QİYAMƏT GÜNÜ GERÇƏKLƏŞƏCƏK HADİSƏLƏR

Qiyamət günü bütün insanlar aləmlərin Rəbbinin hüzurunda duracaqlar (“Mutəffifin” surəsi, 6). O gün canlılarla birlikdə bütün kainatın yox olduğu dəhşətli bir gündür. Bu yoxolma indiyə qədər heç bir yerdə görünməmiş hadisələr nəticəsində gerçəkləşəcək. O gün insanların, heyvanların, var olan (yaradılan) hər şeyin, qısası, bütün kainatın ölüm günüdür. O gün Allah`ın böyük qüdrətinin açıq şəkildə görüldüyü və insanların hamısı tərəfindən dərk edildiyi gündür. O gün inkarçılar üçün dəhşət, qorxu və ağrı-acı dolu bir gündür. O gün daha əvvəl yaşanmamış bir peşmançılıq, qorxu və təhqir edilmənin hiss ediləcəyi gündür.

Qiyamət gününün xüsusiyyətləri Quran ayələrində çeşidli bənzətmələrlə müfəssəl şəkildə anladılır. Bu bölümdə Quranda qiyamət günü gerçəkləşəcəyi bildirilən hadisələrin ətraflı təsviri verilib və Allah`ın ayələrdə bildirdiyi hadisələrin işarə etdiyi mənalardan bəhs ediləcək. Əlbəttə, hər şeyin ən doğrusunu Allah bilir və Allah`ın elmi sonsuzdur. Biz isə hər mövzuda olduğu kimi, qiyamət mövzusunda da yalnız Onun bizə bildirdiyi və öyrətdiyi qədər anlada bilərik.

Bu bölümdə anladılan hadisələrin hamısının qaynağı Quran ayələridir və onların hamısının gerçəkləşəcəyi qətidir. Bütün təsvirlərin gerçəkləşmə şəkli də Allah tərəfindən müəyyən edilmişdir. Fəqət bu hadisələr təxmin ediləndən daha çox fərqli formalarda gerçəkləşə bilər. Bizim qəti olaraq bildiyimiz şey Allah`ın vəd etdiyi hadisələrin mütləq yaşanacağı, insanların qiyamət günündə daha əvvəl heç qarşılaşmadıqları qeyri-adi bir mənzərə ilə qarşı-qarşıya qalacaqları və kainatın onun içindəki bütün canlılarla birlikdə tamamilə yox olacağı həqiqətidir. İnsanların isə bütün bunların səbəbini öyrənmə, bu fəlakətlərdən qaçıb qurtula bilmə, yaxud da çıxış yolu axtarmaq kimi bir ehtimalları olmayacaq. O gün hər kəsin görəcəyi həqiqət Allah`ın və axirətin varlığıdır.

Sura üfürülməsi. Qiyamət sura üfürülməsi ilə başlayır

“Sur çalınacaqdır. Bu, vəd olunmuş gündür!” (“Qaf” surəsi, 20)

Sura üfürülməsi Allah`ın Quranda vəd etdiyi qiyamət saatının artıq gəlib çatdığını xəbər verir. Bu səs dünya həyatının bitməsinin və axirətin başlanğıcının səsidir. Dünyada qaldığı müddət boyunca bu böyük gündə görəcəkləri barədə xəbərdar edilən və verəcəyi hesabla xəbərdar edilib qorxudulan hər kəs artıq ona vəd edilən həqiqətlə qarşı-qarşıyadır. Heç gözləmədikləri bir anda eşitdikləri bu səs daha əvvəl eşidilən səslərə əsla bənzəməyən bir səsdir. İnsanlar özlərinə verilən müddətin (vaxtın) son olduğunu bu işarədən anlayacaqlar. Bu səs küfr edənlərin əbədiyyətə qədər davamlı olaraq yaşayacaqları qorxu, dəhşət dolu çətin bir günün başlamasının müjdəçisidir. Allah bir ayədə belə buyurur:

“Elə ki, sur çalındı, o gün çox ağır bir gün olacaqdır. O gün kafirlər üçün asan olmayacaqdır!” (“Müddəssir” surəsi, 8-10)

Dünya üzərində var olan nizamın diqqət çəkici bəzəyinə aldanaraq ona sıx bağlananlar Allah`ın varlığı və birliyi həqiqətinə qarşı kordur. Bütün bunların yaradıcısını, yaradılışını və bir sona doğru sürətlə irəlilədiyini əsla düşünmədən sadəcə aldandıqları bu görüntü ilə kifayətlənib xoşbəxt olurlar. Halbuki, onları aldadan bu qüsursuz nizam hər şeyin sahibi olan Allah`ın əsəridir. Allah`ın yaratdığı bu görkəmli sistem yenə onun tək bir əmri ilə ağıllara durğunluq verəcək bir şəkildə sona çatacaq. Bax, belə bir günlə qətiyyən qarşılaşmayacaqları zənnində olanlar surun səsi ilə bu qəflətdən dərhal oyanacaqlar. Ancaq bu oyanma faydasızdır, çünki Allah və axirət adına bir şey etmək üçün artıq çox gecdir.

Gecikmişlər, çünki bəzi insanlar bu imtahana tabe olduqları dünya həyatını axirətin varlığını unudaraq boşuna xərcləyiblər. Axirətə inanmayan insanların belə bir anlayışa sahib ola bilməsinin arxasında çox şəxsi bir cəhd dayanır. Bu səyin də mahiyyəti və əvəzi olduqca böyükdür. Bunun təməlindəki səbəb dünyadakı bu məhdud həyatla qane olmaq, daha əvvəlini və ya sonrasını mümkün olduqca düşünməməkdir. Bu anlayış dünya həyatının müvəqqəti ləzzətlərinə dalaraq nə üçün yaradıldığını unutmağı da özü ilə gətirir. Buna görə də insanların çoxu niyə yaşadıqlarını, nə üçün yaradıldıqlarını, Yaradanın onlardan nələr istədiyini və ölümün nədən var olduğunu düşünmədən bir ömür sürür. Ölüm bildikləri bir şeydir, amma ölüm həqiqətinin onlara üzərində düşünmələri lazım olan bu kimi sualları da gətirəcəyinin fərqindədirlər. Bunun üçün bu fikirdən mümkün qədər uzaqlaşmağa çalışırlar. Halbuki, insanın yaradılışının və onun dünya üzərindəki qısa həyatının səbəbi yalnız Allah`a qulluq etməkdir. Ölümün yaxınlığının, dünya həyatının qısalığının, sahib olduğu və olmadığı hər şeyin sadəcə imtahanın bir parçası olmasının fərqində olan insanlar Quran vasitəsilə insanlara tərif edilmiş olan həqiqətlərlə də mütləq qarşılaşacaqlarının fərqindədirlər. Beləliklə, dünyadakı tək məqsədin Allah üçün yaşamaq olduğunu qavraya biliblər. Bunu dünyada ikən qavramaq insan üçün böyük bir qazancdır. Beləliklə, aldadıcı bir dünyadan uzaqlaşır, yeganə həqiqətə, yəni axirətə yönəlirlər.

Nəfsinin, yəni sadəcə həzz və həvəsinin ardınca gedərək hərəkət edən bir insanın ən böyük istəyi bu durumunun həmişə davam etməsi, onun əsla sonunun olmamasıdır. Öz halından, əslində, çox da məmnun deyildir, çünki həyatında davamlı çətinlik və sıxıntılar vardır. Amma şeytan bütün fikrini dağıdıb başını qarışdırmaq üsulu ilə onu aldadır, davamlı sıxıntı və üzüntü çəkdiyi bu həyatı sonsuz əzaba inanmağı rədd edərək üstün tutur. Ancaq bir səhər işə gedərkən və ya gecənin bir vaxtı niyyət və ümidlərini növbəti sabaha qədər təxirə salıb yatmağa hazırlaşarkən birdən-birə surun səsini duyan bir insanın ruhi vəziyyəti, şübhəsiz ki, çarəsiz olacaq. Davam etdirmək istədiyi nizamın onun elə özü ilə birlikdə son dəqiqələri gəlmiş, bildiyi halda inanmağı rədd etdiyi bu mütləq həqiqət onu anidən yaxalamışdır. Həyatı boyu özünü qoruyacağını sandığı güclərə sığınmış bir insan üçün artıq o an yardım istəyə biləcəyi kimsə, ya da sığına biləcəyi heç bir yer yoxdur. Çünki hər kəs eyni vəziyyətdədir, çarəsizlik içində başlarına gələcəklərə təslim olublar, dünya üzərində o zamana qədər yaşamış olan bütün insanlar Allah`ın hüzurunda toplanıblar.

“Sur çalınan kimi qəbirlərindən qalxıb sürətlə Rəbbinin hüzuruna axışacaqlar”. (“Yasin” surəsi, 51)

Surun səsi bir inkarçı üçün həyatı boyunca qaçdığı həqiqətlərlə qarşılaşma demək olduğu kimi, artıq etdiklərinin əvəzi imkanının ortadan qalxdığı anı da ifadə edir. O an duyulan qorxunu sözlə ifadə etmək mümkün deyil, daha əvvəl nə görünmüş, nə də eşidilmiş bir dəhşət və təlaş yaşanmaqdadır. Dünya həyatında edilən bütün xətaların bir əvəzini ala bilər, ya da vaxt keçdikcə bu xətalar unudula bilər. Ancaq hər şeyin sonunun gəldiyini bildirən bu səs edilən xətaların əvəzinin verilməsi üçün artıq vaxtın qalmamasının xəbərçisidir. O gün surun səsi inkarçılara böyük bir qorxu gətirəcək və hər adam qarşılaşdığı bu həqiqətə boyun əyəcəkdir. Allah bu vəziyyəti Quranda belə xəbər verir:

“Sur çalınacağı gün Allah`ın istədiklərindən başqa, göylərdə və yerdə olanlar dəhşətli bir qorxuya düşər və onların hamısı Onun hüzuruna müti vəziyyətdə gələr”. (“Nəml” surəsi, 87)

