Kəhf surəsi, 51-60. Ayetler

Kəhf surəsi, 51

Bu ayədə insanın özünə hər zaman iman sahibi, itaətli və gözəl əxlaqlı kəsləri dost etməsini işarə edir. Belə insanlarla birlikdə olmaq insanı hər cür təhlükədən qoruyacaq, pis yollara sapmasını əngəlləyəcək, hər an saleh bir əməl üzərində olmasına vəsilə olacaq. Möminlər bir-birlərinin dost və vəliləri olduqları üçün hər an Allahın ayələrini xatırladacaq və bir-birlərinə gözəl əxlaqı tövsiyə edəcəklər. Bunun əksinə olaraq, yəni insanın özünə azdırıcıları və üsyankarları dost etməsi isə insana itkidən başqa bir şey gətirməyəcək. Ayələrdə insanların böyük bir hissəsinin şeytanı özlərinə dost etdiklərini və bunun nəticəsində də böyük bir hüsranla üzləşdiklərindən bəhs edilir:

O zaman şeytan onların əməllərini özlərinə gözəl göstərib: “Bu gün insanlardan heç kəs sizə qalib gələ bilməz. Axı mən sizə yardım edən bir qonşuyam!” – demişdi, iki dəstə bir-birini gördükdə isə geri çəkilib: “Mən sizdən uzağam. Mən sizin görmədiklərinizi görürəm. Mən Allahdan qorxuram. Çünki Allah şiddətli cəza verəndir!” – demişdi. (Ənfal surəsi, 48)

Unudulmamalıdır ki, şeytan dünya həyatında insanlara dost kimi görünər, ancaq Allahın əzabı ilə qarşılaşdığında onu dost seçənləri bir anda yalnız buraxar. Bu səbəblə, Quranda hər zaman tək dost və vəli olaraq iman edənlərin seçilməsi əmr edilir. Ayələrdə belə buyurulur:

Sizin himayədarınız yalnız Allah, Onun Elçisi və iman gətirənlərdir. Onlar Allaha boyun əyərək namaz qılır və zəkat verirlər. Kim Allahı, Onun Elçisini və iman gətirənləri özünə dost tutarsa, bilsin ki, qələbə çalanlar da məhz Allahın firqəsidir. (Maidə surəsi, 55-56)

Kəhf surəsi, 52-53

Bu ayələrdə Allaha şərik qoşan insanların axirətdə heç gözləmədikləri bir qarşılıq görəcəkləri xəbər verilmişdir. Allahın ayələrini inkar edib, Ona şərik qoşanları, o gün ortaqları tərk edəcək və onlar tamamilə tənha qalacaqlar. Hər insan yalnız öz etdiklərindən hesaba çəkiləcək, heç bir şəkildə haqsızlıqla qarşılaşmayacaqdır. Ayələrdə belə buyurulur:

Əgər onlara Rəbbinin əzabından bir yel belə toxunsa, onlar mütləq: “Vay halımıza! Biz, həqiqətən də zalım olmuşuq” – deyərlər. Biz qiyamət günü ədalət tərəziləri ilə haqq-hesab çəkəcəyik. Heç kimə hər hansı bir şeydə ədalətsizlik edilməyəcəkdir. Görülmüş iş bir xardal dənəsi mislində olsa belə, onu gətirib tərəziyə qoyacağıq. Biz haqqı araşdırmağa bəs edərik. (Ənbiya surəsi, 46-47)

Kəhf surəsinin bu ayələrində diqqət çəkilən bir başqa mövzu isə, Allaha şərik qoşanların axirətdə bir "qaçış yolu" axtarmalarıdır. Ancaq Allah ayəsində belə bir qaçış yeri tapa bilmədiklərini bildirir. Yəni bu insanların vəziyyəti, Allah Qatında bilinir. Bu ayədə xəbər verilənlər, dünya üzərində gəlib-keçmiş heç bir insanın bilmədiyi, görmədiyi görünüşlər, eşitmədiyi söhbətlərdir. Bunlar, bizim üçün gələcəkdə reallaşacaq hadisələr olduğu üçün qeyb, bilinməyən hadisələrdir. Ancaq bütün zamanları əhatə edən Rəbbimiz qatında bu hadisələr çoxdan reallaşmış və nəticələnmişdir.

Bizim için geçmiş ve gelecek olan her olay, Allah Katında tek bir an olarak yaşanmıştır. Biz Allah'ın hafızamıza verdiği bilgileri geçmiş olarak algılarız. Gelecekle ilgili bilgiler ise hafızamızda olmadığı için bizim için bilinmezdir. Ancak bizim için geçmiş ve gelecek olan bütün olaylar ve içinde bulunduğumuz şu an, Allah'ın Katında şu an fiilen ve tek bir an olarak yaşanmaktadır.

Rəbbimiz insanların önə sürdükləri bəhanəni, qaçış üçün etdikləri planları, istifadə etdikləri üsulları, necə bir əzabla qarşılaşacaqları, əzab içində sonsuz zamanlarını necə keçirəcəklərini bilir. Onsuz da bütün bunları yaradan da Odur. Bunları bizə ibrət almağımız üçün əvvəldən xəbər verir. Ancaq bu, yalnız bizim üçün "əvvəlcədən" dir. Allah Qatında "əvvəlcədən" və ya "sonradan" deyə bir şey yoxdur. Əvvəl, Allah Qatında hazır vəziyyətdədir və indi yaşanır. Yəni Allahın əvvəldən bilməsi, əvvəli xatırlama şəklində deyil. Sonra olacaq hadisələr də Allahın hifzində bir məlumat olaraq vardır. Amma bu məlumat bizim bir şeyi öyrənməyimiz kimi deyil. "Sonra" da Allah qatında bu an hələ də yaşanır və yenə bu an bitir. Hal-hazırdakı an da bu an yaşanmışdır və nəticələnmişdir. Hər an; yəni əvvəl, sonra və indi yaşadığımız hər şey əslində Allah qatında "tək bir an" olaraq mövcuddur. Allah bütün zamanları və məkanları elmi və qüdrəti ilə əhatə etmişdir.

