Hz. İsa (ə.s)-ın Yer Üzünə Qayıtması

Bu bölməyə qədər qeyd edilənlərdən, hz. İsa (ə.s)-ın ölmədiyi və Allah qatına yüksəldilmiş olduğu açıqca aydın olur. Lakin Quranda diqqət çəkilən digər bir mühüm mövzu daha var, belə ki, bu, hz. İsa (ə.s) yer üzünə yenidən qayıdacağıdır.

Hz. İsa (ə.s)-ın yer üzünə ikinci dəfə gələcəyi mövzusu Quranda çox açıq şəkildə bildirilmişdir. Quranda bildirilən bu dəlillər belədir:

1-ci dəlil

Hz. İsa (ə.s)-ın ikinci dəfə yer üzünə enəcəyinə dair işarələr daşıyan ayələrdən ilki Ali İmran surəsinin 55-ci ayəsidir:

O vaxt Allah İsaya dedi: “Ey İsa! Mən səni vəfat etdirib Özümə tərəf qaldıracağam, səni inkarçılardan təmizləyəcək və sənin ardınca gedənləri Qiyamət gününə qədər inkarçılardan üstün edəcəyəm. Sonra sizin dönüşünüz Mənə olacaq. Mən də anlaşmazlığa düşdüyünüz şeylər barəsində sizin aranızda hökm verəcəyəm. (Ali İmran surəsi, 55)

Ayədəki: "Sənin ardınca gedənləri Qiyamət gününə qədər inkarçılardan üstün edəcəyəm" ifadəsi diqqət çəkir. Quranda qiyamətə qədər inkar edənlərdən üstün olan və hz. İsa (ə.s)-a həqiqi mənada itaət edən bir qrupun varlığından danışılır. Bəs bu itaət edənlər kimdir? Hz. İsa (ə.s) dövründə yaşayan həvarilərmi, yoxsa hazırkı dövrdə yaşayan xristianlardırmı?

Hz. İsa (ə.s.) Allah qatına yüksəlmədən əvvəl ona itaət edənlərin sayı çox az idi. Həmçinin o, dünyadan ayrıldıqdan sonra da, xristianlıqda sürətli degenerasiya başlandı. Həmçinin həvarilər, ciddi təzyiq altında yaşamaq məcburiyyətindəydilər. Sonrakı iki əsr müddətində də, hz. İsa (ə.s)-a iman gətirənlər eyni təzyiqlərə məruz qaldılar; çünki heç bir siyasi gücə sahib deyildilər. Belə olan halda, keçmişdə yaşayan xristianların, inkar edənlərə üstün gəldiklərini və bu ayənin onlara işarə etdiyini söyləyə bilmərik.

Daha sonrasına, yəni hazırda yaşayan xristianlara baxdığımız vaxt isə, onsuz da xristianlığın əslinin dəyişdirildiyini, hz. İsa (ə.s)-ın bəhs etdiyi haqq dindən fərqli bir din meydana gəldiyini görərik. Hz. İsa (ə.s)-ın Allahın oğlu olduğu şəklindəki azğın inanc mənimsənilmiş və təslis inancı (üçləmə; Ata, Oğul və Müqəddəs Ruh) qəbul edilmişdir (Allahı tənzih edirik). Belə olan halda, dinin əslindən xeyli uzaqlaşan hazırkı xristianları da hz. İsa (ə.s)-a vəhy edilən haqq dinə tabe olanlar kimi qəbul edə bilmərik. Quranda təslis inancının azğın inanc olduğu belə bildirilmişdir:

“Allah üçlüyün üçüncüsüdür!” deyənlər artıq küfr edənlərdən oldular. Halbuki Tək İlahdan başqa heç bir İlah yoxdur.... (Maidə Surəsi, 73)

Belə olan halda: "Sənin ardınca gedənləri Qiyamət gününə qədər inkarçılardan üstün edəcəyəm" ifadəsi açıq işarə daşıyır. Hz. İsa (ə.s)-a itaət edən və qiyamətə qədər yaşayacaq bir cəmiyyət olmalıdır. Şübhəsiz ki, belə bir cəmiyyət, hz. İsa (ə.s)-ın yer üzünə təkrar gəlməsiylə yaranacaq. Həmçinin, təkrar dünyaya gəldiyi zaman, ona itaət edənlər, qiyamətə qədər inkar edənlərdən üstün ediləcək.

2-ci dəlil

Mövzu ilə əlaqədar olaraq ələ aldığımız Nisa surəsinin 156-158-ci ayələrinin ardınca Allah, 159-cu ayədə belə buyurur:

Kitab əhlindən elə kimsə yoxdur ki, ölümündən əvvəl ona iman gətirməsin. Qiyamət günü isə, O onların şahidi olacaqdır. (Nisa surəsi, 159)

Yuxarıdakı ayədə qeyd olunan: "Elə kimsə yoxdur ki, ölümündən əvvəl ona iman gətirməsin" ifadəsi olduqca diqqət çəkir. Bu cümlənin ərəbcə qarşılığı belədir: "...ve in min ehlil kitabi illa leyüminenne bihi kable mevtihi".