Halbuki, bu həqiqət insanların hamısına qarşılaşdıqları belə bir gündən əvvəl xatırladılmışdı. Allah insanları həm ayələri, həm də elçiləri ilə geri dönüşü olmayan bir gün gəlmədən öncə Ona doğru yönəlmək barədə xəbərdar etmiş, əks davranış tərzi göstərənlərə isə ölüm gəldikdən sonra yardım edilməyəcəyini bildirmişdir. Gözləmədiyi bir anda əzabla qarşılaşan adamın duyacağı peşmançılıq və ona heç bir şəkildə yardım edilməyəcəyi həqiqət Quranda bu şəkildə açıqlanmışdır:

“Rəbbinizə dönün. Əzab sizə gəlməmişdən əvvəl Ona təslim olun. Sonra sizə heç bir kömək olunmaz! Qəfil əzab özünüz də bilmədən başınızın üstünü almamışdan əvvəl Rəbbinizdən sizə nazil edilmiş ən gözəl sözə tabe olun! Bir kəs: “Allah`a itaət barəsində etdiyim təqsirlərə görə vay halıma! Həqiqətən, mən istehza edirdim!” - deməsin. Yaxud: “Əgər Allah məni doğru yola yönəltsəydi, mən mütləq müttəqilərdən olardım!” - söyləməsin. Və ya əzabı gördüyü zaman: “Kaş bir dəfə də qayıda biləydim; yaxşı işlər görənlərdən olardım!” - deməsin! “Xeyr, Mənim ayələrim sənə gəlmişdi, amma sən onları yalan saydın, təkəbbür göstərdin və kafirlərdən oldun!” Qiyamət günü Allah`a qarşı yalan uydurub söyləyənlərin üzlərini qapqara görərsən. Məgər təkəbbür göstərənlər üçün cəhənnəmdə yer yoxdur?!” (“Zumər” surəsi, 54-60)

Müvəqqəti bir mənafe naminə üstün tutulan dünya həyatı surun səsi ilə artıq sona çatır. Bütün insanlar onlara vəd edilənlərlə qarşı-qarşıyadır. Meydana gələn hadisələrin gerçəkliyinin insanlarda doğurduğu qorxu və dəhşət hissi çox böyükdür. Bütün insanlar eyni çağırışa tabe olur, geriyə dönüşü olmayan həqiqətlə qarşılaşdıqlarının fərqinə varırlar. Bu, şübhəsiz ki, böyük bir gündür və bu böyük gündə meydana gələcək hadisələr üçün surun səsi sadəcə olaraq bir xəbərçidir.

Qiyamət anında yer üzünün vəziyyəti. Şiddətli sarsıntılar başlayacaq

“Yer özünə məxsus bir şiddətlə lərzəyə gəlib titrəyəcəyi zaman; Yer öz yükünü çıxardıb atacağı zaman; Insan: “Buna nə olub?” - deyəcəyi zaman - məhz o gün öz Yer hekayətini söyləyəcəkdir. Çünki ona sənin Rəbbin vəhy etmişdir!” (“Zilzal” surəsi, 1-5)

Qiyamət günü hər canlının duya biləcəyi surun səsini qulaqları partladan bir gurultu əvəzləyər və yer üzü əvvəllər tayı-bərabəri görünməmiş bir sarsıntıya tutular. Nəhəng ölçülərdəki dağlar, ağaclar, göydələnlər, binalar, qısası, yer üzünün hər nöqtəsi eyni anda sarsılmağa başlayar. Bundan əvvəl heç rastlanmamış bu sarsıntı qarşısında insanlar böyük təşviş və qorxuya qapılarlar. Ən qorxuncu isə bu sarsıntıdan qaçacaq, ya da sığınıb qurtula biləcək heç bir yerin olmamasıdır. Çünki bu sarsıntı daha əvvəl insanların gördüyü və yalnız müəyyən bir bölgədə, yaxud şəhərdə meydana gələn və bir neçə saniyə davam edən zəlzələlərin bənzəri deyil. Bu dəfə yaşanan sarsıntı heç bir qaçışın olmadığı, eyni anda dünyanın dörd bir yanında başlayan və dünyanı yerlə-yeksan edəcək bir sarsıntıdır. Dünyanı yerlə-yeksan edənə qədər də sonu olmayacaq (ən doğrusunu Allah bilir). İnsanların qiyamət günü qarşılaşacağı sarsıntını Allah Quranda belə bildirmişdir:

“O gün sarsılanı sarsılacaq. Onun ardınca bir sarsıntı da olacaqdır! O gün ürəklər qorxub titrəyəcək, gözləri zəlilcəsinə yerə dikiləcəkdir”. (“Naziat” surəsi, 6-9)

Dünya üzərində yaşanmış və nəticələri insanlara dərindən təsir etmiş sarsıntıları, zəlzələləri bir anlığa göz önünə gətirin. Bu sarsıntıların hamısı sadəcə olaraq bir neçə saniyə sürmüş, ancaq buna baxmayaraq, özündən sonra böyük xarabalıq, dağıntı və söküntülər qoymuşdur. Yüz minlərlə ölçülən bir insan cəmiyyəti bu uçqunun altında qalmış və sağ qalanlar heç gözləmədikləri bir səfalət və yoxsulluqla qarşılaşmışlar. Evlər, mal-dövlət, əldə edilən qazanclar, təsərrüfatlar bir neçə saniyə içində yerlə-yeksan olmuşdur. Bu fəlakətlər hər kəsin gözü qarşısında gerçəkləşmiş və bu saniyələr içində heç bir güc bu sarsıntıya qarşı çıxa bilməmişdir. Qiyamət günü yaşanacaq sarsıntı şiddət, nəticə baxımından və bütünlükdə daha əvvəl dünyada yaşanan yeraltı təkanlara bənzəməyəcək və hər şeydən mühümü, geridə nəinki dağıntı, hətta həyat əlaməti də buraxmayacaq.

Dünyadakı bir zəlzələ nə qədər şiddətli olursa-olsun, bu zaman insanlar üçün əksərən qurtuluş ehtimalı var. İnsanlar bunu bildikləri üçün sarsıntı başlayar-başlamaz özlərini qurtara bilmək məqsədilə bəzi tədbirlər görməyə, zəlzələyə qarşı təhlükəsizlik içində ola biləcəkləri bir yerdə sürətlə gizlənməyə çalışırlar. Elə isə insanların hamısı surun üfürülməsi ilə anlayacaqlar ki, bu sarsıntılar daha əvvəl yaşadıqlarının bir bənzəri deyildir, heç bir şəkildə qaçıb qurtulma ehtimalı yoxdur.

Şübhəsiz ki, insanlar qiyamət saatına aid hər şey kimi meydana gələcək və qaçış imkanı olmayacaq bu sarsıntılar barədə də xəbərdar ediliblər:

“Ey insanlar! Rəbbinizdən qorxun. Həqiqətən, qiyamət gününün zəlzələsi dəhşətli şeydir!” (“Həcc” surəsi, 1)

O anda artıq yer üzündə mövcud olan heç bir şeyin dəyəri və mənası qalmamışdır. İnsanları aldadan hər şey - lüks evlər, nəhəng göydələnlər, beşulduzlu otellər, ömürləri boyunca tamahkarlıqla pullar yığaraq aldıqları və üzərində onca zəhmət çəkərək nizamladıqları evlər, saraylar, körpülər, dünyanın ən məşhur binaları, yüz illər boyunca hər cür təbiət hadisəsinə qarşı yıxılmadan ayaqda qala bilmiş piramidalar, tarixi qalalar, şəhərlər dəniz kənarında qumdan tikilmiş qalalar kimi sürətlə çökəcəklər. Ümid bağlanan iş yerləri, lüks maşınlar, qısası, dünya həyatında insanın sahib olduğu, sahib olmaqla öyündüyü bütün maddi zənginliklər bir anda yox olacaq. İnsanların əldə etdiyi şan-şöhrətin, etibarın, hörmət-izzətin və gücün heç bir mənası və əhəmiyyəti qalmayacaq.

Quranda o gün yerin parça-parça yıxılıb darmadağın olacağı bildirilir:

“Xeyr! Yer dağılıb parça-parça olacağı; Rəbbin gəlib mələklər səf-səf duracağı və cəhənnəmin gətiriləcəyi gün - məhz o gün insan xatırlayacaqdır. Lakin bu xatırlamağın ona nə faydası?!” (“Fəcr” surəsi, 21-23)

O gün insanların bundan əvvəl arxayınlıqla üzərində gəzişdiyi yer ayaqlarının altından sürüşər. Cürbəcür bəhanələrlə Allah`ı inkar üçün cəhd göstərmiş və nə etmək lazım gəldiyini bildiyi halda, ibadət etməkdən qaçan hər adam Allah`dan başqa sığınılan bir gücün olmadığını sonunda çox yaxşı anlayar. Amma artıq özləri üçün nə geriyə dönüş, nə etdiklərini əvəzetmə imkanı var, nə də yaşanan peşmançılıq adama bir fayda gətirəcək.

İnsanların o gün qorxu və dəhşətlə birlikdə duyduğu hisslərdən biri də çarəsizlikdir. Dünyada başına gələ biləcək bütün və hər cür labüd fəlakət üçün tədbir görən, ən ölümcül bəla, ən böyük zəlzələ, ən şiddətli qasırğa, ən dəhşətli nüvə savaşı üçün belə sığınacağını hazırlayan insan oğlu elə bir hadisə ilə qarşı-qarşıya gəlir ki, qaçıb sığına biləcəyi, daldalana biləcəyi tək bir arxayın yer də tapa bilməz. Dünyada vaz keçilməz gördüyü, özünə inkarı məqbul göstərən zəkası da, güc sahibi olduğuna inandığı adamlar da bu dəhşətli sarsıntıya qarşı heç bir çarə tapa bilmirlər və onlar üçün artıq heç bir çıxış yolu yoxdur.

