Giriş

Bir ayədə "Sevdiyiniz şeylərdən (haqq yolunda) sərf etməyincə savaba çatmarsınız. Şübhəsiz ki, Allah (Onun yolunda) xərclədiyiniz hər bir şeyi biləndir! (Al-İmran Surəsi, 92) hökmüylə əhəmiyyətli bir həqiqət bildirmişdir. İnsanları həqiqi mənada yaxşılığa çatdıracaq olan ən fundamental əxlaq xüsusiyyətlərindən biri "fədakarlıq"dır. Fədakarlıq; insanın sahib olduğu, sevdiyi, dəyər verdiyi şeylərdən heç düşünmədən və sevə sevə fəda edə bilməsidir. İnandığı dəyərlər ya da sevdiyi insanlar uğruna lazım olduğunda hər cür çətinlik və çətinliyi gözə ala bilməsi, bu mövzuda əlindən gələnin ən çoxunu edə biləcək şövq, əzm və iradəni özündə tapa bilməsidir. Öz mənfəətləriylə, inandığı dəyərlər ya da sevdiyi insanların mənfəətləri arasında seçki etməsi lazım olduğunda öz mənfəətlərindən imtina edə bilməsi, bu uğurda maddi mənəvi hər cür fədakarlıqda ola bilməsidir.

Ancaq insan nəfsi eqoizm, eqoistlik kimi müxtəlif pis əxlaq xüsusiyyətlərinə uyğun bir qurluşda yaradılmışdır. Nəfsini öyrətmədiyi təqdirdə, bu eqoistcə duyğular adamın bütün əxlaqına hakim olar. Belə bir adam isə ümumiyyətlə hər kəsdən çox hətta çox vaxt yalnız özünü düşünər. Özü üçün daim hər şeyin ən yaxşısını, ən gözəlini, ən mükəmməlini istər. Allah Quranda insanın nəfsində var olan bu ehtiras dərəcəsindəki eqoizm duyğusuna belə diqqət çəkmişdir:

Həqiqətən, insan (sərvətə) çox həris (tamahkar və kəmhövsələ) yaradılmışdır! Ona bir pislik üz verdikdə fəryad qoparar. Ona bir xeyir nəsib olduqda isə xəsis olar. (Məraic Surəsi, 19-21)

Nəfsin bu zəifliyindən xilas olmaq, imanı qavramaq və Quran əxlaqını yaşamaqla mümükün olar. Quranda bildirilən həqiqətləri və Allahın əmr etdiyi əxlaq anlayışını qavrayan bir kimsə, həyatının hər anında fədakarlıq göstərə biləcək bir əxlaqa çata bilər. Çünki Allah, "Allahdan (Allahın əzabından) bacardığınız qədər qorxun. (Sizə verilə öyüd-nəsihətə) qulaq asın; (Allaha və Peyğəmbərinə) itaət edin və (mal-dövlətinizdən Allah yolunda) xərcləyin. Bu sizin özünüz üçün xeyirli olar. (Allah tərəfindən) nəfsinin xəsisliyindən (tamahından) qorunub saxlanılan kimsələr – məhz onlar nicat tapıb səadətə qovuşanlardır!" (Təğabun Surəsi, 16) ayəsiylə dünyada və axirətdə insanları qurtuluşa yönəldəcək olan rəftarların, nəfslərinin bu pis xüsusiyyətlərindən çəkinmək olduğunu bildirmişdir.

(Ey müsəlmanlar!) İçərinizdə (insanları) yaxşılığa çağıran, xeyirli işlər görməyi əmr edən və pis əməlləri qadağan edən bir camaat olsun! Bunlar (bu camaat), həqiqətən nicat tapmış şəxslərdir. (Al-İmran Surəsi, 104)

Allah, insanın nəfsini pisliklərdən çəkindirə bilməsi və Allahın bəyəndiyi əxlaqa çata bilməsi üçün vicdanı yaratmışdır. Vicdanın səsi, insana hər cür pislikdən çəkinmənin və yaxşılığa çatmanın yollarını göstərər. İman edən bir insanın ürəyindəki dərin Allah sevgisi və güclü Allah qorxusu, onu nəfsinin pisliklərinə məğlub olmaqdan saxlayar. Belə bir insan, dünya həyatında əsl mövcudluq məqsədinin Allahın razılığını qazanmaq olduğunu bilərək, həyatının hər anında Rəbbimizin məmnun olacağı davranışlarda olmağa çalışar. Dünya həyatının çox qısa sürəcəyini, insanın əsl olaraq sonsuz axirət həyatı üçün səy göstərməsi lazım olduğunu bilər. Burada əldə edilən bütün mənfəətlərin gəlib keçici olduğunu, ardından isə Allahın dincliyinə çatıb hesab verəcəyini unutmaz. Dünya həyatında Allahın razılığı, rəhməti və cənnəti yerinə, nəfsini və mənfəətlərini qorumağı hədəfləyən insanların isə axirətdə sonsuz bir əzabla qarşılaşa biləcəklərinin şüurundadır. Əksinə isə, göstərdiyi fədakarca əxlaqa qarşılıq, Allah özünü dünyada yaxşılıq və gözəlliklə mükafatlandıracaq. Allah, gözəl davranışlarda olanları Quranda belə müjdələməkdədir:

