Cahiliyyə Cəmiyyətində Qadına Münasibət

Cahiliyyə Cəmiyyətlərində Qadının Yeri

İnsanlara həyatları boyu ehtiyac hiss edəcəkləri hər məsələdə bütün məlumatları Allah Quranda açıqlamışdır. Dünya həyatının əsl üzünü, insanların yaradılış məqsədlərini, gözəl bir həyat yaşaya bilməklərinin sirlərini, insanın təbiətinə uyğun olan əxlaq anlayışını insanlara bildirmişdir. Allahın bildirdiyi bu həqiqətlərə iman gətirib, həyatlarını bu ölçülərə uyğun olaraq istiqamətləndirən insanlar dünyada və axirətdə həqiqi səadət qazanarlar.

Cahiliyyə cəmiyyətlərində isə insanların həyatlarını istiqamətləndirən, mütləq doğru olduğuna inanacaqları heç bir güc yoxdur. Əksinə, tabe olduqları qaydaların əksəriyyətinin nə vaxt, kim tərəfindən və hansı məlumatlara uyğun olaraq qoyulduğu da qeyri-müəyyəndir. Bu adı qoyulmayan, amma bütün cahiliyyə insanlarının illərlə birlikdə tabe olduqları qaydalar atalarından qalan bir ənənə olaraq yaşanır. Cahiliyyə insanlarının yaşayış məqsədləri, idealları, prinsipləri, qısası, cəmiyyətdəki nizamın üzərinə inşa edildiyi bu təməllər həmin anlayış əsas alınaraq hazırlanır. Cəmiyyətdəki hər bir fərdin yaşadığı səviyyəyə, sahib olduğu sosial statusa, cinsiyyətinə, inanclarına və həyat tərzinə görə əvvəlcədən müəyyən edilmiş bir yeri var.

"Korla görən, iman gətirib yaxşı işlər görənlərlə pislik edənlər eyni deyildir. Necə də az düşünüb daşınırsınız!"
(Ğafir surəsi, 58)

Qadının cəmiyyətdəki yeri də insanların əksəriyyətinin təsiri altında qaldığı bu sabit münasibətləri və dəyərləri istiqamətində müəyyənləşdirilmişdir. Bəzi cəmiyyətlərdə qadının fiziki olaraq kişidən zəif olması qəbul edildiyindən mənəvi cəhətdən də onlardan daha zəif bir quruluşa malik olduqları kimi yanlış bir təfəkkür hakimdir. Qadının şəxsiyyətinin, əxlaqi xüsusiyyətlərinin və qabiliyylətlərinin də fiziki quruluşuna uyğun olaraq daha da məhdud olduğuna inanırlar. Məsələn, cəmiyyətdə “kişi işi”, ya da “qadın işi” deyə ayırd edilən məsələlər var. Əlbəttə ki, fiziki gücləri və quruluşları yönündən qadının edə biləcəkləri ilə kişinin edə biləcəyi işlər bir-birindən fərqlidir. Ancaq cahil cəmiyyətlərdəki bu təbii ayrılıqlar daha fərqli istiqamətlərdə - qadının şüur və qabiliyyət yönündən də daha zəif qəbul edilməsinə səbəb olmuşdur.

Bu gün qadınlar bir çox sahələrdəki məlumatları və bacarıqları ilə bu mənfi düşüncələrin əsassızlığını ortaya qoyurlar. Ancaq yenə də cəmiyyətin bir qismində qadının müəyyən işləri edə bilməyəcəyi və ya ən azı kişinin bu işləri daha məntiqli və daha təcrübəli formada həll edəcəkləri şəklində bir inanc hakimdir.

