İbadətlərdə Dəqiqlik Göstərmək

İman sahibi bir insan ibadətlərinə göstərdiyi diqqətlə özünü müəyyən edər. Allahın fərz buyurduğu 5 vaxt namaz, oruc, dəstəmaz ibadətlərini həyatı boyunca, sağlamlıq şərtləri əlverişli olduğu müddətcə şövqlə davam etdirər. Allah saleh müsəlmanların ibadət şövqünü bir çox ayəsi ilə xəbər vermişdir:

O kəslər ki, Rəbbinin Üzünü diləyərək səbir edir, namaz qılır, onlara verdiyimiz ruzidən gizli və aşkar xərcləyir və pisliyi yaxşılıqla dəf edirlər. Məhz onlar, bu yurdun (dünyanın gözəl) nəticəsi (axirət xoşbəxtliyi) onlar üçündür. (Rad surəsi, 22)

O kəslər ki, Allah anıldığı zaman qəlbi qorxuya düşər, başına gələnə səbir edər, namaz qılar və onlara verdiyimiz ruzidən Allah yolunda xərcləyərlər. (Həcc surəsi, 35)

Namazın Əhəmiyyəti

İmandan sonra gələn ən əhəmiyyətli ibadətlərdən olan namaz, möminlərə həyatları boyunca davam etdirmələri əmr edilən, vaxtları təyin olunmuş bir ibadətdir.

İnsan unutmağa və qəflətə düşməyə meyilli bir varlıqdır. İradəsini istifadə etməyib özünü gündəlik hadisələrin axışına qapdırsa, diqqətini verməli və ağlında tutmalı olan mövzulardan uzaqlaşar. Allahın hər istiqamətdən özünü əhatə etdiyini, hər an özünü izlədiyini, eşitdiyini, etdiyi hər şeyin hesabını Allaha verəcəyini, ölümü, cənnətin və cəhənnəmin varlığını, qədərdən kənar heç bir hadisənin meydana gəlməyəcəyini, qarşılaşdığı hər şeydə, hər hadisədə bir xeyir olduğunu unudar. Qəflətə düşərək, həyatının əsil məqsədini yadından çıxara bilər. Gündə beş vaxt qılınan namaz isə, unutqanlıq və qəfləti yox edər, möminin şüurunu və iradəsini canlı tutar. Möminin həmişə Allaha yönəlməsini təmin edər və Yaradıcımızın əmrləri istiqamətində bir həyat davam etdirməsinə kömək edər. Namaz qılmaq üçün Allahın hüzurunda dayanan mömin, Rəbbimiz ilə güclü bir mənəvi əlaqə qurar. Namazın insana Allahı xatırlatdığı və insanı hər cür pislikdən saxladığı bir ayədə belə bildirilir:

Kitabdan sənə vəhy olunanları oxuyub namaz qıl. Həqiqətən, namaz çirkin və yaramaz işlərdən çəkindirir. Allahı yada salmaq isə ibadətlərin ən əzəmətlisidir. Allah nə etdiklərinizi bilir. (Ənkəbut surəsi, 45)

Namaz ibadəti, başda peyğəmbərlər olmaq üzrə bütün iman edənlərə fərz qılınmış bir ibadətdir. Tarix boyunca insanlara göndərilmiş olan peyğəmbərlər qövmlərinə Allahın fərz buyurduğu bu ibadəti təbliğ etmişlər, özləri də həyatları boyunca bu ibadəti ən gözəl və ən doğru şəkildə tətbiq edərək bütün möminlərə nümunə olmuşlar. Bu istiqaməti ilə namaz, Allahın elçilərinin qövmlərinə etdikləri feli bir təbliğ şəklidir. Quranda, peyğəmbərlərə namaz qılmalarının əmr edilməsi, onların bu ibadətə verdikləri əhəmiyyət, bu ibadəti yerinə yetirmədə və qorumada göstərdikləri qətiyyət, qövmlərinə namaz qılmağı əmr etmək ilə əlaqədar bir çox ayə mövcuddur. Bu ayələrdən bəziləri belədir:

