Şeytanın təsirlərinin fərqinə varmayan cəmiyyət: cahiliyyə cəmiyyəti

Cahiliyyə cəmiyyəti şeytanın gücünün və təsirinin fərqində deyildir. Bu insanlara görə, şeytan gündəlik həyatda heç bir təsiri olmayan pislik simvoludur, o, ancaq böyük günahlara sövq edir. Canilər və qatillər şeytanın təsiri altında olan "cəhənnəmliklərdir. " Onlara görə, digər insanlar, məsələn, özlüyündə bir evdar qadın və ya bir şagird şeytandan uzaqdır. Ağlını itirib öz uşaqlarının başını kəsən qadın şeytana uymuşdur, ancaq min bir əziyyətlə uşaqlarını oxudan ananın şeytanla əlaqəsi yoxdur. İbadət etməsələr də, bu insanların qəlbi təmizdir. Başqasının varında, pulunda gözü olmayan, başqalarına pisliyi, zərəri toxunmayan insanlardır. Cinayət etmədikləri və haram yemədikləri üçün sonda cənnətə gedəcəklər. Yenə eyni məntiqə görə, şeytanın ordusu qaniçən, insanları qətlə yetirən, ancaq qorxu filmlərində rast gəlinən azğın ruhlu kimsələrdir. "Cəhənnəmlik olan bu kimsələr ruhlarını tamamən şeytana satmış yer üzünün həqiqi "pislikləridir ". Zatən cəhənnəm yalnız bu "pis" insanlar üçün yaradılmışdır.

Cahil insanların beyinlərinə həkk olan bu aldadıcı məntiq şeytanın işini asanlaşdırır. Çünki kimsəyə zərər vurmadıqları üçün özlərini cənnətlik hesab edən bu kimsələr şeytanın asanca hökm etdiyi və onun nəzarətində olan kütləni təşkil edir. Onlar öləcəkləri və cəhənnəmə gedəcəkləri günə qədər şeytanın təlqini altında özlərini aldadırlar. Qurandan bildiyimizə görə, bu insanlar həqiqəti ancaq axirət günü görür və buna özləri də məəttəl qalırlar:

Onların: "Rəbbimiz Allah`a and olsun ki, biz müşrik deyildik" deməkdən başqa heç bir çarələri qalmayacaq. (Ənam surəsi, 23)

Şeytanın əsas məqsədi insanları Allah`ın istədiyi şəkildə yaşamaqdan uzaqlaşdırmaq, Quranın əmrlərindən boyun qaçırmaq, Allah`ın qoyduğu hədləri pozmaqdır. İnsanın şeytana uyması üçün təkcə qətllər törətməsi, qan içməsi gərək deyil. Allah`ın kəskin olaraq əmr etdiyi ibadətləri etməyən, amma özünü "təmiz qəlbli" görən və ya "insanlara xidmət etdiyini", dolayısilə, "ibadət etmiş olduğunu" düşünən kimsə də şeytanın istədiyinə qovuşub.

Qurana görə, şeytanın istədiyi kimi yaşayan bu insanlar böyük kütlə təşkil edirlər.Sayı çox az olan bir qrup iman əhli şeytanın təsirindən uzaqdır:

İblisin onlar haqqındakı zənni düz çıxdı. İçlərindən bir dəstə mömin istisna olmaqla, hamısı ona uydu(Səba surəsi, 20)

