II Qüllənin Zirvəsindəki Kiçik Adam

Bir əvvəlki hissədə araşdırdıqlarımızı qısaca yekunlaşdıraq: Bizim gördüyümüz, eşitdiyimiz, toxunduğumuz və adına "maddə" dediyimiz şeylərin əslini heç bir zaman bilə bilmərik. Biz əslində beynimizdə izlədiyimiz qavrayışlarla təmasda oluruq. Heç bir zaman beynimizdən çölə çıxıb gördüklərimizin, eşitdiklərimizin, toxunduqlarımızın əsli ilə təmasda ola bilmərik, bunların əsllərinin necə olduğuna nəzarət edə bilmərik. Yuxu ilə həqiqi həyat arasında texniki bir fərq yoxdur, hər ikisini də beynimizdə görərik. Bizim çox böyük sandığımız dünya, əslində beynimizin içinə sıxışmış qavrayışlar toplusudur. Bizdən milyardlarla kilometr uzaqda sandığımız nəhəng qalaktikalar, beynimizdəki görüntü mərkəzində yerləşən, yəni bizdən "uzaqda" deyil, əksinə "içimizdə" var olan hisslərdir.

Bu, insanların çoxunun, bəlkə də hamısının xəbərsiz olduğu çox böyük bir həqiqətdir. Amma başqalarının bu həqiqətdən xəbərsiz olması, bizim üçün bir bəhanəyə səbəb olmaz. Çünki "başqalarını" da beynimizin içində görürük. Bir görünüşlə əlaqədəyik və gördüklərimizi anlamaqla məsul olan bizik.

Gördüyümüz insanların hamısı bizə "bu dünyanın əslini görürsünüz, surətini deyil" desə də, bu bir şeyi dəyişdirməz. Yuxunuzda da minlərlə insanın bir ağızdan "bu bir yuxu deyil, həqiqətdir" dediklərinə şahid ola bilərsiniz. Amma bir az sonra yuxu bitər və bu kəslər bir anda yox olarlar. Çünki bir hiss olmaqdan başqa, onsuz da heç var olmamışlar. Həqiqi həyat da bir gün –ölümlə birlikdə- belə bitəcək və gördüyümüz bütün varlıqlar (bizə "bu, dünyanın əsli" deyən insanlar daxil) yox olub gedəcəklər, onların yerinə yeni bir aləm qarşımıza çıxacaq. Bu, axirət aləmidir. Allah, dünyadakı kölgə varlıqları özlərinə həyat məqsədi halına gətirən və ya onlardan mədət uman və beləcə onları bütləşdirən insanların ölüm anındakı vəziyyətini Quranda izah edərkən bu həqiqəti belə açıqlayır:

Taşa atılan tekme, o taşın var olduğu anlamına gelmez. Taş sadece beyindeki bir algıdan ibarettir. Aynı algıyı rüyada da hissedebiliriz, ama rüyamızdaki taş da gerçekte yoktur.

... Nəhayət, elçilərimiz onların son vermək üzrə yanlarına gəldikdə: "Allahdan başqa ibadət etdiyiniz bütləriniz haradadır?" "Onlar bizi qoyub qaçdılar!" Deyəcəklər.(Beləliklə) Bunlar, həqiqətən kafirlər olduqlarına öz əleyhlərində şahidlik etdilər. (Əraf surəsi, 37)