Burada bəzi təfsirçilər "o" əvəzliyinin hz. İsa (ə.s) əvəzinə Qurana işarə etdiyini düşünmüş və ayəni Kitab əhlinin ölmədən Qurana iman gətirəcəyi kimi şərh ediblər.

Halbuki bu ayədən əvvəlki iki ayədə də, "o" əvəzliyi mübahisəsiz şəkildə hz. İsa (ə.s) üçün işlədilmişdir:

Bir də: “Həqiqətən, biz Allahın elçisi Məryəm oğlu İsa Məsihi öldürdük!” dediklərinə görə (onlara belə bir cəza verdik). Halbuki onu öldürmədilər və asmadılar. Lakin onlara (onun) bənzəri göstərildi. Həqiqətən onun barəsində anlaşmazlığa düşənlər, qəti şəkk-şübhə içindədirlər. Bu haqda onların, zənnə uymaqdan başqa heç bir məlumatı yoxdur. Onu əsla öldürmədilər.

Xeyir, Allah onu Özünə tərəf qaldırdı. Allah Üstün və Güclü olandır, Hökm və Hikmət sahibidir. (Nisa surəsi, 157-158)

Bu ayələrin dərhal ardınca gələn ayədə işlədilən "o" əvəzliyi ilə, hz. İsa (ə.s)-dan başqa bir insanın və ya varlığın nəzərdə tutulduğuna dair heç bir dəlil yoxdur. Nisa surəsinin 159-cu ayəsində belə deyilir:

Kitab əhlindən elə kimsə yoxdur ki, ölümündən əvvəl ona iman gətirməsin. Qiyamət günü isə, O, onların şahidi olacaqdır. (Nisa surəsi, 159)

Digər tərəfdən ayənin ikinci cümləsində qeyd olunan: "Qiyamət günü isə, O, onların şahidi olacaqdır" ifadəsi də diqqət çəkir. Quranda qiyamət günü insanın dilinin, əllərinin və ayaqlarının (Nur surəsi, 24, Yasin surəsi, 65), eşitmə, görmə duyğularının və dərilərinin (Fussilət surəsi, 20-23) öz əleyhlərində şahidlik edəcəkləri bildirilir. Quranın şahidliyi ilə əlaqədar isə, heç bir ayə yoxdur. İlk cümlənin (qrammatik və ya məntiqi cəhətdən heç bir dəlil olmamasına baxmayaraq) Qurana işarə etdiyi fikir qəbul edilsə, ikinci cümlədə işlədilən "o" əvəzliyinin də Qurana işarə etdiyi iddia edilmiş olar. Halbuki bunu söyləmək üçün açıq bir ayə olmalıdır. Bununla yanaşı, əvvəlki ayədə bildirilən: "…Allah onu Özünə tərəf qaldırdı" ifadəsi də, bu ayədə Qurana işarə edilmədiyini bir daha göstərir. Quran 1400 ildir ki, iman gətirənlər üçün hidayət rəhbəridir və Allah qatına yüksəldilməmişdir. Allah qatına yüksəldilən hz. İsa (ə.s)-dır. Bu da ayədə bildirilən şahidliyin, hz. İsa (ə.s)-ın Kitab əhli üçün edəcəyi şahidlik olduğunu, ayədə "o" əvəzliyi ilə Qurana işarə edilmədiyini göstərən digər bir dəlildir (doğrusunu Allah bilər).

Digər ayələrdə eyni əvəzliyin, Qurana işarə etdiyi hallarda, (Nəml surəsi, 77 və Şuəra surəsi, 192-196-da olduğu kimi) ayənin əvvəlində və ya sonrasında Qurandan bəhs edildiyini görərik. Ayənin əvvəlində, sonrasında və ya daxilində Qurandan bəhs edilmirsə, bu ayənin Quranı təsvir etdiyini söyləmək yanlış olar. Bu ayədə isə, çox açıq şəkildə hz. İsa (ə.s)-a iman gətirilməsindən və onun iman gətirənlərə şahid olmasından bəhs edilir.