Yer ağırlıqlarını çölə atıb çıxarır

“Yer öz yükünü çıxardıb atacağı zaman; İnsan: “Buna nə olub?” - deyəcəyi zaman - məhz o gün (Yer) öz hekayətini söyləyəcəkdir. Çünki ona sənin Rəbbin vəhy etmişdir!” (“Zilzal” surəsi, 2-5)

Bəlli olduğu kimi, dünyanın mərkəzində (yer qabığının 5000-6000 km aşağısında) olduqca yüksək təzyiqə malik kor halında bir təbəqə var. Və bu təbəqənin temperaturunun təxminən 4500 S dərəcə olduğu təxmin edilir. Həmçinin vulkan püskürməsi nəticəsində yerin üzünə çıxan lavalar bu zonada, yəni maqmada yerləşir. Haqqında danışılan püskürmələr tarix boyunca bir çox şəhərin xalqına dəhşət dolu anlar yaşadaraq insanların ölümünə, hətta şəhərlərin tamamilə yox olmasına səbəb olublar. Torpaq qatlarında müxtəlif səbəblərdən baş verən qırılmalar nəticəsində yer üzünə sızan lavalar təzyiq nə qədər yüksəkdirsə, bir o qədər böyük şiddətlə fışqırır. Əslində, burada müəyyənedici amil qazın nisbətidir. Maqma yer üzünə çıxarkən qazlar maye haldakı maddədən ayrılaraq maqmanın üzərinə yayılır, beləliklə də təzyiqin artmasına səbəb olurlar. Maqma qazla nə qədər yüklüdürsə, püskürmə əsnasında o qədər artıq partlama olur və yerin altında pıqqıldayaraq qaynayan lavalar yer üzünə çıxaraq yerin üstünü sanki cəhənnəmə çevirirlər. Belə partlama sadəcə müəyyən bir bölgəni əhatə edən lokal partlayışdır. Üstəlik, günümüzdə aparılan tədqiqatlar nəticəsində çox zaman belə bir fəlakət barədə daha əvvəlcədən xəbərdarlıq edilir, təhlükənin olduğu zonada müxtəlif tədbirlər görülür.

Quran ayələrindəki təriflərə görə, “yerin ağırlıqlarını çölə atması” ifadəsi ilə o gün yerin altında olan olduqca çox şeylə birlikdə nüvədəki tezalışan, yandırıcı maddənin də tamamilə yerin üstünə çıxacağına işarə edilir. Yer üzünün hər yerində yaşanan şiddətli sarsıntılar və yerin bütün təbəqələrinin qırılması belə bir şeyin asanlıqla gerçəkləşə bilməsi üçün lazım olan ilkin şərtləri meydana gətirəcək. Yəni qiyamət günündə şiddətli yeraltı təkanlar yerin altını üstünə çevirəcək, insanlar başlarına çökən dağlardan, nəhəng binalardan qurtulmağa çalışarkən yerdəki çatlaqlardan fışqıran lavalar hər yanı bürüyəcək, bu da insanların ölümdən heç bir şəkildə qaçışlarının olmadığını bir daha anlamasına səbəb olacaq. Fəlakət fəlakəti izləyəcək, birindən qurtulmağa çalışan digəri ilə qarşılaşacaqdır. Ən doğrusunu Allah bilir.

Yer üzü Allah`a qarşı boyun əymişdir. Bu vəziyyət Quran ayələrində belə bildirilir:

“Yer uzanıb dümdüz olacağı; qoynunda olanları bayıra atıb boşalacağı; və Rəbbinin buyruğunu eşidib itaət edəcəyi zaman...” (“İnşiqaq” surəsi, 3-5)

Artıq son gün gəlmişdir. İnsanlara verilən müddət bitmiş və hər şeyin sonu çatmışdır. Bu gündən qurtula biləcək heç bir canlı yoxdur. Bütün hadisələr sona çatdığında yer üzündə tək bir toxum, tək bir bitki, tək bir mikroorqanizm, hətta yer üzünün özü də qalmayacaq.

O gün yerin çölə atacağı ağırlıq yalnız maqma qatı deyil. Maqma həm mantiyanın içindəki, həm də mantiya ilə qabıq arasındakı istiliyin və maddələr mübadiləsinin başlıca daşıyıcısıdır. Yəni ehtimal ilə maqma ilə birlikdə daşınan, yerin altında olan bir çox maddə yüksək temperaturla birlikdə yerin üzünə çıxacaqdır. Bu da yer üzünün görünməmiş bir şəkildə isinməsinə səbəb olacaqdır. Gerçəkləşən hadisələr nəticəsində yerin altındakı neft, kömür kimi faydalı qazıntılarla birlikdə bütün bitki qalıqları və cəsədlər, bir sözlə, yerin altında olan canlı-cansız hər şey çölə atılacaqdır. Qısası, yerin altı üstünə çevriləcək. Allah bu vəziyyəti Quranda belə xəbər verir:

“Qəbirlər çevriləcəyi zaman; hər kəs nə etdiyini və nə qoyub getdiyini biləcəkdir!” (“İnfitar” surəsi, 4-5)

Yeraltı sular sarsıntının şiddəti ilə qırılan yerin təbəqələrindən çölə fışqıracaq. Təzyiqli suyun təsiri isə olduqca şiddətlidir. Həm fışqırmanın başladığı bölgədə önəmli hasarlar meydana gələcək, həm də həyata mənfi təsir edən bir su təbəqəsi yer üzünə yayılacaq.

Hər hansı bir bölgədə vulkan püskürməsi olduğu zaman saysız toz qatı və parçalar atmosferin üst təbəqələrinə yayılar. Belə bir püskürmə dövründə çox zaman bütün bölgənin kül örtüyü altında, sözügedən bölgənin isə toz-duman içində qaldığı bilinir. Həmçinin uca Allah ayədə qiyamət günündə dağların toz kimi səpələnəcəyini (“Vaqiə” surəsi, 6) bildirir. Quranda anladılanlara uyğun olaraq qiyamət günündə dünyanın hər yerində buna bənzər püskürmə və partlayışların olması ehtimalı olduqca yüksəkdir.

Göründüyü kimi, insanlar dörd bir yandan şiddətli bir əzaba uğrayacaqlar. Hər tərəfi bürüyən, hər yeri dövrəyə alan toz-duman buludu, yenə eyni anda yayılan qazlar insanların nəfəs ala bilməsinə və əzab-əziyyət içində qıvrılmasına səbəb olacaqdır. O gün yaşanan bütün hadisələr inkarçıların sonsuza qədər cəhənnəm içində dadacağı əbədi əzabın böyüklüyünü anlaması üçün kifayətdir. İnsanların həyatına belə bir dəhşətli aqibətlə son verən Allah cəhənnəmdə onlar üçün tayı-bərabəri olmayan maddi və mənəvi bir əzab hazırlamışdır. Yaşanan hadisələrin əzəməti qarşısında dəhşətli bir ölüm qorxusu hər yanı bürümüşdür. Geridə qorxu və peşmançılıqdan başqa bir şey qalmamışdır.

Dağların vəziyyəti. Dağlar kökündən dağılıb sovrulur

“Dağlar parça-parça olub dağılacağı zaman...” (“Mürsəlat” surəsi, 10)

Məlum olduğu kimi, dağların yer üzündəki sarsıntıları əngəlləmək funksiyası vardır. Bu həqiqət Quran ayələrində belə xəbər verilmişdir:

“Sizi yırğalatmasın deyə, yer üzündə möhkəm dayanan dağlar və gedib çata biləsiniz deyə, çaylar və yollar yaratdı”. (“Nəhl” surəsi, 15)

“Məgər Biz yeri döşək etmədikmi?! Dağları da dirək?!” (“Nəbə” surəsi, 6-7)

Bu günə qədər dünyada qeydə alınmış ən böyük zəlzələ 9,2 bal gücündədir. Və bu gücdəki bir zəlzələ gerçəkləşdiyi bölgəyə qısa vaxt içində böyük bir fəlakət gətirir. Qiyamət günü yaşanacaq sarsıntı isə Allah`ın istəyi xaricində - dünyada o günə qədər tayı-bərabəri əsla gerçəkləşməmiş şiddətdə bir sarsıntıdır. Bu sarsıntı bir dirək kimi yerləşərək yer üzünü şiddətli zəlzələlərdən qoruyan dağların da qarşısında tablaya bilməyəcəyi qədər böyükdür. Yer üzündəki ən sağlam təməllərdən olan və sarsılmazlıq simvolu olan dağlar yerlərindən oynadılıb altındakı torpaqla birlikdə sürüşməyə başlayar. Quranda dağların o gün necə hərəkətlənməsini anladan ayələr bu şəkildədir:

“Dağlar yerindən qopub oynayacaqdır”. (“Tur” surəsi, 10)

“Dağlar yerindən qopardılıb ilğıma dönəcəkdir”. (“Nəbə” surəsi, 20)

“O gün dağları hərəkətə gətirəcəyik. Yeri dümdüz görəcəksən, bir yerə toplayacaq, onların heç birini kənarda qoymayacağıq”. (“Kəhf” surəsi, 47)

Yer üzünün böyük bir hissəsi dağlarla örtülüdür və bunların eyni anda yerlərindən sökülərək hərəkət etməsi, belə nəhəng ölçülərdəki torpaq parçalarının yerin üzərində bir araya toplanması və yerin dümdüz bir hala gəlməsi, əlbəttə ki, insanın görə biləcəyi ən qorxunc mənzərələrindən biri olacaq. İnsanın belə bir anı gözü önündə canlandırması olduqca çətin bir işdir.

Təsəvvür edin ki, insanların zirvəsinə dırmaşmaqda çətinlik çəkdiyi və yerindən oynamaz deyə düşündüyü Himalay, Alp, Toros bir anda sarsılmağa və yerlərindən oynamağa başlayacaqlar. Minlərlə metr yüksəklikdəki dağlar və bu dağların yamaclarında salınan şəhərlər bir anda yerlə-yeksan olacaqlar.