Əgər insan bir az diqqət edərsə, öz ətrafının şeytanın bu səssiz ordusu ilə əhatəli olduğunu görər. Bu səssiz, amma itaətkar əsgərlər çox fərqli xarakterlərlə ortaya çıxır. Bunlardan biri insanın anası, atası, arvadı, əri, dostu, hətta özü ola bilər. Bunu öyrənmək üçün yeganə yol insanı da, şeytanı da yaradan Allah`ın endirdiyi Qurana baş vurmaqdır. "Məncə", "mənə görə", "qənaətimcə" kimi sözlərlə başlayan fəlsəfi fikirlərin heç bir önəmi yoxdur. Yeganə rəhbər Qurandır. Bir insan Quranın göstərdiyi, yəni Allah`ın istədiyi kimi yaşamırsa, o zaman şeytanın istədiyi kimi yaşayır. Bu həqiqətin fərqində olmasa da, bunu qəbul etməsə də, nəticə dəyişmir. Allah`ın əmr etdiyi kimi yaşamayan kimsə şeytanla bərabər cəhənnəm atəşinin içinə atılır. Məhşər günü cəhənnəmə atılanlar Quranda belə anladılır:

Onlar və azğınlar cəhənnəmə atılarlar! İblisin bütün əsgərləri də ora sürüklənib salınarlar (Şüəra surəsi, 94-95)

Şeytanın onlara mənimsətdiyi həyat tərzini heç soruşmadan qəbul edərək 60-70 illik ömürlərini heçə sərf edirlər. Bu həyat tərzinin detalları insanların sosial vəziyyətinə görə fərqli görünsə də, ana xətt eynidir: axirəti, Allah`ı düşünmədən heç ölməyəcək kimi dünya həyatı üçün çalışmaq.

İnsanların çoxu illər boyu akademik təhsil alır, daha yaxşı həyat, daha yüksək mövqe üçün hər gün çalışır, sonra sanki bütün bunlar heç yaşanmamış kimi bir gün ölürlər. Qısa müddətdən sonra unudulurlar, yerlərini başqaları doldurur. Ölümdən sonra nə qazanılan pulların, nə sosial vəziyyətin, nə də geri qalan ailənin dəyəri qalır. Verilən həyatın müddəti bitmişdir. Amma insanlar qarşılaşacaqları tək həqiqət olan ölümü düşünmədən, buna heç hazırlaşmadan dini günlərdə özünə təsəlli üçün camaatdan ayrılmamaq şərti ilə edilən ibadətlərdən başqa qalan ömürlərini asanca xərcləyirlər.

Bu kimsələr şeytana qulluq edərlər və şeytan onların bədənləri ilə öz "fəlsəfəsini"yayar. Bu insanların dilləri, gözləri, dəriləri şeytana xidmət edər. Şeytan bir deyil, milyardlarla gözdən baxar və milyardlarla qulaqdan eşidər. Qurana xas məntiq və ağıl qalxıb yerini şeytanın fikirləri tutar. Şeytan dilə, irqə, milliyyətə fərq qoymadan bütün insanları öz fəlsəfəsinin təbliğatçısına çevirər.

Qısası, şeytan bu insanların bütün mənliyindən özü üçün istifadə edir:Bunu edərkən də bəzi şəxslərin zənn etdiyi kimi qorxunc bir görünüşlə yuxularına girərək və ya filmlərdəki kimi insanın edə bilməyəcəyi qeyri-adi bir hərəkəti onlara etdirir. Bax, şeytanla bu insanlar arasındakı bənzərliyin səbəbi də budur. Quranda bu şəxslərlə şeytan arasındakı yaxın əlaqə "qardaşlıq" olaraq bildirilmişdir:

(Şeytanın) Öz qardaşlarını azğınlığa sürükləyər, sonra da ondan əl çəkməzlər (Əraf surəsi, 202)

Şeytan insanın beyninə daxil olub onun bədənindəki hər nöqtəyə hökm edər. Rəhmani düşüncənin girişinə mane olar. Artıq şeytan davamlı olaraq bu təlqinini edir.

Şeytanın ruhlarını ələ keçirib bədənlərinə hakim olduğu bu insanlar Allah`ın yolundan insanları uzaqlaşdırmaq üçün şeytanla eyni metoddan istifadə edir. Eynilə şeytan kimi rəhmani vəhyin ağıllara təsirini yox etmək, insanın vicdanlı davranmasını təmin edən hər şeyi onlara unutdurmaq kimi min bir tələ qurur və şeytanın dinini yayırlar.