◉ Hz. İbrahim (ə.s) üçün:

Ey Rəbbim! Məni də, nəslimdən olanları da namaz qılan et! Ey Rəbbimiz! Duamı qəbul elə! (İbrahim surəsi, 40)

◉ Hz. İsmayıl (ə.s) üçün:

Kitabda İsmayılı da xatırla! Həqiqətən, o öz vədinə sadiq idi. O, bir elçi və peyğəmbər idi. O öz ailəsinə namaz qılmağı, zəkat verməyi əmr edirdi. O, Rəbbinin rizasını qazanmışdı. (Məryəm surəsi, 54-55)

◉ Hz. Musa (ə.s) üçün:

Həqiqətən, Mən Allaham, Məndən başqa heç bir tanrı yoxdur; Mənə ibadət et və Məni xatırlamaq üçün namaz qıl. (Taha surəsi, 14)

Mömin qadınlara nümunə olaraq göstərilən hz. Məryəmə də namaz qılması əmr edilmişdir:

Məryəm, öz Rəbbinə itaət et, səcdə qıl və rükuya gedənlərlə birlikdə rükuya get. (Ali İmran surəsi, 43)

Allahın sözü olan hz. İsa (ə.s) da eyni əmri almışdır:

Körpə dil açıb dedi: “Həqiqətən də, mən Allahın quluyam! O mənə Kitab verdi və məni peyğəmbər etdi. Harada oluramsa olum, məni mübarək etdi və nə qədər ki, sağam, mənə namaz qılıb zəkat verməyi əmr etdi (Məryəm surəsi, 30-31)

Namaz Hansı Vaxtlarda Fərz Qılınmışdır?

Quranda, namazın möminlərə vaxtları müəyyən bir ibadət olaraq fərz qılındığı bildirilir. Ayədə belə buyurulur:

Namazı bitirdikdən sonra ayaq üstə olanda da, oturanda da, uzananda da Allahı yad edin. Təhlükə sizdən sovuşduqda isə, namazı lazımi qaydada qılın. Çünki namaz möminlərə müəyyən olunmuş vaxtlarda vacib edilmişdir. (Nisa surəsi, 103)

Namaz vaxtları, "sübh", "zöhr", "əsr", "şam" və "işa" olmaq üzrə beş vaxtdan ibarətdir. Namaz vaxtları bir çox Quran ayəsində bildirilmişdir. Bir ayədə belə buyrulur:

Onların dediklərinə səbir et. Günəş doğmamışdan və batmamışdan əvvəl Rəbbini həmd-səna ilə təriflə, gecənin bəzi saatlarında və gündüzün iki başında Ona təriflər de ki, bəlkə razı qalasan. (Taha surəsi, 130)

Allahın vəhy və ilhamı Quranı ən yaxşı anlayan və təfsir edən Peyğəmbərimiz (s.ə.v) də beş vaxt namazın gün içindəki başlanğıc və bitmə zamanlarını möminlərə təsvir etmişdir. Namaz vaxtlarının bildirildiyi ən məşhur hədis-i şəriflərdən biri İbn-i Abbasın bildirdiyi hədisi-şərifdir:

Rəsulullah buyurdu ki: "Rəsulullah (əleyhissalatu vəssalam) buyurdular ki:" Cəbrayıl (əleyhissalam) mənə, Beytullahın yanında, iki dəfə imamlıq qıldı. Bunlardan birincidə zöhrü, kölgə ayaqqabı bağı qədərkən qıldı. Sonra, əsri hər şey kölgəsi qədərkən qıldı. Sonra şamı günəş batdığı və oruclunun orucunu açdığı zaman qıldı. Sonra işanı, üfüqdəki işıqlıq (şəfəq) itincə qıldı. Sonra sübh şəfəq söküldükdə və orucluya yemək haram olduqda qıldı. İkinci səfər zöhrü, dünənki əsrin vaxtında hər şeyin kölgəsi özü qədər olduqda qıldı. Sonra əsri, hər şeyin kölgəsi özünün iki misli olduqda qıldı. Sonra şamı, əvvəlki vaxtında qıldı. Sonra işanı gecənin üçdə biri gedincə qıldı. Sonra sübhü, yer üzü ağarınca qıldı. Sonra Cəbrayıl (əleyhissalam) mənə yönəlib: "Ey Məhəmməd Bunlar səndən əvvəlki peyğəmbərlərin (əleyhimussalatu vəssalam) vaxtıdır. Namaz vaxtı da bu iki vaxt arasında qalan zamandır!” dedi."

İstər Quran ayələri, istər Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in səhih hədisləri, istərsə də İslam alimlərinin şərhlərindən aydın olduğu kimi namazın beş vaxt olduğu sabit və müzakirə edilməz bir həqiqətdir. Beş vaxt namaz fərz, vacib və sünnətləriylə 40 rükətdən ibarətdir. Bu rükətləri namaz vaxtlarına görə paylanması isə aşağıdakı kimidir:

◉ Sübh namazı: 2 rükət sünnət, 2 rükət fərz

◉ Zöhr namazı: 4 rükət ilk sünnət, 4 rükət fərz, 2 rükət son sünnət

◉ Əsr namazı: 4 rükət sünnət, 4 rükət fərz

◉ Şam namazı: 3 rükət fərz, 2 rükət sünnət

◉ İşa namazı: 4 rükət ilk sünnət, 4 rükət fərz, 2 rükət son sünnət, 3 rükət vitr namazı

Müsəlman Huşu Içində Namaz Qılar

Huşu, “hörmət dolu qorxu” mənasını verər. Namazı huşu içində qılmaq isə Uca Rəbbimizin hüzurunda Onun heybət və əzəmətini qəlbimizdə hiss edərək, Ona hörmət dolu bir qorxu bəsləyərək bu ibadəti yerinə yetirməkdir. Namazda Aləmlərin Rəbbi olan Allahın hüzurunda dayandığını şüurunda olan bir mömin əlbəttə ki, bu güclü heybət və qorxunu içində yaşayacaq və Allaha bu qorxusu və hörməti ölçüsündə yaxınlaşacaqdır.

Namaz ibadətini layiqincə yerinə yetirmək istəyən bir mömin, huşuya maneə törədəcək şeylərə qarşı tədbir almalı, namazda lazım olan diqqət və fikri təmin etməyə maksimum səy göstərməlidir. Rəbbimiz, Öz hüzurunda dayandığımızda, yalnız Onu anmağımızı, Onu ucaltmağımızı və bütün nöqsanlardan münəzzəh tutaraq Onun tək olduğunu vurğulamağımızı buyurur. Namaz qılmaq da bütün bunları həyata keçirmək üçün böyük bir fürsətdir. Necə ki, ayədə Allah Özünü zikr etmək üçün namaz qılınmasını buyurur:

Həqiqətən, Mən Allaham, Məndən başqa heç bir tanrı yoxdur; Mənə ibadət et və Məni xatırlamaq üçün namaz qıl. (Taha surəsi, 14)

Namazın Fərzləri

A- Xaricindəki fərzləri yeddidir. Bunlara şərtləri də deyilir.

1. Hadesdən (ayaq yolu) təharət.
2. Nəcasətdən təharət.
3. Sətr-i avrət
4. İstiqbal-i Qiblə
5. Vaxt
6. Niyyət
7. İftitah və tahrimə təkbiri

B- İçindəki fərzləri beşdir. Bunlara rükn deyilir.

1. Qiyam
2. Qiraət
3. Rüku
4. Səcdə
5. Son oturuş

Hadəsdən təharət: Dəstəmazı olmayan bir kimsənin dəstəmaz almasına, boy dəstəmazı alması lazım olan bir kimsənin də qüsl etməsinə hadəsdən təharət deyilir.