Ayənin mənası barəsində söyləyəcəyimiz ikinci xüsus isə, "ölümündən əvvəl" ifadəsinin şərhi ilə əlaqədardır. Bəziləri bu ifadənin "Kitab əhlinin öz ölümlərindən əvvəl" inanması mənasında olduğunu düşünürlər. Buna görə də, Kitab əhlindən olan hər insan özünə ölüm gəlmədən hz. İsa (ə.s)-a mütləq iman gətirəcək. Halbuki ərəb qrammatikası, bu iddianın düzgün olmadığını göstərir. Quranda Kitab əhli ilə əlaqədar bütün ayələrdə, çoxluğu ifadə edən "hum" şəkilçisindən istifadə edilmişdir (Beyyinə surəsi, 1 və 6, Hədid surəsi, 29, Həşr surəsi, 2 də olduğu kimi). Bu ayədə isə, təkliyi ifadə edən "hu" şəkilçisindən istifadə edilmişdir. Belə olan halda, ayədə, hz. İsa (ə.s)-ın ölümündən (yəni yer üzünə ikinci dəfə gəlib bioloji cəhətdən ölməsindən) əvvəl, Kitab əhlinin özünə iman gətirəcəyi bildirilir (doğrusunu Allah bilər). Həmçinin hz. İsa (ə.s) dövründə Kitab əhlindən olan yəhudilər ona iman gətirməməklə kifayətlənməmiş, hətta onu öldürmək üçün tələ də qurmuşdurlar. Hz. İsa (ə.s)-dan sonra yaşayıb ölən yəhudi və xristianların isə, hz. İsa (ə.s)-a (Quranda bildirildiyi şəkildə) iman gətirmiş olduqlarını iddia etmək qeyri-mümkündür. Nəticə etibarilə, ayəni diqqətlə qiymətləndirdiyimiz vaxt, mənanın bu cür olduğu nəticəsinə gəlirik: "Hz. İsa ölmədən əvvəl bütün Kitab əhli ona iman gətirəcək". Yəni, hz. İsa (ə.s) ikinci dəfə dünyaya gəldikdə bütün Kitab əhli ona itaət edərək müsəlman olacaq və İslam əxlaqı yer üzünə hakim olacaq.

Həmçinin, ayədə gələcəkdən bəhs edildiyi aydındır, çünki hz. İsa (ə.s)-ın "ölümü"ndən söhbət gedir. Halbuki o ölməmiş Allah qatına yüksəlmişdir. Əvvəla hz. İsa (ə.s) dünyaya yenidən gələcək və hər insan kimi yaşayıb öləcək. İkincisi isə, hz. İsa (ə.s)-a bütün Kitab əhlinin iman gətirməsindən söhbət gedir. Bu da hələ gerçəkləşməmiş, lakin mütləq gerçəkləşəcəyi bildirilən bir hadisədir.

Dolayısilə burada "ölümündən əvvəl" deyilərək, barəsində əvəzliklə bəhs edilən insan hz. İsa (ə.s)-dır. Kitab əhli onu görüb tanıyacaq, ona yaşayarkən itaət edəcək və hz. İsa (ə.s) da onların vəziyyətləriylə əlaqədar axirətdə şahidlik edəcək (doğrusunu Allah bilər).

3-cü dəlil

Hz. İsa (ə.s)-ın Axırzamanda yenidən yer üzünə qayıdacağı ilə əlaqədar digər bir ayə isə, Zuxruf surəsinin 61-ci ayəsidir. Bu surənin 57-ci ayəsindən etibarən hz. İsa (ə.s)-dan bəhs edilir:

Məryəm oğlu (İsa) nümunə olaraq verildikdə, sənin qövmün dərhal ondan (həzz alaraq bəhs edib) qəhqəhələrlə gülürlər. Onlar dedilər: “Bizim ilahlarımız yaxşıdır, yoxsa o?” Onlar bunu təkcə mübahisə yaranması üçün, (nümunə) verdilər. Xeyr, onlar “mübahisəçi və düşmən” qövmdürlər. O, yalnız Bizim nemət verdiyimiz və İsrail oğullarına nümunə etdiyimiz quldur. Əgər istəsəydik, sizi, yer üzündə sizi əvəz edəcək mələklər olaraq yaradardıq. (Zuxruf surəsi, 57-60)

Bu ayələrin dərhal ardınca gələn 61-ci ayədə isə, hz. İsa (ə.s)-ın qiyamət saatı üçün, bir elm olduğu bildirilir:

Həqiqətən, O, Qiyamət saatı üçün bir elmdir. O zaman Onun barəsində şəkk etməyin və Mənə tabe olun. Budur, düz yol! (Zuxruf surəsi, 61)

Bu ayədə hz. İsa (ə.s)-ın Axırzamanda yer üzünə qayıdacağı bildirilir. Çünki hz. İsa (ə.s), Quranın endirilməsindən təxminən altı əsr əvvəl yaşamışdır. Dolayısilə, bu ilk həyatını: "Qiyamət saatı üçün bir məlumat", yəni bir qiyamət əlaməti kimi başa düşə bilmərik. Ayənin işarə etdiyi məna, hz. İsa (ə.s)-ın, Axırzamanda, yenidən yer üzünə qayıdacağı və bunun da bir qiyamət əlaməti olacağıdır (doğrusunu Allah bilər). Bu ayədə qeyd olunan: "O, qiyamət saatı üçün bir elmdir" cümləsinin ərəbcə qarşılığı belədir: "İnnehu le ilmun lissaati". Bu cümlədə işlədilən "hu" əvəzliyini "Quran" kimi şərh edənlər var. Lakin Quran üçün "hu" əvəzliyindən istifadə edildikdə, mütləq, ya ayənin əvvəlində, ya sonrasında ya da daxilində Qurandan bəhs edən başqa ifadələr də olur. Başqa bir mövzu daxilində "hu" əvəzliyi ilə Qurandan bəhs edilməz. Həmçinin əvvəlki ayəyə baxıldığı vaxt, orada da açıqca hz. İsa (ə.s) nəzərdə tutularaq "o" əvəzliyindən istifadə olunduğu görünəcək:

“O, yalnız və yalnız Bizim nemət verdiyimiz və İsrail oğullarına nümunə etdiyimiz bir quldur”.