Möminlər Quranın bir çox ayələrində şeytanın dostlarına qarşı ayıldılıblar. Şeytanın istədiyi dini yaşayan bu insanların sosial vəziyyəti eyni olmaya bilər. Ancaq bunların ortaq xüsusiyyətləri var, yəni onlar Qurandakı gerçək yoldan uzaqdırlar. Fərqli xüsusiyyətlər sərgiləyən, lakin bütün varlığı ilə şeytanın nəzarətində olan cahil fərdləri aşağıdakı başlıqlar altında incələyək.

Peyğəmbərlərin düşmənləri

Hidayət və haqq dinlə gələn hər elçinin insan və cinlərdən bir qrup şeytan düşməni olacağı Quranda bildirilir. Cin şeytanlar insanların qəlbinə vəsvəsə verirlər. Bu şeytanlardan insan olanları peyğəmbərə və onunla birlikdə olan möminlərə qarşı düşmənliklərini bəlli edərlər. Peyğəmbərə qarşı vuruşarkən öz bənzərləri ilə birləşərək ortaq fəaliyyətdə olurlar. Bu fəaliyyətdə bir-birini qışqırdır, cəlbedici və aldadıcı cümlələrlə möminlərə qarşı cəsarətləndirməyə çalışırlar. Quran bu işbirliyini belə ifadə edir:

Beləcə, biz hər peyğəmbər üçün insan və cin şeytanlarından düşmənlər yaratdıq. Onlar biri digərini aldatmaq məqsədilə bir-birinə təmtəraqlı sözlər təlqin edərlər. Əgər Rəbbin istəsəydi, onlar bunu etməzdilər. Onları uydurduqları yalanla birlikdə boşla getsinlər.

Axirətə inanmayanların ürəyi ona meyil etsin, onlar həmin sözlərdən xoşlansınlar və gördükləri işləri bir daha görsünlər deyə təlqin edərlər(Ənam surəsi, 112-113)

Ayədə də bildirildiyi kimi, Allah istəsəydi, bu şeytanlar peyğəmbərə düşmənlik etməz, möminlərə sıxıntı əziyyəti verməz və onlara qarşı vuruşmazdı. Ancaq Allah`ın izni ilə Allah`ın dostlarının imtahan edilməsi, axirətdə dəyərlərinin yüksəldilməsi üçün bu varlıqlar öz işlərini yerinə yetirirlər. Bu sayədə möminlər mətinləşir, qəlbləri təmizlənir, səbri artır. Axirətə inanmayanlar isə şeytanın vəsiləsi ilə cəhənnəmə girmələri üçün günahlarla yüklənirlər. Allah`ın izni xaricində hərəkət edə bilməyən şeytan möminlərlə kafirləri bir-birindən ayırmaq üçün Allah tərəfindən təyin edilmiş bir vəzifəlidir.

Şeytanın qızışdırdığı inkarçılar

İnkar edənlərin azğınlıqlarının, möminlərə qarşı düşmənçiliklərinin arxasında dayanan ən vacib ünsür şeytanın qızışdırmasıdır. Quranda belə deyilir:

Məgər kafirlərin üstünə onlar yoldan çıxarıb günaha sövq edən şeytanları göndərdiyimizi görmədinmi? (Məryəm surəsi, 83)

... Həqiqətən, şeytanlar öz dostlarına sizinlə mücadilə etmək üçün təlqin edirlər. Əgər onlara itaət etsəniz, şübhəsiz ki, siz də müşrik olarsınız... (Ənam surəsi, 121)

Şeytan müşrikləri və kafirləri bəzən atalarının dini adı ilə, bəzən irqçiliklə, bəzən də maddi mənfəətlərə görə möminlərə qarşı qaldırır. Yüz illər boyu haqq dinin qarşısına çıxan hər inkarçının ortaq xüsusiyyəti onların şeytan tərəfindən qızışdırılmasıdır.