Nəcasətdən təharət: Bədəndə, geyilən paltarlarda, və ya namaz qılınacaq yerlərdə, namaza mane olacaq pisliklərin təmizlənib aradan qaldırılmasına nəcasətdən təharət deyilir.

Vaxt: 5 vaxt namazı öz vaxtları içində qılmaqdır.

İstiqbal-i Qiblə: Namazı, qibləyə yəni, Məkkə şəhərindəki Kəbəyə yönəlib qılmaq deməkdir.

Niyyət: Qılınacaq namazın hansı namaz olduğunu xatırlayıb içindən niyyət etməkdir.

Təkbir: "Allahu əkbər" cümləsi Xaliqimizin ən böyük olduğunu deməkdir.

İftitah təkbiri: Namaza başlayarkən deyilən ilk təkbirlərdir.

Qiyam: Üzrü olmayan bir kimsənin, namazlarını qılarkən, ayaqda dik vəziyyətdə dayanmasıdır.

Qiraət: Namazda, ayaq üstə ikən Qurani Kərimdən bir və ya bir neçə ayə oxumaqdır.

Rüku: Ovuç içlərini diz qapaqlarına yapışdıraraq, baş ilə arxa düz olacaq şəkildə ikiqat olmaq deməkdir.

Səcdə: Burnu, alnı, əlləri, dizləri və ayaqları yerə qoymaq və toxundurmaqla səcdə etmək deməkdir.

Son oturuşda təşəhhüd qədər oturmaq: Qılınan namazın son oturuşunda (əttəhiyyatu) nu oxuyana qədər oturmaq. Yuxarıda sayılan maddələrdən sətr-i avrət, qiblə və dəstəmaz mövzularını açıqlamaqda fayda vardır:

Sətr-i Avrət nədir?

Mükəlləf olan, yəni ağıllı və yetkin olan insanın namaz qılarkən açması və digər zamanlarda başqasına göstərməməsi və başqasının baxması haram olan yerlərinə sətr-i avrət (avrət mahalı) deyilir. Kişilərin, namaz üçün avrət yerləri, göbəkdən diz altına qədərdir. Azad olan qadınların əllərindən və üzlərindən başqa hər yerləri, biləkləri, saçları və ayaqlarının altı namaz üçün avrət yerləridir. (Ətraflı məlumat üçün baxın. Kuran-ı Kerim'in Türkçe Meali Alisi ve Tefsiri, Ömer Nasuhi Bilmen, Bilmen Yayıncılık)

Dəstəmaz

Namaz qılacaq olan mömin əvvəlcə dəstəmaz almalıdır. Dəstəmazın müəyyən fərzləri vardır. Bunlar belədir:

◉ Üzü bir dəfə yumaq

◉ Dirsəklərlə birlikdə iki qolu bir dəfə yumaq

◉ Başın dörddə bir hissəsi məsh edilir

◉ İki ayağı, iki yandakı topuq sümükləri ilə birlikdə bir dəfə yumaq.

Dəstəmazın fərzləri ilə bərabər sünnətləri vardır. Dəstəmaz alan bir möminin yerinə yetirməli olduğu sünnətlər isə belədir:

◉ bəsmələ çəkmək

◉ əllər, biləkləri ilə bərabər, üç dəfə yumaq

◉ ağzı, ayrı-ayrı su ilə üç dəfə yumaq

◉ burnu, ayrı-ayrı su ilə üç dəfə yumaq

◉ qaşların, saqqalın, bığın altındakı görünməyən dərini islatmaq

◉ üzü yuyarkən iki qaşın altını islatmaq

◉ saqqalın sallanan hissəsini məsh etmək

◉ saqqalın, sallanan qisminin içinə, sağ əlin yaş barmaqlarını, daraq kimi salmaq