Qabiliyyətləri ilə yanaşı, bəzi insanlarda şəxsiyyət məsələsində də qadının kişiyə görə daha zəif bir quruluşa sahib olması ilə bağlı bir qənaət var. Məsələn, kişinin soyuqqanlı olaraq qarşıladığı bir hadisənin qarşısında qadının təlaşa qapılıb özünə nəzarətini itirməsi, ya da kişinin iradəsini toplayaraq üz-üzə gələ bildiyi bir çətinlik qarşısında qadının iradəsiz və gücsüz davranması cahil cəmiyyətlərdə bəzi insanlar tərəfindən adi bir davranış olaraq qəbul edilir. Bu isə uşaqlıq illərindən etibarən verilən tərbiyə ilə qız uşaqlarına da aşılanır. Oğlan uşaqlarını imkanları daxilində güclü bir xarakterə malik olacaq şəkildə yetişdirən ailələr qız uşaqlarını tamamilə əks bir tərbiyə ilə böyüdürlər. Hər hansı bir çətinliklə qarşılaşanda oğlan uşaqlarına “kişilər ağlamaz”, “kişi ol”, “kişi kimi hərəkət elə”, “cəsur ol” dedikləri halda, uşaqları onların istəyinin əksini edəndə isə “qız kimi qorxaq olma”, “qız kimi ağlayırsan”, “qız kimi ürkürsən” kimi sözlərlə onların qızlardan üstün olduqlarını başa salmağa çalışırlar. Həmçinin qız uşaqlarını da yetişdirərkən onlara da müntəzəm olaraq oğlanlardan fərqli olduqlarını, buna görə hərəkət etməklərini öyrədirlər.

Cahiliyyə əxlaqının yaşandığı cəmiyyətdəki qadının bütün vəzifə və məsuliyyətləri bu münasibətə uyğun olaraq ancaq müəyyən məsələlərlə məhdudlaşdırılmışdır. Günümüzdəki cəmiyyətlərin böyük bir qismində qadının bir çox sahədə kişiyə görə daha arxa planda olması həmin bu sabit dəyərləndirmənin bir nəticəsidir.

Qadınlara qarşı bu mənfi münasibət tarixin ayrı-ayrı dövrlərində də müxtəlif formalarda ortaya çıxmışdır. Xüsusilə keçmişdə yaşayan cahiliyyə inanclarını qəbul edən cəmiyyətlərdə bu fikir çox yanlış şəkildə həyata keçirilmişdir. Allah Quranda bu cəmiyyətlərdə insanların qız uşaqlarını dəyərsiz görərək anadan olan kimi diri-diri torpağa basdırdıqlarını bildirir:

“Diri-diri torpağa gömülən körpə qızdan: “Axı o hansı günaha görə öldürüldü?” - deyə soruşulacağı zaman...” (“Təkvir” surəsi, 81/8-9).

Başqa ayələrdə isə Allah “Onlardan birinə qızı olması ilə müjdə verdikdə qəzəblənib üzü qapqara qaralar. Verilən müjdənin pisliyi üzündən tayfasından qaçıb gizlənər. Görəsən onu zillət içində saxlayacaq, yoxsa torpaqa göməcək? Bir görün onlar neçə pis mühakimə yürüdürlər!” (“Nəhl” surəsi, 16/58-59) sözləri ilə qız uşağı olacağını öyrənən insanların üzlərinin qəzəbdən qaraldığını, içərisində olduqları bu vəziyyətə görə ətrafındakı insanlardan utanıb gizləndiklərini bildirirlər. Allah bundan başqa bunların qız uşaqlarını “bər-bəzək içində böyüdülüb, mübahisə zamanı bir dəlil gətirə bilməyən” olaraq dəyərləndirdiklərinə də diqqəti çəkir:

“Onlardan birinə Rəhmana (Allaha) isnad etdikləri (qız uşağı) ilə müjdə versən, qəzəbdən boğularaq üzləri qapqara qaralar. Onlar bər-bəzək içində böyüdülüb, mübahisə zamanı bir dəlil gətirə bilməyən qızlarını Allaha isnad edirlər?” (“Zuxruf” surəsi, 43/17-18).

Allah İslam əxlaqından bixəbər olan bu cəmiyyətlərə göndərdiyi peyğəmbərləri və endirdiyi haqq kitabları ilə qız uşaqlarına qarşı olan bu münasibətlərin səhv olduğunu bildirmişdir. Peyğəmbərlərin təbliği və İslam əxlaqının insanlar tərəfindən öyrənilməsi ilə birlikdə qız uşaqlarını utancaqlıq, abır-həya vasitəsi kimi görmək düşüncəsi və cahiliyyə cəmiyyətlərində mövcud olan bu təcrübə geniş şəkildə aradan qaldırılmışdır.

