verə biləcəklərini, amma əgər onların könüllərini xoş edərlərsə özlərinə fayda təmin edə biləcəklərini düşünərək onları məmnun etməyə çalışarlar. Halbuki bu böyük bir yanılmadır. Bütün insanları yaradan Allahdır və an an onların hər rəftarını Allah təyin etməkdədir. Allahın icazəsi olmadan heç kimin bir başqasına zərər verməsi ya da mənfəət təmin etməsi söz mövzusu deyil. Quranda bu kəslərin əxlaqı belə bir örnəklə bildirilmişdir:

Onlar (münafiqlərlə yəhudilər) hamılıqla sizə qarşı ancaq möhkəm şəhərlərdə (kəndlərdə), yaxud divar arxasında (qala içərisində) olarkən döyüşərlər (başqa şəraitdə sizinlə vuruşmağa cürət etməzlər). Onların öz aralarındakı vuruşmaları (və düşmənçilikləri) isə çox güclüdür. (Ya Peyğəmbər!) Sən onların əlbir olduqlarını güman edirsən, lakin onların qəlbləri dağınıqdır. Bunun səbəbi onların ağılsız bir qövm olmalarıdır. (Həşr Surəsi, 14)

Allah bu kəslərin, içlərindəki qorxu səbəbiylə, ancaq dünya mənfəətlərini zəmanət altına aldıqları, insanlardan zərər görməyəcəklərinə əmin olduqları təqdirdə fədakarlığa və möminlərə dəstək olmağa yanaşacaqlarını bildirmişdir. Allah, zərər görməkdən çəkindikləri üçün Quran əxlaqını yaşamaqdan qaçan bu insanlara "qaçışın bir fayda verməyəcəyini" və "çox az bir zaman xaricində dünyadan faydalanmalarının mümkün olmadığını" ayələrdə belə bildirməkdədir:

(Ya Peyğəmbər! Bu münafiqlərə) de: "Əgər ölməkdən, yaxud öldürülməkdən (qorxub) qaçarsınızsa, qaçmaq sizə heç bir fayda verməz. (Qaçsanız belə, dünyada) ancaq az bir müddət dolanıb-keçinərsiniz. (Alnınıza nə yazılmışsa, o da olacaq. Qaçsanız da, qaçmasanız da əcəliniz çatan kimi öləcəksiniz. Allahın əzəli hökmünü dəyişdirmək olmaz!)

De: "Əgər Allah sizə bir pislik, yaxud bir yaxşılıq (mərhəmət) diləsə, Allahın sizin haqqınızda görəcəyi bu işə kim mane ola bilər?! Onlar (münafiqlər) özləri üçün Allahdan başqa nə bir hami, nə də bir mədədkar tapa bilərlər.

Şübhəsiz ki, Allah içərinizdən (cihada getməyinizə) mane olanları da, qardaşlarına: "Bizə tərəf gəlin! (Muhəmmədə qoşulub əbəs yerə özünüzü həlak etməyin!)" – deyənləri də tanıyır. Döyüşə onların ancaq azı gələr,

(Gəldikdə də xəsislik göstərib köməklərini) sizdən əsirgəyərlər. (Ya Rəsulum!) Onlara qorxu üz verdikdə can üstə olan (ölüm xofundan bayılan) adam kimi gözləri (o tərəf-bu tərəfə) dolana-dolana sənə baxdıqlarını görərsən. Qorxu canlarından çıxınca qənimətdə (möminlər əldə etdiyi qənimətin bölünməsində) xəsislik edib acı dilləri ilə sizi sancarlar. Onlar iman gətirməmişlər. Buna görə də Allah onların əməllərini puça çıxartmışdır. Bu, Allah üçün asandır! (Əhzab Surəsi, 16-19)

Allah bu kəslərin möminlərə qarşı "xəsis və eqoist" bir əxlaq içərisində olduqlarını, çətinliyə gələ bilmədiklərini və qorxuyla qarşılaşdıqlarında sanki "ölüm huşsuzluğu keçirirmişcəsinə" baxdıqlarını bildirmişdir. Ayrıca Allah bu kəslərin həqiqətdə iman etməmiş olduqlarını xəbər vermişdir.