◉ dişləri nəyləsə silmək, təmizləmək

◉ başın hər tərəfini bir dəfə məsh etmək

◉ iki qulağı bir dəfə məsh etmək

◉ ənsəni, üç bitişik barmaqlarla, bir dəfə məsh etmək

◉ əl və ayaq barmaqlarının arasını məsh etmək

◉ yuyulacaq yerləri, hər birində üzvün hər yeri islanacaq şəkildə üç dəfə yumaq

◉ üz yuyarkən səmimi niyyət etmək

◉ tərtib, yəni sıra ilə iki əli, ağzı, burnu, üzü, qolları, başı, qulaqları, ənsəni və ayaqları yumaq və məsh etmək

◉ yuyulan yerləri silmək

◉ hər üzvü, bir-birinin ardınca yuyub ara verməmək.

Qiblə

Məkkə şəhərində və Məscidi-ul Haramda yerləşən Kəbə qiblədir və müsəlmanların namaz qılarkən ona doğru yönəlmələri lazımdır. İslamın beş şərtindən biri olan namaz ibadəti, qiblə istiqamətinə dönülərək həyata keçirilir. Quranı Kərimdə, möminlərin namaz qılarkən üzlərini dönmələri lazım olduğu qiblənin, Kəbə olduğu bildirilmişdir. Məkkənin xaricində və Məkkədən uzaq olanların "qiblə istiqamətinə doğru" dayanmaları kifayətdir.

İslam dini, Kəbəni tək olan Allaha ibadət mərkəzi olaraq tanıtmış və müsəlmanlara, namaz qılanlar və ibadət edənlər arasında vəhdət, birlik və nizam olması üçün dünyanın harasında olurlarsa olsunlar üzlərini qibləyə çevirmələrini əmr etmişdir.

Qibləyə doğru namaz qılmaq, Kəbəni təmir edən hz. İbrahim (ə.s)-la hz. İsmayıl (ə.s)-ın xatirələrini xatırlamanın və ibadət üçün Allaha yönəlişin gözəl bir nümunəsidir. İnsanın yemək yeyərkən, yatarkən də bu işləri qibləyə doğru etməsi yaxşıdır. İnsan ölüncə, torpağa verildiyində də üzü qibləyə çevrilməlidir.

Qiblə Necə Təyin Edilir?

Qiblə, Kəbənin binası deyil, ərazisidir. Yəni yerdən Ərşə qədər, o boşluq qiblədir. Buna görə dənizin altında ya da səmada ikən bu istiqamətdə namaz qılına bilər.

Qibləni riyazi hesablarla hesablamaq mümkün olduğu kimi, kompas (qütb ulduzu) köməyi ilə də doğru istiqaməti tapmaq mümkündür. Hesablama və cihazla aparılan hesablamalarda qiblə tam olmasa da, istiqaməti haqqında qüvvətli bir zənn əldə edilmiş olur. Qiblə təyinində qüvvətli zənnə əsaslanan təsbitlər qəbul olur.

Mehrab olmayan, hesab, ulduz kimi şeylərlə də aydın olmayan yerlərdə, qibləni bilən müsəlmanlardan soruşulmalıdır.

Gəmi, qatar kimi hərəkət halında olan yerlərdə qibləyə doğru dayanıb, səcdə yerinin yanına kompas qoyulmalıdır. Beləliklə, hərəkət halındakı vasitə döndükcə, namaz qılmaqda olan adam da qibləyə doğru çevrilməlidir. Ya da başqa birisi, namaz qılan adamı sağa-sola çevirməlidir. Qiblə istiqamətini bilməyən kimsə, mehraba baxmadan, bilənə soruşmadan, ya da özü araşdırmadan namazı qılarsa, qibləyə rast gəlmiş olsa belə, namaz ibadətinin şərtlərini tam olaraq yerinə yetirməmiş olur. (Ətraflı məlumat üçün baxın. Kuran-ı Kerim'in Türkçe Meali Alisi ve Tefsiri, Ömer Nasuhi Bilmen, Bilmen Yayıncılık)