Biz açıq-aydın ayələr nazil etdik.
Allah istədiyini doğru yola yönəldir.
(Nur surəsi, 46)

Allah Quranın “Göylərin və yerin hökmü Allahın əlindədir. O, istədiyini yaradır, istədiyinə ancaq qız, istədiyinə də ancaq oğlan verir. Yaxud hər ikisindən - həm oğlan, həm də qız verir, istədiyini də sonsuz edir. O biləndir, qadirdir!” (“Şura” surəsi, 42/49-50) ayələri ilə də insanlara gələn hər neməti onlara verənin Allah olduğunu xatırladır. Oğlan uşağı kimi qız uşağı da Allahın insanlara verdiyi bir nemətidir. İnsanın üzərinə düşən vəzifə isə Allahın nemətinə qarşı nankorluq etmədən ən gözəl şəkildə şükür edə bilməkdir.

Göründüyü kimi, tarixin müxtəlif dövrlərində qadınlar haqqında müxtəlif şəkillərdə meydana çıxan səhv münasibət hakim olmuşdur. Ancaq bu məsələdə nəzərdən qaçırılmaması lazım olan mühüm bir həqiqət də var. Cahiliyyə cəmiyyətlərində görünən qadın xarakteri bu münasibəti bir mənada dəstəkləyir və təsdiq edir. Belə ki, cahiliyyə əxlaqına malik olan qadınlar nümayiş etdirdikləri xarakterləri, davranışları və qəbul etdikləri əxlaq anlayışı ilə özləri haqqındakı bu sabit münasibətin səhv olmadığını göstərirlər.

Halbuki həqiqətdə qadın və ya kişi olmasınqdan asılı olmayaraq mömin olan insanlar qəti bir məntiqə, dərin qavramaq qabiliyyətinə, güclü şəxsiyyətə sahib ola bilən və yüksək əxlaq nümayiş etdirən insanlardır. Allahın Quranda nümunə göstərdiyi Hz.Məryəm və Fironun xanımı qadınların ən gözəl misallarındandır. Ancaq bəzi qadınların dindən kənar bir əxlaqı qəbul edərək cahilliyyə qayda-qanunlarına görə həyat yaşamaları onların bu üstün cəhətlərinin kütləşməsinə səbəb olur.

Sonrakı səhifələrdə qadınların bu yüksək əxlaqı yaşamalarına mane olan cahiliyyə xarakterinə qısaca toxunaraq, ideal müsəlman qadın xarakteri ilə bu xarakter arasındakı nəzərəçarpan fərqlər haqqında bəhs edəcəyik.

Cahiliyyə Cəmiyyətlərində Qadın Xarakteri

Cahiliyyə cəmiyyətlərindəki qadın xarakteri mədəniyyət səviyyəsindən asılı olmayaraq cəmiyyətin hər təbəqəsi tərəfindən çox yaxşı bilinir və bəzi qadınlar tərəfindən də çox diqqətlə tətbiq edilir. Bunun əhəmiyyətli bir səbəbi isə cəmiyyətin bütün üzvlərinin bu xarakteri qız uşaqlarına kiçik yaşlarından etibarən mümkün qədər cəlbedici göstərib rəğbət bəslətmələridir. Uşaqlıq illərindən etibarən ətraflarındakı bütün insanlardan eyni sözləri eşidərək yetişdirilən qız uşaqları cəmiyyət tərəfindən onlar üçün uyğun görünən bu xarakteri əksər hallarda heç fikirləşmədən qəbul edirlər. Analarına və ətrafdakı digər qadınlara baxaraq yetkin bir insan olduqları vaxt hansı xarakteri özləri üçün seçəcəkləri və həyatlarını hansı ideallara görə quracaqları mövzusunda müəyyən bir qənaət hasil olur. Ətraflarındakı bu insanlardan eşitdikləri sözləri təkrarlayar, onların davrandıqları kimi hərəkət edər və onlar kimi ola bilmək üçün səy göstərərlər.

"Kim pis bir iş tutsa, o ancaq işinin həddi qədər cəza alar. Mömin olmaqla bərabər, yaxşı iş görən kişilər və qadınlar Cənnətə daxil olub orada hesabsız ruziyə nail olarlar."
(Ğafir surəsi, 40)

Nəticə olaraq daha fərqli bir xarakterə malik insana rast gəlmədikləri üçün də ən ideal şəxsiyyətin bu olduğunu zənn edərək böyüklərindən gördükləri eyni qadın xarakterini qüsursuz halda təkrar etmək vəziyyətinə düşərlər.

