Quranda Mərhəmət Necə Təsvir Edilir?

Allahın, axirət günü qurtuluşa çatanlardan olmaları, rəhmətinə və cənnətinə qovuşa bilmələri üçün qullarına əmr etdiyi hökmlərdən biri ayədə görüldüyü kimi "mərhəməti bir-birlərinə tövsiyə edənlərdən olmaq"dır. Həyatlarını Allahın razılığını qazanmağa həsr edən möminlər də Allahın bu hökmünü əskiksiz və qüsursuz olaraq yerinə yetirməyə çalışırlar. Onların mərhəmət anlayışlarının əsasında Allaha olan səmimi imanları yatar. Möminlər Allahın iznindən kənarda heç bir hadisənin reallaşmayacağını və Onun özlərinə bəxş etdiklərinə nə qədər möhtac olduqlarını bilirlər. Bu səbəbdən, bu qavrayışdan qaynaqlanan bir təvazökarlığa sahibdirlər. Məhz bu xüsusiyyətləri də onların mərhəmətlərinin təməlini meydana gətirir.

Əks halda, yəni təvazökar olmayan bir insan gerçək mənada mərhəmətli də ola bilməz. Çünki yalnız özünü düşünər, özünü sevər və öz maraqları, öz nəfsinin istəkləri hər kəsdən üstün olar. Bu səbəblə, başqalarının ehtiyaclarını, əskikliklərini heç əhəmiyyətli hesab etməz. Özündən başqa kəsləri əhəmiyyətsiz və dəyərsiz görər. Bunun təbii bir nəticəsi olaraq da, kimsəyə qarşı şəfqət və mərhəmət hissləri bəsləyə bilməz.

Möminlərin mərhəmət göstərmədəki qətiyyətlərinin bir səbəbi də Allahın əxlaqını yaşamağa çalışmalarıdır. Allah, bir çox ayədə açıqlandığı kimi "mərhəmətlilərin ən mərhəmətlisi"dir. Bu səbəbdən, möminlər də mərhəməti, güclərinin çatdığı ən son sərhədə qədər yaşamağa çalışarlar.

Həmçinin möminlər, "Əgər Allahın sizin üzərinizdə fəzli və rəhməti olmasaydı və Allah həqiqətən Rauf (şəfqət edən və) Rahim olmasaydı (nə edərdiniz)?" (Nur surəsi, 20) ayəsiylə də bildirildiyi kimi, Allahın onlara olan şəfqətinə və mərhəmətinə möhtacdırlar. Allahın onlara mərhəmət etməsini istədikləri üçün də digər möminlərə qarşı əllərindən gəldiyi qədər mərhəmətli olmağa çalışarlar.

Hər mövzuda olduğu kimi "necə bir mərhəmət göstərəcəkləri" mövzusunda da onlara sərhədləri təyin və ölçünü təsbit edən, yol göstərənimiz Qurandır. Buna görə mərhəməti ancaq Allahın mərhəmət edilməsini bildirdiyi hallarda və yenə Allahın təyin etdiyi şəxslərə göstərirlər.

Qurana uyğun mərhəmət anlayışının fərqliliyi də məhz bu nöqtədə ortaya çıxar. Çünki din əxlaqından uzaq yaşayan insanların çoxu son dərəcə yanlış bir mərhəmət anlayışına sahibdirlər. Şahid olduqları bir hadisə qarşısında haqlını haqsızı bilmədən, ədalətli və ağıllı bir qiymətləndirmə etmədən və ən əhəmiyyətlisi Quranın hökmlərini nəzərə almadan cahil bir şəkildə kədərlənmə duyğusuna qapılar və bu baxış aspekti ilə hərəkət edərlər. Ümumiyyətlə də, həm özlərini, həm də qarşılarındakı insanları zərərə sala biləcək təşəbbüslər, səhv istiqamətləndirmələr edər və səhv qərarlar verərlər. Bu səbəbdən də yaşadıqları mərhəmət, Quranda əmr edilən gözəl əxlaqdan çox uzaq bir forma ortaya çıxarar.

Bununla əlaqəli olaraq əhəmiyyətli bir mövzunun da üzərində dayanmaq lazımdır. Xalq arasında Qurana görə yanlış bir mərhəmət anlayışı hakim ola bilər. Bu, qarşı tərəfə fayda yerinə zərər gətirəcək bir mərhəmət olması səbəbiylə "şeytani" bir mərhəmət olaraq xarakterizə edilə bilər. Din əxlaqından uzaq cəmiyyətlərdə insanlar, qarşılarındakı adamın axirətdə zərərə uğrayıb-uğramayacağını düşünmədən hər şeyi etmələrinə göz yumarlar. Məsələn, pis əxlaq göstərməsinə icazə verər, Allahın haram etdiyi hərəkəti tətbiqinə qarşı çıxmaz, hətta bu mövzuda köməkçi olarlar.

Möminlərin bu mövzuda özlərinə götürdükləri ölçü isə, göstəriləcək mərhəmətin qarşı tərəfin axirətini mütləq müsbət istiqamətdə təsir etməsidir. Bəzən bir möminə olan sevgi və mərhəmət, nəfslərinə çətin və ağır gələ biləcək bəzi nöqtələrdə onlara müdaxilə və ya tənqidlər etməyi tələb edə bilər. Qarşılarındakı adamın etdiyi pis hərəkətdə onu tənqid edə bilər, düşdüyü vəziyyətdən çəkindirəcək söhbətlər edə bilər, Quranın əmri olaraq pislikdən uzaqlaşdıra edə bilərlər. Əsl mərhəmət də budur. Çünki möminlər bunları edərək, qarşılarındakı adamın nəfsinə ağır gələ biləcək söz söyləməyi, onun Qurandan kənar bir hərəkətini əngəlləməyi qəbul edə bilər, amma o adamın sonsuz həyatını cəhənnəm kimi geri dönüşü olmayan bir əzab içində keçirmələrini qəbul edə bilməzlər. Bu səbəblə də, Allahın ən bəyənəcəyi və ən çox məmnun olacağı əxlaqı yaşaması istiqamətində təşviq edərək onu cənnətə hazırlayır və bu səbəbdən də ola biləcək ən üstün mərhəmət nümunəsini nümayiş etdirərlər. Unutmamaq lazımdır ki, əsl mərhəmətsizlik, qarşı tərəfin axirətini düşünmədən etdiyi səhvləri bilə-bilə seyr etməkdir.

Möminlərin göstərdikləri bu əxlaq anlayışında özlərinə götürdükləri bir nümunə isə şübhəsiz ki, Allahın "çox böyük bir əxlaq" (Qələm surəsi, 4) üzərində olduğunu bildirdiyi Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-dir. Allah Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in üstün mərhəmət anlayışını bir ayədə "Sizə özünüzdən elə bir Elçi gəldi ki, sizin əziyyətə düşməyiniz ona ağır gəlir. O sizə qarşı qayğıkeş, möminlərə şəfqətli, rəhmlidir." (Tövbə surəsi, 128) ifadəsiylə bildirmişdir.

Məhz bu əxlaqı özlərinə nümunə götürən inananlar da möminlərə qarşı, hər an onların axirət mənfəətlərini nəzərə alaraq, Allahın əmr etdiyi şəkildə şəfqətli və mərhəmətli davranarlar.