Yaxşı işlər görənləri Cənnət və daha artıq mükafat (Allah rizası) gözləyir. Onların üzünə nə bir toz (ləkə), nə də bir zillət qonar. Onlar cənnətlikdirlər və orada əbədi qalacaqlar! (Yunus Surəsi, 26)

Nəhayət, Allah onlara həm dünya nemətlərini, həm də ən gözəl axirət nemətini (Cənnəti) verdi. Allah yaxşı iş görənləri sevər! (Al-İmran Surəsi,148)

Allahın izni olmayınca heç kəsə ölüm yoxdur. O, (lövhi-məhfuzda) vaxtı müəyyən edilmiş bir yazıdır. (Cihadda) dünya mənfəəti istəyən şəxsə dünya mənfəətindən, axirət savabı istəyən şəxsə isə axirət savabından verəcək. Şükür edənləri də, əlbəttə, mükafatlandıracağıq! (Al-İmran Surəsi, 145)

Lakin fədakarlıq deyilincə ağla, yalnız insanın maddi mənada sahib olduqlarının bir qismini ya da ehtiyacından çoxunu başqalarına verməsi gəlməməlidir. Fədakarlıq möminin həyatının bütününə hakim olan və inancının gücündən qaynaqlanan bir həyat şəklidir. Bu fədakarlıq ruhu, adamın ətrafındakı hər mövzuya qarşı vicdanı bir həssaslıq içərisində olmasını tələb edir. Fədakarlıq, insanın qarşılaşdığı ictimai problemlərdən, dünyanın dörd bir tərəfində zülm və əziyyət görən, aclıq çəkən, ehtiyac içərisindəki insanlara qədər ola biləcək hər mövzuda özünü məsul hiss etməsi və bütün bunlara həll gətirməyi hədəfləməsidir. "Necə olsa bu mövzulara həll gətirə biləcək imkan və güc sahibi bir çox insan var; onlar düşünsünlər, onlar maraqlansınlar" demədən, ağlını və vicdanını ola biləcək ən yüksək səviyyədə istifadə etməsidir. Allahın "Barı, sizdən əvvəlki nəsillərin ağıl və fəzilət (hünər) sahibləri yer üzündə fitnə-fəsad törətməyi qadağan edəydilər! Onların xilas etdiyimiz az bir qismi istisnadır. (Onlar keçmiş peyğəmbərlərin əshabələridir ki, insanlara yaxşı işlər görməyi əmr edər, pis işləri yasaq edərdilər.) Zalımlar isə onlara verilmiş nemətə (dünyanın ləzzətinə) uydular və günahkar oldular." (Hud Surəsi, 116) ayəsiylə bildirdiyi "fəzilət sahibi kəslər"dən olmanın iman edən, vicdanının səsini dinləyən, Allahdan qorxan hər Müsəlmanın üzərində bir öhdəçilik olduğunu bilərək hərəkət etməsidir.

Bu kitabda fədakarlıq anlayışını, bütün bu istiqamətləriylə ələ alaraq, fədakarlığın möminlərin həyatlarının hər anına hakim olması lazım olan ən əhəmiyyətli əxlaq xüsusiyyətlərindən biri olduğunu, Allahın razılığını qazana bilmək üçün Quranda bildirilən bu əxlaq anlayışının tam olaraq yaşanması lazım olduğunu izah edəcəyik. Müsəlmanların çox güclü bir fədakarlıq anlayışı içərisində xeyrlərdə yarışmalarının və bu xüsusiyyətləriylə bir-birlərinə nümunə olmalarının həm dünyada həm də axirətdə çox böyük xeyrlərə vəsilə ola biləcəyi açıqdır.

Dünya həyatının keçici mənfəətlərini Allahın razılığına seçərək fədakarlıqdan qaçınanlar isə, tez ya da gec, dünyada və axirətdə böyük bir itkiyə uğrayacaqlar. Biz də bu kitabda bu mövzunun əhəmiyyətini xatırladacaq və vicdan sahibi bütün Müsəlmanları Rəbbimizin "De: "Mənim namazım da, ibadətim də, həyatım və ölümüm də aləmlərin Rəbbi Allah üçündür!" (Ənam Surəsi, 162) ayəsiylə bildirdiyi kimi fədakarca bir həyat sürməyə dəvət edəcəyik.