Demişlerdir ki: "Eyvahlar bize, uykuya-bırakıldığımız yerden bizi kim diriltip-kaldırdı? Bu, Rahman (olan Allah)ın va'dettiğidir, (demek ki) gönderilen (elçi)ler doğru söylemiş". (Yasin Suresi, 52)

Kəhf surəsi, 54

İnsanlar üçün hidayət rəhbəri olan Quran, haqla batili bir-birindən ayırır. Allah Qatından, iman edənlər üçün bir rəhmət olaraq göndərilmişdir. Açıq və aydındır. İnsanlar üçün öyüd-nəsihət və xəbərdarlıqdır.

Yuxarıdakı ayədə də diqqət çəkildiyi kimi Quranda, insanların həyatları boyunca ehtiyac duya biləcəkləri bir çox mövzu haqqında şərhlər və nümunələr var. İnsanın necə bir əxlaqa sahib olmalı olduğundan gündəlik həyat tərzinə, insanlarla əlaqələrindən ticarət həyatına, yerdəki və göydəki bənzərsiz yaradılış dəlillərindən gələcəyə dair işarələrə qədər müxtəlif məlumatlar mövcuddur. Allahın "... Biz Kitabda heç bir şeyi nəzərdən qaçırmadıq ..." (Ənam surəsi, 38) ayəsiylə də bildirdiyi kimi din əxlaqını yaşamaq istəyənlər üçün Quranda hər şey ətraflı olaraq açıqlanmışdır. Quranın bu xüsusiyyəti ayələrdə bu şəkildə bildirilir:

De: “Allah bu Kitabı sizə təfərrüatı ilə nazil etdiyi halda, mən Ondan başqasınımı hakim qəbul etməliyəm?” Kitab verdiklərimiz bilirlər ki, o, həqiqətən, sənin Rəbbin tərəfindən nazil edilmişdir. Odur ki, şübhə edənlərdən olma. Rəbbinin kəlamı həm doğruluq, həm də ədalət baxımından tamamlanmışdır. Heç kəs Onun kəlmələrini dəyişə bilməz. O, Eşidəndir, Görəndir. (Ənam surəsi, 114-115)

... Biz Kitabı sənə hər şeyin izahı, müsəlmanlara da bir hidayət, bir rəhmət və bir müjdə olaraq nazil etdik.(Nəhl surəsi, 89)

Allah'ın Kuran'da men ettiği tartışmacı karakter hem insanın kendisini sıkıntıya sokan hem de çevresindeki insanların rahatsızlık duymasına yol açan bir tavır bozukluğudur. Tartışmaların çözümü ise Kuran'da "sözün en güzelini söylemek" olarak tavsiye edilmiştir.

Quranın bu qədər açıqlayıcı bir kitab olaraq endirilməsinin hikmətlərindən biri də, insanların ayələrdən ibrət almaları və öz nəfslərinə dair bütün nöqsanların həllərini Qurandan tapmalarıdır. Bir qəzəb anında nə ediləcəyi, çətin bir vəziyyətdə necə səbir göstəriləcəyi, insanı gözəl əxlaqdan uzaqlaşdıran həsəd, lağ kimi xüsusiyyətlərdən necə çəkinilməli olduğu ayələrdə bildirilir. Bununla bərabər inkar edənlərin, müşriklərin, münafiqlərin əxlaqları haqqında da məlumatlar verilir, iman edənlərin bunlardan ibrət almaları tövsiyə edilir. Bu səbəbdən ayələr üzərində diqqətlə düşünən bir insan, Qurandan həm öz nəfsinə qarşı, həm də ətrafında baş verənlərə istiqamətli çox dərs çıxara bilər. Allah Taha surəsində bu şəkildə buyurur:

Beləliklə, Biz onu ərəbcə Quran olaraq nazil etdik. Biz orada təhdidləri dönə-dönə açıqladıq ki, bəlkə, onlar pis əməllərindən çəkinsinlər və ya ibrət alsınlar. (Taha surəsi, 113)

Kəhf surəsinin 54-cü ayəsində ayrıca insanın mübahisəçi quruluşuna da diqqət çəkilir. Kitabın əvvəlki hissələrində də vurğuladığımız kimi insanların böyük bir hissəsi təkəbbürləri səbəbindən, öz fikirlərinin daha doğru olduğunu düşünmələri və qarşılarındakı insanların fikirlərinə dəyər vermədikləri səbəbi ilə mübahisəyə girər və söz ilə üstün gəlməyə çalışırlar. Öz fikirlərini qarşı tərəfə qəbul etdirmək üçün hər yolu sınayar, əsəbiləşər, bağırar hətta bəzən təcavüzkar bir mövqe göstərərlər.