Dağlarda keçidlər açmaq üçün böyük texnoloji imkanlar, makina və alətlər gərəkir, hətta zaman keçdikcə bütün üsullar uğursuzluqla nəticələnir. İnsanların yol açmaq məqsədilə dinamitlə dəlməyə çalışdığı dağlardan ancaq qismən bir nəticə alınır, dinamit sadəcə olaraq müəyyən bir bölgəyə təsir edir, hətta çox zaman heç bir təsiri olmur. Hətta bu səbəblə bəzi dağlıq bölgələrlə rabitə olduqca çətin baş tutur. Halbuki, qiyamət günü yer üzündəki bütün dağlar toz halına gəlirlər. Bu hadisə o gün yaşananların şiddətini anlaya bilməyimiz baxımından çox təsirli bir misaldır. Dünyada olan bütün dağların eyni anda qum yığını halına gəlməsi, o heybətli quruluşların bir anda çökməsi olduqca dəhşətli bir vəziyyətdir. Ayrıca, Allah`ın sonsuz gücünü anlaya və təqdir edə bilmək baxımından da çox mühümdür. Dağların qiyamət günündə alacağı şəkil Quranda belə bildirilir:

“O gün yer və dağlar lərzəyə gəlib titrəyəcək, dağlar yumşaq qum təpəsinə dönəcəkdir”. (“Müzzəmmil” surəsi, 14)

Yenə Quranda həmin günə aid verilən bir bilgi də dağların parçalanaraq çökməsindən sonra yer üzünün heç bir təpəciyi olmayan bir düzənliyə dönəcəyi şəklindədir:

“Səndən dağlar haqqında soruşarlar. De: “Rəbbim onları ovxalayıb havaya sovuracaq. Dümdüz bir yer edəcək! Və sən orada heç bir eniş-yoxuş görməyəcəksən!”“ (“Taha” surəsi, 105-107)

Bu an kənara baxdığımızda bizlərə olduqca tanış gələn əyri-üyrü görüntü o gün tamamən düz bir xətt halına gələcək. Ucsuz-bucaqsız bir düzlük üzərində insanların hamısı bir araya toplanacaq. Allah “Kəhf” surəsində bu həqiqəti belə vurğulayır:

“O gün dağları hərəkətə gətirəcəyik. Yeri dümdüz görəcəksən, bir yerə toplayacaq, onların heç birini kənarda qoymayacağıq”. (“Kəhf” surəsi, 47)

Dağlar rəngarəng yun yumaqları kimi uçuşurlar

O gün dağlar, onların üzərindəki bitkilər, çiçəklər, bütün yaşıllıqlar və dağların içindəki ən müxtəlif mədənlər fərqli növ və rənglərdəki torpaqlarla birlikdə ətrafa səpələnəcək. Toz-duman olan dağlar bütün əzəmətli görünüşləri ilə birlikdə parçalanıb dağılacaq. Bu rəng haləsi ayələrdə rəngli yunlara bənzədilir:

“Dağlar isə didilmiş yun kimi olacaqdır!” (“Qariə” surəsi, 5)

“Dağlar da didilmiş yun kimi olacaqdır”. (“Məaric” surəsi, 9)

Qəhhar olan Allah`ın əmri o gün canlı-cansız bütün varlıqları öz təsiri altına almışdır. Qiyamət günü yaşanan hər səhnəyə böyük bir qorxu hakimdir. Ən kiçik bir sarsıntıda təşvişə düşən, bir zəlzələ ehtimalında ölüm qorxusundan saatlarla evinə girə bilməyən insanlar üçün gözlərinin önündə dağların yerindən oynadılması, yerin içindəkilərini çölə atması, qəbirlərin deşilməsi, insanların bir araya toplanması və fəlakətin fəlakət ardınca gəlməsi dözülməsi mümkün olan bir şey deyil. Artıq dünya üzərində güvənə biləcəkləri tək bir adam, sığına biləcəkləri tək bir məkan da yoxdur. Qarşılaşdıqları hadisələrin dəhşəti güclərinin yetdiyi sərhədləri çoxdan aşmışdır. Edə biləcəkləri heç bir şey yoxdur. Artıq dünya üzərində yeni bir başlanğıc şansı, gedilə biləcək hər hansı bir yer yoxdur. Yeni başlayacaq həyat axirətdədir, sonsuzdur və dünyada Allah`ın rizasını gözləyib yaşamayanlar üçün peşmanlıq və ağrı-acı ilə doludur. Zövqlər, ləzzətlər, həvəslər və müvəqqəti dünya həyatı artıq başa çatmış və yox olmuşdur. Qarşılaşdıqları dəhşət Allah`ın qüdrətini sərgiləyir.

Halbuki, bütün bunlar Allah`ın elçiləri və möminlər tərəfindən insanlara daha əvvəlcədən xəbər verilmişdi. Amma bu ölümcül güc onlara uzaq gəlmişdi; özləri kimi müvəqqəti şeylərə güvənmişdilər. Allah ayədə inkarçıların daha əvvəldən xəbərdar edildiklərini belə bildirir:

“İnsanları onlara əzab gələcəyi günlə qorxut. O gün zalımlar: “Ey Rəbbimiz! Bizə bir az möhlət ver. Biz Sənin dəvətini qəbul edər və peyğəmbərlərə tabe olarıq!” - deyərlər. Bəs, əvvəlcə, sizə heç bir zaval toxunmayacağı barədə and içməmişdiniz?! Siz özlərinə zülm edənlərin yurdlarında da sakin oldunuz, onların başına nələr gətirdiyimiz də sizə bəlli oldu. Üstəlik, sizin üçün məsəllər də çəkdik”. (“İbrahim” surəsi, 44-45)

Halbuki, təhlükənin ortasında tək-tənhadırlar. Hər kəs canının hayına düşmüş, hər bir yaxın dost başqa bir yaxın dostu görməz olmuşdur. Qaçıb qurtulmaq artıq heç kimsə üçün söz mövzusu deyil. Artıq Allah`ın vədi gəlmişdir. O gün evlərdən qaçmaq da bir işə yaramaz. Sarsıntıdan təsirlənən sadəcə evlər deyil ki, çölə çıxmaq insanı yaxınlaşan aqibətdən qorusun! O gün var olan hər şey yox olur, yer üzü və dağlar hamısı birlikdə yerlərindən oynadılıb qaldırılır. Nə sığınıla biləcək bir yer, nə istinad edilə biləcək bir güc, nə də verilə biləcək bir tədbir vardır. Quranda yer üzünün və dağların parça-parça olduğu qiyamət günü bu şəkildə keçir:

“Yer və dağlar qaldırılıb bircə dəfə bir-birinə çırpılacağı zaman - məhz o gün qiyamət qopacaqdır!” (“Haqqə” surəsi, 14-15)

Dənizlərin vəziyyəti

Bütün bunları yazarkən mühüm bir məqamı xatırlatmaq yerinə düşərdi. Daha əvvəl də bildirdiyimiz kimi, zehinlərdə canlandırmağa çalışdığımız bu mənzərə tamamən Quran ayələrindən yola çıxaraq söylənən təriflərdir. Quranda bildirilənlərə uyğun şəkildə təqdim edilən bu izahlar Allah`ın istəyi ilə gerçəkləşəcək və Allah`ın olacağını vəd etdiyi həqiqətlərdir. Yaradılmış hər şeyi yaradan Allah, şübhəsiz ki, bunların hər birini yox etməyə və yerlə bir etməyə də qadirdir. Ayələrin bizlərə xəbər verdiyi kimi, qiyamət günü hər şey ağlasığmaz bir şəkildə yox olub gedəcək. Bu, Allah`ın vədidir. Allah bir ayədə belə buyurur:

“Allah vəd etdi. Allah Öz vədinə xilaf çıxmaz. Lakin insanların çoxu bilməz!” (“Rum” surəsi, 6)

Öz böyüklüyü ilə öyünən insanın artıq heç bir dəyəri qalmamışdır. Özünü Allah`ın qarşısında dəyərli və güclü görən, öz aldanışı içində Allah`ı inkar etməkdən çəkinməyən insan baş verənlərin qarşısında yetərincə gücsüz və acizdir. Özündən üstün gördüyü varlıqlar da Allah`ın təqdir etdiyi bu böyük günə təslim olmuşlar. Dağlar, dənizlər və bütün kainat heç sarsılmaz kimi görünən sağlam vəsfini itirmiş, yalnız və yalnız Allah`a itaət etmişlər, Allah`ın: “Ol”, - deməsi ilə hər şey olub bitmişdir. Hər biri Onun verdiyi hökmə müti olaraq yerinə yetirmələri lazım gələn vəzifələrini yerinə yetiriblər. Dağların rəngli yunlar kimi dağılıb parçalandığı, yerin bütün ağırlıqlarını kənara atdığı qiyamət günü dənizlərdə meydana gələn hadisələr də Allah`ın sonsuz böyüklüyünü bir daha göz önünə sərir. Quranda bildirildiyinə görə, o gün dənizlər yanacaq və fışqırıb daşacaq.

Dənizlərin yanması

Dünyanın dörddə üçünü örtən ən böyük su kütləsi olan dənizlərin bir anda qaynamağa, pıqqıldamağa başlaması, həqiqətən də, insanın gözündə çox çətin canlana biləcək bir mənzərədir. İnsanın o anın dəhşətini anlaya biləcək təcrübəsi yoxdur. Ancaq bunu qismən də olsa, zehində canlandırmaq olar. Bu günə qədər təkcə vulkan partlayışı, duru yanacaq daşıyan bir tankerdə yanğın baş verməsi nəticəsində belə mənzərənin yaranmasına şahid olmuş, onu televiziyada, rəsmlərdə görmüsünüz. Ancaq ayələrdə bizlərə verilən izahlar bu misallarla müqayisə edilməyəcək qədər möhtəşəmdir. Yalnız Allah`ın sonsuz böyüklüyünü, sonsuz qüdrətini bilməyimiz bizi yaşanacaq fəlakətin miqyası haqqında fikir sahibi edər. Allah kainatda yaratdığı və qoruduğu bu nizamı istədiyi şəkildə dəyişdirməyə və hər şeyi bir plan daxilində alt-üst etməyə qadirdir.

O gün yerin bütün kütləsini çölə atması yerin altındakı təxminən 4.500 S dərəcə istilikdə nüvənin imkan tapdığı hər yerdən çölə daşacağı mənasına gəlir. Buna, şübhəsiz ki, dənizlərin altında olanlar da daxildir. Hər hansı bir kompyuter proqramında lavaların dənizin içindəki çıxışını izləyənlər bu qaynar maddənin dəniz suyunda yaratdığı və ağlı donduran bir mənzərəyə şahid olublar. Halbuki, qiyamət günü gerçəkləşəcək görüntü bu mənzərədən daha fərqli, daha əhatəli və daha dəhşətli olacaq. Yer üzündəki bütün dənizlər alovlar içində qalacaq, qarşısıalınmaz bir atəş və alov kütləsi insanlara yönələcək. O gün bütün dənizlər alışdırılmışdır.