Burada izah etdiyimiz həqiqətlərə etiraz edənlər, materialistlərdir. Yəni maddənin mütləq varlıq olduğu və insan zehninin də maddənin törəməsi olduğu səhvinə inananlardır. Materialistlər ümumiyyətlə burada izah edilən həqiqəti, yəni maddənin əsli ilə heç bir zaman təmasda ola bilmədiyimiz həqiqətini düşünmək və müzakirə istəməzlər. Hətta çox vaxt buna əsəbiləşərlər. Maddə dediyimiz anlayışın həqiqətdə zehnimizdəki qavrayış halını bildiyimiz, 18-ci əsrdə məşhur İngilis mütəfəkkir və din adamı Corc Berkeley tərəfindən sistemli bir şəkildə açıqlandığında, materialistlər qəzəbli reaksiyalar vermişlər. Eyni dövrdə yaşayan materialist mütəfəkkir Samuel Johnson, bir daşa təpik atmış və "budur, Berkeleyi çürütdüm" deyə bağırmışdır. Halbuki, Johnsonun -və daha sonra bənzər cavablar verən digər materialistlərin- primitiv reaksiyası yalnız mövzunu anlamaqdan nə qədər uzaq olduqlarını göstərir. Çünki nə daşlara təpik atmaları, nə divarları yumruqlamaları, maddənin əsli ilə təmasda olduqlarına dair bir dəlil meydana gətirməz. O anda etdikləri və hiss etdikləri hər şey, bir hiss olaraq beyinlərinin içindədir. Daşa təpik atan da beyinin içindəki daşa təpik atar, divarı yumruqlayan da beyinin içindəki divarın görüntüsünü yumruqlayar. Necə ki, yuxularında da daşları eyni reallıqla təpikləyə bilərlər; amma onlar da qəbul edəcəklər ki, daş sadəcə beyinlərindəki bir hissdir.

Materialistlərin bu mövzudakı müqavimətlərinin təməlində yenə çox zaman bu mövzunu qavraya bilməmələri durur. Maddənin mütləq varlığına özlərini doqmatik bir şəkildə inandırmışlar və bunu müzakirə etməkdən şiddətlə çəkinirlər. Biz onları bir az daha səmimi düşünməyə dəvət edirik. Və düşünmək istəmədikləri bir həqiqəti onlar üçün düşünüb açıqlayırıq:

Bu həqiqət, əgər maddənin əsli ilə təmasda olduqlarını qəbul edirlərsə, özlərini də "qüllənin təpəsindəki kiçik adam" olaraq qəbul etmələri lazım olduğudur.

Qüllə və zirvəsindəki bağlı otaq

Bu kitabın adını da meydana gətirən bəhs etdiyimiz qüllə anlayışı, mövzunu daha yaxşı açıqlamaq üçün istifadə etdiyimiz bir nümunədir.

Mənası budur: Əgər indi beyninizin içində olan dünya görüntüsünün və öz bədəninizə aid görüntünün xarici aləmdəki əsli ilə təmasda olduğunuzu iddia etsəniz, o zaman bütün bu görüntüləri kəllənin içində daşıyan nəhəng bir bədənin varlığını da qəbul etməniz lazımdır. Bu vəziyyətdə siz, hər şeyi beyninizdə qavradığınıza görə sanki nəhəng bir qüllənin təpəsindəki kiçik bir otağa həbs edilmiş kiçik bir adam olarsınız.

Bir insan sahip olduğunu sandığı herşeyin, beyninin içinde meydana gelen his ve görüntüleriyle muhatap olur. Ve bir insan hiçbir zaman bunların dışarıda var olan asıl hallerini bilemez.

Bu nəticəyə necə gəlindiyini mərhələ-mərhələ düşünək:

1) Hal-hazırda gözlərinizi çevirib ətrafa baxdığınızda bir çox cisim görürsünüz. Divarlar, əşyalar, səma, evlər, insanlar, avtomobillər və bütün bunlarla yanaşı bir də öz bədəniniz. Bütün bu cisimlərin hamısı, bədəniniz də daxil olmaq üzrə eyni yerdədirlər.