Əlbəttə, əvvəlki sətirlərdə də qeyd edildiyi kimi, cahiliyyə cəmiyyətində geniş şəkildə yaşanan bu xarakterin nöqsanlarını görən və bu xarakteri qəbul edən qadınlar da var. Ancaq bu yanlışlıqları görməkləri yenə də bu insanları cahiliyyə qadın xarakterindən uzaqlaşdırmağa kifayət etmir. Bəlkə də bu davranışlarının bəzilərindən xilas ola bilirlər. Lakin şəxsiyyətlərini müəyyən edən meyarlar yenə Quran əxlaqından kənar olduğu və cahiliyyə qaydalarına əsaslandığı üçün yaşadıqları xarakter də yenə öz içərisində müxtəlifliklərlə doludur. Dolayısı ilə bu insanların cahiliyyə cəmiyyətində geniş yayılan qadın xarakterindən fərqləri əsasən onları alçalmış qəbul edib özlərini bu bölgüdən kənarda görmələri ilə məhdud qalır. Çünki Allahın Quranda bildirdiyi müsəlman qadın xarakteri yaşanmadığı təqdirdə ortaya çıxacaq hər şəxsiyyət qəti şəkildə yanlışlıqlarla və ziddiyyətlərlə dolu olacaqdır.

Cahiliyyə cəmiyyətlərindəki qadın xarakterinin ümumi xüsusiyyətlərini incələyəndə adı nə qədər “iş qadını” və ya “ev qadını” olaraq dəyişsə də, bu insanların əsasən müştərək bir xarakter altında birləşdiklərini görürük. Belə ki, kişi və ya qadından, uşaq, yaxud böyükdən, yəni cəmiyyətin hər hansı fərdindən soruşsan, qadın xarakteri haqqındakı müşahidələr təxminən eyni olacaqdır. Bunların arasında ən sadələrindən biri isə qadınların bir kişi kimi güclü və dözümlülük göstərə bilməyəcəklərinə olan inancdır. Cəmiyyətin kişi fərdləri qədər bəzi qadınlar da onlara layiq görülən bu fikirləri qəbul etmişlər. Onlara yaraşdırılan “qorunub himayə edilən” xarakterə uyğun olaraq heç vaxt “qoruyan, himayə edən” mövqeyində ola biləcəklərini düşünməmişlər. Kişidən daha aciz və daha bacarıqsız olduqları şəklindəki inanclarına görə, ümumiyyətlə, maddi-mənəvi mənada onlara baxa biləcək, insanların zülmünə məruz qalmaq ehtimalına və başqa təhlükələrə qarşı onları qoruyub himayə edəcək bir nəfərə sığınmaq ehtiyacı hiss edərlər. İstər evlənəndən sonra ərlərinə, istərsə də yaş ötəndən sonra isə oğullarına olan münasibətlərində həmişə bu düşüncə ilə hərəkət edər, ətraflarında da özlərinə bu imkanları təmin edə biləcək insanlar axtararlar.

Bu zəif xarakter həmin insanların “hissiyyatlı, ağlayan, küsən, inciyən, qısqanclığa qapanan, dərdli” kimi mənfi psixi davranışlara uyğun əxlaqa yiyələnmələrinə səbəb olur. Bunlar ümumiyyətlə cahiliyyə cəmiyyətlərində qadın sözü ilə birlikdə eyniləşmiş və “qadının təməlində olan xüsusiyyətlər” olaraq qəbul edilən davranışlardır. Məsələn, qadının hadisələr qarşısında həddindən artıq həssaslıq göstərərək ağlaması da adi bir davranış olaraq qəbul edilmişdir.

"İman gətirib yaxşı əməllər edənlərə gəlincə, Biz yaxşı işlər görənlərin mükafatını puç etmərik."
(Kəhf surəsi, 30)

"İman gətirib yaxşı işlər görənlərə gəlincə isə, onlar Cənnət bağçalarında şadlıq içində olacaqlar."
(Rum surəsi, 15)

Kişi xarakterinə ümumi şəkildə hakim olan davranış sadəlik və mərdlik olaraq qəbul edildiyi halda, qadının da küsəyən, həssas və inciyən bir quruluşu olduğuna inanırlar. Bunlarla yanaşı, hadisələr qarşısında tez “ümidsizliyə düşmək, təlaşlanmaq, şikayətçi üslubdan istifadə etmək, ya da mübahisəkar bir davranış göstərmək” də bəzi cahiliyyə qadınlarında tez-tez rast gəlinən Quran əxlaqına zidd xüsusiyyətlərdir.