Allah bu məsələ ilə bağlı ayəni “Təkvir” surəsində bu şəkildə buyurur:

“Dənizlər (qaynayıb bir-birinə) qarışacağı zaman...” (“Təkvir” surəsi, 6)

Yaşanan hadisələr nəticəsində quruda olduğu kimi, dənizdə də həyat sona çatacaq. Adi vaxtda sərinlik və rahatlıq hissi verən dənizlər bir anda ətrafa müdhiş istilik yayacaqlar. Dənizlərdə nəhəng dalğaların əvəzinə alov buludları yer alacaq, havadakı duman oksigeni böyük nisbətdə tükəndirəcək. Ucsuz-bucaqsız dənizlərin alovlanan və şiddətlə pıqqıldayan görüntüsü dünyanın geniş bir sahəsinə hakim olacaq və özü ilə olduqca çox fəlakətlər gətirəcəkdir.

Dənizlərin daşması

Quranda qiyamət günü gerçəkləşəcəyi bildirilən hadisələrdən biri də dənizlərin daşmasıdır. Bu həqiqət bizlərə ayələrdə xəbər verilməkdədir:

“Dənizlər fışqırdılıb daşırıldığı zaman...” (“İnfitar” surəsi, 3)

O gün Allah`ın istəyi ilə qurudan gələcək fəlakətlərə dənizlərdən gələnlər də əlavə olunacaqdır. Belə bir fəlakətin və bunun kimi digərlərinin gerçəkləşməsi üçün, şübhəsiz ki, təkcə Allah`ın diləməsi kifayətdir. Allah sadəcə “ol” əmri ilə yoxdan var etdiyi yer üzünü çeşidli şəkillərdə yerlə bir etməyə qadirdir. Bunları gerçəkləşdirə biləcək səbəblər isə bizlər üçün yalnız bir xatırlatma, Allah`a yaxınlaşmaq və Onun əzabından qorxmaq üçün bir yoldur. Bu hadisələrin necə gerçəkləşəcəyinin, səbəblərinin nə olacağının məlumatı yalnız Allah`ın dərgahındadır. Bəlkə heç bir səbəb olmayacaq, qiyamətin bütün əlamətləri birdən-birə gerçəkləşməyə başlayacaqdır. Bu səbəblə, bu bölümdə verilən misallar sadəcə təxminlərdir.

Gerçəkləşməsi ehtimal edilən bəzi misallar dənizlərin daşması ilə bağlıdır. Bəlli olduğu kimi, əsasən, dəniz altında yeraltı təkan meydana gəldiyi zaman suyun üzündə nəhəng dalğalar yaranır. Yeraltı təkanın mərkəzindən başlamaqla yayılan təsir nəticəsində dalğalar okeanı saatda 750 km kimi yüksək bir sürətlə keçərək sürətlə sahilə çatır. Okeanın ortasında bir metrə çatmayan dalğa sahilə çatanda 60 metri aşa bilir. Məsələn, 1896-cı ildə Yaponiyanın Hoşu şəhərində meydana gələn böyük dənizaltı təkandan sonra qabaran bir dalğa 25-35 metrə çataraq bütün məskunlaşma mərkəzini bürümüş və 25000 adamın ölümünə səbəb olmuşdu.

Nəhəng dalğaların bəlli olan başqa bir qaynağı da vulkan püskürməsidir. Buna canlı misal 1883-cü ildə Krakatoanın zirvəsindəki çökmədən sonra yüksələn dalğadır. Cava ilə Sumatra arasında olan bu ada şiddətli püskürmələrin ardınca qəfildən itmiş, ani və böyük bir dalğaya səbəb olmuşdu. Bunun nəticəsində, meydana gələn sunami Cava adasında əhalinin ən sıx olduğu sahildə qırılaraq 165 kəndin yox olmasına və 3600 adamın ölümünə səbəb olmuşdu. Bu dalğanın yüksəkliyi sahilə çatanda 35 metri aşırdı. Göründüyü kimi, dəniz altında meydana gələn bəzi zəlzələlər və ya vulkan püskürmələri təkcə müəyyən bir bölgəni əhatə etsə də, dənizlərin daşmasına, minlərlə adamın ölməsinə səbəb olur. Halbuki, qiyamət günündə yerin üstündə olduğu kimi, dənizlərin altında da sarsılmayan heç bir yer qalmayacaq. Bu vəziyyətdə dənizlərin altında meydana gələn şiddətli sarsıntılarla birlikdə dənizlər də daşacaq və o anadək bəlli olan sunamilərlə müqayisə olunmayacaq bir şəkildə bütün yer üzünə təsir edəcəkdir.

O gün dənizlərin daşaraq insanlara fəlakət gətirməsi üçün daha bir neçə səbəb var. Bu böyük su kütləsinin sabit və durğun bir şəkildə dayanması bəzi qanunlara bağlıdır. Ancaq o gün heç bir təbiət qanunu keçərli olmayacaq, göyləri, yerləri, quruları, dənizləri və insanları tarazlıqda saxlayan həssas hesablar və müvazinət yox olacaq. Allah`ın diləməsi ilə var olan bu qüsursuz nizamın səbəbləri yenə Allah`ın diləməsi ilə ani şəkildə ortadan qalxacaqdır. Daha əvvəlki bölümdə də izah edildiyi kimi, bəlkə də o gün yerin altındakı istilik havanı isidəcək, üzə çıxan bu hərarət buzların əriməsinə səbəb olacaq. Bu da mövcud suyun miqdarının artmasına, onun səviyyəsinin yüksəlməsinə səbəb olacaq. Bunların hamısı ehtimal daxilindədir, fəqət o gün bunun necə gerçəkləşəcəyini yalnız Allah bilir.

Yenə bəlli olduğu kimi, günümüzdə bir dağdan qopan torpaq və qayaların yuvarlanaraq bir körfəzi, gölü və ya su hövzəsini doldurması lokal bir dalğaya səbəb olur. Qiyamət günündə isə yıxılmayan, çökməyən bir dağ qalmayacaq və daha əvvəl də bəhs edildiyi kimi, bu dağlar bütün çuxurları doldurub yerin dümdüz olmasına səbəb olacaq. Dağlardan düşən parçalar dənizləri doldurub onların daşmasına səbəb olacaq.

Allah`ın müəyyən etdiyi bu müddət tamamlandığı zaman qəlblərə amansız qorxu salan hadisələr bir-birinin ardınca gerçəkləşəcək. İnsanları əhatə edən qorxunc bir gurultu, dağların parçalanması, insanların ayaqlarının altından axan lavalar, hər yeri bürüyən toz, duman və qaz buludları, qaynayaraq insanların üstünə daşan sular... Dünya həyatı boyunca Allah`ın varlığını düşünmək istəməyən, Onun böyüklüyünü təqdir edə bilməyən qullara bir anda gələn dəhşətli bir əzab... Qeyd-şərtsiz hər kəsi boyun əydirən, insanları öz acizliklərinin və ömrü boyunca dəyər verdikləri şeylərin nə qədər dəyərsiz olduğunu göstərən öldürücü bir əzab... O gün insanların ürəklərində duyduqları qorxunun və dəhşətin tərif edilə bilməyəcəyi bir gündür. İnsanlar buradan oraya, oradan buraya qaçmağa, sığınılacaq bir yer axtarmağa çalışacaqlar. Amma hər kəs bilməlidir ki, bu gündən qurtuluş yoxdur.

Göy üzünün vəziyyəti

Qiyamətlə birlikdə gələn süqut və dəhşət təkcə yerdə gerçəkləşəcək hadisələrlə məhdudlaşmır. O gün insanın bildiyi, alışdığı və sonsuzadək varlığını sürdürəcəyini sandığı bütün varlıqlar və nizamlar pozulmaya uğrayacaqlar. O gün dünya tarixi boyunca miqyası anlaşılmamış, sirləri son əsrdə açılmış, ağılları donduran böyüklükdəki göy cisimləri və kosmos üçün də ölüm vaxtı gəlmişdir. Göy üzü, Ay, Günəş, ulduzlar və planetlər də o gün parçalanıb yox olacaqlar. Allah bir ayədə belə buyurur:

“Sizə vəd edilən mütləq vaqe olacaqdır! Ulduzlar sönəcəyi; Göy yarılacağı zaman...” (“Mürsəlat” surəsi, 7-9)

Kainatın yaradıldığı ilk andan etibarən meydana gələn hər hadisə və izlənən hər görüntü bunlarda bir qeyri-adilik olduğunu sezən və bir Yaradıcının varlığını mütləq bir şəkildə görmək istəyən hər insan üçün böyük bir iman dəlilidir. Ucsuz-bucaqsız kainatın hər nöqtəsini bürüyən planetlər, ulduzlar, saysız göy cisimləri Allah`ın tək bir əmri ilə yaradılmış, Onun qüdrəti ilə müəzzəm bir tarazlıqla qorunmuşdur. Bu başlanğıc və tarazlıq isə sirrini hələ də qoruyur, insanların zehnini məşğul edir. Əslində, bu axtarışların nəticəsində insanın qarşısına çıxan yeganə bir həqiqət vardır: Allah`ın varlığı. Qiyamət günü yaşananlar yenə də bu Yaradanın böyüklüyünə uyğun şəkildə gerçəkləşəcəkdir. Allah var olan hər şey üçün olduğu kimi, göy üzündəki bu müəzzəm dünya üçün də görünməmiş bir aqibət hazırlamışdır.

Göy üzü insanın varlığına və davamlılığına həmişə arxayın olduğu bir tavan kimidir. Allah`ın bir dirək olmadan yüksəltdiyi və tutduğu, ucsuz-bucaqsız kosmosla öz arasında pərdə rolunu oynayan görkəmli bir tavan...