Bu əvəzliyin Qurana işarə etdiyini söyləyənlər isə, ayənin davamında qeyd olunan: "O zaman Onun barəsində şəkk etməyin və Mənə tabe olun" ifadəsini guya dəlil kimi göstərərlər. Lakin bu cümlədən əvvəlki ayələrdə tamamilə hz. İsa (ə.s)-dan bəhs edilir. Bundan ötrü də, "hu" əvəzliyinin əvvəlki ayələrlə əlaqədar olması və hz. İsa (ə.s)-dan bəhs etməsi daha uyğundur. Necə ki, böyük İslam alimləri də bu əvəzliyi istər ayələrə, istərsə də, səhih hədislərə əsaslanaraq hz. İsa (ə.s) kimi şərh edirlər. Elmalılı Həmdi Yazırın (Elmalılı Hamdi Yazır) təfsirində belə izah olunur:

Həmçinin, o, saat üçün mütləq bir elmdir, (saatın gələcəyini ölülərin dirilib, qiyam edəcəyini bildirən bir dəlil və əlamətdir). Çünki İsa istər zühuru, istər ölüləri diriltmə möcüzəsi, istərsə də, ölülərin qalxmasını xəbər verməsi baxımından qiyamətin baş verəcəyinə bir dəlil olduğu kimi, hədisdə varid olduğuna görə qiyamət əlamətidir. (http://www.kuranikerim.com/telmalili/zuhruf.htm)

Müasir İslam alimlərindən Seyid Qütb də təfsirində, hz. İsa (ə.s)-ın yer üzünə yenidən gələcəyinin mühüm dəlillərindən birinin bu ayə olduğuna diqqət çəkir. Qütbün təfsirində mövzu belə izah olunur:

Dilimizdə hz. İsanın qiyamətin qopmasından əvvəl yer üzünə enəcəyinə dair bir çox hədis var. Necə ki, bu ayə də buna işarə edir: "O, qiyamətin qopacağını göstərən bir elmdir". Yəni hz. İsanın yer üzünə enməsi ilə qiyamətin qopmasının yaxın olduğu bilinər. Ayə ikinci oxunuş tərzi ilə, belə oxunar: "Ve innehu le alemun lissati". Yəni onun enməsi qiyamət əlamətidir. Hər iki oxunuş tərzi də eyni mənanı ifadə edir. Hz. İsanın göydən enməsi, doğru sözlü və etibarlı Peyğəmbərin (ona salavat və salam olsun) bəhs etdiyi və uca Quranın işarə etdiyi bir qeybdir. Qiyamət gününə qədər dəyişmədən qalacaq bu iki mənbədən gələn məlumatlardan başqa, bu məsələyə dair hər hansı bir insanın söyləyə biləcəyi bir söz ola bilməz. (Seyyid Kutub, Fizilali'l Kuran, http://www.sevde.de/Kuran-Tevsiri/Kuran_Tefsiri.htm)

Kövsəri, ən köhnə əqaid kitablarında da bu ayənin hz. İsa (ə.s)-ın ikinci dəfə yer üzünə gəlməsinə dəlil kimi istifadə edildiyini söylədiyi halda, Ömər Nəsuhi Bilmən (Ömer Nasuhi Bilmen) təfsirində isə bu ayə bu cür şərh olunur:

Həmçinin qiyamətin yaxınlaşmış olması üçün, İsa əleyhissalamın bir əlamət olduğunu və qiyamətin baş verəcəyinə şübhə edilməyəcəyini xəbər verir... İsa əleyhissalamın yer üzünə nüzul edəcəyi də qiyamət şəriətindən hesab edilir... (Ömer Nasuhi Bilmen, Kuran-ı Kerim'in Türkçe Meal-i Alisi ve Tefsiri, VII cild, 3292)

Həmçinin bunu da ifadə etmək lazımdır ki, Quranda heç bir peyğəmbərin qiyamət üçün bir elm olmasından bəhs edilmir. Hz. Məhəmməd (s.ə.v), hz. İbrahim, hz. Nuh, hz. Musa, hz. Süleyman, hz. Yusif, hz. Davud, hz. Yaqub və digər bir çox peyğəmbərin həyatından Quranda təfərrüatlı şəkildə bəhs edilir, lakin heç biri üçün bu ifadədən istifadə edilmir. Bu da, hz. İsa (ə.s)-ın (Allahın təqdiri olaraq) digər peyğəmbərlərdən fərqli bir xüsusiyyətə sahib olduğuna işarə edir. Bu xüsusiyyət, hz. İsa (ə.s)-ın Allah qatına alındıqdan sonra yenidən yer üzünə göndəriləcək olmasıdır (doğrusunu Allah bilər).

