Qızıl Dövrdə Sənət

Qızıl dövrdə həyatın hər anına hakim olan bolluq, zənginlik, gözəllik və irəliləyiş, sənət sahəsinə də hakim olacaq. Bu dövrdə insanlar həmişə gözəlliklə qarşılaşacaq, əxlaqları kimi yaşadıqları yerləri, bağçaları, evlərinin dekorasiyası, paltarları, dinlədikləri musiqi, əyləncə şəkilləri, teatrları, şəkilləri, söhbətləri də gözəlləşəcək. Başdan bəri üzərində dayandığımız kimi, Qızıl dövrün ən əhəmiyyətli xüsusiyyəti Qurana bağlı və Quran əxlaqının əskiksiz olaraq yaşandığı bir dövr olmasıdır. Bu səbəbdən, insanlar Allahın Quranda inanan qullarına müjdələdiyi gözəlliklərin hamısını bu dövrdə yaşaya biləcəklər. Allah ayəsində iman edən möminləri dünyada da gözəl bir həyatla yaşadacağını belə bildirir:

Sizdə olan nemətlər tükənəcək, Allah yanında olan nemətlər isə daim qalacaqdır. Səbirli olanlara etdikləri yaxşı əməllərə görə mükafatlarını verəcəyik. Mömin olaraq yaxşı iş görən kişi və qadınlara, əlbəttə, gözəl həyat bəxş edəcək və etdikləri ən yaxşı əməllərə görə onları mütləq mükafatlandıracağıq. (Nəhl surəsi, 96-97)

Quranda Allahın əmrlərinə uyğun olaraq yaşanan mühitlərin bir növ sülh yurduna çevriləcəyinə diqqət çəkilmişdir. Və bu əxlaqdakı insanların həm dünyada daha çox gözəlliklə qarşılaşacağı, həm də axirətdə sonsuz bir cənnət həyatıyla mükafatlandırılacaqları müjdələnilmişdir:

Allah əmin-amanlıq yurduna (Cənnətə) çağırır və istədiyini doğru yola yönəldir. Yaxşı iş görənlər üçün ən yaxşısı (Cənnət) və bundan da üstünü (Allahı görmək) vardır. Onların üzünü nə bir qubar, nə də bir zillət bürüyər. Onlar Cənnət sakinləridirlər və orada əbədi qalacaqlar. (Yunus surəsi, 25-26)

Quran Əxlaqının Yaşandığı Mühitdə Sənət

Quran əxlaqının hakim olduğu Qızıl dövrdə gündəlik həyatın, sənət anlayışının, iqtisadiyyatın, qısacası ictimai həyatı maraqlandıran hər cür mövzunun necə ola biləcəyini təxmin etmək mümkündür. Çünki Quranda həyatın hər anını təsir edən bir anlayış təsvir edilir. Bunun təməlində isə hər mövzuda Allahın ən çox məmnun olacağı, ən gözəl, ən doğru və ağıllı olanı tətbiq etmək vardır. Quranda təsvir edilən bu anlayış və ağıl istiqamətində Qızıl dövrdə dünya tarixində görülməmiş üstünlükdə bir sənət anlayışının yaşanacağını söyləyə bilərik.

İndiki vaxtda sənətin fərqli sahələriylə məşğul olan insanların əhəmiyyətli bir hissəsi etdiklərini bir peşə olaraq düşünürlər. Bu insanlar üçün qazanc təmin etmək, ümumiyyətlə, sənətlərindən çox daha əvvəl gəlir. Bu isə həm etdiklərini qayğı və narahatlıq içərisində reallaşdırmalarına, həm də əsl gözəl gördüklərini və içlərindən gələni deyil, maddi qazanc və etibar qazanacaqları şeyi etmələrinə səbəb olur. Bu səbəblə də, ortaya daha əvvəl heç sınanmamış yeni sənət əsərləri gətirmək üçün səy sərf etmələri gərəksizdir. Əllərində hazır və qısa müddətdə maddi qazanc təmin edəcək bir yol varkən, çətin olanı və səy tələb edəni seçməzlər. Geniş düşünməyə ehtiyac duymazlar, çünki əhəmiyyətli olan edəcəkləri işi bir an əvvəl bitirib, qarşılığını almalarıdır. Halbuki, bir sənətçi üçün ən əhəmiyyətli mövzulardan biri geniş və azad düşünə bilməsi və davamlı yeniliklər çıxara bilməsidir.