Möminlərin belə mübahisəçi rəftara verdikləri cavab isə yalnız Quran ilə hökm etmək və sözün ən gözəlini söyləməkdir. Bunun insanları doğru yola çağırmada təsirli ola biləcək tək yol olduğunu bilir və Allahın köməyi ilə hər zaman üstün gəlirlər. Ayədə bu gözəl əxlaqın təsiri bu şəkildə təsvir edilir:

Yaxşılıqla pislik eyni ola bilməz. Sən, ən gözəl olan bir tərzdə (pisliyi) uzaqlaşdır; o zaman, (görərsən ki) səninlə onun arasında düşmənçilik olan şəxsi, sanki yaxın bir dosta çevrildiyini görərsən.(Fussilət surəsi, 34)

Kəhf surəsi, 55

Kəhf surəsinin bu ayəsində, Quran əxlaqına dəvət edildikləri və elçilər tərəfindən doğru yola uymadıqları mövzusunda xəbərdar edildikləri halda inkar edən kəslərin vəziyyəti bildirilir. Bu insanların, təkəbbürləndiklərinə, tövbə edib bağışlanma diləməyə çalışmadıqlarına diqqət çəkilir. İnkarlarının səbəbinin isə Allahdan gələcək bir fəlakəti gözləmələri olduğu xəbər verilir. Bu da haqqında bəhs etdiyimiz insanların, Allahın özlərini bir bəlaya uğratmasına ehtimal vermədiklərinin, Allah qorxularının az olduğunun və hətta heç olmadığının dəlilidir.

Necə ki, keçmiş qövmlərə də Allahın elçiləri insanları Allaha iman etməyə və Quran əxlaqını yaşamağa dəvət etdiklərində, həmişə bənzər bir inkarla və rədlə qarşılaşmışlar. Allah qorxusu olmayan hər qövm inkarda dirənmiş, bunun nəticəsində də əzab bu kəslərin üzərinə haqq olmuşdur. Quranda inkar edənlərin əzabla qarşılıq görmələrinin "Allahın sünnəti" yəni dəyişməz bir qanunu olduğu bir çox ayədə xəbər verilmişdir. Bu ayələrdən bəziləri bu şəkildədir:

O inkar edənlərə de ki: "Əgər son qoysalar keçmişdə (etdikləri) şeylər bağışlanacaq. Amma yenə dönəcək olsalar, əvvəlki (cəmiyyətlərə tətbiq olunan) sünnət, şübhəsiz (onların başına da) gəlmiş olacaq(Ənfal surəsi, 38)

Bütün bunlar onların yer üzündə təkəbbür göstərmələrinə və yaramaz hiyləgərliklər törətdiklərinə görə idi. Yaramaz hiylələr isə ancaq öz sahiblərini qaplayar. Onlar əvvəlkilərin başlarına gələn aqibətdən başqasınımı gözləyirlər? Sən Allahın qayda-qanununa heç bir əvəz tapa bilməzsən, Allahın qayda-qanununda heç bir dəyişiklik də tapa bilməzsən.(Fatir surəsi, 43)

Amma Bizim əzabımızı gördükləri zaman iman gətirmələri onlara heç bir fayda vermədi. (Bu,) Allahın qulları arasında davam edən sünnəsidir. Məhz kafirlər burada, ziyana uğramışlar.(Mömin surəsi, 85)

Ayələrdə də bildirildiyi kimi, Allahın mütləq reallaşacaq və heç bir dəyişikliyə uğramayacaq olan qanunu (sünnəsi) gərəyi, elçilərin dəvətini qəbul etməyən bütün qövmlər, vaxtı Allah qatında təyin olunmuş bir zamanda həlak edilmişlər. Bu, heç kimin nə dəyişdirməyə, nə tezləşdirməyə, nə də bir saat gecikdirməyə qadir olmayacaqları bir hadisədir. Çünki bu, hər şeyin Maliki olan Rəbbimizin, əzəldə təsbit etdiyi bir zamandır. Bir ayədə belə buyurulur:

>(Bu,) Daha əvvəldən gəlib-keçənlər haqqında (tətbiq olunan) Allahın sünnəsidir. Allahın sünnəsində qətiyyən dəyişiklik tapa bilməzsən.(Əhzab surəsi, 62)

Kəhf surəsi, 56

İnsanların həyatlarına kök salmış olan batil sistemləri ortadan qaldırmaq və Allahın haqq dinini yaymaq məqsədiylə hər cəmiyyətə elçilər göndərilmişdir. Elçilər Allaha şirk qoşan və inkarı həyat tərzi halına gətirən insanları hər cür yollarla Allaha iman etməyə və İslam əxlaqına əməl etməyə dəvət etmişlər. Ancaq tarix boyunca batil dinlər cəmiyyətlərə çox köklü şəkildə yerləşmişdir. Qövmlər içində haqq dini mənimsəməyən və batil dini çox şiddətli şəkildə müdafiə edən insanlar olmuşdur. Necə ki, Allahın elçiləri haqqı keçərli qılmaq istəmişlərsə, inkarçılar da batili yəni dinsizliyi, əxlaqsızlığı, zülmü keçərli etməyə çalışmışlar. Bu insanlar, Allahın elçilərinin insanlar üzərində meydana gətirdikləri müsbət təsiri ortadan qaldırmaq və insanların din əxlaqına tabe olmalarını əngəlləmək üçün səy göstərmişlər.