4-cü dəlil

Hz. İsa (ə.s)-ın ikinci gəlişinə işarə edən başqa ayələr isə bunlardır:

O zaman mələklər dedilər: “Ey Məryəm! Həqiqətən, Allah səni Öz tərəfindən, bir kəlmə ilə müjdələyir. Belə ki, bu Məryəm oğlu İsa Məsihdir. O, bu dünyada və axirətdə “seçilən, şərəfli, mötəbər” və Allaha yaxınlaşdırılmış insandır. O, həm beşikdə ikən, həm də yetkin çağında insanlarla danışacaqdır və salehlərdəndir”. Məryəm dedi: “Ey Rəbbim! Mənə bir insan toxunmadığı bir halda necə övladım ola bilər?” Allah dedi: “Allah beləcə istədiyini yaradır. O, bir işin olmasını istədikdə ona ancaq “Ol!” deyir, o da dərhal olur”. Allah ona Kitabı, hikməti, Tövratı və İncili öyrədəcək. (Ali İmran surəsi, 45-48)

Ayədə, Allahın hz. İsa (ə.s)-a, Tövratı, İncili və bir də "Kitabı" öyrədəcəyi xəbər verilir. Eyni ifadə Maidə surəsinin 110-cu ayəsində də qeyd olunur:

Allah deyəcəkdir: “Ey Məryəm oğlu İsa! Sənə və anana olan nemətimi xatırla! O zaman səni müqəddəs ruhla qüvvətləndirmişdim. Sən həm beşikdə ikən, həm də yetkin çağında insanlarla danışırdın. Sənə Kitabı, hikməti, Tövratı və İncili öyrətmişdim. Sən Mənim iznimlə palçıqdan quşa bənzər bir şey düzəldib..." (Maidə surəsi, 110)

Hər iki ayədə də işlədilən "kitab" ifadəsini araşdırdığımız vaxt, bunun Qurana işarə etdiyini görərik. Ayələrdə Tövrat və İncildən başqa göndərilən son haqq kitabın Quran olduğu bildirilir (hz. Davuda verilən Zəbur da Əhdi-Ətiqin tərkib hissəsidir). Bununla yanaşı, yenə Quranın digər bir ayəsində, belə ki, Ali İmran surəsinin 3-cü ayəsində, "kitab" sözündən, İncil və Tövratın yanında Quranı ifadə etmək üçün istifadə edilmişdir:

Allah... Ondan başqa İlah yoxdur. Diridir, Qaimdir. O, sənə Kitabı Haqq və özündən əvvəlkiləri təsdiqləyici olaraq endirdi. O, Tövrat və İncili də endirmişdi. (Ali İmran surəsi, 2-3)

Kitab sözünün Qurana işarə etdiyi bəzi digər ayələr isə, belədir:

Onlara Allah tərəfindən özlərində olanı (Tövrat) təsdiqləyən bir Kitab gəldikdə onu inkar etdilər. Halbuki bundan əvvəl inkar edənlər üzərində qələbə diləyirdilər. Onlara tanıdıqları gəldikdə isə onu inkar etdilər. Allah kafirlərə lənət etsin! (Bəqərə surəsi, 89)

Həmçinin öz içərinizdən ayələrimizi sizə oxuyan, sizi günahlardan təmizləyən, Kitabı və hikməti sizə öyrədən, habelə bilmədiklərinizi də sizə öyrədən bir Elçi göndərdik. (Bəqərə surəsi, 151)

Belə olan halda, hz. İsa (ə.s)-a öyrədiləcək üçüncü "Kitab"ın Quran olduğu və bunun da ancaq hz. İsa (ə.s)-ın Axırzamanda dünyaya qayıtdığı vaxt, mümkün ola biləcəyi aydındır. Çünki hz. İsa (ə.s) Quranın endirilməsindən təxminən 600 il əvvəl yaşamışdı. Bununla yanaşı, Peyğəmbərimiz (s.ə.v)-in hədislərində hz. İsa (ə.s)-ın dünyaya ikinci dəfə gəlməsində İncillə deyil, Quranla hökm verəcəyinin bildirilmiş olması da bunun bir dəlilidir:

Qırx (40) il Allahın Kitabı və mənim sünnəmlə hökm verər, vəfat edər. (Kitab-ul Burhan Fi Alamet-il Mehdiyy il Ahir Zaman, səh. 92)

Bu ifadədən də açıqca aydın olduğu kimi, hz. İsa (ə.s) yenidən yer üzünə gəldikdə, Quranda bildirilən hökmlərlə hökm verəcək və hz. Məhəmməd (s.ə.v)-in sünnəsini davam etdirəcək. Bu da ayələrdəki mənaya tam uyğun gəlir (təbii ki, doğrusunu Allah bilər).