2) Bu yer görəsən haradır? Əvvəlki səhifələrdə şərhləri xatırlasanız bu yerin başqa hər hansı bir yer deyil, birbaşa sizin beyninizin içindəki görmə mərkəzi olduğunu fərq edə bilərsiniz. Yəni təmasda olduğunuz bütün dünya, öz bədəniniz də daxil olmaq üzrə, kəllənizin içində, beyninizin arxa tərəflərində yerləşən bir neçə sm3 həcmindəki sahədədir. Hal-hazırda kəllənizin içindəki bu sahədəki kitaba baxırsınız. Kitabı əllərinizlə çevirərkən gördüyünüz və hiss etdiyiniz əllər beyninizin görmə və toxunma mərkəzlərində yerləşir. Bədəninizin bütün orqanları da eyni yerdə; kəllənizin içindədir. Bu kitabı oxuyarkən oturduğunuz kreslo, kreslonun içində olduğu otaq da eyni yerdədir.

3) Yaxşı qavrayışı ilə təmasda olduğunuz və kəllənizin içində yerləşən bu bədəndən başqa, çöldəki bədəninizin əslini gördüyünüzə mi inanırsınız? Əgər belə bir bədəni gördüyünüzə inanırsınızsa, bilin ki, onu indiyə qədər heç görə bilmədiniz. Necə bir şey olduğuna dair heç bir qəti məlumata sahib deyilsiniz. Belə bir bədənin necə olduğuna dair yalnız fərziyyə irəli sürə bilərsiniz.

"Voltran" adlı ünlü çizgi filmde, dev robotlar, kafa bölümündeki merkezde oturan bir adam tarafından yönetilirler.

4) Əgər bədəninizin əslini gördüyünüzə inanırsınızsa, onun indi gördüyünüz bədəninizin xaricində yerləşən bir nəhəng olduğunu qəbul etməniz lazımdır. Siz və bütün gördükləriniz, yəni otağınız və ya kənardakı cisimlərin hamısı bu nəhəngin kəlləsindəki görmə mərkəzində yerləşdiyinə görə, onun maddi bədənini həddindən artıq çox böyük olması lazımdır. Hal-hazırda olduğunuz məkandan daha aşağıda çiyinləri, qolları, bədəni, baldırları və ayaqları uzanmalıdır. (Əgər o da sizin kimi iki qollu, iki ayaqlı bir insandırsa.)

5) Bu vəziyyətdə, siz bir nəhəngin kəlləsində yaşayan miniatür insan olarsınız. Bir başqa ifadəylə, nəhəng bir qüllənin təpəsindəki kilidli bir otaqda yaşayan, bu otaqdan heç bir zaman çıxa bilməyən, yalnız önünə qoyulan ekranı seyr edən, həbs edilmiş bir insan olarsınız. Qüllə, əslini gördüyünüzü iddia etdiyiniz bədəniniz, gördüyünüz bədən isə qüllənin təpəsində həbs olan kiçik adamdır.

Bu nəhəng qülləni (yəni əslini gördüyünüzü sandığınız bədəninizi) heç görə bilməzsiniz. Çünki qüllənin təpəsindəki kiçik qaranlıq otağa həbs edilmişsiniz. Həyatınız boyunca o otaqdan çıxa bilməzsiniz. O qaranlıq otağın divarlarına əks etdirilən görüntüləri izləyərsiniz. Bu görüntülərdəki bəzi cisimlər (məsələn ulduzlar) sizə bəlkə milyonlarla kilometr uzaqlıqda kimi gələ bilər. Halbuki həqiqətdə həmişə eyni kiçik otağının içindəsiniz.

Eğer bir arabanın veya vadinin aslını gördüğünüzü iddia ediyorsanız, görme merkezinizin de aynı şekilde en az kilometrelerce karelik bir alan kaplaması gerekir.

Bu mövzunu daha yaxşı başa düşmək üçün, televizorlarda tez-tez rast gəldiyimiz fantastik cizgi filmlərdən də bir nümunə verə bilərik. Bu cizgi filmlərinin bəzilərində nəhəng bir bədən, kəlləsindəki nəzarət mərkəzində oturan bir adam tərəfindən nəzarət edilir. Məsələn, "Voltran" adlı məşhur cizgi filmdə, nəhəng robotlar, baş hissəsindəki mərkəzdə oturan bir adam tərəfindən idarə olunar. Nəhəng robot bu insanın əmrlərinə görə hərəkət edər. Adam, nəhəng bir qüllə böyüklüyündəki robotun içində oturan kiçik bir vücuddur.