Digər tərəfdən, əgər bir sənətçi həqiqətən ortaya çox keyfiyyətli və səviyyəli əsərlər çıxarsa belə, bu sənətçini dəstəkləyib əsərlərini cəmiyyətə çatdırması lazım olanlar, ehtimalla bunu, "bazar" mövqeyindən gəlir gətirən görmür və dəstəkləmir. İndiki vaxtda bir çox quruluş, keyfiyyət, səviyyə, məna, estetik kimi sənət dəyərləri deyil, yalnız çox satmağı və çox pul qazanmağı düşündükləri üçün, "sənət" və "sənətçi" etiketləri altında son dərəcə keyfiyyətsiz, səviyyəsiz, mənasız və çirkin şeyləri cəmiyyətə təqdim edir.

Qızıl dövrdə bütün bu mənfi hallar ortadan qalxacaq. Çünki hər kəsə çatan bir bolluq və rifah mühiti meydana gələcək. Bu səbəbdən, sənətlə maraqlanan kəslərin maddi qayğıları qalmayacaq, son dərəcə dinc mühitlərdə qabiliyyətlərini lazım olduğu kimi istifadə edə biləcəklər. Sənətin İlahi bir gözəllik olduğu aydın olacaq və beləcə sənətə lazım olan əhəmiyyət veriləcək. Sənətçilər Allahın yaratdıqlarında gördükləri gözəlliklərdən aldıqları ilhamla bənzərsiz əsərlər ortaya qoya biləcəklər. Quran əxlaqından və dərinliyindən qaynaqlanan bu əsərlərdə, bənzərsiz bir qabiliyyət və çox zəngin bir ağıl gücü olacaq.

Axırzamanla birlikdə sənətdə yaşanacaq böyük inkişafın bir başqa səbəbi isə indi sənət dünyasında bir xeyli məşhur olan "çirkinliyi təsvir etmə" meylinin ortadan qalxacağıdır. Haqqında danışılan meyl materialist fəlsəfənin cəmiyyətə hakim olması nəticəsində yayılan nihilist və pessimist fikirlərdən yaranır. Sənət naminə insanları pessimizmə sürüyəcək, həyatdan soyudacaq, gərginlik və böhrana sürüyəcək məhsullar ortaya qoyulur, çirkinlik bir dəyər olaraq görülür. Şəkillərin, heykəllərin ya da musiqilərin mövzuları, xüsusilə ölüm, acı, nifrət, təklik, məqsədsizlik, mənasızlıq kimi mövzulardan seçilir. Bu vəziyyət inancsızlığın insan ruhunda meydana gətirdiyi qarışıqlıq və təxribatın təbii bir nəticəsidir. Axırzamanda isə inancsızlığın yaratdığı bütün bu psixoloji böhranlar ortadan qalxacaq, insanlıq Quran əxlaqının gətirdiyi xoşbəxtlik, dinclik və etibara qovuşacaq və bunun təbii bir nəticəsi olaraq sənət də çirkinlikləri deyil, gözəllikləri təsvir edən bir məşğuliyyət halına gələcəkdir.

İnsanın Ətrafındakı Gözəlliklərdən Ilham Ala Bilməsi

Sənətin özündə düşünmək, incəlikləri fərq edə bilmək, gördüklərindən zövq alıb bunları başqalarının da zövq ala biləcəyi şəkildə təqdim edə bilmək durar. Bu xüsusiyyətlərin qaynağı isə Quran əxlaqıdır. Allah Quranda möminlərə ətraflarında gördükləri hər varlığı araşdırmalarını, üzərində düşünmələrini, Allahın yaratdığı hadisələrdəki hikmətləri görə bilmələrini əmr edir. Allahın möminləri düşünməyə dəvət etdiyi ayələrdən biri belədir:

Məgər onlar başları üstündəki göyə baxıb onu necə yaratdığımızı və necə bəzədiyimizi görmürlərmi? Orada heç bir yarıq da yoxdur. Biz yeri döşədik, orada möhkəm dağlar yerləşdirdik və gözoxşayan bitkilərin hər növündən yetişdirdik. Bunu, Allaha üz tutan hər bir qul üçün ibrət və öyüd-nəsihət olsun deyə belə etdik. Biz göydən bərəkətli su endirdik, onunla bağlar və biçilən taxıl dənələri bitirdik. Eləcə də meyvələri salxım-salxım asılmış hündür xurma ağacları bitirdik. (Qaf surəsi, 6-10)

Ayədə bildirilənlərin hər biri insanların hər gün rast gəldikləri varlıqlardır. Ancaq yalnız ətrafına hikmət gözüylə baxan möminlər bitkilərdəki gözəçarpan və ürəkaçan gözəlliyi fərq edə bilərlər. Bir çiyələyin rəngi, bir gülün qoxusu, bananın özünə xas qüsursuz qabı, səmanın ulduzlarla bəzənməsi imanlı bir insana digər insanların əsla qavraya bilməyəcəyi bir məna ifadə edər. Bu gözəllikləri dilə gətirməyin, şərh etməyin, gündəlik həyatın içinə daşımağın ən əhəmiyyətli yollarından biri isə sənətdir. Şəkil, musiqi, dekorasiya kimi bir çox sənət sahəsi də insanın içində yaşadığı bu coşğunu insanlara aşılaya biləcəyi yollardır.

Qızıl dövrdə insanlar arasında Quran əxlaqı hakim olacağı üçün Allahın yaratdığı hər varlıq və hər hadisə insanlarda böyük bir coşğu yaradacaq və bu coşğuları sənətlərinə də əks olunacaq. O dövrdə sənət anlayışı çox üstün bir səviyyədə olacaq, şəhər tənzimləmələrində, strukturlarda, bağça tənzimləmələrində, sənət və təhsil mərkəzlərində bu üstün sənət anlayışı hər istiqamətiylə özünü göstərəcək. Dünyaya Allahın Quran yoluyla insana qazandırdığı dərinliklə baxan sənətçilər əsərləriylə hər kəsi heyran qoyacaqlar. Etdikləri hər yenilik, sınadıqları hər iş bənzərsiz olacaq, insanlara qarışıqlıq dolu bir zövq verəcək.

Hz. Süleyman Nümunəsi

Allah Quranda müsəlmanların estetik anlayışı ilə əlaqədar açıqlamalar vermişdir. Çox üstün bir sənət anlayışına sahib olduğuna diqqət çəkilən hz. Süleyman bu mövzuda çox əhəmiyyətli bir nümunədir. Hz. Süleymanın Quranda bəhs edilən köşkündə həqiqi bir sənət, estetik və gözəllik hakimdir. Şəffaf bir şüşədən olan zəmin, ilk görənə su olduğu təəssüratı verərək o adamı təəccübləndirib heyranlıq duymasına səbəb olur. Şəffaf bir zəmin, həm insanın ruhunun xoşuna gələcək, fərahlıq verəcək bir görünüşdür, həm də bənzərsiz və ilk dəfə qarşılaşılan olması səbəbiylə həyəcan vericidir. Necə ki, hz. Süleymanın sarayındakı bu gözəlliyin, Səba Məlakəsinin üzərində meydana gətirdiyi təsir Quranda belə bildirilir:

Allahdan başqa tapındığı şeylər o qadını tövhiddən yayındırmışdır. Çünki o, kafir bir tayfadan idi. Qadına: “Saraya daxil ol!” – deyildi. O, sarayı gördükdə onu dərin bir gölməçə hesab etdi və baldırlarını açdı. Süleyman dedi: “Bu, büllurdan hamarlanıb düzəldilmiş bir saraydır!” Qadın dedi: “Ey Rəbbim! Mən özümə zülm etmişdim. İndi isə Süleymana tabe olub aləmlərin Rəbbi olan Allaha təslim oldum!” (Nəml surəsi, 43-44)

Quranda hz. Süleymanın həyatı ilə əlaqədar daha başqa təfərrüatlar da verilir. Hz. Süleymanın Allahın bir neməti olan zənginlikdən və ehtişamdan çox zövq aldığına bir ayədə belə diqqət çəkilir:

Süleyman dedi: “Mən, günəş üfüqdə batanadək nemətə olan məhəbbəti Rəbbimi zikr etməkdən üstün tutdum...” (Sad surəsi, 32)