Bu ayələrdə diqqət yetirilməli olan digər bir məlumat da, hz. İsa (ə.s) üçün bildirilən bu ifadənin (əvvəlki mövzuda olduğu kimi) başqa heç bir peyğəmbər üçün bildirilməmiş olmasıdır. Məsələn, hz. Musaya Tövratın endirildiyi, hz. İbrahimə verilən səhifələr olduğu, hz. Davuda Zəburun vəhy edildiyi Quranda bildirilir. Yaxud peyğəmbərlərin öz dövrlərindən əvvəl endirilən kitablar vardırsa, bu kitabları bildikləri xəbər verilir. Lakin peyğəmbərlərin heç biri barədə, öz dövrlərindən sonra endiriləcək bir kitabın da onlara öyrədildiyi bildirilmir. Özündən əvvəl endirilən, özünə vəhy edilən və özündən sonra endiriləcək kitabı bildiyi xəbər verilən tək peyğəmbər hz. İsa (ə.s)-dır. Bu da, hz. İsa (ə.s)-ın təkrar yer üzünə gələcəyinin və ikinci dəfə gəldikdə özündən sonra vəhy edilmiş kitabla, yəni Quranla hökm verəcəyinin işarələrindən biridir (doğrusunu Allah bilər).

5-ci dəlil

Bütün bunlarla yanaşı: "Həqiqətən, Allah yanında İsanın vəziyyəti Adəmin vəziyyəti kimidir..." (Ali İmran surəsi, 59) ayəsi də hz. İsa (ə.s)-ın qayıtmasına işarə edə bilər. Təfsir alimləri ümumiyyətlə bu ayənin hər iki peyğəmbərin də atasız olma xüsusiyyətinə, hz. Adəmin Allahın "ol" əmriylə torpaqdan yaradılması ilə hz. İsa (ə.s)-ın yenə "ol" əmriylə atasız dünyaya gəlməsinə işarə etdiyinə diqqət çəkiblər. Lakin ayə ikinci bir şeyə daha işarə edə bilər. Hz. Adəm cənnətdən necə yer üzünə endirildisə, hz. İsa (ə.s) də Axırzamanda Allah qatından yer üzünə endirilə bilər (doğrusunu Allah bilər). Göründüyü kimi, hz. İsa (ə.s)-ın yer üzünə yenidən qayıdacağına dair Quranda işlənən ayələr çox açıqdır.

6-cı dəlil

Quranda hz. İsa (ə.s)-ın Allah qatına alındığını ifadə edən digər bir ayə isə, Məryəm surəsində belə bildirilir:

“Doğulduğum gün də, öləcəyim gün də, yenidən dirildiləcəyim gün də mənə salam olsun!” (Məryəm surəsi, 33)

Bu ayə Ali İmran surəsinin 55-ci ayəsiylə birlikdə araşdırıldıqda çox mühüm bir həqiqətə işarə edir. Ali İmran surəsindəki ayədə hz. İsa (ə.s)-ın Allah qatına yüksəldildiyi ifadə edilir. Bu ayədə ölmə və ya öldürülmə ilə əlaqədar bir məlumat verilmir. Lakin Məryəm surəsinin 33-cü ayəsində hz. İsa (ə.s)-ın öləcəyi gündən bəhs edilir. Bu ölüm isə, təkcə hz. İsa (ə.s)-ın ikinci dəfə dünyaya gəlməsi və bir müddət yaşadıqdan sonra vəfat etməsiylə mümkün ola bilər (doğrusunu Allah bilər).

7-ci dəlil

Hz. İsa (ə.s)-ın təkrar dünyaya gələcəyi ilə əlaqədar digər bir dəlil isə, Maidə surəsinin 110-cu ayəsində və Ali İmran surəsinin 46-cı ayəsində işlənən "kehlen" sözüdür. Ayələrdə belə buyurulur:

Allah deyəcəkdir: “Ey Məryəm oğlu İsa! Sənə və anana olan nemətimi xatırla! O zaman səni müqəddəs ruhla qüvvətləndirmişdim. Sən həm beşikdə ikən, həm də yetkin (kehlen) çağında insanlarla danışırdın…” (Maidə surəsi, 110)

O, həm beşikdə ikən, həm də yetkin çağında (kehlen) insanlarla danışacaqdır və salehlərdəndir. (Ali İmran surəsi, 46)

Bu sözdən Quranda təkcə yuxarıdakı iki ayədə və təkcə hz. İsa (ə.s) üçün istifadə edilir. Hz. İsa (ə.s)-ın yetkin çağını ifadə etmək üçün işlədilən "kehlen" sözünün mənası; "otuz ilə əlli yaşları arasında, gənclik dövrünü başa vurub qocalığa ayaq basan, kamil yaşa çatmış kimsə" kimidir. Bu söz İslam alimləri arasındakı fikir birliyi ilə, "35 yaşdan sonrakı dövrə işarə edir" kimi tərcümə edilir.