Bu hücumlar sözlə olduğu kimi, öldürmə məqsədi ilə felən gerçəkləşə bilir. Bir ayə inkarçıların Allah elçisinə qarşı hərəkətlərini belə bildirmişdir:

Yadına sal ki, bir zaman kafirlər səni həbs etmək və ya öldürmək, yaxud da çıxarıb qovmaq üçün sənə qarşı hiylə qururdular... (Ənfal surəsi, 30)

Şeytanın kafirlərə təlqini o qədər güclüdür ki, bu insanlar lazım olduqda ölümü gözləri önünə alaraq elçi və möminlər əleyhinə fəaliyyətini davam etdirirlər. Bunun əyani nümunəsi möminlərə qarşı olan savaşları anladan ayələrdən görünür. Şeytan savaş əsnasında kafirləri möminlər əleyhinə qısqırdır və möminlərə qarşı savaşmağı onlara cəlbedici göstərir. Hətta kafirləri onlara qalib gələ biləcək ordunun olmadığına inandıraraq onları təhrik edir. İki ordu yaxınlaşanda şeytan ona inananları üzü üstə buraxır:

O zaman şeytan onlara öz əməllərini gözəl göstərib demişdi: "Bu gün insanlar içərisində sizə qalib gələ biləcək bir kimsə yoxdur. Mən də sizin pənahınız, dadınıza çatanam". Lakin dəstə-dəstə üz-üzə gəldiyi zaman dönüb qaçaraq: "Mənim sizinlə heç bir əlaqəm yoxdur. Mən sizin görmədiklərinizi görürəm. Mən Allah`dan qorxuram." Allah ona asi olanlara şiddətli əzab verəndir! - demişdi (Ənfal surəsi, 48)

Çünki şeytan həqiqətdə insanlardan heç birinin yaxşılığını istəməz. Buna görə də istər mömin olsun, istərsə də kafir, şeytan hər kəsin cəhənnəmə girməsini istər. Onun özünü dost kimi göstərməsi isə insanları bir-birinə düşmən etmək, fitnə və pozğunçuluq salmaq üçün istifadə etdiyi fənddir. Məqsədinə çatandan sonra özünə dost tutduqlarını üzü üstə buraxır.

Şeytan tərəfindən qızışdırılmış başqa inkarçılar da irqçilərdir. Dünyanın harasında olursa-olsun, irqçi insan və ya toplum heç bir əsas olmadan özünü başqa insanlardan üstün tutur. Bu insanlarda bir qəzəb var. Çox zaman şeytanın təsiri ilə nəyə görə olduğunu bilmədən həyatlarını ortaya qoyurlar. Quranda inkarçıların bu hərəkətinə xüsusi diqqət çəkilib.

Kafirlər öz ürəklərində "cahiliyyə təkəbbürünə və təəssübünə "qapıldıqları zaman Allah Peyğəmbərinə və möminlərə öz dərgahından xatircəmlik, qəlb rahatlığı, mənəvi möhkəmlik göndərmiş və onlara "təqva kəlməsini " xas "etmişdi. " Onların bu sözə daha çox haqqı var idi və ona layiq idilər. Allah hər şeyi biləndir! (Fəth surəsi, 26)

Onların özlərini üstün tutaraq başqa insanlara nifrət bəsləməsi şeytanın əvvəl dediyimiz xüsusiyyətini bizə xatırladır. Özünü hz. Adəmdən üstün gördüyü üçün nifrət edən şeytanın düşüncəsi inkarçılarınkı ilə eynidir. İrqçi toplumların özlərini üstün tutmasında öz fiziki hərəkətlərini, keçmişlərini, atalarını üstün görmələri əsas yer tutur. Nəslinin üstün olduğunu irəli sürən insanların vəziyyətinə diqqət etsək, atəşin palçıqdan üstün olduğunu deyən şeytanın vəziyyəti ilə paralel bir məntiq görərik.