Bir başqa ayədə isə hz. Süleymanın yanındakı kəslərə müxtəlif sənət əsərləri etdirdiyi belə xəbər verilir:

Cinlər onun üçün istədiyi qəsrlər, heykəllər, hovuzlara bənzər çanaqlar və yerindən tərpənməyən nəhəng qazanlar düzəldirdilər. Ey Davud nəsli! Bu nemətlərə şükür edin! Qullarımdan şükür edən azdır. (Səba surəsi, 13)

Hz. Süleymanın düzəltdirdiyi əsərlər onun üstün sənət zövqünü bizlərə əks etdirir. Bu gün Qüdsdə iştirak edən və yalnız bir divarı ayaqda olan Süleyman məbədi, bir az əvvəl danışdığımız kimi Quranda diqqət çəkilən və bu gün bütün tarixi sənəd və yazmalarda da bəhs edilən, görkəmli bir saray idi. Allah Quranda müsəlmanlara peyğəmbərlərin həyatlarını, üstün əxlaqlarını nümunə götürməyi əmr etmişdir. Hz. Süleymanla əlaqədar Quranda izah edilənlər möminlər üçün çox əhəmiyyətli bir nümunədir. Müsəlmanların yer üzünü necə gözəl əsərlərlə təchiz edə biləcəklərini, sənətdə və estetikada necə irəliləyə biləcəklərini göstərmək baxımından əhəmiyyətli bir dəlil meydana gətirər. Qızıl dövrdə Qurana uyğun gələn və Allahın əmrinə uyğun olaraq peyğəmbər hekayələrindən öyüd alan insanların olduğu bir dövr olacaq. Bu baxımdan Qızıl dövr inkişaf etmiş sənət anlayışı baxımından da hz. Süleymanın dövrü ilə bənzərliklər göstərəcək.

Qızıl Dövrdə Sənətdə Yaşanacaq Nailiyyətlər

Quran əxlaqına sahib bir cəmiyyətin ictimai həyatının necə ola biləcəyini Quran ayələrinə baxaraq anlamaq mümkündür. Çünki Qurana uyğun gələn insanlar ağıl və vicdanlarına uyğun gələrək ən doğrunu, ən gözəli dərhal ayıra bilər, mənfilikləri ortadan qaldıra bilərlər. Bu səbəbdən Quran tərbiyəsi almış, həyatını bu əxlaq üzərində quran bir insanın musiqi, şəkil, teatr, ədəbiyyat kimi sənət sahələrində də çox əhəmiyyətli xidmətləri olacaq.

Yuxarıda nümunələrini verdiyimiz kimi, Allah Quranda həm gündəlik həyatda, həm də cənnət həyatındakı sənət, estetika və gözəllik anlayışını möminlərə bildirmişdir. Qurana bağlı olunduğunda, insanlar sənəti yalnız musiqi, ədəbiyyat, şəkil kimi mövzularda məhdudlaşdırmazlar. Həyatın hər sahəsində, sənət və estetikanı canlı tutmağa çalışarlar. Məsələn, gözəl danışmaq, incə düşüncəli olmaq, gözəl və gözə xoş gələn mimika və hərəkətlərə sahib olmaq, danışarkən səsi gözəl istifadə etmək, zövqlü və özünə yaraşdıraraq geyinmək, ev dekorasiyası, bağça nizamı, dadı və görünüşü baxımından gözəl yeməklər edə bilmək, estetik süfrələr hazırlamaq, sevgi göstərmək, məsələn, bir uşağa duyulan sevgi və şəfqəti bütün səmimiliyi ilə dilə gətirə bilmək, və ya eyni şəkildə bir yaşlıya sevgi və hörməti ən çox göstərə bilmək, qonaq qəbul etmək və bunlar kimi bir çox mövzuda möminlər həmişə sənət anlayışlarını göstərərlər.

Qızıl dövr də hər insanın həyatında sənətin bir istiqamətini sərgilədiyi, insanların daim meydana gətirdikləri əsərlərlə, baxışları, ünsiyyəti, rəftarlarıyla digər insanlara gözəllik təqdim etməyə çalışdıqları bir dövr olacaq.