İnkarçı birliklər haqqı etibardan salmaq üçün müxtəlif yollar sınamışlar. Xalqlarının elçilərə rəğbət göstərmələrini əngəlləmək üçün böhtanlar atmış, peyğəmbərlərə tələlər qurmuşlar. Elçiyə olduğu kimi, elçinin gətirdiyi haqq kitaba da qarşı çıxmış, insanların Allahın kitabını oxumalarını əngəlləməyə çalışmışlar. Bunun üçün lazım olduqda şiddətdən istifadə etməyə də çəkinməmişlər. Məsələn, Nuh qövmünün, hz. Nuhun təbliğini əngəlləmək üçün etdiyi mübarizə bir ayədə bu şəkildə təsvir edilir:

Onlardan əvvəl Nuhun xalqı və sonrakı əlbir dəstələr də elçiləri yalançı saydılar. Hər ümmət öz elçilərini yaxalamağa qəsd edirdi. Onlar həqiqətin yalan olduğunu sübuta yetirmək üçün batil sözlərlə mübahisə aparırdılar. Mən də onları yaxaladım. Bir görəydin Mənim cəzam necə oldu! (Mömin surəsi, 5)

Allahın yuxarıdakı ayəsində bildirdiyi kimi, inkarçıların etdiyi mübarizə batil bir mübarizədir və sonu mütləq məğlubiyyətdir. Allah, onları heç bir zaman müvəffəqiyyətə çatdırmamışdır və bundan sonra da çatdırmayacaqdır. Rəbbimiz, insanları haqq dindən uzaqlaşdırmağa çalışanlara, qədərdə təsbit etdiyi ən xeyirli vaxtda şiddətli bir əzabla cəzalandıracaqdır. Batilin arxasından gedib, haqqı inkar edənlərin dünya həyatındakı sonları böyük bir itki ikən, axirətdəki sonları isə çox daha böyük bir hüsran olacaq. Quranda Allah belə buyurur:

Göylərin və yerin hökmü Allahın əlindədir. O Saatın gələcəyi gün, (məhz) o gün, batildə olanlar ziyana uğrayacaqlar. (Casiyə surəsi, 27)

Kəhf surəsinin 56-cı ayəsində diqqət çəkilən bir başqa mövzu isə, inkar edənlərin Allahın ayələriylə və yaxınlaşmaqda olan cəhənnəm əzabıyla lağ etmələridir.

Bu kəslərin Allahın ayələrini inkar etmələrinin ən əhəmiyyətli səbəblərindən biri isə təkəbbür içində olmalarıdır. Tək istədikləri Allahın adının heç xatırlanmaması, kimsənin İslam əxlaqına etibar etməməsidir. Çünki ancaq belə bir mühitdə öz çirkin əxlaqlarını davam etdirə biləcək, ancaq özləri kimi insanların çox olduğu bir mühitdə rahat ola biləcəklər. Yaradılış dəlillərini inkar edərək və ya açıq şəkildə Allahın gücünü görməzlikdən gələrək rahatlaşacaqlarını zənn edərlər. Bu, elə böyük bir ağılsızlıqdır ki, çox açıq olan dəlillər də bu insanların iman etmələrinə yetərli olmaz. Onlar Allahı və dini inkar edərək, özlərinə üstünlük əldə edəcəklərini, ətraflarındakı insanların gözündə böyüyəcəklərini düşünürlər. Halbuki ətraflarındakı insanlar da Allahın yaratdığı və Ona qarşı möhtac olan, aciz varlıqlardır.

Üstəlik bu cür təkəbbürlənmələrinə səbəb olan şeylər yenə Allahın özlərinə verdiyi xüsusiyyətlərdir. İnsana zəkanı, fiziki gücü, maddi imkanları, gözəlliyi verən Allahdır. İnsanlar sahib olduqları hər şeyi Allaha borcludurlar. Lakin ağıllarını və vicdanlarını istifadə etməyənlər Rəbbimizə şükür etmək yerinə istehzanı seçərlər.

Quranda bu kəslərin Allahın ayələrini eşitdiklərində dərhal istehza etdiklərindən bəhs edilir. Məsələn, Tövbə surəsində "Bir surə nazil olduqda bəzisi:" Bu, hansınızın imanını artırdı? "Deyər. Ancaq iman gətirənlərə gəldikdə isə, onların imanını artırmışdır və onlar müjdələnirlər ." (Tövbə surəsi, 124) şəklində bildirilir. Ancaq onların məsxərəçi rəftarları möminlərin əhvallarını pozub, şövqlərini qırmaz. Tam əksinə şövqlərini artırar, imanlarına güc qatar. İnkarçıların bu anlayışsızlığı və ayələrə olan səhv yanaşmaları bir başqa Quran ayəsində belə xəbər verilir:

Həqiqətən, Allah ağcaqanadı və (istər böyüklükdə, istərsə də kiçiklikdə) ondan da üstün olanı məsəl çəkməkdən utanmaz. İman gətirənlər bilirlər ki, bu, onların Rəbbindən gələn haqdır. Küfr edənlər isə deyirlər: “Bu məsəllə Allah nə demək istədi?” Halbuki O bununla bir çoxlarını azdırır və bir çoxlarını da haqq yoluna yönəldir. Lakin O, bununla yalnız fasiqləri yoldan çıxarır. (Bəqərə surəsi, 26)

Yuxarıdakı ayədə diqqət çəkildiyi kimi, Allahın bir ayəsində "ağcaqanad"dan bəhs edilməsinin hikmətini inkarçılar başa düşməmişlər. Ağılsızlıqları səbəbiylə "Allah bu misalla nə demək istəyir?" deyərək, özlərinə görə lağ etmişlər. Ancaq bu gün elm, bəzi ağılsız insanların "ağcaqanad" deyərək kiçik hesab etdikləri canlıların əslində bir çox möcüzəvi xüsusiyyətlərə sahib olduqlarını ortaya çıxarmışdır. (Ətraflı məlumat üçün baxın. Ağcaqanad möcüzəsi, Harun Yəhya) Allah bu canlıdakı fövqəladə xüsusiyyətlərə bundan 1400 il əvvəl də diqqət çəkmişdir və o dövrün inkarçıları bu məlumatlardan məhrum olduqları üçün məsxərəyə qoyduqlarına görə alçaldıcı vəziyyətə düşmüşlər.