Allahın sonsuz gücündən qafil olan bu insanlar bəzən əllərində ətraflarında olub bitən mövzulara həll gətirə biləcək, heç olmasa bu məqsədə dəstək ola biləcək bir çox imkan olduğu halda, insanlardan çəkindikləri üçün bu cəsarəti və fədakarlığı göstərə bilməzlər. Məsələn bir çox ölkədə xalqın vicdanı təhsillə şüurlandırılması, birlik və həmrəyliyə, fədakarlığa təşviq edilməsi, yaşanan problemlərin təhlil edilməsinə faydalı ola biləcək bir yoldur. Eyni şəkildə insanların ədalətsiz tətbiqlərinin, zülmdən çəkinməmələrinin, qarışıqlıq və terror mühitləri meydana gətirmələrinin təməlində də Allah qorxusundan xəbərsiz yaşamaları iştirak etməkdədir. Bu insanlara Allahın varlığının dəlillərinin, iman həqiqətlərinin, axirət inancının, hesab gününün izah edilməsi, bir çox adamın vicdanlı davranmasını və beləcə cəmiyyətdə dinclik və barışın yaşanmasını təmin edəcək. Şübhəsiz bütün bunların geniş kütlələrə izah edilməsində televiziya, radio və mətbuat kimi ünsiyyət vasitələrinin rolu son dərəcə böyükdür.

Vicdanın gərəyi, bu cür imkanlara sahib olan kəslərin yalnız öz ticari mənfəətlərini düşünmək yerinə, cəmiyyətin ehtiyaclarını göz qarşısında saxlayaraq hərəkət etmələridir. Ancaq xalqın belə çətin şərtlər altında olduğu kimi ölkələrdə, insanlar bu ehtiyacın fərqində olduqları halda, sahib olduqları imkanları bu məqsədlə istifadə etməkdən çəkinərlər. Allahın razılığındansa ətraflarındakı insanların göstərəcəkləri reaksiyaları daha çox əhəmiyyət verər, rahatlarının pozulmasından, imkanlarına bir zərər gəlməsindən həddindən artıq dərəcədə qorxarlar.

Möminlər yalnız Allaha və Peyğəmbərinə iman gətirən, (iman gətirdikdən) sonra heç bir şəkk-şübhəyə düşməyən, Allah yolunda malları və canları ilə vuruşanlardır! Məhz belələri (imanlarında) sadiq olanlardır! (Hucurat Surəsi, 15)

Sırf çətinliklə qarşılaşmamaq üçün, bir çox xeyirə vəsilə ola biləcəkləri çox əhəmiyyətli imkanları lazımı kimi istifadə edə bilməzlər. İman etməyənlərin özlərini mühakimə etmələrindən çəkinərək Allahın adını xatırlayıb ucaldan, insanlara imanı sevdirəcək, gözəl əxlaqı nəsihət edəcək fəaliyyətlərdə olmaqdan çəkinərlər. Bəzən də vicdanlarının təzyiqi səbəbiylə bu cür cəhdlərdə olar ancaq bunu da yenə reaksiya almamaq üçün ola bildiyincə məhdud edərlər. Bu şəkildə vicdanlarını rahatlaşdırmağa çalışarlar ancaq hər insan axirətdə edə biləcəyinin ən çoxunu edib etmədiyindən məsul tutulacaq. Unudulmamalıdır ki əksinə isə, bir parça dünyaya yönəlib bir parça da Müsəlman əxlaqı göstərmək adamın axirət qurtuluşu üçün kafi olmaya bilər. Allah Quranda bu vəziyyəti insanlara belə bildirməkdədir:

Münafiqlər Allahı aldatmağa çalışırlar. Halbuki əslində (Allah) onları aldadır. Onlar namaza durduqları zaman (yerlərindən) tənbəlliklə (könülsüz) qalxar, özlərini (yalandan) xalqa göstərər və Allahı olduqca az yad edərlər.