Bu tavan dünyanı və üzərindəki canlıları saysız təhlükələrdən (ultrabənövşəyi şüalardan, komet və meteorlardan, kosmosun dondurucu soyuğundan və s.) ən kiçik bir nöqsana yol vermədən yüz illərlə qorumuş, canlı aləmin davam etməsi üçün lazım olan ən əhəmiyyətli qoruyucu örtük olmuşdur. Qaranlıq kosmosdan keçib gələn işıq atmosferin daşıdığı xüsusiyyətlər sayəsində dünyaya qədərincə yayılmış, bütün planeti işıqlandırmış və insan atmosferdəki həssas oksigen nisbəti sayəsində nəfəs alıb həyat tapa bilmişdir. Halbuki, o gün göy bütün vəzifə və funksiyalarını itirər. Artıq onun da Allah dərgahında aşkar olan əcəli gəlmişdir. Qiyamət günü göy Allah`ın diləməsi ilə sarsılıb çalxalanar, çatlayar və yarılar:

“O gün göy hərəkətə gəlib çalxalanacaq”. (“Tur” surəsi, 9)

“O gün göy parçalanacaq, Allah`ın vədi yerinə yetəcəkdir”. (“Müzəmməl” surəsi, 18)

“Və göy süst düşüb parçalanacaqdır!” (“Haqqə” surəsi, 16)

Dünya tarixi boyunca saysız canlının həyatını davam etdirməsi üçün ən gərəkli şərtlərdən biri olan hava bütün əhəmiyyətini və funksiyasını itirir. O gün var olan qanunlar alışdığımız qanunlardan fərqlidir. Saysız fizika qanunu ilə göydə sabit bir müvazinətlə duran atmosfer əriyib axmağa başlayar. Quranda o gün göy üzünün uğrayacağı aqibət bu şəkildə anladılır:

“O gün göy göyərmiş mis kimi olacaq”. (“Məaric” surəsi, 8)

Atmosfer o gün əriyər və yanmağa başlayar. İnsanlar masmavi görməyə alışdıqları göy üzünü o gün qızılı rəngdə görərlər. Göy üzü yarılıb ərimiş, yağ kimi olmuşdur:

“Göy ayrılıb dağ edilmiş yağ kimi qıpqırmızı olduğu zaman...” (“Rəhman” surəsi, 37)

Qiyamət günü o günə qədər Allah`ın böyüklüyünü və gücünü görmək istəməyən, bilə-bilə üz çevirən insanlar üçün peşmanlığın yaşadığı gündür. Bu, öyüd alıb düşünmək və səhvləri düzəltmək imkanı tanınmayan bir peşmanlıqdır. Bütün insanlar Allah`dan başqa dost, yardımçı və qoruyucunun olmadığını, Allah`ın gücünü və əzabını artıq birmənalı şəkildə anlayıblar. Belə bir anda Allah`a və axirət gününə qarşı inkar içində ola və bu inkarında inad göstərə biləcək tək bir insan da yoxdur. Bu həqiqət Quran ayələrində bütün insanlara bildirilmişdir:

“Onlar Allah`ı lazımınca qiymətləndirmədilər. Halbuki, qiyamət günü yer bütünlüklə Onun ovcunun içində olacaq, göylər isə Onun sağ əli ilə büküləcəkdir. Allah aid etdikləri sifətlərdən tamamilə uzaq və ucadır!” (“Zumər” surəsi, 67)

İnsanın tanıyıb bildiyi bütün qayda-qanunlar o gün yox olur. Yaradılışları sırasında Allah`ın: “İstəyərək və ya istəməyərək itaət edin”, - çağırışına boyun əyən və: “İstəyərək gəldik”, - deyə cavab verən göy və yer o gün də öz yaradılışlarına uyğun olaraq həqiqi sahibləri və yaradıcıları olan Allah`a boyun əyərlər. Quranda Allah`ın göyə və yerə səslənməsi bu şəkildə anladılır:

“De: “Doğrudanmı, siz yeri iki gündə yaradanı inkar edir və Ona şəriklər qoşursunuz? O ki aləmlərin Rəbbidir! O, yer üzündə möhkəm durmuş dağlar yaratdı, onu bərəkətli etdi və istəyənlər üçün bərabər olaraq orada yer əhlinin ruzisini dörd gündə müəyyən etdi. Sonra Allah tüstü halında olan göyə üz tutdu. Ona və yerə belə buyurdu: “İstər-istəməz vücuda gəlin!” Onlar da: “İstəyərək vücuda gəldik!” - deyə cavab verdilər”. (“Fussilət” surəsi, 9-11)

Bilindiyi kimi, inkarçıların iddialarından biri maddənin öz-özünə yaranması iddiasıdır. Onlar ətraflarında gördükləri bütün gözəlliyi təbiətin gücünə bağlayırlar. İnkarçılar bundan sonrakı proseslərin təfərrüatı, yəni bunların necə meydana gəlməsi, bu elmi yaradılışın necə baş verməsi, özü yox ikən necə yaranması, onların cansız bir təsəvvür olan təbiətdən ortaya çıxması barədə əsla düşünməzlər. Bu məntiqsiz iddiaya görə, hər şeyi təbiət öz-özünə yaratmışdır. Yəni hakim olan fövqəladə uyğunluq və tarazlığın sahibi daş, torpaq, hava və sudur. Halbuki, qiyamət günü gələndə insan dağın, daşın, torpağın nə hala düşdüyünü görür və bu gücün sahibinin təbiət olmadığına şahid olur. Canlı-cansız hər şeyin yaradılışının aid edildiyi təbiət o gün özünü qoruya bilməyəcək. Allah hər şeyin təkcə Öz gücü və iradəsi ilə yaradıldığını, təkcə O, diləyib qoruduğu üçün qorunduğunu insanlara göstərəcək. Bir çox insanlar anlamazlıqdan gəldikləri həqiqətləri o anda vicdanları qəbul etdiyi halda, çox böyük bir peşmanlıqla xatırlayacaqlar:

“Göy yarılacağı və Rəbbinin buyruğunu eşidib itaət edəcəyi zaman; yer uzanıb dümdüz olacağı, qoynunda olanları bayıra atıb boşalacağı və Rəbbinin buyruğunu eşidib itaət edəcəyi zaman... Ey insan! Sən Rəbbinə doğru çalışıb çabalayırsan. Sən Ona qovuşacaqsan!” (“İnşiqaq” surəsi, 1-6)

Ulduzların, Günəşin və Ayın vəziyyəti

Kosmosun qaranlıq və soyuq mühitinin əksinə olaraq dünyamızın işıqlanmasında və canlıların yaşaya biləcəyi orta bir istiliyin mövcud olmasında ən böyük amillərdən biri atmosferdir. Dünyamızı qoruyan bir tavan olaraq tanınan atmosferdə istinin və işığın yayılma xüsusiyyəti var. Qaranlıq bir yoldan keçərək dünyamıza çatan Günəş şüalarının yer üzünü işıqlandırması və isitməsi atmosferin daşıdığı bu xüsusiyyət sayəsində baş verir. Ancaq qiyamət günü gələndə yaradılan hər şey kimi göy də çatlayıb yarılacaq və bütün rolunu və dəyərini itirib Quranda bildirildiyi kimi, əriyərək axacaqdır. Quranda “Təkvir” surəsinin ilk ayəsində qiyamət günündən bəhs edilərkən “Günəş kor edildiyi zaman” ifadəsi işlədilir. Bu ifadədən Günəş işığının dünyaya artıq heç bir fayda verməyəcəyi anlaşılır.

Qiyamət günü dünyaya işıq verən Günəş və Ay qaralacaqdır. O gün dünyaya işıq gəlməməsinin tək səbəbi atmosferin yox olması deyil. Çünki Quranda da bildirildiyi kimi, o gün təkcə göylərin, yerin və ikisinin arasında olanların yox olduğu bir gün deyildir, bütün kainatın yox olduğu gündür. “Təğabun” surəsinin ilk ayələrində də bildirildiyi kimi, Allah hər şeyi mükəmməl və qüsursuz yaradan və hər dilədiyini istədiyi anda gerçəkləşdirməyə güc yetirəndir. Milyardlarla qalaktikanı və özündə hər qalaktikadakı milyardlarla ulduzu ehtiva edən kainatı O yaratmışdır və dilədiyi zaman da yox edəcək sonsuz qüdrət sahibi də Odur.

Kainatın genişliyini insan ağlının tam və real şəkildə qavraması mümkün deyil. Amma bir neçə rəqəmlə bu sirli dünyanın böyüklüyünü təxmini şəkildə anlamağa çalışa bilərik. Günəş Südyolunu təşkil edən 200-250 milyard ulduzdan biridir. Günəş Yer kürəsinin 109 qatı olduğuna baxmayaraq, kainatdakı kiçik ulduzlardan sayılır. Günəş ölçüsü 125 min işıq ili olan Südyolunun mərkəzindən 30 min işıq ili uzaqlıqdadır. Bu arada 1 işıq ili təxminən 9.460.800.000.000 kilometrdir. Dünya isə öz oxu ətrafında saatda 1670 km sürətlə fırlanan 6 katrilyard ton ağırlığında bir kütlədir. Günəş saatda 792.000 km sürətlə hərəkət edir. Südyolu öz oxu ətrafında saatda 900.000 km sürətlə fırlanır. Ancaq ağlı çaşdıran bu kainat qiyamət günü Allah`ın diləməsi ilə yerlə-yeksan olacaq, böyüklüyü tərif də edilə bilməyən ulduzlar Quranda ifadə edildiyi kimi, örtülüb silinəcək, yox olacaqlar.