Şeytanın öz azğınlıqlarını gözəl göstərdiyi insanlar

Kafir və müşriklər haqq dini buraxıb batil dinə - əslində, şeytanın süsləyib cəlbedici göstərdiyi cəhənnəm yoluna tabe olurlar.

Şeytanın cəlbediciliyi o qədər təsirlidir ki, buna inananlar doğru yolda olduqlarını zənn edərək yollarını azırlar. Şeytanın cəlbedici göstərdiyi bir dinin hz. Süleyman dövründəki insanları necə təsir altına alması Quranda belə bildirilir:

"Mən onun və tayfasının Allah`ı qoyub günəşə sitayiş etdiklərini gördüm. Şeytan əməllərini onlara gözəl göstərmiş, onları doğru yoldan sapdırmışdır. Buna görə də haqq yolu tapa bilmirlər." (Nəml surəsi, 24)

Ayədə günəşə tapınan bir topluma şeytanın bu azğınlığı gözəl göstərdiyi bilinir. Bu gün insanlar günəşə sitayiş etməsələr də, müxtəlif azğın ideologiyalara kor-koranə bağlanıb onun ardınca gedirlər. İslamı tərk edib başqa ideologiya ardınca gedənlərlə günəşə tapınanlar arasındakı bənzərlik şeytanın onlara bu durumlarını daha cəlbedici göstərməsidir.

Allah haqqında bilmədən mübahisə edənlər

Cahiliyyə toplumun öndə gələnlərinin istifadə etdiyi bir qayda var. Onlar özlərini təmizə çıxarmaq və içində olduqları azğın vəziyyəti doğru göstərmək, həm də özlərinə tərəfdar toplamaq məqsədilə din haqqında əsassız mülahizə və açıqlamalarla çıxış edərlər.

Əsas xüsusiyyətləri özlərini xalqdan üstün görmələridir. Özlərini o qədər bəyənirlər ki, Allah tərəfindən cəzalanacaqlarını qəbul etməzlər. Allah`ın dinindən həm qaçır, həm də başqalarını uzaqlaşdırırlar (Ənam surəsi, 26). Dindar insanları cahil və kiçik görürlər. Öz düşüncələrinə görə dini şərhlər edirlər.Bu cür fikirlərlə öz beyinlərində uyduqları saxta dinin təbliğatını aparırlar. İnsanları ibadət üçün xəlq etmiş, hər şeyin tək sahibi olan Allah`a qarşı nankorluq edib özləri bilmədən üsyanda olurlar. Bir Quran ayəsində bu tip insanlar haqqında belə deyilir:

İnsanlar içində eləsi də vardır ki, heç bir şey bilmədən, haqq yolu göstərən heç bir rəhbəri və nurani bir kitabı olmadan Allah barəsində mübahisə edir.

O, boynunu əyərək Allah yolundan çıxarmaq "məqsədi ilə" bunu edər. Onu dünyada rüsvayçılıq gözləyir, qiyamət günü isə ona cəhənnəm odunun əzabını daddıracağıq!(Həcc surəsi, 8-9)

İstər sənətçi, istər iş adamı, istər siyasətçi, istərsə də, adi insan olsun, bunlar özləri kimi azğın və fitnəkar olan şeytanın arxası ilə gedirlər. Özlərinin Quranla və dinlə heç bir əlaqəsi olmayan fikir və sistemlərini düzgün göstərmək üçün dini alət edən və tarixin hər dövründə ortaya çıxan bu insanların hamısı şeytanın yolunu davam etdirir. Quranda bu insanlar barədə belə deyilir:

Allah haqqında heç bir şey bilmədən, elmsiz-dəlilsiz mübahisə edən və Allah`a asi olmuş hər bir şeytana uyan insanlar da vardır.