(Münafiqlər imanla küfr arasında) tərəddüd edib nə (tamamilə) bunlara (möminlərə), nə də onlara (kafirlərə) tərəf dönərlər. Allahın azdırdığı şəxs üçün heç bir yol (nicat yolu) tapa bilməzsən! (Nisa Surəsi, 142-143)

Bu kəslərin xidmətdən, fədakarlıqdan və məsuliyyətdən qaçmalarının bir başqa səbəbi isə dünya həyatına istiqamətli bir "gələcək narahatlığı içərisində yaşamaları"dır. Quranda "Şeytan sizi yoxsulluqla qorxudaraq alçaq işlərə sövq edər, Allah isə (əksinə) sizə bağışlanmaq və bərəkət vədəsi verər. Allah (mərhəməti ilə) genişdir. (Allah hər şeyi) biləndir." (Bəqərə Surəsi, 268) ayəsiylə ifadə edildiyi kimi, bu kəslər kasıblaşmaqdan, sahib olduqları imkanları itirməkdən, öz imkanlarından infaq etdikləri təqdirdə irəlidə bunun özlərini çətinliyə soxmasından narahat olarlar. Bu səbəblə xüsusilə maddi baxımdan təsirlənəcəklərini düşündükləri mövzularda fədakarlıqda olmaqdan qaçınarlar.

Allahın "Əgər onlar Allaha və axirət gününə inanıb, Allahın onlara verdiyi ruzidən (yoxsullara) sərf etsəydilər, nə olardı (nə zərər çəkərdilər)?! Allah onları (ən yaxşı) tanıyandır." (Nisa Surəsi, 39) ayəsiylə xatırlatdığı kimi, bunun dünyada və axirətdə özləri üçün necə böyük bir qazanc vəsiləsi olacağının şüurunda deyildirlər. Bunların hamısına öz səyləriylə sahib olduqlarını sanar və yenə bunları öz səyləriylə qoruyub artıra biləcəklərini düşünərlər. Sahib olduqları hər şeyi özlərinə verənin Allah olduğunu unudarlar. Halbuki mülkün tək sahibi Allahdır və bunu dilədiyi an dilədiyinə verəcək tək gücdür.

Görüldüyü kimi, mövzu hər nə olursa olsun insanların Müsəlmanlara dəstək olmaqdan, məsuliyyətli olmaqdan qaçmalarının və orta bir yol tutmalarının təməl səbəbi "səmimi iman etməmiş olmaları"dır. Bu zəif iman şəkli, söz mövzusu kəslərin həyatlarının hər mərhələsində; dinə xidmətdə, gözəl əxlaqda, Allahın razılığını axtarmaqda bitərəf bir rəftarı göstərmələrinə səbəb olmaqdadır. Ancaq unudulmamalıdır ki Allah Quranda "Rəbbimizə ibadət etməkdə bitərəf davranmanın kədərli bir əzabla qarşılıq görəcəyini" bildirməkdədir:

İsa əl-Məsih də, yaxın mələklər də Allahın qulu olmağı əsla özlərinə ar bilməzlər. Allah Ona ibadət etməyi özünə ar bilənlərin və təkəbbür göstərənlərin hamısını Öz hüzuruna toplayacaqdır! (Nisa Surəsi, 172)

(Allah) iman gətirənlərin və yaxşı işlər görənlərin mükafatlarını büsbütün verəcək, üstəlik Öz nemətindən onlar üçün (bir qədər) artıracaqdır. (Allaha ibadət etməyi) özlərinə sığışdırmayanları və təkəbbür göstərənləri isə acı bir əzaba düçar edəcəkdir! Onlar özlərinə Allahdan savayı nə bir dost, nə də havadar tapacaqlar! (Nisa Surəsi, 173)

Belə bir vəziyyətdə iman edən, Quran ayələrindən xəbərdar olan hər insanın vicdanını lazımı kimi istifadə etmək və Quran əxlaqını gücünün çatdığı ən çoxuyla çox yaşamaq üçün bir dəfə daha niyyət etməsi lazımdır. Bu əxlaq göstərildiyində Allahın köməyi və dəstəyi bu kəslərlə birlikdə olacaq, Allah göstərdikləri hər səyə dünyada və axirətdə ən gözəl qarşılığı verəcək.