Qızıl Dövrdə Kino, Musiqi, Teatr Sahələrində Yaşanacaq Irəliləyişlər

Qızıl dövrdə yaşanacaq üstün sənət anlayışını anlaya bilmək üçün cahiliyyədəki sənət üzərində bir az düşünmək lazımdır. Günümüzün sənətçiləri tərəfindən meydana gətirilən sənət əsərlərinin böyük bir hissəsində təqlid, monotonluq və daha əvvəldən edilən əsərlərin təkrar edilməsi diqqəti çəkir. Çox adam düşünərək, səy sərf edərək yeni əsərlər yaratmağa çalışmaz, olan təkrar edilər. Zaman keçdikcə digərlərindən bir az fərqli bir əsər ortaya çıxaran kəslər olsa belə, bu əsər daha sonra minlərlə dəfə təqlid edilər və edilən dəyişiklik çox qısa bir müddətdə əhəmiyyətini itirər.

Hər hansı bir musiqi əsərinin səsləndirilməsində belə çox vaxt birtiplilik yaşanar. Bir mahnı çox fərqli alətlərlə, səsdə çox fərqli eniş-çıxışlar sınanıb, fərqli-fərqli şəkillərdə şərh oluna biləcəkkən, həmişə eyni qəliblər üzərində işlənilir. Bunun altında da, yeni fikirlərə bağlı olunması, dar düşünülməsi və insanlar arasında yaradılan rəqabət və çəkişmə yatır. Çox insan musiqi mövzusuna da maddi bir gəlir, ya da məşhurluq əldə etmək niyyətiylə yaxınlaşdığından, məşhur olan kəsləri ya da sevilən bir parçanı təqlid edərək ön plana çıxmağa çalışar. Bu səbəblə də, musiqidə həmişə müəyyən axınların arxasınca gedənlər, bir-birindən heç fərqi olmayan əsərlər ortaya çıxararlar. Yeni bir axın çıxana qədər eyni ritm, eyni melodiya, eyni sözlər təkrar edilər.

Teatrda da bu tip əsərlərin ortaya çıxmamasının səbəbi eynidir. Əsrlərdən bu yana həmişə mövcud olanlar, yeni tənzimləmələrlə təkrar edilər. Hətta hərəkətlər və danışmalar bir yerdən sonra o qədər təkrarlanar ki, davamlı bir teatr tamaşaçısı söhbətləri əzbərdən söyləyə biləcək hala gələr. Kimin harada nə reaksiya verəcəyini dərhal anlayar. Gündəlik həyatdan bir anı canlandırmaq üçün edilən ünsiyyətdə normal həyatda olmayan mimikalar, səs tonu, xitab şəkli, üslub, rəftarlar istifadə edilər.

Halbuki, Quran əxlaqının yaşandığı Qızıl dövrdə hər kəs gözəlliklərdən haqqıyla zövq almağı öyrənəcək, hər mövzuda olduğu kimi sənətdə də ən gözəlini, gözə və qulağa ən xoş gələni seçəcək. Qızıl dövrün təmin etdiyi rifah və bolluq mühitində sənətçilər hər kəsi heyran buraxacaq əsərlər ortaya çıxara biləcəklər. İstər musiqidə, istərsə də digər sənət sahələrində çox-çox ədəddə və bir-birindən fərqli əsərlər ortaya çıxacaq və bu əsərlər də bir-birinin bənzəri olmayacaq. Daha əvvəl heç görülməmiş gözəllikdə musiqi klipləri, əyləncə şəkilləri inkişaf etdiriləcək, həyatın hər anı çox zövqlü hala gətiriləcək.

Əlbəttə, indiki vaxtda da gözəl əsərlər meydana gətirən insanlar vardır. Ancaq bu insanların sayı başdan bəri ifadə etdiyimiz səbəblər ucbatından məhdud qalır. Buna görə də, indi yalnız müəyyən yerlərdə və müəyyən kəslərin istifadə edə bildiyi gözəlliklər, sənət əsərləri mövcuddur. Qızıl dövrdə isə bu gözəlliklər bütün insanların istifadəsinə təqdim ediləcək.