Kainatın hər nöqtəsi Allah`ın varlığının, böyüklüyünün və gücünün ayrı bir dəlilidir. Bu nöqtələr ancaq Onun diləyi ilə, Onun dilədiyi müddətdə, Onun izni ilə yaradılıblar. Bu tarazlığı yaradan və qoruyan Allah bütün bunları, əlbəttə ki, dilədiyi şəkildə yox etməyə də qadirdir. Kainatın ölümü də yaradılışında olduğu kimi baş verəcək, yəni Onun izni ilə, Onun təqdir etdiyi şəkildə gerçəkləşəcək. O gün insanların dünya həyatı boyunca əzəmətinə heyran qaldıqları hər şey parça-parça ediləcək. Bütün planetlər, ulduzlar, Günəş və Ay öz orbitlərindən çıxacaq, ulduzlar töküləcək, göy cisimləri bir-bir öləcəkdir. Bütün bunlar Quranda belə bildirilir:

“Saat yaxınlaşdı, Ay parçalandı”. (“Qəmər” surəsi, 1)

Ayədə də bildirildiyi kimi, o gün artıq qaçacaq bir yer yoxdur. Dünya həyatı boyunca özünə Allah`dan başqa dost və yardımçı axtaran insanlar da artıq yönəlib dönüləcək həqiqi dost və yardımçının təkcə Allah olduğunu anlayıblar. O gün insanların əlçatmaz saydığı, görkəmli və möhtəşəm gördüyü ulduzların da ölüm günüdür. Ulduzlar orbitlərindən çıxaraq dağılıb yayılacaqlar:

“Ulduzlar dağılıb səpələnəcəyi zaman...” (“İnfitar” surəsi, 2)

Bəlli olduğu kimi, Günəş hər saniyə enerji istehsal edən bir ulduzdur. Kosmosdakı digər ulduzların bir çoxu isə Günəşdən qat-qat böyükdür və onun malik olduğu enerjidən daha yüksək enerjiyə sahibdir. Halbuki, qiyamət günü gələndə artıq hamısı güclərini itirirlər, bulanıqlaşıb tökülürlər. Quranda qiyamət günündə ulduzların vəziyyəti bu şəkildə bildirilir:

“Ulduzlar səpələnəcəyi zaman...” (“Təkvir” surəsi, 2)

“Ulduzlar sönəcəyi zaman...” (“Mürsəlat” surəsi, 8)

Minlərlə ildir işıq saçan, dünyanın həyat və enerji qaynağı olan Günəş və göy üzünü bəzəyən ulduzlar o gün qaralar. O zamana qədər onları orbitlərində tutan və işıq verməsini təmin edən sonsuz qüdrət sahibinin ulduzların da həqiqi sahibi olan Allah olduğunu və o ana qədər sadəcə Onun izni ilə yaradıldıqlarını hər kəs bir daha anlayar.

İnkarçılar o gün Allah`dan heç bir yardım görməzlər. Yardım görə biləcəkləri başqa hər hansı bir güc də yoxdur. Texnologiyanın çox inkişaf etməsi sayəsində kainatın uzaq bir guşəsinə getmək mümkün olsa belə, insanlar üçün artıq heç bir şey dəyişməyəcək. Əzab insanları orada da tapacaq. Çünki qiyamət bütün kainatı bürümüşdür. Təkcə üzərində bir zamanlar arxayınlıq içində yeridiyi yer üzü deyil, əlçatmaz saydığı uzaq ulduzlar da Allah`ın əmrinə boyun əyib və yox olublar. İnsanların ogünkü çarəsizliyi Quranda belə bildirilir:

“Ay tutulacağı; Günəşlə ay birləşəcəyi zaman - məhz o gün insan: “Qaçıb can qurtarmağa yer hardadır?” - deyəcəkdir. Xeyr, heç bir sığınacaq olmayacaqdır! O gün duracaq yer ancaq Rəbbinin hüzurudur! O gün insana öncə etdiyi və sonraya qoyduğu nə varsa xəbər veriləcəkdir!” (“Qiyamə” surəsi, 8-13)

İnsanlar qiyamət vaxtında

Bura qədər izah edilən bütün hadisələr insanların heç xəbərinin olmadığı bir anda, daha əvvəl heç eşidilməmiş və tanınmaz bir səsin duyulması ilə başlamışdır. Və dünyadakı bütün insanlar bu anda da olduğu kimi, hər şeyin heç dəyişmədən və pozulmadan eynən davam edəcəyini düşünərkən ani bir şəkildə yaxalanmışlar.

Sura üfürülməsindən dərhal qabaq gerçəkləşən hadisələrin əvvəlki gündən heç bir fərqi yoxdur. Yer kürəsi yenə eyni sürətlə fırlanır, Günəş yenə dünyanı işıqlandırır, həyat davam edir və insanların bir çoxu nədən, kim tərəfindən yaradıldığını və aqibətini düşünmədən vərdiş etdiyi şəkildə yaşamağa davam edirlər. Kimi axşam gələcək qonağına hazırlayacağı yeməyi, kimi işgüzar görüşləri barədə düşünərkən, kimi alış-veriş edərkən, kimi yatarkən və böyük bir bölümü də Allah`ın varlığını inkar halında ikən bu səsi duyacaq və hər şey bir anda başlayacaq, bəlkə də hər şey bir anda sona çatacaqdır.

İnsanın güclü zənn etdiyi, öyünərək böyükləndiyi bədəni heç gözləmədiyi bir anda dörd bir yandan ölümlə əhatələnəcək. Artıq can dərdindən başqa heç bir problem və dərd qalmayacaqdır. İnsanlar dəyər verdikləri, möhkəm bağlandıqları, uğrunda hər növ fədakarlığa hazır olduqları şeyləri yaşadıqları qorxunun şiddətindən bir anda görməz olacaqlar.

Qiyamətin meydana gətirdiyi bütün bu qorxu, dəhşət və çaşqınlıq dünyada inkar içində həyat sürən insanın qəflət yuxusuna əvəzdir. O gün başlayan bu danılmaz çətinliklər inkarçıları əbədiyyətə qədər rahat buraxmayacaq. Bir-birinin ardınca meydana gələn bütün bu hadisələr onlardakı təşviş və dəhşəti daha artıracaq. Keçən hər saniyə onlara yeni əzab növləri və bəlaları gətirəcək. Qarşılaşdığı şüurları donduran bu hadisələr o günə qədər inkar etdiyi Allah`ın böyüklüyünü sərgiləyəcək. İnsan bu güc qarşısında mümkün qədər gücsüz və çarəsizdir. Peşmanlıq, üzüntü və qorxudan başqa edə biləcəyi bir şey yoxdur. Saniyələr keçdikcə Allah`ın ona əbədi həyatında təqdim edəcəyi qorxunc əzabı daha yaxşı anlayar. O gün qarşılaşdığı dəhşət dolu dəqiqələr sonsuz həyatı boyunca yaşayacağı əzabın sadəcə olaraq bir hissəsidir. İnsanların o gün yaşanacaq hadisələr qarşısında duyacağı qorxu Quranda müfəssəl şəkildə izah edilmişdir.

İnsanların yaşadığı qorxu

Allah bir çox ayələrdə insanların dünya həyatına möhkəm-möhkəm bağlı olduqlarını və bunun onlara axirət həyatında heç bir faydasının olmayacağını bildirmişdir. İnsanın dünya həyatında dəyər verdiyi, önəmli saydığı, uğrunda olduqca çox şeyi gözə aldığı dəyərlər onlardan əgər Allah rizası üçün və Allah yolunda istifadə olunmursa, insana itkidən başqa bir şey qazandırmaz. Bu dəyərlərin hər biri insanları yoxlamaq üçün xüsusi şəkildə yaradılmışdır. Əsl yurd isə axirət yurdudur. Dünyaya aid şeylərin heç birinin əhəmiyyət və mənasının olmaması isə Quranda bu şəkildə anladılır:

“Qadınlar, uşaqlar, qızıl-gümüş yığınları, yaxşı cins atlar, mal-qara və əkin yerləri kimi nəfsin istədiyi və arzuladığı şeylər insanlara gözəl göstərilmişdir. Bunlar dünya həyatının keçici zövqüdür, gözəl dönüş yeri isə Allah yanındadır”. (“Ali-İmran” surəsi, 14)

İnsan dünya həyatının ayədə də anladılan bütün bu çəkici xüsusiyyətlərinə hərisliklə bağlanır, bütün ömrünü bunları əldə edə bilmək üçün xərcləyir. Quranda dünya həyatı ilə bağlı belə buyurulur:

“Bilin ki, dünya həyatı oyun-oyuncaq, bərbəzək, bir-birinizin qarşısında öyünmək və mal-dövləti, oğul-uşağı çoxaltmaqdan ibarətdir. Bu, elə bir yağışa bənzəyir ki, onun yetişdirdiyi bitki əkinçilərin xoşuna gələr. Sonra o quruyar və sən onun saralıb solduğunu, daha sonra çör-çöpə döndüyünü görərsən. Axirətdə şiddətli əzab, Allah`dan bağışlanma və razılıq gözləyir. Dünya həyatı aldanışdan başqa bir şey deyildir”. (“Hədid” surəsi, 20)

Dünya həyatının ən böyük hədəflərindən biri mal-dövlətlə, oğullarla, qısası, sahib olunan bütün dəyərlərlə öyünməkdir. Ancaq Quranda xüsusilə vurğulanan və bütün toplumlar üçün keçərli olan bir həqiqət dünya həyatındakı ən əhəmiyyətli sərvətlərdən birinin övlad olması həqiqətidir. Uşağa sahib olmaq istəyi insanlara gənclik illərindən etibarən öyrədilir. Uşaq insanlar arasında həm səbəbsiz bir rəqabət ünsürü, həm də gələcəyə yönələn bir zəmanət mənasını daşıyır.

Digər bir istək də var-dövlətə və zənginliyə aid olanıdır. Bəlli olduğu kimi, insanların dünya həyatı boyunca bütün hədəf, plan və cəhdləri bu məqsəd üzərində qurulmuşdur. Pul-mal istəyi insanların gözünü örtdüyü üçün bütün əxlaqi dəyərlər öz əhəmiyyətini itirmiş, insan xarakterini formalaşdıran yeganə meyar maddiyyat olmuşdur. Quran əxlaqı, əmr və qadağaları insanların həyatındakı birinciliyini itirmiş, mal-dövlət yığıb toplamaq yeganə məqsəd olmuş, münasibətlərdə maraqlar ön plana çıxmışdır.