Hz. İsa (ə.s)-ın gənclik dövrü olan otuz yaşın əvvəllərində göyə yüksəldiyini, yer üzünə endikdən sonra qırx il qalacağını ifadə edən və İbni Abbasdan rəvayət edilən hədisə isnad edən İslam alimləri, hz. İsa (ə.s)-ın yaşlılıq dövrünün, təkrar dünyaya gəlməsindən sonra olacağını, dolayısilə bu ayənin, hz. İsa (ə.s)-ın nüzuluna dair bir dəlil olduğunu söyləyirlər. (Muhammed Halil Herras, Faslu'l-Makal fi Ref'I İsa Hayyen ve Nüzulihi ve Katlihi'd-Deccal, Mektebetü's Sünne, Kahire, 1990, səh. 20)

Quran ayələrinə baxıldıqda bu ifadənin, təkcə hz. İsa (ə.s) üçün istifadə edildiyini görərik. Bütün peyğəmbərlər insanlarla danışıb, onları dinə dəvət ediblər. Hamısı da yetkin yaşlarında təbliğ vəzifəsini yerinə yetiriblər. Lakin Quranda digər peyğəmbərlər üçün belə bir ifadədən istifadə edilmir. Bu ifadə təkcə hz. İsa (ə.s) üçün istifadə edilmişdir və möcüzəvi bir vəziyyəti ifadə etməkdədir. Çünki ayələrdə bir-biri ardınca gələn "beşikdə" və "yetkin ikən" sözləri iki böyük möcüzəvi zamana diqqət çəkir. Necə ki, İmam Təbəri, “Təbəri Təfsiri” adlı əsərində bu ayələrdə işlənən ifadələri belə izah edir:

Bu ifadələr (Maidə surəsi, 110), hz. İsanın ömrünü tamamlayıb yaşlılıq dövründə insanlarla danışa bilməsi üçün, göydən enəcəyinə işarə edir. Çünki o, gənc yaşda olarkən göyə qaldırılmışdı…

Bu ayədə (Ali İmran surəsi, 46), hz. İsanın həyatda olduğuna dəlil var və əhli-sünnə də bu fikirdədir. Çünki ayədə, onun yaşlandığı zamanda da insanlarla danışacağı ifadə edilir. Yaşlanması da ancaq, səmadan yer üzünə enəcəyi zamanda olacaq. (Taberi Tefsiri, İmam Taberi, II cild, səh. 528; I cild, səh. 247)

Lakin bəziləri "yetkin" sözünü əsil mənasından uzaqlaşaraq şərh edir və Quranın ümumi məntiqi çərçivəsində qiymətləndirmirlər. Onlar peyğəmbərlərin hər dövrdə yetkin və kamillik dövrünə yetişmiş insanlar olduqlarını, dolayısilə bu ifadənin peyğəmbərlərin bütün həyatlarına işarə etdiyini irəli sürərlər. Əlbəttə ki, peyğəmbərlər Allahın kamillik dövrünə yetişdirdiyi, yetkin insanlardır. Lakin Allah Əhqaf surəsində yetkinlik yaşının 40 yaş olduğuna işarə edir. Ayədə belə bildirilir:

Biz insana ata-anasına yaxşı davranmasını tövsiyə etdik. Anası onu bətnində əziyyətlə daşımış və əziyyətlə doğmuşdur. Onun bətndə daşınma və süddən kəsilmə müddəti otuz ay çəkir. Nəhayət, o, yetkinlik çağına yetişib qırx yaşa çatdıqda deyər: “Ey Rəbbim! Mənə, mənim özümə və valideynlərimə bəxş etdiyin nemətə şükür etmək və Sənin razı qalacağın yaxşı işlər görmək üçün ilham ver, nəslimi də mənim üçün əməlisaleh et. Mən Sənə tövbə etdim. Həqiqətən, mən müsəlmanlardanam!” (Əhqaf surəsi, 15)

"Kehlen" sözünün mənaları da, Quranda bildirilən digər məlumatlar kimi, hz. İsa (ə.s)-ın təkrar yer üzünə gəlməsinə işarə edir (doğrusunu Allah bilər).

Quranda yaşadığı müddətdə yer üzündən yüzlərlə il müddətə ayrılıb sonra qayıdan başqa insan nümunələri də verilir.