Müsəlmanların ibadətlərində göstərdikləri dəqiqliklə lağ etmək inkarçılar arasında çox yayılmışdır. Allah bir ayəsində inkarçıların göstərdikləri bu ağılsız davranışı belə xəbər vermişdir:

Siz namaza çağırdığınız zaman onlar onu məsxərəyə qoyub oyun-oyuncaq sayarlar. Bu ona görədir ki, onlar düşüncəsiz bir camaatdır. (Maidə surəsi, 58)

Allah Quranda oruc, 5 vaxt namaz, təsəttür kimi ibadətləri insanlara fərz etmişdir və möminlər də bunları böyük bir dəqiqliklə yerinə yetirirlər. Peyğəmbərimiz (s.ə.v) də hədis-i şəriflərində ibadətlərin əhəmiyyətinə və dəqiqlik göstərilməli olduğuna diqqət çəkmişdir. Məsələn, 5 vaxt namazın vacibliyi ilə əlaqədar olaraq Əbu Hureyrə (r.ə)-dən rəvayət edilən bir qüdsi hədisində Rəsulullah belə buyurur:

"Beş vaxt namaz, gələcək həftəyə qədər cümə, gələcək ilə qədər ramazan, böyük günahlardan çəkinilirsə, aralarındakı günahlar üçün kəffarədir." (Müslim) (Riyazü’s Salihin, İmamı Nevevi, tərcümə edən: Mehmet Emre, Bedir yayınevi, sf. 698)

Allah, dini inkar etmə yanılmasına düşən insanların məsxərəçi rəftarları haqqında daha bir çox ayə nazil etmişdir. Və möminlərə də bu tərz danışıqlarla qarşılaşdıqlarında necə bir əxlaq sərgiləməli olduğunu da belə nəsihət etmişdir:

Ayələrimizi istehza edənləri gördüyün zaman: onlar başqa söhbətə keçənə qədər onlardan üz çevir ...(Ənam surəsi, 68)

Allahın dinini və elçilərini inkar edənlərin, onları lağ mövzusu halına gətirənlərin axirət günündəki sonu isə bir ayədə bu şəkildə bildirilir:

Küfr etdiklərinə, ayələrimi və elçilərimi lağ mövzusu etdiklərinə görə onların cəzası cəhənnəmdir.(Kəhf surəsi, 106)

Kəhf surəsi, 57

Elçlərin etdikləri açıq-aşkar dəvətlərə və xatırlatmalara baxmayaraq insanların çox böyük bir hissəsi ayələrdən üz çevirər. Ancaq Allahın bu ayəsində də xəbər verdiyi kimi, onların bu küfrləri də Allahın diləməsiylə və əmri ilə həyata keçir. Bu kəslərin inkar içində olmaları, məsxərələri və anlayışsızlıqları onlar üçün müəyyən edilmiş bir hökmdür. Anlamaq üçün nə qədər cəhd etsələr, nə qədər iradə göstərsələr də bunu bacara bilməzlər. Onlar da qədərlərini yaşamaq məcburiyyətindədirlər.

Hidayəti verən ancaq Allahdır. Və Allah küfrü bu kəslərin qədərinə yazmışdır. Bu səbəbdən heç bir dəvətin, ya da təbliğin bu insanlar üzərində Allah diləmədikcə təsir etməsi mümkün deyil. Allah onların inanmalarını ürəklərinə pərdə endirərək əngəlləmişdir. Ayələrdə bu şəkildə bildirilir:

Aralarında səni dinləyənlər də vardır. Quranı anlamasınlar deyə onların qəlblərinə pərdə çəkdik, qulaqlarına da tıxac vurduq. Onlar istənilən ayəni görsələr belə, yenə də ona inanmazlar.... (Ənam surəsi, 25)

Allah onların ürəyinə və qulağına möhür vurmuşdur; Gözlərində də pərdə vardır. Və onları böyük bir əzab gözləyir. (Bəqərə surəsi, 7)

Allah bu insanların "sonsuza qədər" inanmayacaqlarını Quranda bildirmişdir. Rəbbimiz bu ayə ilə bizlərə qədərin dəyişməsinin əsla mümkün olmadığını, -biz nə qədər cəhd etsək də- bir insanın taleyindən kənar heç bir şey yaşaya bilməyəcəyini xatırladır.

Kəhf surəsi, 58

Ayədə Allahın qulları üzərindəki sonsuz şəfqət və mərhəməti xatırladılır. Rəhman olan Allah sonsuz mərhəmətini və lütfünü görünən, ya da görünməyən hər şeydə təcəlli etdirir. İnsanın tənəffüs etdiyi havadan yediyi yeməyə, ürəyinin hər an döyünməsindən, təbiətdəki qüsursuz gözəlliklərə qədər hər bir təfərrüat Allahın qulları üzərindəki sonsuz mərhəmətinin bir təcəllisidir. Bütün insanlar Allahın rəhmətiylə canlanıb, Allahın rəhmətiylə həyatlarını davam etdirirlər.

İnsanlardan bu nemətləri görən, yaradılış məqsədini qavrayaraq Allaha qulluq edənlər olduğu kimi nankorluq edərək Ondan üz çevirənlər də vardır. Allah dünya həyatında nemətlərini bütün insanlara əskiksiz olaraq təqdim edir. İman etməyənlər, münafiqlər və müşriklər də dünya həyatında tənəffüs etdikləri hava, içdikləri su daxil olmaqla gizli açıq bütün nemətlərdən faydalanırlar. Allah möminlərə verdiyi kimi onlara da mal-mülk, içində oturacaqlar gözəl evlər və soylarını davam etdirəcəkləri övladlar verər. Onları da gözəl nemətlərlə bəsləyər. Onlara da sağlamlıq, güc və gözəllik verər.