Halbuki, qiyamət günü gələndə hər şey tərsinə dönər. İnsanlar qarşılaşdığı günün qorxusundan dəyər verdikləri hər şeyi bir anda unudarlar. Əsas hədəf saydıqları şeylərin artıq bir mənasının olmadığını anlayarlar. Dəyər ölçüləri bir neçə saniyə içində dəyişər. Artıq mal-dövlətin, hətta övladın belə bir dəyəri yoxdur. Ata və analıq duyğuları da öz mənasını itirmişdir. Dünyada ən çox dəyər verdiyi adamları, hətta öz uşağını belə qiyamət gününün dəhşəti qarşısında unudacaqdır. Kimsə öz uşağının vəziyyətini soruşmayacaq, bunu ağlına da gətirməyəcək. Şübhəsiz ki, qiyamətin baş verəcəyi gün inanmayanlar üçün çox ağır bir gündür:

“O gün göy göyərmiş mis kimi olacaq; dağlar da didilmiş yun kimi olacaqdır. Və dost dostu arayıb axtarmayacaqdır. Onlar bir-birinə göstəriləcəklər. O günün əzabından qurtarmaq üçün günahkar istərdi ki, fəda etsin öz oğullarını; övrətini və qardaşını; ona sığınacaq verən əşirətini! Və yer üzündə olanların hamısını, təki özünü qurtarsın!” (“Məaric” surəsi, 8-14)

“Göyün buludla parçalanacağı, mələklərin bölük-bölük endirələcəyi o gün həqiqi hökmranlıq ancaq Rəhmana məxsusdur; o, kafirlər üçün isə çətin bir gün olacaqdır”. (“Furqan” surəsi, 25-26)

Hələ körpəlik çağında olan uşaqlar belə o gün ailələri tərəfindən atılacaq. İnsanlar heç gözləmədiyi və əvvəllər tayını-bərabərini görmədiyi bu hadisələr qarşısında nə edəcəklərini bilməz, çaşıb qalarlar. Qorxu elə ani və şiddətli bir şəkildə gələcək ki, hamilə qadınlar bu şokun təsiri ilə uşaq salarlar. O çox ağır gündə yaşanacaq hadisələrin qorxusu və dəhşəti ilə qadınların əmizdirdiyi uşaqları da unutduqları Quranda belə bildirilmişdir:

“Onu görəcəyiniz gün hər bir əmzikli qadın əmizdirdiyi uşağını unudar, hər bir hamilə qadın bari-həmlini yerə qoyar. İnsanları sərxoş görərsən, halbuki onlar sərxoş deyillər. Ancaq Allah`ın əzabı çox şiddətlidir!” (“Həcc” surəsi, 2)

Qiyamət günü dünyada ikən ona ünvanlanan çağırışlardan üz döndərənlərin, həqiqi dost və yaradıcı olan Allah`ı unudanların bir-birindən qaçıb qurtulmaq istədiyi bir gündür. Hər kəs öz hayında olacaq. O dəhşətli gündə insanlar arasında heç bir bağlılıq- nəsil, əqrəbalıq və ya dost-yoldaşlıq bağları qalmayacaq. Bu mövzu Quranda belə bildirilir:

“O gün insan qaçacaq öz qardaşından; anasından, atasından; zövcəsindən və oğullarından! O gün onlardan hər birinin istənilən qədər işi olacaqdır!” (“Əbəsə” surəsi, 34-37)

İnsanlar sərxoş kimidir

İnsanlar o gün gördüklərinin qarşısında bütün soyuqqanlılıqlarını, özlərinə olan arxayınlıqlarını və mətanətlərini itirirlər. Ölümlə qarşılaşdığı an hər şey dəyərini itirir, üzlərdəki ifadə, halətlər, söhbətlər, danışıq tərzi fərqlənir.

İnsanların ölüm qarşısında yaşadığı qorxu və dəhşətə filmlərdə şahid oluruq. O anda verilən reaksiyalar insanların halını çox yaxşı izah edir. Amma həmin görüntülərdə insanların az da olsa qurtulma ümidlərinin olduğu görünür. Öləcəklərini qəti bilsələr də, ölümdən sonrasını tam bilməzlər, ya da böyük qismi ölümlə birlikdə yox olacağını düşünər. Halbuki, qiyamət günündə ölüm hələ gəlib çatmasa belə, yaşanan hadisələr insan üçün heç bir qurtuluş ehtimalının olmadığını göstərər. İnkarçılar o zaman inanmadıqları bir günü qarşılarında görərlər. O gün kainatdakı nizamın bir yaradıcısının və qoruyucusunun olmasının və Allah`ın dilədiyi anda da hər şeyin yox olacağı bir gündür.

İnsanlar ölümün o günə qədər düşündükləri kimi yox olma olmadığını anlayarlar. O ana qədər Allah`ın varlığına, dolayısilə, axirətə inanmadıqlarına görə ölümdən sonrakı hadisələr barədə heç düşünməmişlər. Amma Allah`ın varlığını və gücünü bir-birinin ardınca gələn bu hadisələr nəticəsində açıq-aydın görüncə aqibətlərinin də fərqinə varmışlar. Qurtuluş ümidi olmadığı kimi onları gözləyən yeni və sonsuz həyatın olduğunu da anlamışlar. Bu, inkarçılar üçün çox ağır bir həyatdır. Əbədi çəkiləcək əzab və sıxıntı o gün yaşadıqları ilə müqayisə edilməyəcək qədər şiddətli olacaqdır. Ayələrin bildirdiyinə görə, inkarçılar belə həyatın əvəzinə yox olmağı üstün tutacaqlar:

“Həqiqətən, Biz sizi yaxın bir əzabla qorxutduq. O gün insan öz əlləri ilə etdiyi əməlləri görəcək, kafir isə: “Kaş torpaq olaydım!” - deyəcəkdir”. (“Nəbə” surəsi, 40)

İnsanlar qarşılaşdıqları hadisələrə görə şiddətli qorxu və təşviş içində sərxoş kimi olarlar. Bu vəziyyət Quranda belə bildirilir:

“...İnsanları sərxoş görərsən, halbuki onlar sərxoş deyillər. Ancaq Allah`ın əzabı çox şiddətlidir!” (“Həcc” surəsi, 2)

İnsanın qorxduğu andakı hərəkətləri sərxoşların davranışına çox bənzəyir. İnsanlar qorxarkən ağlaya bilər və başları hərlənə bilər.

Bura qədər deyilən hadisələrdən göründüyü kimi, o çətin gündə insanlar təşviş içində olacaqlar. Allah insanların yaşadığı bu şiddətli qorxunu və qorxu nəticəsində yaranan fiziki təsirləri sərxoşluğa bənzədir. O gün sərxoş kimi olan insanlar özlərini itirib ora-bura qaçmağa başlayarlar. Quranda verilən bənzətmə insanların bu vəziyyətini belə açıqlayır:

“O gün insanlar kəpənək kimi ətrafa səpələnəcək...” (“Qariə” surəsi, 4)

Gözlərdəki dəhşət ifadəsi

“Doğru vəd yaxınlaşdıqda kafir olanların gözləri dərhal bərəlib: “Vay halımıza! Biz bundan qafil idik. Xeyr, biz zalım olmuşuq!” - deyərlər”. (“Ənbiya” surəsi, 97)

Göz qorxunu insana ilk hiss etdirən orqanlardan biridir. O günün qorxusunu yaşayacaq insanların qarşılaşdığı dəhşət səbəbi ilə gözləri hədəqəsindən çıxacaq. Burada gözlərin hədəqəsindən çıxması bənzətməsi insanın yaşadığı qorxunun şiddətini bildirir. İnsan qorxduqda gözü qaralır, göz bəbəyi böyüyür və ağı üzə çıxır. Qiyamət günü istisnasız olaraq insanların hamısı bu qorxunu yaşayacaqlar. Bu tükürpərdici hadisələr qarşısında heç kim heç nə edə bilməz və baş verən hadisələri önləyə bilməz. Onlar sadəcə qorxu duyarlar. Ayədəki bənzətmə bu qorxunu açıq şəkildə izah edir.

Uşaqların saçının ağarması

“Elə isə əgər küfr etmiş olsanız, uşaqları ağ saçlı qocalara döndərəcək gündən özünüzü necə qoruyacaqsınız?!” (“Müzzəmmil” surəsi, 17)

Qiyamət gününün qorxusu kiçik uşaqları da bürüyəcək. Bu günün həqiqi mahiyyətini bilməyən, bunun sonsuz əzabın ilk günü olmasını anlayacaq gücdə olmayan uşaqlarda da yetkin adamlardan fərqli qorxu vardır. İnsanlar müvəqqəti dünya həyatı boyu etdikləri əxlaqsızlıqların peşmanlığı içindədir. Uşaqlar isə hələ nə olduğunu qavrayacaq ağılda deyil. Buna baxmayaraq, gördükləri hadisələrin şiddətindən saçları ağappaq olur. Belə fiziki dəyişiklik o ağır günün böyüklüyünü anlamaq baxımından olduqca mühümdür. Çünki o günə qədər dünyada fərqli növlərdə fəlakətlər yaşanmışdır. Hər biri insanlara şiddətli qorxu vermiş və onları dərindən təsirləndirmişdir. Amma bu fəlakətlərin heç biri qiyamət günü meydana gələcək hadisələrlə müqayisə edildiyində uşaqların saçlarını ağardacaq qədər şiddətli deyildir. O gün insanların dünya həyatı boyu yaşadıqları ən ağır, ən çətin gündür. Belə ki, qarşıya çıxan hadisələrin şiddəti qısa ömürləri boyu qorxunun mahiyyətini və təhlükələrin nəticələrini tam dərk edə bilməmiş uşaqların da saçının qorxudan ağappaq olmasına səbəb olmuşdur.

Heyvanların vəziyyəti

Gözləriniz önündə vəhşi heyvanları canlandırmağa çalışın: pələng, şir, canavar, çaqqal, ayı... Ancaq qəfəsdə ikən bir araya gələn bu heyvanlar qiyamət günündə hadisələrin təsiri ilə artıq mübarizəni bir tərəfə buraxacaq və bir araya toplanacaqlar. Minlərlə vəhşi heyvanın meydana gətirdiyi bu görüntünün dəhşəti və qorxulu cəhətləri isə açıq-aşkardır. Allah qiyamət günü təbiət və insan üzərində böyük dəyişikliklər olacağını olduqca çox ayədə bildirib. Eyni şəkildə, vəhşi heyvanlar o ağır gündən daha çox təsirlənəcəklər:

“Boğaz dəvələr başlı-başına buraxılacağı zaman... Vəhşi heyvanlar bir yerə toplanacağı zaman...” (“Təkvir” surəsi, 4-5)