Yüz il sonra dirildilən insan

Bu nümunələrdən biri, Bəqərə surəsində bəhs edilən "yüz il ölü qaldığı" ifadə edilən birinin həyatı ilə əlaqəlidir:

Və ya alt-üst olmuş tənha bir şəhərin yanından keçən kimsənin hekayətini bilmirsənmi? O demişdi: “Allah bu şəhəri ölümündən sonra necə dirildəcək?” Allah onu öldürüb yüz il saxladı, sonra da dirildib dedi: “Nə qədər qaldın?” O dedi: “Bir gün yaxud bir gündən də az qaldım!” Allah dedi: “Əksinə, sən yüz il qaldın. Öz yeməyinə və içdiyin suya bax, hələ də xarab olmayıb. Uzunqulağına da bax! Biz bunu, insanlar üçün ibrət olasan deyə etdik. Sümüklərə bax, gör Biz onları necə bir-birinə birləşdirir, sonra da onların üstünü ətlə örtürük”. O özünə (bunlar) tam bəlli olduqdan sonra belə dedi: “Mən artıq bilirəm ki, Allah hər şeyə qadirdir!”. (Bəqərə surəsi, 259)

Əvvəlki səhifələrdə ifadə etdiyimiz kimi, ayələrdə hz. İsa (ə.s)-ın canının alınmasından bəhs edilmir. Yuxarıda verdiyimiz ayədə isə, tam mənasıyla ölümdən (mevt) bəhs edilir. Dolayısilə qəti şəkildə ölən bir insanın belə, Allah istədiyi təqdirdə, bu dünyada təkrar dirildildiyi Quranda bildirilən bir həqiqətdir. Quranda buna bənzər başqa hadisələrdən də nümunələr verilir.

Kəhf əhlinin illər sonra oyandırılmaları

Mövzuya işarə edən digər bir nümunə isə, Kəhf surəsindəki "Əshabi-Kəhf" hekayəsindədir.

Allahın, yaşadıqları dövrün din əleyhdarı hökmdarının zülmündən qorunmaq üçün, mağaraya sığınan bir qrup gəncin vəziyyətindən xəbər verdiyi bu hekayədə, onların uzun illər yatdıqdan sonra təkrar oyandırıldıqları bildirilir. Ayələr belədir:

Bir zaman gənclər mağaraya sığınıb: “Ey Rəbbimiz! Bizə Öz tərəfindən mərhəmət bəxş et və işimizdə bizə doğrunu asanlaşdır! (bizi müvəffəqiyyətli et!)

Beləliklə də, mağarada onların qulaqlarını illərlə qapalı saxladıq (onları dərin yuxuya verdik). (Kəhf surəsi, 10-11)

Onları oyaq hesab edərsən, halbuki, onlar (dərin yuxuda) uyuşublar. Biz onları sağa-sola çevirirdik. Onların iti isə qabaq pəncələrini uzadıb yatmışdı. Əgər sən onları görsəydin, dönüb onlardan qaçardın və dəhşət səni bürüyərdi.

Beləcə onları oyatdıq ki, aralarında sorğu-sual etsinlər. Onlardan biri: “Burada nə qədər qaldınız?” dedi. Bəziləri: “Bir gün yaxud günün bir (neçə saatlıq) hissəsi qədər qaldıq” dedilər. Digərləri də dedilər: “Qaldığınız müddəti Rəbbiniz daha yaxşı bilir. Birinizi bu pulunuzla şəhərə göndərin. Qoy baxsın təmiz yemək hansıdırsa, ondan sizə azuqə gətirsin. Lakin olduqca nəzakətli davransın və sizin barənizdə heç kəsi duyuq salmasın! (Kəhf surəsi, 18, 19)

Quranda gənclərin mağarada neçə il qaldıqları tam bildirilmir. Bunun üçün illərlə ifadəsindən istifadə edilir və müddətin çox qısa olmadığı buradan aydın olur. Həmçinin qalma müddətiylə əlaqədar insanların təxmini də olduqca uzun müddət olan 309 ildir:

Onlar mağarada üç yüz il, üstəlik doqquz il də qaldılar. De: “Onların nə qədər qaldıqlarını Allah daha yaxşı bilir. Göylərin və yerin qeybi ancaq Ona məxsusdur. O, necə gözəl görür, necə də yaxşı eşidir! Onların Ondan başqa heç bir vəlisi yoxdur. O, Öz hökmünə heç kəsi şərik etməz!” (Kəhf surəsi, 25, 26)

Dünya şərtlərinə görə insanların belə uzun müddət yatmaları qeyri-mümkündür. Dolayısilə bu ayədə bildirilən yuxu bizim bildiyimiz mənadakı yuxuya deyil, Kəhf əhlinin zaman və məkanın olmadığı fərqli bir aləmə alınmalarına və yenidən dünyaya göndərilmələrinə işarə edə bilər (doğrusunu Allah bilər).

Eynilə yuxudan oyanan insanlar kimi, bu insanlar da yenidən həyata dönüblər. Eynilə, hz. İsa (ə.s) da vaxtı gəldikdə, təkrar yer üzündə yaşamaq üçün qayıdacaq və Allahın ona bəxş etdiyi şərəfli məsuliyyətini yerinə yetirdikdən sonra: “Allah dedi: “Siz orada yaşayacaq, orada öləcək və oradan çıxarılacaqsınız”” (Əraf surəsi, 25) hökmünün tələbi olaraq hər insan kimi dünyada öləcək (doğrusunu Allah bilər).