Allah dünya həyatında inkar edənləri bəlkə dinə dönərlər, düşünüb dərk edərlər və bəlkə şükür edərlər deyə bu nemətlərdən yararlandırır. Lakin bu yararlanmaq yalnız dünya həyatındadır. Axirətdə isə bütün nemətlər, bunları Allaha yaxınlaşmaq və Onun razılığını axtarmaq üçün istifadə edən və Ona şükür edən möminlərə aiddir. Çünki Allah Rəhimdir və O, cənnəti yalnız mömin qullarına müjdələmişdir. Ayələrdə bu mövzuda belə buyurulur:

Ancaq tövbə edən, iman edən və saleh əməllər edənlər (onların xaricindədir); Bunlar cənnətə girəcəklər və heç bir şeylə zülmə məruz qalmayacaqlar.

Ədn cənnətləri (onlarındır) ki, Rəhman (olan Allah, onu) Öz qullarına qeybdən vəd etmişdir. Şübhəsiz ki, Onun vədi yerinə gələcəkdir. (Məryəm surəsi, 60-61)

Kəhf surəsinin burada açıqladığımız ayəsində vurğulanan bir digər mövzu isə, Allahın əzaba uğradacağı hər cəmiyyət üçün müəyyən edilmiş bir vaxt olduğudur. Hər insanın və hər tayfanın hansı gün, hansı saat, nə şəkildə bir əzabla qarşılaşıb həlak olacağı Allah Qatında müəyyəndir. Allah, "Heç bir ümmət özünə təsbit edilmiş əcəlini nə qabaqlaya bilər, nə təxirə sala bilər." (Muminun surəsi, 43) ayəsiylə bu həqiqəti bildirmişdir.

Ölkələri həlaka uğradacaq olan zəlzələnin, selin, qasırğanın, ya da hər hansı bir əzabın gəliş vaxtı, şiddəti, nə qədər davam edəcəyi, necə bir təsir meydana gətirəcəyi Allahın qədərdə təqdir etdiyi halıyla bəllidir. Bütün zamanları əhatə edən Rəbbimiz, inkar edərək hesab gününə inanmayan bu insanların taleyində o günü, hətta dəqiqəni və saniyəni təyin etmişdir. Allah Taha surəsində bu şəkildə bildirir:

Musa dedi: “Çıx get! Sən həyatın boyu: “Mənə toxunmayın, mən də sizə toxunmayım!” – deməli olacaqsan. Səni həm də qurtula bilməyəcəyin əzab günü gözləyir. Sən sitayiş etdiyin məbuduna bax. Biz onu yandıracaq, sonra da dənizə sovuracağıq. (Taha surəsi, 97)

Kəhf surəsi, 59

Bu ayədə Allahın hökmlərinə qarşı çıxan heç bir millətin və ölkənin baki qalamayacağına işarə edilir. Allaha və dinə hörməti olmayan, Quran əxlaqına zidd hərəkət edən hər cəmiyyət mütləq viran olacaq, tarix səhnəsindən silinəcək.

Tarix boyunca Allahın hökmlərinə qarşı düşməncə bir siyasət aparan, İslam əxlaqına qarşı sanki müharibə elan edən bir çox birlik olmuşdur. Son 100 il içində dünyanı qana bulayan kommunist rəhbərliklər bunun ən yaxın nümunələridir. Kommunizmin iqtidara gəldiyi ölkələrdə dini təşkilatlar aradan qaldırılmış, dindar xalqa qarşı çox böyük bir zülm siyasəti aparılmış, din adamları mərhəmətsizcə qətl edilmiş, müqəddəs kitabların oxunması belə qadağan edilmişdir. Ancaq bu rejimlərin heç biri qalıcı ola bilməmişdir; bu gün geri dönüb baxdığımızda hər birinin tək-tək tarix səhnəsindən çəkildiyinə şahid olarıq.

Yan sayfada, Rusya'da din düşmanı komünist rejimin yıkıp, tahıl ambarına çevirdiği ibadethanelerden biri.

Quranda da insanlara zülm etməyi bir siyasət halına gətirmiş bir çox qövmün nümunəsi verilir. Bu qövmlərdən biri də Firon və öndə gələn ətrafıdır. Firon hz. Musanın təbliğini açıq şəkildə inkar etmiş, iman edənlərə böyük zülmlər tətbiq etmişdir. Ancaq onun təzyiq və şiddət baxımından güclü olan rəhbərliyi də qalıcı olmamış, çox böyük bir fəlakətlə yer üzündən silinmişdir. Fironun başına gələnlər ayələrdə belə xəbər verilir:

Biz İsrail oğullarını dənizdən keçirtdik. Firon və onun qoşunu zülm və düşmənçilik məqsədilə onları təqib etdilər. Nəhayət Firon dənizdə batdığı vaxt dedi: “İsrail oğullarının iman gətirdiklərindən başqa məbud olmadığına inandım. Mən də müsəlmanlardanam!” Firona deyildi: “İndimi? Sən ki əvvəllər asilik etmiş və fəsad törədənlərdən olmuşdun. Bu gün sənin bədənini xilas edəcəyik (sahilə çıxaracağıq) ki, səndən sonra gələnlərə ibrət olasan”. Həqiqətən də, insanların çoxu ayələrimizdən xəbərsizdir. (Yunis surəsi, 90-92)

Tarihte zalimliği ile bilinen diktatörlerden biri de Firavun'dur. Hz. Musa'ya ve kavmine eziyet eden, onları dinlerinden geri çevirmek için uğraşan Firavun için Allah'ın belirlediği kader ibret verici olmuştur.Firavun ve ordusu, Allah'ın dilemesiyle yarılan denizde boğulmuştur. Dine karşı yürütülen savaşın en önemli delillerinden biri de yıkılan mabedlerdir. Üstte solda Bosna'da yıkılan bir cami, sağda ise Makedonya'da son dönemde yakılan bir cami görülüyor.