Qadın xarakterinə dair bütün xüussiyyətlərin ortaq olanı isə hər birinin bu insanlara ancaq sıxıntı və bədbinlik gətirməsidir. Nümayiş etdirdikləri əxlaqa uyğun olaraq bu insanlar həyatlarını daimi gərginlik, sıxıntı və çətinlik içində keçirirlər. Yaşadıqları əxlaqın və bədbinliklərin əsas səbəbi isə dünya həyatına münasibətlərinin, yaşamaq məqsədlərinin, özləri üçün seçdikləri idealların yanlışlığında gizlənir.

Cahiliyyə cəmiyyətinin digər fərdləri kimi qadınlar da bütün həyatlarını “dünya həyatı” və “bu həyatın bər-bəzəkləri” üzərində qurmuşlar. Dünya həyatının insanlara təqdim etdiyi mənfəətlərin daha çoxundan istifadə edə bilmək, müntəzəm olaraq həyat standartlarını yüksəldəcək imkanlar əldə edə bilmək, cəmiyyətin nəzərində yaxşı bir ad, yaxşı bir etibar qazanmaq, malik olduqları ilə ətrafındakıların heyranlığını və tərifini qazana bilmək bu insanların əsas ideallarındandır.

Nigaran olduqları məsələlər isə bu idealları ilə bağlı olaraq gələcək qorxusu, mal və can qayğısı kimi əsas məsələlərin üzərində qurulur. Cəmiyyət tərəfindən onlara qəbul etdirilən vəzifəyə uyğun olaraq məqsədləri ümumiyyətlə sadəcə “yaxşı bir ev qadını, yaxşı bir ana və yaxşı bir həyat yoldaşı ola bilmək”dir. Bundan başqa, onlardan ən çox gözlənilən isə maddi müstəqilliklərini əldə edə biləcəkləri bir sənət və yaxşı bir karyera sahibi olmalarıdır.

Əlbəttə, “yaxşı ana, yaxşı həyat yoldaşı, yaxşı ev qadını olmaq, ya da kişiyə maddi mənada xeyir verəcək bir qabiliyyət əldə etmək” kimi istəklərin heç birində bir səhvlik yoxdur. Bunlar insanların dünya həyatında əldə etmək istəyə biləcəkləri qanuni istəkləridir. Səhv olan qadının bu cür məhdud bir dünyada yaşamağa həvəsləndirilməsi, ideallarının ancaq bu məqsədlərlə məhdudlaşdırılmasıdır. Bütün insanlar ölümdən sonra qarşılaşacaqları haqq-hesab günündə dünya həyatında Allahın razılığını qazanmaq üçün etdikləri səylərə görə sonsuzluğa qədər mükafatlandırılacaq və ya cəzalandırılacaqlar.

Başqa cahiliyyə xarakterlərində olduğu kimi, qadın xarakterində də əsl xətalı olan məsələ bunların ancaq dünya həyatını qazanmaq üçün səy göstərmələri, bu həyata görə bir həyat tərzi hazırlamalarıdır. Çünki insanın dünya həyatında malik olduğu mallar da, qazandığı etibar da, yaxınları, ailəsi, ya da uşaqları da bir gün mütləq yox olacaqdır. Sonsuzluğa qədər var olan ancaq Allahdır. Buna görə də insanın şəxsiyyətini, əxlaqını, həyat tərzini, ideallarını tamamilə Allahın razılığını qazanmağı qarşılarına məqsəd qoyaraq müəyyənləşdirməsi lazımdır. Əks təqdirdə insan həyatını ancaq məhdud və kiçik bir dünyada davam etdirməklə qalmayacaq, axirətdə də sonsuzluğa kimi böyük bir peşmanlıq və sıxıntı ilə qarşılaşacaqdır.