Burada sayılanlar, Qızıl dövrdə sənət sahəsində təmin ediləcək irəliləmələrdən yalnız bir neçə nümunədir. Qurana əskiksizcə tabe olunduğu hər mühitdə möminlərin həyatı həm sənət baxımdan, həm də zənginlik, bolluq və bərəkət açılışından bənzərsiz bir gözəllik içində olar. Allah insanlar səmimi olaraq iman etdikləri təqdirdə onları necə nemətlərlə mükafatlandıracağını, bu nemətlərdən məhrum qalmalarının tək səbəbinin isə inkar etmələri olduğunu belə bildirər:

Əgər insanların kafirlik zəminində birləşmiş vahid bir ümmətə çevrilmək təhlükəsi olmasaydı, Mərhəmətli Allahı inkar edənlərin evlərinin tavanlarını və çıxdıqları nərdivanları da gümüşdən edərdik; evlərinin qapılarını və söykəndikləri taxtları da. Üstəlik zinət də verərdik...(Zuxruf surəsi, 33-35)

Çevremizde gördüğümüz Allah'ın eşsiz yaratış örnekleri, tüm sanat dalları için birer ilham kaynağıdır. Bir üzüm dalındaki güzellik, kelebeğin kanatlarındaki eşsiz renk uyumu, bir kuğunun zerafeti, çiçeklerdeki renk ve doku güzelliği ya da bir zebranın, kaplanın kürklerindeki eşsiz uyum bunlardan sadece birkaçıdır. Sanat bu güzellikleri dile getirmenin, yorumlamanın, günlük hayatın içine taşımanın en önemli yollarından biridir. Resim, müzik, dekorasyon gibi birçok sanat dalı da insanın içinde yaşadığı bu coşkuyu insanlara aktarabileceği yollardır.

Adn cennetleri (onlarındır); oraya girerler, orada altından bileziklerle ve incilerle süslenirler. Ve orada onların elbiseleri ipek(ten)dir. (Fatır Suresi, 33) Ona: "Köşke gir" denildi. Onu görünce derin bir su sandı ve (eteğini çekerek) ayaklarını açtı. (Süleyman:) Dedi ki: "Gerçekte bu, saydam camdan olma düzeltilmiş bir köşk-zemindir." Dedi ki: "Rabbim, gerçekten ben kendime zulmettim; (artık) ben Süleyman'la birlikte alemlerin Rabbi olan Allah'a teslim oldum." (Neml Suresi, 44)

Sağdaki resimlerde Hz. Süleyman (as)'ın muhteşem sarayının illüstrayonları görülmektedir.

Qızıl Dövrdə Cənnətə Bənzər Bir Mühit Meydana Gələcəkdir

Quranda möminlərin əsl yurdunun cənnət olduğu bildirilir. Bu səbəbdən Quran əxlaqını yaşayan bir insanın hər cür estetik anlayışı, cənnətə görə şəkillənəcəkdir. Əsl yurd cənnət olduğuna görə, bu dünyanı gözəlləşdirmənin yolu, onu cənnəti xatırladacaq bir hala gətirməkdir.

Möminlərin cənnətə olan bu həsrəti, onların ətraflarını cənnəti xatırladan məkanlara çevirmələrinə səbəb olur. Cənnət əlbəttə ki, hər insanın xəyal edə bildiyinin çox üzərində sənət əsərlərinə, dünyada heç bir insanın çata bilməyəcəyi qüsursuzluqda görünüşlərə, gözəlliklərə sahib olan bir məkandır. Ancaq Qurana tabe olan bir insanın dünyagörüşü, dünyadakı bütün imkanları istifadə edərək, buranı bacardığı qədər cənnətə bənzədə bilməyi tələb edir.

İlk olaraq möminlər Quranın verdiyi təmizlik anlayışını olduqları yerdə əks etdirəcəklər. İnsanların istifadə etdikləri bütün məkanlar, yollar, ibadət evləri, əyləncə yerləri, işyerləri, evlər, qısaca hər yer tərtəmiz olacaqdır. Allah bir ayəsində möminlərə "Libasını təmizlə! Pis şeylərdən uzaqlaş!" (Müddəssir surəsi, 4-5) şəklində əmr edir. Bu ayəyə uyğun olaraq Qızıl dövrdə də möminlərin geyimlərində görülməmiş bir təmizlik olacaqdır. Bunun təmin edilməsi üçün lazımlı olan təmizləyici maddələr bütün insanların istifadəsinə veriləcək, bu mövzularda insanlar böyük asanlıqlarla təmin ediləcəkdir. İnsanların paltarları və yaşadıqları məkanlar xaricində ətraf təmizliyinə də son dərəcə əhəmiyyət veriləcəkdir. Bütün məskunlaşma mərkəzlərində ətraf çirkliliyinin qarşısı alınacaq, hava çirkliliyinə səbəb olan hər mövzuya çarə tapılacaqdır.