Onun haqqında "əzəldən belə yazılmışdır: hər kəs onunla dostluq etsə, onu yoldan çıxarıb cəhənnəmin əzabına sürükləyər." (Həcc surəsi, 3-4)

Qurana şeytan müdaxiləsi olduğunu düşünənlər

Sayları çox az olsa da, bəzi azğın kimsələr fitnə törətmək və savadsız insanları İslamdan uzaqlaşdırmaq məqsədi ilə Quran ayələrinə cinlərin və şeytanın sözlərinin qarışdığını iddia edirlər. Bu azğınların ən məşhuru tanınmış Şeytan ayələri kitabını yazan Salman Rüştüdür.

Eyni azğın anlayış Peyğəmbər (s.ə.v.) dövründə cahiliyyə cəmiyyətində də var idi. Müşriklər Peyğəmbəri (s.ə.v.) hətta kahin, məcnun adlandırırdılar (Tur surəsi, 29) Çünki kahinlərin cinlərdən və şeytandan xəbər alan, onların təsiri altında olan kimsələr olmasına inanılırdı (məcnun "cinlənmiş" deməkdir.)Yenə eyni məntiqlə hz. Muhəmmədi (s.ə.v.) məcnunluqda, yəni cinlənmiş olmaqda ittiham edənlər də olmuşdur. Bütün azğın kafirlərə ən gözəl cavabı Quran verir:

Quran da məlun şeytanın sözü deyildir.(Təkvir surəsi, 25)

Quranı əsla şeytanlar endirmədi.

Bu, onlara layiq deyildir. Onlar bunu heç bacara da bilməzlər.(Şüəra surəsi, 210-211)

Ayənin ardında şeytanların Allah`ın vəhyini dinləməsinin yasaqlandığı və qarşısının alındığı bildirilir:

Axı onlara (vəhy eşitmək) qadağan edilmişdir.(Şüəra surəsi, 212)

Göylərin sərhədləri də şeytanlardan mühafizə edilmişdir. Bu sərhədlərə yaxınlaşıb xəlvəti qulaq asmaq istəsələr, onu odlu axan bir ulduz üstünə düşüb yandırar.(Hicr surəsi, 17-18)

Bəlli olduğu kimi, şeytan bir cindir və cinlərin Tanrı vəhyi dinləməməsi üçün sərt tədbirlər görülmüşdür. Bu maneə Cinn surəsində cinlərin ağzından belə bildirilir:

Biz cinlər göyə qalxmaq istədik, amma onun mələklərdən ibarət güclü gözətçilər və yandırıb-yaxan bir ulduzlarla dolu olduğunu gördük.

Biz göyün bəzi yerlərində otururduq. Lakin indi kim qulaq asmış olsa, yandırıb-yaxan bir ulduzun onu gözlədiyini görər. (Cinn surəsi, 8-9)

Şeytan həqiqəti yalan sayanların üzərinə enər

Quranda şeytanın üzərinə endiyi və öz təsiri altına aldığı kimsələrin xüsusilə yalançı və günaha meyilli olmasından bəhs edilir. Əhəmiyyət verib-verməsələr də, bu insanlar şeytana qulaq verir, onun təlimatları üzrə hərəkət edirlər. Quranda bu haqda belə bildirilir:

Şeytanların kimə nazil olduqlarını sizə xəbər verimmi?

Onlar "hər bir günahkara", yalançıya nazil olurlar.

Şeytanlar mələklərdən oğrun-oğrun eşitdiklərini onlara təlqin edərlər. Onların əksəriyyəti yalançıdır!(Şüəra surəsi, 221-223)

Bu ayələrin ardından Quranın endiyi dövrdəki şairlərdən bəhs edilməsi diqqət çəkicidir:

Şairlərə gəlincə onlara yalnız azğınlar uyar.