Bu kimi zalım rejimlərin müəyyən bir müddət iqtidarda qalmaları, zülmlərini müəyyən bir dövr ərzində davam etdirmələri isə Allahın dünya həyatında yaratdığı imtahanın bir gərəyidir. Allah bir ayəsində hz. Məhəmməd (s.ə.v)-ə "Allahı Zalımların etdikləri əməllərdən əsla qafil sanma, onları yalnız gözlərin dəhşətlə bərələcəyi bir günə təxirə salır." (İbrahim surəsi, 42) şəklində səslənərək, zülm edənlərin mütləq qarşılıq görəcəklərini bildirmişdir. Dünya üzərindəki bu zülmün yaradılış hikməti isə Bəqərə surəsində bu şəkildə açıqlanır:

And olsun ki, Biz sizi bir az qorxu, bir az aclıq, bir az da mal, can və məhsul qıtlığı ilə imtahan edərik. Səbir edənlərə müjdə ver. Onlara bir müsibət üz verdikdə, deyərlər ki: "Biz Allaha aid (qullar) ıq və Ona da qayıdacağıq." (Bəqərə surəsi, 155-156)

Tarihte zalimliği ile bilinen diktatörlerden biri de Firavun'dur. Hz. Musa'ya ve kavmine eziyet eden, onları dinlerinden geri çevirmek için uğraşan Firavun için Allah'ın belirlediği kader ibret verici olmuştur.Firavun ve ordusu, Allah'ın dilemesiyle yarılan denizde boğulmuştur.

Ayədə həmçinin bu ölkələrin "zülmləri"ndən ötrü əzabla qarşılıq gördüklərindən bəhs edilir. Bu nöqtədə Qurandakı zülm anlayışını araşdırmaq lazımdır. Quranda zülm edənlərin Allaha şirk qoşan, Onun ayələrini inkar edən, elçiləri yalan hesab edən kəslər olduqları xəbər verilir. Allah "... ancaq zalımlardan başqası, Bizim ayələrimizi inkar etməz." (Ənkəbut surəsi, 49) ayəsiylə bu həqiqəti bizlərə bildirmişdir. Bu mövzudakı ayələrdən bəziləri bunlardır:

Kafirlər dedilər: “Biz nə bu Qurana, nə də bundan əvvəlkilərə əsla inanmayacağıq!” Kaş sən o zalımları öz Rəbbinin hüzurunda saxlanılıb bir-birinə söz qaytardıqları anda görəydin. ... "Səba surəsi

Musanın ardınca qövmü öz zinət əşyalarından böyürən bir buzov heykəli düzəltdilər. Məgər bu heykəlin onlarla danışmadığını, onlara düz yol göstərmədiyini görmürdülərmi? Buna baxmayaraq ona məbud kimi sitayiş edib zalımlardan oldular. (Əraf surəsi, 148)

Özlərinə aydın dəlillər gəldiyi və Peyğəmbərin həqiqi peyğəmbər olduğuna şahid olduqları halda, iman gətirdikdən sonra kafir olan adamları Allah necə doğru yola yönəldər? Allah zalım bir qövmü doğru yola yönəltməz. (Ali İmran surəsi, 86)

Ayələrimizi istehza edənləri gördüyün zaman: onlar başqa söhbətə keçənə qədər onlardan üz çevir. Şeytan sənə unutdursa, xatırladıqdan sonra zalım tayfa ilə birgə oturma. (Ənam surəsi, 68)

Yuxarıdakı ayələrdə xəbər verildiyi kimi, Allahın kitablarını inkar edənlər, Allahdan başqa varlıqları ilah olaraq qəbul edənlər, elçilərin haqq olduğunu gördükləri halda imanlarından sonra inkara düşənlər, Allahın ayələri ilə istehza edənlər zalımlardır. Rəbbimizin Quranda zülm olaraq xarakterizə etdiyi daha bir çox pis davranış vardır. Qısacası zülm, Allahın əmr etdiyi əxlaqı mənimsəməyən və Onun əmr etdiyi ibadətləri yerinə yetirməyən, Allaha və dinə qarşı təkəbbürlü olan, axirəti və hesab gününü inkar edən insanların və xalqların bütün davranışlarıdır.

Allah zalimlik yapan ve ilahlık iddiasında bulunan Firavun'a ibret verici bir son hazırlamıştır. Kuran ayetlerinde Firavun'un başına gelen olaylar detaylı anlatılır ve cesedinin de ibret için bulunacağı bildirilir.

Ancaq bunu da unutmamaq lazımdır ki, Quranda inkar edən hər qövmün və hər insanın, həm dünya həyatında, həm də axirətdə çox böyük bir əzaba düçar olacağını bildirilmişdir. Allah bir ayədə bu şəkildə bildirir:

İnkar edənləri isə, dünyada və axirətdə şiddətli bir əzabla cəzalandıracağam. Onların heç bir köməkçisi yoxdur.(Ali İmran surəsi, 56)

Geçmişte Lut kavminin yaşadığı tahmin edilen Lut gölü ve çevresi.

Görüldüyü kimi, ayədə zülm edən hər birliyin mütləq Allahın sonsuz əzabıyla qarşılaşacağı, dünya həyatında da əzaba düçar olacağını bildirilir. Bu əzab anı isə Kəhf surəsində "görüşmə zamanı" olaraq ifadə edilmişdir. Bu an gəldiyində zülm edən birlik nə qədər güclü, nə qədər izdihamlı, ya da nə qədər sərt olarsa olsun mütləq məhv olacaq, yer üzündən silinib gedəcək. Çünki bu, Allahın bir qanunudur.