Bütün bunların yanında insanların toplu olaraq istifadə etdikləri yerlərdə də hər cür rahatlıq təmin ediləcəkdir. Məsələn, bütün ibadət evlərində isti, soyuq suyun davamlı axması, kütləvi nəqliyyat vasitələrində hər kəsin rahatlıqla səfər edə bilməsi təmin ediləcəkdir. Çirkli, murdar qoxulu, tünlük yerlərdə insanların saatlarla qalıb zərər çəkməmələri üçün sistemlər fəaliyyət göstərəcəkdir. Hətta belə yerlər tamamilə ortadan qaldırıldığı üçün, insanlar artıq keçmişdə yaşanan bu çətinlikləri unudacaqlardır.

İnsanların ictimai həyatları da son dərəcə zəngin olacaqdır. Əyləncə mərkəzləri, istirahət yerləri, musiqi dinlənən yerlər həm yuxarıda danışdığımız kimi tərtəmiz olacaq, həm də insanların ən rahat istifadə edə biləcəkləri şəkildə təşkil ediləcəkdir. Gənclərin getdikləri əyləncə mühitlərində sağlamlığa zərərli heç bir yemək və içki saxlanılmayacaq, hər yerdə insanların sağlamlığına nəzarət ediləcəkdir.

Eyni zamanda heyvan sevgisi də təşviq ediləcək, hər cür heyvanın rahatlıqla sevilə biləcəyi və araşdırıla biləcəyi mühitlər yaradılacaqdır. Hətta aslan, panter, çita kimi heyvanlar öyrədilərək küçələrdə gəzmələri təmin ediləcəkdir. Bunun yanında əqrəb, ilan kimi heyvanların zəhərlərinin elmi metodlarla yox edilməsi sayəsində, bunların da insanlara zərər verməsinə mane olacaqdır. Axırzamanda yaşanacaq bu mühitə Peyğəmbərimizin bir hədisində belə diqqət çəkilmişdir:

"...insan qoyun və heyvanlarına "haydı gedin otlayın" deyəcək, onlar da gedəcəklər, əkinin ortasından keçdikləri halda bir başaq belə ağızlarına almayacaqlar, ilan və əqrəblər kimsəyə əzab etməyəcəklər, yırtıcı heyvanlar qapıların önündə dayanacaq və kimsəyə zərərləri toxunmayacaqdır..."17

Qızıl dövrdə də insanların cənnətə həsrət duyduğu, Allahın razılığını və cənnətini ümid edərək yaşadıqları bir dövr olacaqdır. Bu səbəbdən bu dövrdə insanlar hər yerdə cənnət bənzəri bir sənət, estetika və gözəllik meydana gətirməyə çalışacaqlardır. Allah cənnətdəki mühiti İnsan surəsində bu şəkildə təsvir edir:

Və səbir etmələri səbəbindən cənnətlə və ipəklə mükafatlandırmışdır. Orada taxtlar üzərində söykənib-dirsəklənmişdirlər. Orada nə (yandırıcı) bir günəş və nə də dondurucu bir soyuq görərlər. (Meyvələrin) Kölgələri onlara çox yaxın və yığılmaları asanlaşdırıldıqca asanlaşdırılmışdır. Ətraflarında gümüşdən büllur qablar, qədəflər dolaşdırılar. Gümüşdən olan elə büllur qədəhlər ki, onları içmək istədikləri həcmdə hazırlamışlardır. Orada onlara bir qədəh içirilər ki, qarışığı zəncəfildir. Bir mənbə ki orada "səlsəbil" olaraq adlandırılar. Ətraflarında (gənclikləri və dinclikləri) əbədi qılınmış civanlər dolanar; sən onları gördüyün zaman saçılmış bir inci sanarsan. Hər hara baxsansa, bir nemət və böyük bir mülk görərsən. (İnsan surəsi, 12-20)