Məgər görmürsən ki, onlar hər bir vadidə sər-gərdan gəzib-dolaşırlar? Və onlar etmədikləri şeyləri deyirlər! (Şüəra surəsi, 224-226)

Məkkə dövründə şairlər toplumu insanlara təsir etmə gücünə malik idi. Yazdıqları şeirlər insanlar arasında tez yayıldığından bir növ informasiya vasitəsi sayılırdı. Ancaq bu şairlərdən çoxu İslam əleyhinə şeirlər yazır, insanları haqq dindən uzaqlaşdırırdılar.

Ayədən görünür ki, onlar xalqı aldatmaq üçün boş vədlər verdiklərinə görə, vəd vermənin şeytanın hiyləsi olduğu xatırlansa (Nisa surəsi, 120; İbrahim surəsi, 22), bu insanlarla şeytan arasında əlaqənin olması ortaya çıxır.

Aradan yüz illər keçsə də, texnika inkişafı fərqindən başqa o vaxtlarla indiki arasında heç bir dəyişiklik yoxdur. Şairlərin yerini dinə qarşı olan mərkəz və qurumlar tutur. Boş vədlərlə xalqı aldatma, həqiqəti başqa formada göstərmə bu dairələrin işlətdikləri yollardır. Yalan xəbərlərlə həqiqətin yeri dəyişdirilməklə Allah yolundan insanları uzaqlaşdırmaq üçün hər cür günahın təbliğatı dünya tarixinin heç bir dövründə belə güclü edilməmişdir. Müsəlmanları qaralama, onlara iftira atma, İslamı zəiflətməyə çalışma şeytanın nəzarəti altında davam edir.

Ataların dini

İnsanlar İslam dinini Qurandan öyrənir. Buna görə, şeytan da bəzi insanları Qurandan uzaqlaşdıraraq atalardan gələn cəhalət və xurafatla dolu batil dinə yönəldir.

Şeytanın bu tələsinə düşən bu kimsələr Allah`ın vəhyinə deyil, yüz illər boyu bir-birinə ötürülərək gəlmiş xurafatlara uyar. Şeytan bunların şüurlarını o qədər örtmüşdür ki, Allah`ın endirdiyi haqq dinə dəvət edildiklərində fikirlərini israrla sürdürürlər:

Onlara: "Allah`ın nazil etdiyi Qurana tabe olun", deyildikdə onlar: "Xeyr, biz atalarımızın getdiyi yola tabe olacağıq" deyə cavab verərlər. Bəs şeytan onları cəhənnəm odunun əzabına çağırırsa, necə? (Loğman surəsi, 21)

Məsələn, indiki dövrün cahil insanlarının adət və xurafatlarla dolu dinində qadın ikinci dərəcəli varlıq sayılır. Bu kimsələr kişinin üstünlüyünü əsas götürüb qadına dəyər verməzlər. Quranda isə cinsi üstünlüyə dayanan ayə yoxdur. Quranda ən üstün sayılan təqvaca ən irəlidə olandır. Bu durum müxtəlif dairələrin İslam adı altında atalarından gələn xurafatları yaşadıqlarının dəlilləridir.

Atalarının dininə uyan insanlar inadcıl olurlar. Heç bir açıqlama vermədən, aydınlaşdırmadan ata-babalarından gələn adət üzrə yaşamağı tərk etməzlər:

Bütpərəstlərə: "Allah`ın göndərdiyinə tabe olun" deyildiyi zaman onlar: "Biz ancaq atalarımızın getdiyi yolla gedəcəyik" deyirlər. Bəs ataları bir şey anlamayıb doğru yolda deyildilərsə, necə?

Kafirlər səda və nidadan başqa bir şey anlamayanlara bənzərlər. Onlar kar, lal və kordurlar. Buna görə də haqqı dərk etməzlər. (Bəqərə surəsi, 170-171)