Quranda diqqət çəkilən bir başqa mövzu isə müsibətin əvvəlində, əgər bir ölkə xalqı kütləvi olaraq həlak ediləcəksə, o qövmə göndərilən elçi ilə müsibəti yerinə yetirməklə vəzifəli mələklərin görüşmə zamanı olduğudur. Bu görüşmədə, elçi və vəzifəli mələklər bəhsi keçən qövm üçün əzabın gələcəyi anı təsbit edərlər. Quranda bu mövzuda verilən bir nümunə hz. Lutu mələklərin ziyarət etməsidir.

Hz. Lut azğın qövmünü uzun müddət boyunca iman etməyə dəvət etmiş, yaşadıqları azğınlığı tərk etmələri üçün onlara xəbərdar etmişdir. Ancaq Allahın ayələrini inkar edən və əxlaqsızlığı həyat şəkli halına gətirən Lut qövmü, hz. Lutun bu dəvətini həmişə rədd etmiş və inkar etməkdə dirənmişlər. Bundan sonra həlak olmaq, onların üzərinə haqq olmuşdur. Bu həlak xəbərini isə mələklər hz. Luta səfər etdikləri zaman bildirmişlər. Ayələrdə bu ziyarət bu şəkildə çatdırılır:

Elçilərimiz Lutun yanına gəldikləri zaman o, onlara görə kədərləndi və ürəyi sıxıldı. Dedilər ki: "Qorxma və kədərlənmə. Arvadın xaricində, səni və ailəni xilas edəcəyik. O isə, arxada qalacaq." "Şübhəsiz ki, Biz, fasiqlik etmələrindən ötəri, bu ölkə xalqının üstünə göydən bir əzab endirəcəyik." (Ənkəbut surəsi, 33-34)

Elçilər Lut əhlinin yanına gəldikdə o dedi: “Siz yad adamlarsınız!” Onlar dedilər: “Xeyr, biz sənin yanına onların şübhə etdiyi əzab ilə gəlmişik. Biz sənin yanına doğru xəbərlə gəlmişik. Həqiqətən də, biz doğru danışanlarıq. Gecənin bir vaxtı ailəni yola çıxart və özün də onların arxasınca get. Sizdən heç kəs çevrilib arxaya baxmasın. Sizə əmr olunan yerə yollanın”.(Hicr surəsi, 61-65)

Ayələrdə də görüldüyü kimi elçilər hz. Lutu ziyarət etdiklərində ona, baş verəcək dağıntını xəbər vermiş və əzabın "vuruş anı" nı müəyyənləşdirmişlər. Bu zaman hz. Lut qövmü üçün "dan yerinin ağarma vaxtı" olaraq təyin olunmuş və ayələrdə belə xəbər verilmişdir:

Sənin canına and olsun ki, onlar sərxoşluqları içində veyl-veyl gəzirdilər. Günəş doğanda qorxunc səs onları yaxaladı. Oranın altını üstünə çevirdik və onların üzərinə odda bişmiş gil daşlar yağdırdıq. Şübhəsiz ki, bunda başa düşənlər üçün dəlillər vardır. (Hicr surəsi, 72-75)

Kəhf surəsi, 60

Bu ayədə istifadə olunan "gənc" sözü ilə, bir iş edilərkən gənc insanların da köməyindən istifadə etmək və onlarla birlikdə hərəkət etmənin əhəmiyyətinə işarə edilmiş ola bilər.

Gənclərin yaşlarından doğan enerjilərini, dinamikalarını, güclərini, şövq və həyəcanlarını Allah rizası üçün xeyir işlərində istifadə etməyə təşviq etmək tələb olunur. Necə ki, ayələrdə də bu mövzuya diqqət çəkilir, hz. Musaya öz qövmündən yalnız bir bölüm gəncin iman etdiyindən bəhs edilir:

Firon və onun əyanları tərəfindən özlərinə işgəncə veriləcəyindən qorxaraq Musaya öz qövmündən yalnız azsaylı bir nəsil iman gətirdi. Həqiqətən də, Firon yer üzündə qəddar hakim və həddi aşanlardan idi. (Yunis surəsi, 83)

Kəhf surəsinin 60-cı ayəsində diqqət çəkilən bir başqa mövzu isə hz. Musanın üzərində dayandığı görüş yeridir. Hz. Musa çıxdığı səfərdə bir adamla görüşməyi hədəfləyir və özünə bu görüş yerinin "iki dənizin birləşdiyi bir bölgə" olaraq bildirildiyi aydın olur. Hz. Musanın bəhs etdiyi yer də dünyada bu təsvirə uyğun gələn bölgələrdən hər hansı birində ola bilər.

Ayədə xəbər verilən "uzun zamanlar keçirəcəyəm" ifadəsi isə görüşmə yerinin qəti olaraq təyin olunduğuna diqqət çəkilir. Çünki hz. Musa başqa bir yerə deyil, çox uzun zaman keçsə belə, mütləq daha əvvəldən təyin olunan o yerə getməli olduğunu bilir. Görüşün başqa bir yerdə olması mümkün deyil. İki dənizin qovuşduğu yerdə görüşəcəkləri qətidir və bu, görüşün bir şərti olaraq bildirilmişdir. Bu səbəblə, hz. Musa aradan nə qədər müddət keçərsə keçsin, bu məkana çatmaq üçün səy sərf edəcək və lazım olarsa orada gözləyəcəkdir.