Allah cənnətdə möminlərə saysız nemətlər və gözəlliklər təqdim edəcəkdir. Dünyada göstərdikləri gözəl əxlaq və Quran əxlaqını hakim etdiklərinə görə bütün səylərinin qarşılığı olaraq, çox böyük bir mülk və ehtişamlı bir həyatla yaşadılacaqlardır. Allah "Hər hara baxsan, bir nemət və böyük bir mülk görərsən" (İnsan surəsi, 20) tərifiylə, müsəlmanlara necə bir mühitlə qarşılaşacaqlarını xəbər vermişdir.

Cənnətdə inananlara təqdim ediləcək bu nemətlər bir çox ayədə təsvir edilmişdir. Oturulacaq yerlər, yeməklər, köşklər, kölgəliklər, bulaq başları, göz oxşayan rənglərdəki geyimlər, zinətlər və daha bilmədikləri minlərlə nemətdən bəhs edilmişdir. Dünyadakı nemətlər təbii ki, cənnətdəkilərin yalnız bir bənzəri ola bilər. Ancaq dünyada da Allah bu günə qədər heç bir insanın xəyal belə edə bilməyəcəyi nemətləri insanlara təqdim etməyə güc olandır.

Altınçağ'da sanatın her dalında olduğu gibi ev dekorasyonunda da çok üstün bir zevk ve estetik anlayışı hakim olacaktır. Yüksek sütunlar, altından işlemeli tavanlar, tahtlar, mermerler bu güzelliklerden sadece birkaçıdır.

Allah, mü'min erkeklere ve mü'min kadınlara içinde ebedi kalmak üzere, altından ırmaklar akan cennetler ve Adn cennetlerinde güzel meskenler vaat etmiştir... (Tevbe Suresi, 72)

Ve (daha nice) çekici-süsler (de verirdik). Bütün bunlar, yalnızca dünya hayatının metaıdır. Ahiret ise, Rabbinin katında muttakiler içindir. (Zuhruf Suresi, 35)

İşlemeli ve oymalı sütunlarla yapılan dekorasyon, üstün bir zevk ve estetik anlayışını yansıtır.

Müminlerin cennete duydukları bu özlem, onların çevrelerini cenneti andırır mekanlara dönüştürmelerine neden olur. Cennet, elbetteki her insanın hayal edebildiğinin çok üzerinde sanat eserlerine, dünyada hiçbir insanın erişemeyeceği kusursuzlukta görüntülere sahip olan bir mekandır. Ancak Kuran ahlakına uyan insanlar, dünyadaki tüm imkanları kullanarak, burayı elden geldiğince cennete benzetmeye çalışırlar.

(Ey Məhəmməd) iman edib saleh əməllər edənləri müjdələ. Həqiqətən onlar üçün altlarından çaylar axan cənnətlər vardır. Özlərinə ruzi olaraq bu məhsullardan hər yedirildiyində: "Bu daha əvvəl də ruzi olaraq veriləndəndir" deyərlər. Bu, onlara, (dünyadakına) bənzər olaraq təqdim edilmişdir. Orada, onlar üçün tərtəmiz yoldaşlar vardır və onlar orada müddətsiz qalacaqlardır. (Bəqərə surəsi, 25)

Budur Qızıl dövr Allahın insanlara dünyada ola biləcək ən ehtişamlı gözəllikləri və nemətləri təqdim edəcəyi bir dövr olacaqdır. Bu dövrdə meydana gələcək mühitin gözdə canlandırıla bilməsi baxımından cənnətdəki mühiti təsvir edən ayələrə baxmaq kifayətdir.

Biz, orada hurmalıklardan ve üzüm-bağlarından bahçeler kıldık ve içlerinde pınarlar fışkırttık: Onun ürünlerinden ve kendi ellerinin yaptıklarından yemeleri için. Yine de şükretmiyorlar mı? (Yasin Suresi, 34-35)

Altınçağ'da insanların yaşadıkları yerler çok üstün bir estetik zevkiyle dekore edilir, bahçeler daha önce hiç görülmemiş bir düzen, güzellik ve estetikle planlanır. Yapılan herşeyde cennetteki üstün sanattan işaretler bulunur.