Məhz əgər indi gördüyünüz, hiss etdiyiniz bədənin əsli ilə təmasda olduğunuza inanırsınızsa, belə bir sistemi qəbul etməniz lazımdır. Bir başqa ifadəylə, sanki "bir qüllənin təpəsindəki otaqda oturan kiçik adam" və ya "nəhəng bir robotun təpəsində oturan kiçik adam" olduğunuzu qəbul etməniz lazımdır.

Dışarıda gördüğünüzü zannettiğiniz bir bedeniniz olduğunu iddia ediyorsanız, o zaman dev bir kulenin tepesindeki kilitli bir odada yaşayan, bu odadan hiçbir zaman çıkamayan, sadece önüne konan ekranı seyreden, hapsedilmiş bir insan olduğunuzu da kabul etmeniz gerekir.

Əgər indi gördüyünüz, hiss etdiyiniz bədənin təxminən 1.80 metrə yaxın boyu olduğunu düşünürsünüzsə, ediləcək müqayisədə, çöldə əsli ilə təmasda olduğunuzu qəbul etdiyiniz bədənin, bir neçə sm3 ölçüsündəki qavrama mərkəzlərinə görə bir nəhəng halına gəldiyini də qəbul etməlisiniz. Əgər vücudunuz bir qüllə, bunları qəbul edən "Mən" də o qüllənin təpəsindəki hücrədə yaşayan bir insan olaraq düşünülərsə, bu qüllənin boyu yüzlərlə metrə çatmalıdır. Əgər "mən" dediyiniz vücud görünüşünüz 1.80 metr isə, əsli ilə təmasda olduğunuzu qəbul etdiyiniz bədən də yüzlərlə metr boyunda olmalıdır.

Bu mövzunu belə bir misalla daha açıqlayaq: Beynində gördüyü avtomobilin çöldəki əsli ilə təmasda olduğunu sanan adam bunları düşünməlidir.

◉ Maşına aid görüntü insanın beynindəki görmə mərkəzində meydana gələr. Görmə mərkəzi isə ümumi bir neçə sm3 ölçüsündəki bir sahədir. Əgər bu sahəyə bir neçə metr uzunluğunda bir avtomobilin görünüşü sığırsa, bu sahənin də ən az bu genişlikdə olması lazımdır.

◉ Əgər bu sahə bir neçə metr genişliyindədirsə, bu vəziyyətdə insan beyninin də bu sahə ilə mütənasib şəkildə çox böyük ölçülərdə olması lazımdır.

◉ Əgər insan beyni belə geniş bir yeri əhatə edirsə, insanın bədəninin də yenə beyniylə düz mütənasib olaraq kilometrlərlə uzunluqda olması lazımdır.

Burada sadəcə bir avtomobili görən adamdan bəhs edildi. Eyni vəziyyəti kilometrlərlə uzanan bir vadiyə baxan adam üçün düşünək. Əgər vadinin əslini gördüyünü iddia edirsə, bu adamın görmə mərkəzi də eyni şəkildə ən az kvadrat kilometrlərcə olan sahədən də böyük olmalıdır. Bu vəziyyətdə insanın beyni, daxili orqanları, qolları, ayaqları da bununla mütənasib şəkildə nəhəng bir ölçüdə olmalıdır.

Belə bir şey mümkün olmadığına görə, çöldə bir neçə metrlik bir avtomobilin və ya kvadrat kilometrlərlə yer əhatə edən bir vadinin var olduğunu və insanın da bunların əslləri ilə təmasda olduğunu iddia etmək son dərəcə məntiqsiz deyilmi?