Burada bunu da vurğulamaq lazımdır ki, əlbəttə, cəmiyyətdəki münasibətdən razı olmayan, bu xarakteri mühakimə edən və cəmiyyətdəki bu geniş yayılmış qənaətdən kənara çıxmaq üçün səy göstərən çoxlu qadınlar var. Hətta bu qadınlar əksər hallarda əldə etdikləri nailiyyətləri ilə ön plana çıxır və qadınlar haqqındakı bu düşüncələrin yanlışlığını ortaya qoyurlar. Ancaq tam bu nailiyyətləri əldə edərkən də cahiliyyə prinsiplərinə əsaslanan bir xarakteri yaşamağa davam etdikləri üçün və yenə Allahın razılığını qazanmağa uyğun bir xarakter nümayiş etdirmədikləri üçün istədikləri nəticəyə çata bilmir, cəmiyyətin nəzərində axtardıqları həqiqi hörməti, sevgi və etibarı qazana bilmirlər. Bəzən bu arzularına çatmış kimi görünsələr də, bütün bunları həqiqət və həmişəlik şəkildə əldə edə bilmədiklərini bildikləri üçün yenə də xoşbəxt və firavan ola bilməzlər.

Onlardan gözlənən xarakteri mühakiməsiz qəbul edənlərin isə bu davranışlarını əsaslandırdıqları bəzi bəhanələri var. Xüsusilə insanların öz aralarında “cəmiyyət qaydaları” adlandırdıqları meyarların qadınların cəmiyyətin onlardan gözlədiyi xarakterdən kənara çıxmalarına maneə olduğunu düşünürlər. Belə bir vəziyyətdə cəmiyyət tərəfindən qınanmaq, tənqid edilmək, hətta kənarlaşdırılmaq təhlükələri ilə qarşı-qarşıya qalmamaqdan çəkinirlər. Bu cür bir riskin altına girmək istəmədikləri üçün cəmiyyətin bütün fərdləri tərəfindən illərdir qəbul edilən bir xarakteri yaşamağı daha uyğun görürlər.

Bəzi qadınların bəhs edilən ortaq qadın xarakterindən kənara çıxmaqdakı qorxularının ikinci bir səbəbi isə belə bir şey etdikləri təqdirdə öz üzərlərindəki təsirə malik olan ətrafındakı yaxın insanların təzyiqlərinə məruz qalmalarıdır. Bu cür münasibət həmin insanların səhv tərəflərini aşkar gördükləri halda, bu xarakterdən uzaqlaşmaq üçün lazım olduğu kimi bir hərəkət edə bilməməklərinə səbəb olur.

Ancaq bütün bunların arasında bu insanların qeyd etdiyimiz cahiliyyə xarakterindən xilas ola bilməmələrinin əsas səbəbi isə yaşadıqları xarakteri tərk edəndə özlərini cəmiyyətə qəbul etdirə biləcəklərini, yeni və ideal bir şəxsiyyəti necə qazanacaqlarını bilməmələridir. Buna görə də bunun həllini həmişə səhv yerlərdə axtarırlar. Məsələn, bir ev qadını cəmiyyətdə daha yaxşı bir mövqe sahibi olmağın, ətrafındakı insanlardan daha çox hörmət və sevgi görə bilməyin “ev qadını” adından xilas olub “iş qadını” olması ilə mümkün ola biləcəyini zənn edir. Bir iş qadını isə eyni nəticəni karyerasını yüksəldəndə və ya daha etibarlı bir sənətə yiyələnəndə əldə edə biləcəyinə inanır.

Halbuki bu və buna oxşar bütün düşüncələr yanlışdır. İnsanları həm dünyada, həm axirətdə; həm insanların gözündə, həm də Allahın yanında şərəfli və üstün edə biləcək yeganə həyat tərzi, yeganə bir xarakter və yeganə bir əxlaq anlayışı var. Qurana görə yaşamaq insanlara ən güclü xarakteri və ən gözəl əxlaqı qazandırır. Bu da insanın həm Allahın razılığını, həm də insanların sevgisini və hörmətini qazanmağını təmin edir.

Dolayısı ilə qadın və ya kişi olmasına baxmayaraq hər insanın əsl yerinə yetirməli olduğu şey ondan gözlənilən şəxsiyyətin kölgəsinə gizlənməsi deyil, düzgün olanı araşdırıb tapması və bu şəxsiyyəti qəbul etməsi olmalıdır. Allah bütün insanların yaşamağı lazım olan ən gözəl şəxsiyyəti və ən düzgün xarakter xüsusiyyətlərini Quranla bizə bildirmişdir. Quranda göstərilən bu yol ən sadə, ən asan və ən mükəmməl olanıdır. Allah bu həqiqəti bizə bu sözləri ilə bildirir:

“İman gətirib yaxşı iş görənləri isə ən gözəl mükafat gözləyir. Biz ona asan bir şey əmr edəcəyik!” (“Kəhf” surəsi, 18/88).